-मनुष्य
ः
के हो परत्र वा कामेच्छ पितृको कुन भोग वा सहवास ।
बुज्झ को, सृष्टि
पहिला कुन जन किन आश्रयमा साथ ।।
बित्ला कुन काल फल के आत्मा कसो गरी मुक्ति माथ ।
किन जन्म्यो,कुन
दिर्घाजेयी छ,आरोग्य
निष्कलंक हठात ।।१
बुझौ शुभफल प्राप्तिी मनुष्य शरीर बन्न आएको ।
दुर्लभ नै अनायश सुलभ हुदै शरीर नौका बनीएको ।।
सागर हो सुखदुख शरणगत वा गुरु उही माझि ।।
बस्नेवेला आत्मा स्मरण अनुकुल ईच्छा लक्ष्य साझी ।।२
मानिस
समाजिक प्राणी मानिस चेतना,जड प्रकृतिबाट
श्रृजना भएको हुन्छ ।
बनी ५ कर्मेइन्द्रिय, ५
ज्ञानेन्द्रिय मन, बुद्धि
अहंकारमा जेलिएको छ ।।
किन त्रिगुणमयी मायाको बाँस,अस्तित्व र
आतमा आत्मा,दैवि शक्ति छ ।
यो अखण्ड,निराकार,अव्यक्त,आगोले
डढाउन नसक्ने,नृर्विकार
सास्वोत छ ।। १
यहि शक्ति विश्व ब्राहाण्डमा सर्व व्यापक,प्राणीको
जीवमा बास रहन्छ ।
यहीनै प्राणी सजिव,गतिवान र
शरीरलाई छोडे पछि निर्जीव,गतिहिन बन्छ
।।
मान्छेको आत्माले पुरानो बास त्यागी बृद्ध शरीर छोडी नयाँ गर्भमा बस्छ ।
सृष्टि कर्ताको विधान हो मृत्यू,जन्मान्तर
थोत्रो नयाँमा रुपान्तर गति हुन्छ ।। २
लिई आहारा, निन्द्रा, भय,मैथुनमा
पञ्चमहाभूतको नासवान सृष्टि शरिर छ ।
पूर्ण चेतनाले खाना–पिना, रहनसहन आकार प्रकार रुप, रङ्गमा फरक बन्छ।।
हासि खुसि जीवन शैली,सन्तान,वंश र आयूले ज्ञान, विवेक छ,कलिले
हर्छ ।
अर्ध चेतना,जीवन शैली
आयूमा फरक,ज्ञान,विवेक
छैन फरक पशुले व्योहोर्छ ।। ३
मानिस ः
समुह
प्राण हुुने श्रेष्ठ जीव मानव (देवता) समुहका प्रवृती प्राणी समुदायजनाई ।
स्तनधारी जीवका मन, बचन
कर्मले दुःख हटाई, विवेकशील,क्षमावान बनाई ।।
बुद्धि,गुण,धर्म,स्वभावमा
परोपकार,कर्तव्य परायण मानिसले दुराचार
त्यागी ।
उेश ,यश्वर्य र चेतनामा सनतान,वंशश
र पुस्ताहरु,रक्षालले समाज ।। १
पशु समुह –
हिन चेतनमा अवसरवादि, अर्काको
कमाईबाट अप्रत्यक्षले श्रम शोषण ।
क्रुर,शासनले रगत र
पसिना शोषि,डर धम्कि र बलमा यातना घोष्णा ।।
त्यागी ज्ञान र विवेको कमि, म मेरो
सोचाईमा रहने कुण्ठा तृष्ण पाली ।
पशुसमान, निजैलाई
मात्र शक्तिशालि,दम्भका तामसी
स्वभाव जनजाली ।। २
अपराधि समुह –
यावत काम,व्यवहारमा
शेषीले झगडा, लडाई
गरी, अर्काको मानमर्दनमा ।
हटाई अस्तित्व,उन्नति देख्न, हेर्न नसकी असभ्य अपराधी क्रियाकलापमा ।।
जनको समाज,व्यक्तिनै
हानिकार गराई स्वभाविक र प्रकृतिस्वभाव त्याग्दा ।
यी अपराधिले समाज, गाउँ र
देशको काम व्यवहार तुरी व्यवमा देश जाग्दा ।। ३
मानिसको जात
सनातनी जीव सृष्टिका अण्डजा, स्वेदजा, जरायूजा र उद्भिज्जा जातहरु जो ।
जाय जन्म र मृत्यु प्रकृतिक उत्पाति छन, मानिस
जरायूजा जातको प्राणी हो।।
शरीर,दैनिक जीवन निर्वाह,कर्म,व्यवसायले
ब्राहण, क्षेत्री,वैस्य र शुद्र रहेका हुन ।
प्रकृति,गुण,व्यक्तिको स्भाव अनुसार यी चारै जाते शरीर,रगत,माग,आपूर्तिमा बाचुन ।्। ४
आदि अनादी सृष्टिले नारी पुरुष वा टीजी मात्रै जात थियो,हो र रहन्छ भोली ।
कटु व्यवाहार,हेपाह उ र म
को दम्भमा असभ्य चेतना र समाजको रीत तोडी ।। ५
मानिसको थर
भौगोलीक बनोट पृथ्वीमा बसोबास,कला धर्मले
मानिसका थरहरु विभिन्न ।
पेशा,भौगोलिक ठाउँ,नाउ,बोलिचालि,भाषा र शब्दहरु अपभ्रश हुदा बने भीन्न।।
जन्म,उक्त ठाउँको नाउको आधार,व्यवसायबाट थरको किटानले सुचक बोली ।
सनातन वर्णाश्रम,धारण धर्म र
कायम हुदै आएको कर्म थर भो,अन्य केहि
होईन ।। ६
ऋषिहरु सृष्ट्रिकत्र्ता व्रहाका सन्तान हुन तर पृथ्वीका सवै मानिसहरु ऋषिका
सन्तान होइनन् ।
विभिन्न नाउँका ऋषिहरुवाट जन्मीएका भारत वर्षका जनहरु भिन्न थर कायम गरिएका
छन् ।।
पृथ्वीको विभिन्न धरातलीय स्थानीय गाउँ,नाउँको
आधारमा उक्त क्षेत्रमा, ठाउँमा
वसोवास भो ।
ती मानिसलाई सम्वोधन चीनारी,ठाउँको
अपभं्रश भई शब्दको नाउँ,आधारमा थर
कायम गरियो ।। ७
आदिकालदेखि नै मानिस थर विनाको प्राणी,व्रहा
पनि विना थरका साकार रुपका अवतार हुन् ।
थर त बिषयगत डोटी जिल्लाको विभिन्न स्थानवाट भिन्न थरहरु बाँस कायम नेपालीका
छन् ।। ८
मानिसको गोत्र
अनुवंयि परमरामा ऋषिहरु ब्रहाका आदेश,कर्मले
प्राप्ति,ेशष,अंगका
सन्तान रहे।
सृष्टि पौराणीककालमा त्रिकालदर्शी , तत्ववेता, ऋषि, महर्षिहरुको
नाउले गोत्र भए ।।
गोत्रको आधार ऋषिको नाउ वा सन्तान,सन्ततीहरुमा
सुचक कायम रहेको सज्ञा हो ।
जन्मले एउटै ऋषिको जतिसुकै थरका सन्तानहरु पनि सवैको गोत्र एउटै बन्यो ।। ९
मातृ सुख
अमृत रुपी दशधरा दुध आमाले पिलाई ।
रुचेनकी खाना भनि अन्नदी मिचि खुवाई ।।
मधुर मिष्ठान्न पथ्य भोज भोग लगाई।
मुहार टिठलाग्दो भोको भएपनि खाई पिलाई ।।१।।
मानिनन् हावा हुरी बर्षात सगोल भोक तिर्खा ।
लुकाई वह मनमा शिक्षामा दियौ प्राणै वृथा।।
गर्मि जाडो छलि सेकताप भलो दिने माता।
निस्वर्थ प्यारचुड इशको उनै विधाता।।२।।
ममता अधुरो होला भनि मेला पाता वा शत्रु छेउ जोगीनु कुलत।
निभिक समाजमा चपाईएका लाञ्चछना कुभाव ।।
कुनै कुचाल हुदै वासनामा हेलिने ।
धरणी सव प्राप्य भए पनि स्नेहमा जेलिने।।३।।
संसार मिल्छ सखे विमान द्रव्य आभूषण ।
हिरा मोती स्वर्ण सुहाउछ माता गण ।।
ऐश ऐश्वर्य त्यहि रहन्छ माता हित ।
ममता आदार लत्याएर नखोज है प्रित।।४।।४।।
तिर्थ हो जन्म, संसार
चिन्ने तुल्य माता ।
तपोवन आदार हो पृथ्वि हामि प्राण दिने दाता।। ५।।
सकल दुख विर्सि विधि संगै रचिए ।
हर्दम सर्मपण गरी जन्म दिनेमा प्रेम साचिए ।।
जन्म दिई लाखौ पूण्यमा के गर्नु अव ।
देन हो माता उद्दर चिरिसृष्टि दियौ सब।।६।।
आज उनै रोवाएर नरक सरि अरु संग मिलि ।
बराबर छन् छोरा छोरी बुहारी सृष्टि दायक वरिपरि ।।
नगर्न हेय जनले मूल प्रस्थ नविसर्नु।
पालि भरपोषण गर्नु जन्म जन्मान्तर जिम्मवारी लिनु नतर्सनु ।।७‘।।
मातृ वियोग
हाय ति मि रचि स्थूल चुडि आत्मा लान्छौ नी ।
जन्मको सुख फोडि पथ्थररुपी दिल तोड्ने ही ।।
ममता स्याहारको अल्झि छुट् भवसागर यो ।
रुवाई दुखमा सकल परिवार जन समय सिद्धियो।।१।।
के दुखको क्षण वार महिना दिन समय वा साल ।
विना कारण चुडिलिने माता पिता पारी विहाल ।।
लाउछु खान्छु काम बाकि छ केहि जान्दैन।
पर्ख रोक प्राण पखेरु क्षण भने पनि काल मान्दैन ।।२।।
घरको छेडी परिवारको कान्ति विलिन।
छरि तिलकुश घरपरिवार कता जाउ हेलिन।।
भस्म भयो प्रगति दान भएन आयू टुट्यो ।
प्राण वायू उडि गयो मूढो मठमा कान्ति विहिन संसार भूmठो ।।३।।
सोधी बच्चा रुए आकुल मन खै प्राण यो ।
म के सुन्छु शेष अव मृत्युले निभ्दो भयो।।
रोग भोक थियो कि दिलमा सुन्न म कहा जाउ ।
विधि विधान हो वा आयु छिन्न जन कता जाउ ।।४।।
दान धर्म गरि मधुर वाणि प्राण वायू
कता ।
हाय मनुष्य चोला भूतलमा निभ्दो रहेछ त ।।
आर्शिवाद लिई सुकर्म साईत काल लाई देखाउ ।
शिक्ष ज्ञान अर्ति उद्योग खातिर
कस्लाई बताउ ।।५।।
खै लासमा ओढाई कात्रो सरि उद्दास मन
।
भक्ति ताप टुटाई आयु बाणि जल्यो आश
कता ।।
झट्टै नुहाई नागवत्ति बालि आयू दन्दन्ति।
लेपि चन्दन शुद्धवस्त्रमा खौरी कपाल सन्सनी ।।६।।
काज कर्म सक्न मन निर्दयी कठोर थलामा ।
कपटी कठोर धनी गरिव सब जान्छन् कालको मुखमा ।।
उचाली प्राण पखेरु पृथ्विमा कोलाहल मच्चाउदै ।
विप्र लाटा वनिता अवोध टुहुरा लत्याउदै ।।७।।
काल तेरो आहरा ठानि आमा रहिन निन्द्रामा ।
मातृवियोग गरि कठोर कालले चुडि प्रितम ।।
संस्कारै पोल्ने गाडेने वा जे सुकै ढल्यो स्थुल ।
सक्दैनन् कसैले रोक्न क्षणभर पिर चिन्ता वियो हुन्न दुर ।।८।।
मोह
फलको आशा नराख्ने कत्र्वयमा यज्ञ गर्ने सात्विक छ।
अहंकार र भौतिक प्राप्ती लाभमा राजसी यज्ञ गरीन्छ।।
उस्तै श्रद्धा रहित विधिविधन शास्तोत्तर हुदैन तामसी यज्ञ।
तृप्ति चाह राखि काम वास्न त्याग्दै फल खोज्ने जन छ सर्वज्ञ।।१।।
मूर्ख
झैझगडा समाजमा विनाकारण दया छैन कति।
क्षमा छैन विद्धविहिन दुखि नारी कुदृष्टी अति।।
दृष्ट मद न्यूनबुद्धि मतलवि लुव्ध बन्धु मन।
लज्जा धरे हरि धजे रिस त्यागि माता मित्र सब धन ।।१।।
रिस आवेगले आचार छोडी मनमा मोहको जाल।
जे मिल्यो सो भोज्य कु समय खाई अल्छि रहला।।
क्रोध दन्काई माता उपर मिठा मधुर खाना खोज्दछ।
कप्टी सुन्दरी जनले छलछाममा परि चिन्ता सूर्ता रोज्दछ।।२।।
सदगुण वाडेर दोष पचाउदै समाजमा वर्षउछ।
सज्जन् उन्नत विकास प्रविधि साक्षत नभए कहा हुर्कन्छ?
गुणलाई दुषित पार्छ जसरी सर्पले दुध पिई विष वनाउछ।
यावत विधि विधान सच्चाई गरिवी हटाई मार्छ ।।३।।
घुमी मनुष्य पृथ्वि चन्द्र ग्रह नक्षत्रको अन्वेषण।
समुन्द्र पार गरि हिस्रक जीव वरु शिरमा राख्छ जन।।
द्धाम तापि पियास हटाउदै संसार घुम्ने गरिविहरु।
लुकाई पछौटेपन वैरका लालि मर्छन नेपलीहरु।।४।।
हिमधुः हिन्दु जलशिखरका बत्ति हुन अधेरीका।
जलवायू हित मन्त्र विकासमा औष्धी बिर्से दैव मूर्खका ।।
लाटा बनिता कृषिले छाना आकस भरी लुगा शितले ।
गरिवी दैवले हैन घरदैलो विकास प्रविधि विर्सेछ मुर्खको ।।५
मान सूर्य ब्रहाण्ड हो गरिवी प्ै तर्कि वस्ने गर ।
अभिमान विनासले विदेसिको सिको गरि आदर।।
युद्ध हेला हो परतन्त्रमा नेपाली वीर मर्ने नगर।
हटाई दरिद्रता र मानसिकता विभिसिका शिक्षा आफै भर ।।६।।
त्यागि अम्मल हिन गरिवी नेपाली भवमा वढ ।
त्यागि मूर्ख ज्ञानले विकास तानी लेउ क्षितिज वर।।
कामको ज्याला है वीरता,दरवान भरीया
नारी क्रन्दनको पगरी ।
आखा खोल जल जमिन बनिबूटो उद्दम छर नेपाली।।७।।
मूर्ख १
दम्भ अंहकारी शस्त्र शास्त्रा विरुद्धकोतप गर्ने जन।
आसक्ति,भौतिक अवयव, जीव कोसिका असुद्ध बनाई मन।।
विपक्षी,अस्विकृत,अपमान,कर्ममा
,शाश्वत बनिकन।
माार्गनर्देश अवज्ञ गर्ने गुरु शिष्य कमाउदै मुर्खले धन।।१।।
ज्ञान अति मान्दैन यज्ञ,तप,दान जनले किन पुज्छ र ।
भेदकन शास्त्र शक्ति कहा मूर्खले किन जन्छ
हँ।।
फलको आश नगरी कत्र्तव्य गर्नु जन समाजमा।
प्रकृती जन्मको मुअव्जा जीवन,मृत्यु समभाव
छैन, मूर्खले नजान्दा यहाँ।।२।।
मन
चित चङ्ग भई परिवार खुस छन् धन दौलतमा ।
गजक्क भुल्दै तरुणवयमा डुल्दो तृष्ण छ यौवन ।।
नरदेहमा पिचास गरी कैल्यै आवेग रिस खुस हुदै ।
क्रोध लोभ दम्भ मद धनि गरिव सवमा झुम्मिदै ।।१।।
राखि ऐश ऐश्वर्य शान्त बन्छ खुसमा हास्दै स्तुती गर्छ ।
कहि रुदै छिनमा रिसले गजक्क हुदै ज्यान वृति हर्छ ।
कहि चित् पछि लाग्योकी मनवृतीलार्ए टेर्न छाड्दछ ।
कहि वैराग्य घुसी वहमा आसु धुरुरुरु आफै झर्छ ।।२।।
हेर हिमशिखरका मुल सधै शिरवाट उधो वग्दछ ।
जल नै जीवनको मुल हुदै आफै कति सग्लो छ।।
छागा कतै तलाउ नदी झर्ना छहराले सिचित ।
सुक्दै गृष्म जलवायू परिवर्तन सबमा सफा ति ।।३।।
कस्तो तागत छ मनमा त्यस्तै हिम्मत भलो लाउछ ।
जस्तो आदार छ आत्मा संगै पवित्र सग्लो पाउछ ।।
ऐश ऐश्वर्यका धमिला खेलमा उ निजै धाउछ ।
कुष्टा सहन पूण्य छैन नरकमा उ पाउछ ।।४।।
मनमा दुवासना मिसि विरसीला तमोगुणी पापि ।
वैरागयमा सन्तापलेृ तात्छ सत्वगुणी मन अति ।।
भोग विलासको लुव्धो कर्म चिताई धन त्यो नासिदा।
गाउघर सम्झि व्याकुल गैडन्छ मन तौलिदा।।५।।
मन १
मुख नै हेर्ने यहि मनको आखा गायन नृत्य छ ।
झन्कार सुख र श्रृति दर्शन हर्षविष्मात वाच्छ ।।
आवेग समस्य बल्छ,निभ्छ
सुत्रधार अनुहार ।
आखा मनको मधmेरीमा जुध्दा
ताल सुर अधिर ।।१
हिमनदी पत्थर चाटेर निलदहमा प्रविष्ठित छन्।
खहरे खोलसा र झर्ना सुसेली केहोलो हाल्दछ ।
समुन्द्र गहिरो भाव बुझि तिर्सना टुङ्गाउछ मन ।
चाह र तैरानु बुड्नु सबै बन्छ समेटन झनझन ।।२
सासै नरोकी झुरेको अरु फुक्दा रित्तो मन ।
भ्यानमा आखिभौ जोडी कल्प फूर्छ झन ।।
मूर्खा चोर्नी लोभी पापी पिन्चे कसिङ्गार मन ।
धनी गरिव दोष थुपारी भोक मेट्ने खन्चुवा झन ।। ३
एउटै मुटु प्रार्थना उसे चिरन्जीवि त्यो मन ।
बोलिमा काँडा पन्छाइृ फूल खिल्छ श्रृङ्गार जन ।।
लप्का खोलीमा चुचचोले चरी ढुगे सरि शास्त्रको झन मन ।
पैतला पनि स्वर्ग तुल्य आगन स्वागतको पालुवा चढाईकन ।।४
मनमनै ध्यान ज्ञान बाच्छ कौसी आवसमा ।
मनमै पञ्चतत्वको सफेद गुन्गुनाउछ देहमा ।।
अन्तरवेदना र अपयश अंग फुली लटरम्म ।
चाटीरहू सहि मिठास र पवन ,हुदैन मन
गर्जन ।।५
मुखको चुम्बन प्रेमलाभ रेशमी रंग तन गुलावी ।
छेडी वालपन यौवन मस्त जवान र बृद्धाहरुमा पनि ।।
नयाँ पुराना लटरम्म मन बृक्षका जन रसोद खुव ।
हेला छैन कलुष निमेष लाज झेलेर मख्ख छन् सब ।।६
मन २
ज्यास्ति जिद्दिमा ढाटेको ,खुव हेलत्वमा
भासिएको मन ।
मद्दपान धुम्रपानले डढेको ओठ,नाक काट्ने
त्यहि मन ।।
फोहोरी र नाटीकुटी जाच्दा व्यवहारमा विफद रह्यो मन ।
लाजको भाउमा गुडुल्किदै आचरमा फरासिलो धनि मन ।।१
संसारलाई नाट्यशाला बनाई नापगनी सरह डस्ने नृतिका ।
मेम स्त्री सति कदर नगर्ने प्रेमले रोजिन्दै कृतिका ।।
कोलाहलमा हिउ मास्ने झर्ना खोल्सामा मुन्टिने प्रितका ।
नेप्टिने चेप्टिने डाडा गुफा रसोद उजिलयाउने मनका ।।२
अरुलाई खेलौना ठानी परमेश्वरको फूलवारीमा ।
आर्थिक भ्रमजाल नगरीका पालुवा लुच्ने मनमाफिक ।।
दुरदराज गाउ उफ्रेर नाचने बनिता
चेली पुष्पहारका ।
स्वादिला डाहामा कोठा चोटा शोफा सजाईने माड्ने विर रे प्रितका ।।३
झिगटी र टिनको छाना फेर्न लाल अवोल बचाउ ।
थप्पक उडाएर देश विदेश श्रम रोजगारी भनी नचाउ ।।
पोते हार नाना प्रलोभनमा गरिवि किन्यो विरङ्गना मन ।
रोगी जीर्ण बनाई फर्कादियो खै के बाच्यो जनधा ।।४
कामले नै उत्तर दियो निष्काम नाक गलामा लेपियो ।
चोला फेर्न भनी धरणी बृक्षका हुहुकार विदेसियो ।।
आधि,बाढी खपि ज्यालामा मन मफिक अखाद्दमा
पालियो ।
स्वरुप उहि जोतेको गोरु समान हलो नारा फुकाई वैरले छोडिदियो ।।५
स्वच्छ चौतरीको हावा उकाली ओरालीको गुन्द्रुक ढिडोमा ।
प्रविधि र अभियन्त्रिकीकरण फूर्छ कैले स्वदेशमा ।।
प्राङ्गारिक जल स्थल बुटि वैरले लगी गोठाले बनाउछ ।
के हेर्छ शिप कौशल को बुज्छ स्वच्छता चेतना किन मर्दछ ।।६
जाती छन् उनिहरु हामिलाई हाम्रैवाट चुस्दैछन् ।
गणीतको फल जातजाती लडाई कुचालमा नाच्दैछन् ।।
मारि भाई बैनि कुन्ज उठाउन दल दवदवा लाद्छन् ।
यो तयो भनी शेखण्डि विभाजनले विकास तुहाउछन् ।।७
जन्मे छ कुनै सपुत भने दिन साईत हेरिदिनु ।
भ्रमजाल लत्याई शव्दचाल प्रविधि शिप भित्राउनु ।।
उद्दमी विदुत जल जंगल जमिन र जातमा ।
फूरोस् जन चेतना कर्म गरी जन्मनु बाच्नु मर्नु भनि नेपालीमा ।।८
मन ३
जुराउनु जचाउनु निश्चय शक्ति हराएकोलाई सचचाउनु ।
साईत तोकि ठेगाना तोक्नु विपदमा फहरीनु ।।
तर शिरशैलवासि नेपाली तेज ीबन सिरु खर कटुस सललामा ।
फल पात जरा फूल केपिला बनबुकिले बाच्नमा ।।१
छिमेकीले निल्न नसकेको वीरको गुण गाना सुनेको ।
आससुर वास्नामा नचुक्ने ढुङ्गाको दात छ बुनेको ।।
हिमशिखरमा वायू नचाएर शरिरमा रक्त रस भरेको ।
चहक मोह छोटा कदको फोकसो र श्वासमा वीरतव भरेको ।।२
लाटा, मुढ भनी हेय
गरी हाम्रै छाती चिरी चोर्नेहरु ।
झुकी हिउका आशु नपुछि लुछाचुडिमा मर्नेहरु ।।
छातिमा आसुको वियोग आत्म झुकि भक्ति गाउछ ।
किनि श्रम अचानो नवनाउ दृष्टि सुधर्नु पर्छ ।।३
आसुका ढिकका लोाल छदमभेषि स्वरुप तिम्रा ।
मुटुमा दात छ कि वाककछौ विश्व का ।।
सूर्यको प्रकास चन्द्र चादनी शुद्ध आचरण नवनी ।
ठग धूर्त कालो मनको अव हामि नजानी ।।४
तिम्रा अवयव पैठेजोरी करकमल गिद्दे र विटुलो छ ।
स्वाद गन्ध लियौ पापी अव के जयानै चाहिन्छ ।।
माटो ढुङ्गो पानी काठ पारखी तिमि
कुन चोर्ने अव ।
बिकाउ छ यहा , जन
अन्धकारमा राख्न बाकि के छ ।।५
महाबुद्धि ः
अनुवंशिक गुण जीवमा हृदय वचन आज्ञाले वाचिने ।
सदाचार कुल वंश बुद्धिले समझदारी प्रेम मुलय साचिने ।।
संम्झी अगाल्न शिराधार्य पितापूर्खा मात्री ममता निजै ।
ग्रहण गर्नु जीवन सीधा श्रेष्ठ उपाय सुरक्षित बुद्धि दिदै ।।१।।
त्याग्नु दुष्ट जन,बाटो काम भोजन मन चाल सबै ।
शरिर शुद्धि उम्केर लोभी पापी मन हृदय शुद्धि हरदमै ।।
कुवाक्य भ्रष्टचार पाईला कुदृष्टि आदत सबै ।
बसी नैतिक पिता माता बन्धुवान्धव चेली समाजै ।।२।।
लिई ध्यान विवेक ज्ञानले परस्त्री व्यभिचारी अति ।
ओठ हासोमा मह चुह्निे बोली व्यवहार चिप्लो कति ।।
अनन्त मान भुक्तमान थपी कलुष विष तरवार सरी ।
औठाई नर्कमा कुटिल चालद्धारको तुरिन्छ सम्पति।।३।।
संसार छेडछाड युद्ध अपराध आर्कषण हट्ने मन ।
खैची बल निर्दयी पराईको स्त्रीले उमेर बल पसिना ।।
कमाई रित्याई विलाप अनुशासन किन रोगी शरिर ।
सुधार के खोक्रो उरमा त्यागि परस्त्री बाच्नु आखिर ।।४।।
कुलत कुचक्र आदत सर्वनाश हिस्सेदार जनको
आनिवानी।
मायालु घरवार गृहस्थ छोराछोरी नाती बुहारी सृष्टि पनी।।
त्यागी दुष्ट जन अनुशासनमा सन्तुष्ट हुनु प्रेम बन्धन छ नी ।
खेदी मनको तृष्ण जग एज्यालो वंश कुल संस्करमा बुद्धि रहन्छ नी ।।५।।
मिठो बोली
चित्त शान्त भई पुण्य बढे सुख शान्ति मिल्छ ।
गुरु शास्त्र विज्ञान प्रविधिमा कार्य कौशल शिप हुन्छ।।
श्रद्धा आत्म दर्शनवाट आत्म तत्व खाद्दन्नवाट जुट्छ ।
द्धेष बुद्धि वासना वोध नहुदा सुखि जीवन अकालमा मर्छ ।।१
ज्ञानेन्द्रिय कर्मेन्द्रिय जीव जगत वंश सन्तान परम्परा।
चराचर अत्तिकै भागिदार ज्ञान साधना खाना अपार।।
योनी वा चोला बुन्ने हैन हितमा जीवन सपार्नु ।
विना काम घुम्ने चित्त सज्जनको बुद्धि थाल्र्छ बिर्गन्नु ।।२
ज्ञान प्रविधि कौशल अभियान्त्रिीकीकरण शिपले गर्नु दौडधुप ।
पेशा व्यवसाय जीवन गुजारा वनाउछ सरल छिटो निश्चित अवस्य।।
गास आवास कपासमा लिनु व्यवहारिक शिक्षा ।
झुट कपट दर्जन नाता वल त्याग्नु समेटी एकता।।३
हतारमा स्त्री पुरुष म भन्ने लोभमा सग्र हुने नहुने सबै ।
व्यहार साधाना परिवार समाजको संगै स्वास्थ्य रहुन कवै ।।
आशक्ति लालन पालन चिन्ता गुजारा निश्चितता।
सादा जीवन जल जमिन जंगल रम्ने समाजमा जिहे हमेशा।।४
माया
विश्वास छैन डर पसेको छ किन मन मुटु गर्जन्छ।
ढुक्क छैन प्रस्ताव चिप्लेर गंभिर प्रेम किन लत्रन्छ।।
चाह असफल हुदै जीवनप्रति दृष्टिकोण त्यसै सड्कन्छ।
अहो आत्मासात र सम्मान आफै वहमा किन कसैमा सड्कन्छ।।१।।
देख्दा बुद्धिमान् चलाख पढेलेखेको शुलभता र गंभिर।
कमजोरी घमण्ड शिक्षा चेतना वयश्क उहि प्रेम अंकुरण।।
सुन्दर आखा जीउडाल सेपिलो अवयव र पहाड जस्तै उर।
सोच,मन आत्मापग्लने मिर्मिरे प्रेम नाच्छ
हरघर।,।।२।।
घासकाट्दा,मेलापातावन्यौली
वा अध्यायानमा जादा।
जागिर,यात्रा शडधर्ष
वा रणविच वैरी छेउ खिप्पिदा।।
पशु चरण बन्द व्यवसाय वा आँतमा ज्वारोले थलिदा।
रंगिदा हर्षउन्माद प्रेमवात्सल्य छ प्रेम उही जेलीदा।।३।।
चोर फटाहा गुण्डा वा झयालवाट झाडिमा फयाकि बाचिदा।
स्वाश रही घुड्को पानी र रक्तरंजितमा परि पाउ लत्रिदा।।
थुनि झयालखाना वा निशव्द अध्यारोबाट उज्यालो हुदा।
विम्ब बाच्यो मनको जीम्मेदारी लुक्छ प्रेममा लहसिदा।।४।।
जाय जन्म स्वासर्फूरण वंश एकता।
मुखविन्दु सुलभता गाह्रो साघुरोमा आमा तक।।
उसै जन्मभूमि र पूर्वाज कायम स्नेह र आदरले।
श्रद्धा गरि मन आत्म जाग्छ प्रेममय छ उनैको चरण र सम्झना सदा गरे ।।५।।
महापुरुष ः
बुझ जन वैराग्यमा श्रोतिय गुरु महपुरुष कहालाउछ ।
कर्मेबाट कर्म बन्धन छुटाउने अनुभवि गुरु विद्धावन चाहिन्छ ।।
इशको तत्वलाई गुरुको शरणमा वसि सेवा गर्दे जिज्ञाशु वन्नुछ ।।
इश प्राप्ति साधकले गुरुको शरणवाट गुरुको अजेय तत्व जान्दछ ।।१
गुरु नै छान्नु महापुरुष हो विद्धावन अनुभवी पनि ।
इश पाई सकेको जीव महापुरुष हो जस्ले गुणतितभावले ज्ञानमयी वनाउछ ।
जस्ले इश ज्ञान दिव्यआनन्दी नयोग वियोग छ इश ।
हामि माया को चककरमा हजुर मायाधिस हुनुहुन्छ शरणगतिमा ।।२
संसारी छ माथजाल सरह मानिसहरु पस्तो हुन्छ को ?
कुनै काम गर्नु शुभ अशुभ छैन फुलेर वैलिने फूल यो ।।
विज उम्रि बाकि खोका सरहनै शूभ अशूभ कर्म छ त्यो ।
निराकर्म गर्ने अन्तिम कर्म लक्ष्य पाएको व्यक्ति महापुरुष हो ।।३
जड तत्व हो सृष्टिमा शरणगति पाई निर्भय छ ते ।
योग क्षमा वहन कर्ताको इश्वरको उ स्वम् आनन्द रस हो ।
काम इच्छा विनाका कर्म अवस्य छैन जीव शरणगतिमा ।
सौभाग्यशालि छ भक्त हा महापुरुष पतन नभए अकर्ममा। ।४
सुष्टि मायाधिन मायातित र मायाधिश स्वरुप छ दिव्य ।
महापुरुषसंग इशको दिव्य शक्ति अननन्त आनन्द सहन पनि गर्नु छ ।।
बुद्धियोगबाट इश दर्शन जीवको अनन्त आनन्द लिनु योगामायाको ।
स्वार्थ छैन सर्वत्र तिमि जनजिवन कल्याण तिम्रो वशमा ।।५
हामि अशक्त छौ ईश सर्वव्यनपक शर्भशुलभ कणकण।
प्रकाश दिन्छौ प्रकासक ईश मायाधीश हरघर।।
हाम्रो प्राकृत बुद्धिले भ्याउदैन ईश नै महापुरुष सम्बद्ध।
दिव्य सत्य हौ शैका छैन अज्ञान हटाउ मायाको कृपा गर ।।६
जीव हुन चिनतनशिल शक्ति परिणम् अलौकि दिव्य छ दिर्घा ।
तिमि कृतकृत छौ कर्मयोगीको नाटक रच्दै कताृलाई कर्म फल दिएका छौ ।।
महापुरुष पनी जीव सरह रिस राष् क्रोध क्षमाका राज्य।
जति खट्छन् समस्य समधान पछि निश्प्रयोजन इश सामराज्य ।।७
महापुरुष अवस्था अनुसार आज्ञा पाउछ ई हुन ।
उपदेश लिन्छन शुभ अशूभ देखाई जीव कल्याण ती।।
हरेक कर्मको सिद्धि हुन्छ भावना कर्म वन्धन जगत कल्याण।
योग प्राप्त छ ईशको अनुराग नगर त्यस्तै अनुकरण ।।८
हे सखे परमानन्द नै इश हो मन बुद्धि इन्द्रियमा भर्छ कृपा ।
तन मन शरणगत छ संसार स्वरुप कल्याण नृपा।।
विश्व बुझ मनन गर वैराग् मन द्धेष रहित लगाव।
गुरु महापुरुष चिन शरागति लेउ बाटो गृहस्थस्मको हिड ।।
मेरो कलमः
आजा भन्दा धेरै बर्ष पहिले वाटरमेनले कलमको अविस्कार गरेका थिए।त्यसपछि कलम
विश्व बजारमा आयो।यि मसि भरी इच्छा अनुरुप लिपि र भाषले स्वर वर्ण अक्षर अंक
लेख्दछन्।जुन स्थानमान विश्व जगतमा छ।
ल्ोखाईको स्वाभावबाट कलम छुटाईन्छ।तर यस्को वर्गिकरण कौटिल्यले नगरे पनि
छापाहरुले प्रदुभावताान छुटाउछ। इसलाई चलाउने जीवमा भर पर्दछ।कति व्यक्तिहरुले
अनयासमा कलमको सफलता टुङ्गाई दिन्छन।केवल खिन्नता असफलता र वेकम्भ भएर।तर यस्को
टेक्ने खुट्टा सुई युट्े र भूईखुट्े वनस्पति राजनितिवाला देखि धोतिवाला भष्ठसंग
प्रस्ट भएर शुशोभित हुन्छ।मतलव भूराजनितिज्ञ वाला देखि अप्रटीठित काला सम्म,नरम वाला देखि गरमवाला सम्म स्तर अनुसार
टम्म हुन्छ।योमाहात्मय लेखि लेख्न सकिदैन जस्को एक सर्ग मात्र लेखे ल। ख यसरी
हेर्दा कलम साधारणतय ठूलो झिनो मझौला टल्कने विभिन्न आकार प्रकारमा
पाइन्छ।साधारणतय म दुई कलम जान्दछु।जुन त्यो कलम जसले आफैले लेखि आफैले मेट्छ
जस्तै नागरिकमा हुने काम ,संविधान नियम
कानु दण्ड सजाय र पुरस्कार।त्यो घोक्रे कलम हो। ज्ुन कलमले शक्ति प्रर्दशन गर्न
सक्छ आफू र आफना,पैशा दिएर
कानुन किन्छ। ऋर्को कलम जस्ले लेखे अनुरुप गरिपुराउन सक्दैन।अशक्त र अस्वास्थ्य
हुन्छ जस्तै भिख माग्ने,जनताको काम
देखाई बाच्ने दक्षिण एसिया जस्तो।त्यो सानो कलम हो।अरु कलमहरु ऋाआफनो बिषेशतामा
रहन्छन् र बिषेश साहार पाई कार्यमा लाग्दछ।
ऋाज वाटरम्यानेको प्रयासको विश्वमा कति स्वरुप र उपयोगमा छ। क्ति घर्मग्रन्थ
पुस्तक पुस्तिका निति नियम शिक्षा अनुसन्धान,कला
न्यायमा छन्।कति भ्रष्टलाई ६० को दशकमा पैशाले बचाउने सर्वोच्च छन्।यहा पैशा भए
आदेश दिने,सामान बेच्ेन,काम गराउने,काम
गर्ने मान्छेको रेर्कड मेटिन्छ र पेन्सन
दिईन्छ न्यूनतम जीम्मा हुनेलाई दोष थुपारी जरीवना लगाईन्छ।यो न्यायिक बनेको छैन,उनिहरुको निर्णय बिकि रहेछ।यस्तो धोक्रे
कलमले न्याय सम्पादनमा न्यायामूत्र्ति पाषण सरह छन् यो ठाउमा।कहिले कलम घुमाउदा
त्यस्को केराईमा जोगी भएका छन् त कोहि रोगि कहलाउछन्।कोहि अपाङ्ग त कोहि टम्म
हुन्छन्।
तर जे होस मेरो सानो कलम आफैले युवतीमा पुरुषले देखाउने पुरुषत्व जस्तै
गम्किएर चल्दा,जीवनका अनुभव
संगालो पार्द यस्ता घोक्रे कलम सितठोकिन पुगेको छ। त्यसैले मलाई बाबूको विहेमा
जन्त जानु परेको थियो र मैले बुझ यो नियत्रि हो की कर्मगति तर पश्चिम क्षेत्रको
तथ्यगत सुझे बुझे र थन्किएर बसे ।
आखिर गुफा कुर्ने देखि सृष्टि भएका शिकार गरि हिड्ने सम्म यही प्राण रुपि
कलमको संगतीमा प्राण थामेकाछन्।धर्मग्रन्थका ठेलीदेखि बाटो भरी हिड्ने र छेरी
हिड्ने चोर फटाह घोर अन्नयी विद्रोहि सम्म र माकल भिर्ने देखि साधु सन्तको खास्टो
ओढ्नेसम्म नेपाली छोराचेली बेचि दरवान रखैलमा पुराउने दखि न्यायका छत्रछायमा
आर्थिक चलखेलमा कहलिएका न्यायकर्मि सम्म्को हाल यहि छ।के भनौ माकल भिर्ने देखि
साधुसन्तको खास्टो आढ्ने धूर्त ढोगी स्वाठी अन्यायीलाई तक्मा बाड्ने आडम्वरी कार्य
प्रशसा तक्मा पदवी र दण्ड कलमले फछोट गर्छ।तुलानात्मक दृष्टिीले वेद कुरान
लेख्नेदेखि आधुनिकताको प्रशसित भई हिड्ने सबैको तुलनात्मक दृष्टिले समनताको बाघडोर
कलमको नै छ देशमा।
ज्ुन कलम घोक्रे छ त्यस्को लेख,टाका,निम स्वरुप फरक मात्र हो आखिर कलम न हो।आज
जुन विवेकी जनले आफूप्रति वफादार स्फूति विशाल आकास र आफू तलका जनको आन्तरिक मर्म
बुझि आफू जन्मिएको क्षेप,खेद र
व्र्याको अफावाह नफैलाई आफनो कार्यक्षेत्र हेर्न सक्दैन।त्यो घोक्रे कलमको
सुरक्षित कठपुतलीको स्वार्थ प्रतिपादक बन्छ।धर्मग्रन्थको मसिले दानव बताउछ।यि
राजनिति र न्याय क्षेत्रमा भएका विचौलिया पनि हुन,जुन
समाजको चलखेल र कुचक्रमा फसाएर आर्थिक मोज गर्दछन्। अर्को तिर आफू पर भ्याए
सम्मरेखदेख छ ,सत्यमा बोल्नु
बताउनु शिक्षा दिक्षा दिनु,बाच्नुको सार
र कर्म चिनाउनु,जन्मको अर्थ
स्वास्थ्य र जन स्तरको विकास र प्रविधिको विस्तारमा नेपाली बनाउनुलाई मसिनो कलमको
लिखत लिपि थाहा छ।सत्य अनित्य र भलो छ,छोटो जीवन
गोरेटोमा देष राग त्यागी विकासको कृतिमय तारापुन्ज वनि चम्कन्छ र असल मानव र साज
सृर्जदै मर्दछ।
इहा लेख्ने कलमको अवस्था कहि पुरिन्छ,गाडिन्छ,थुनिन्छ त कहि चमकन्छ र अनेकतामा एकताको
संघिय रथलाई गुडाउदै मानव जातीको चाकाडी चाप्लुसि भ्रष्टता निर्कोलको साधाना
देखाउछ। समाज र देशको असल मानव र संस्कार समाजमा दिदै अनन्त हुन्छ।
विज्ञानको भाषबाट हेर्दा यो निर्जिव हो।जस्ले प्राणिको वेचविखन पहिचान मात्र
अरुको साहरामा गर्दछ। तथ्य हो कलम स्वचालित हैन,चेतन
जड तत्व छैन अपितु सबै सृष्टि र मस्तिष्कको गोरेटो सैमा संम्भवप्रया छ। इस्का
पारखी नै उपयोगका जीम्मेदार हुन्छन चित्तामा बस्नेदेखि रोगाएर घरमा बस्ने
सम्मकालाई माधुर्यत ,स्निगधता,सुन्दरता वनएपछि सम्म काम गर्दछ।ऐश
ऐश्वर्यको प्रधान ,उच्चतम
न्यूनतमको मूल्याङ्गन,स्वच्छ
सुन्दरको हाक,विकास र
विनासको निर्णय, अनेकान
हाकमा विविधता समेटेर। ऋचेतलाई चेतना थपेर,निच्कर्मि
वेकम्वलाई इलम लगाएर,अपाङ्ग कमजोरलाई
सहऋदयि स्वालम्वन वनाएर,नफुलेकालाई
फुलाएर,नवुझेकालाई वुझाएर,गरिवलाई विकास र प्रविधिले बाधेर अनेकतालाई
एकातामा बाच्न भनेर।अन्यायी लाई न्याय दिए अुद्ध त्याग्दै पिता पूर्खा र वंश
सम्झाएर व्यूझाएर ।।
म र उनिः
उफ् निन्द्राको तनाले रमालिएको भएतापनि,निन्द्रा
अएन किन?म उनि प्रति वाचिरहेछु की क्यारा।
सायद उनिलापनि मेरा आसङ्गका यौवन लिप्साहसहरुले आविष्ट गर्दो हो नै। तैपनि जनकलोरव तोड्ने गाडिको आवाज अंहकार गर्दो
छ। निशाचर तिव्र संवेगहरु एर्लिएर माछापुच्छ्रेमा ठोकिन्छन् अनि फेवातालको
डुवुल्कि कल्पनउछन्।मग्नमुग्ध लक्ष्यणिक आत्माप्रतिष्ठा विलकुल विरेचन गरेर
विवादस्पद वेमुढलाई नंगाएर। तर लामौ समयपछि वैशले रोमान्चित आत्मा उनिपनि सजाउदै
वरण्डमा मनोवेदनाको फूल चुड्ढछिन हाय।जीन्दगी।खुलदुलि मेठिन्न ,अपेक्षित चुचुरिएका वदन का बलिष्ठ हात पाखुरा फुरफुर गरी चमचम
चम्किने सुवदना पिपलपाते जवानीको पहिलो साझ।निचोरिएर सोहरिएको अनुहार,चुम्विएका लज्जित ओठ अनि लाज पचाएर सजाएको
विहानी, मुग्ध चेहरामा
हेरिएका लजिजत नयन साक्षि थिए। उन्को जेथाजायददाद भननु नै म थिए।मानौ उनी लाई
मानसिक स्फूरण, प्रेमप्रणयको
धनदौलत,यौवन प्रचण्डता, वशवर्ति तुल्याउथ्यो,पुरुषद्धारा विमोहित हुदा चाटिएका अनन्त
साफालय सुवदना विरुद्ध आवासको च१चलतामा घचेटिनु स्वपक्ष सम्वद्ध अडिड थियो।न की
वैशको यथार्थ कल्पाउनु सविग्न,तुलवुल र
दुर्लभता।
म् केहि प्रति आकृष्ट छु।तथापी सत्यतामा यथार्थ कल्पाउनु अन्याय हुनछैन पनि। ऋाश्रित अभिलाषा ,कत्वर्य पलायन स्वकल्पित चाह कुनै सुरम्भ्य
पुरुषको मुटु उन्मुक्त सधावति प्रति तरङ्गित हुनु विकल्पनै हुनेछ।यथार्थको सपनामा
सजाईएका आत्मसात प्रणय विलकुल निडर र आलिङ्गन बन्धित कोठाविच चपाईएका शव्दहरुमा
मिसिएको सुखदुख जीवनको वीयालो हुनेछैन।घनकाइएका वाजाहरु,किमरिट प.क्तिमा वाधिएका ,भोजभत्यार र बन्धुत्वको मग्नमुग्धता
निम्ताईएको सहेली जीवनको प्रचण्डता हैन।सिद्धान्तको लावालस्कर हो ,सजाएका हरेक विहानी,मधुर उत्कण्ठमा चोमिएको औला,आशाले होमिएको अवयव र पहिरिएको स्यवर माला
हो।पण्डुलिपिको जीवको नष्टबुद्धि हैन,रसोद,उन्माद जवानी स्नेहलिल प्रतिफल हो न की
पश्चताप।
म् हर्षैन्माद छु,खै त उनी सधै
नववधु बन्नेछिन त? ल्किष्ट
वीरसिकका पोषित कत्र्तव्य पलायन एकान्तको नैसर्गिक अधिकार सन्तती हुनेछ,तैपनि मिलमा बाधिएको लगन गाठो स्वकल्पित
सागरको सिपि वनी टकमकाउने बाह्रय निशालाई उत्छेदन गर्दछ।सहेलिमा बाधिएका करुण नयन,चटुल चत्तचलताले अन्जुलीभरी प्रेमप्रणय दिई
अति प्रविष्ठ हुनेछ।लालायीत ओठको मुस्कानमा बाधिने होठ गहभरिका आशुलाई वहभरीको
पेटारेभोटो पहिराउदै म गवेषक बनेको छु।न क िकतमस्तक। जगमगाएको अनुदित प्यारलाई उनी
प्रति आविष्ट र काकृष्ट गरि विश्वास गराउने छु।विलकुल एकान्त समेटिएको
साझविहानीले।
व्ृति विकासले अहंकार हुहुकार्दछ,युवा र
यौवना वर वधुको जीवनछायामा वाधिन्छ,धन,तन मनले रसिक क्रिडास्थल भूधरातलमा बाचिन्छ
मान्छे।यथार्थको आकासमा तुवालोले पर्दा वनिदिन्छ,वैरागिएर
सोमरस,द्युम्रपान र नया प्रयोग यह शुरु
हुन्छ।कैयन साथिभाईलाई संसारिक वोझ र सामाजीक अन्ध परम्परा ठानिन्छ विहे।तर मेरा
कैयन समय ठूलो स्वाशच्छेदन वर्साएर,पिडा विच
प्रेम प्रणय बाडेर,उनको हल्का
माया मोह सचेर तर उनि धकाउछिन,लजाउछिन
समाजले लखेटिने हुदा डराउछिन।क्षणभंगुरता भरेको यौवनपन नेप्टिएर चेप्टिएर वाच्ने
शरिर खोपिल्टा परेका यि नयन जवानीको लोभ मान्दैनन्।आत्मशुद्धिको विकुल घन्काएर
नवोदित रविकिरण समेट्छन्।यसैले हामि पथ्यथर युगको म सिकारी उनी शिकार। म्ेरो
दायित्व चित्रण अनेकान साथिभाई सित अमिल्दो हो ,बोलिमा
कटुता,तर पनि जुङ्गामुठे स्वाभिमान आफू लाज
पचाएर हिममत गर्नेछन् कि उनि?सुन्दरतामा
सुरा चढाईमध्यस्थता गर्ने दौतरी ,चाहले विर्से
चौतरी पनि जीवनमुखि छैन ्?
आत्मा प्रतिष्ठाकाले हर्षव्याकुल भएकी विदुषी,परपुरुषको
मनदशाले बाधिदा पहिलेनै लोग्नेप्रतिको
सुदर्शनमा हर्षोउन्मत्ता बन्दछिन।अन्तमा यौवनको डसाई,मग्नमुग्धको
नैर्सगिक अधिकारले चुसिदा पठ्ठो बन्द उ,दुवैको
जीवनयापन वियालोको रुपमा मुखरित हुन्छ।संगै वाधिएको प्रेमप्रणय सुत्र निविध्न
बाधाअड्चन भोग्दै जीवन्त छ जीवन।जीवनमा डोहोरीएको धाग्य अड्चन सदबुद्धि र मार्ग
प्रसस्त गर्नुपर्छ सबैले।
कुरा पुरानो हो,बाबुआमाले
आज्ञकारितामा बाधिएको लगन गाठो,अग्नि साक्षि
राखेर जन्तीसामू दुला दुलहीको कर्मकाण्डवाट वैशाखको न्यानो बसन्त वहारमा जीवन
उत्तेजना,भाविको लेखोट भरिएको
थियो।नाईनास्ती नगरी स्विकार्न निर्णत थिए,म पनि उनको कर्मकाण्ड सारी अंगमिलनको जीवन
साथि थिए उनको।पण्डितका पाण्डुलिपिमा दूवो माला पहिरिएर जगेमा वस्नु सजिलोथिएन,जति आत्म दृढ,कत्र्तव्य
पराउणको खाचो थियो।
सरल मिठास युक्त उत्कण्ठले बोलिएको शव्दहरु,कत्र्तव्य
पराउणमा स्वीकार्य दाम्पत्यको सुखदुखको साथि मेरो वेहुली थिईन उनि।काक्रोका
वियाजस्ता दन्तावलि,लामो कालो नितम्वपयन्त
लर्किएको कालो केश,सजिसजाउ
लालिमय ओठ जवनी निम्ताएर हर्षविभोर थिए।तर आत्मले पराई ठाने पनि पहिलो चरणको मिलाप
दुवैको स्वच्छन्द क्रिडास्थलमा अवयव
स्वास्थ्य आरोग्य र आनन्दीत वित्यो हाम्रो।हर्षविभोरले दिनभरीका थकानहरु
गैथुली पर्खेर सोह फूल वास्नाका बृक्ष छाहारी,आलिङ्गनले
कोठा सजिएका थिए।
ऋाकुल कोइली वन चहुर रोएपनि हाम्रो स्मरण विर्सिदै मिलन संस्मरण
कल्पन्थे।ऐशेलु काफलको रशोदपनि आपस्तका मेला पातामा बाडिन्थे,खोचिको पानि समेत आधा गरी पिउने र मायालु
अदालतमा न्यायका प्रतिमूर्ति इच्छा उत्कण्ठ सलवलाउथे।गोठाला,थकित वटुवा र श्रमजीवी हाम्रो भाह नै
रहेन।केवल बन्धित अस्थिरपंजा लाज र धक पचाएर पिजडाको सुगाझै अनुवन्धित जीवनको
कुज्जाईको भान हुदैनथ्यो,नतमस्तक
जवानीको सेवक विकलपनै रह्रो म र उनि प्रति।
२
प्रभात धपाईएका हरेक साझहरुरविकिरणको धरणी उरमा चम्कनु सृष्टिको विडम्वना हो
अपितु नैसर्गिक मान्यता।धुपले सजाईएकी धरणी न त वायू प्रवेगमानै मुरुकुराउथिईन न त
बर्ष नै कल्पाउछीन।बाटोभरी छताछुल्ल किरणहरु द्यृष्यान्त बनि नचाउछिन,केवल पोल्टो थापेर हरियाली समेटेर।
गर्मिले उदासिएको मन हावा धूलोले टम्म उर उकासिएको छ,उप्सिएर चराचर बनिरेको हलुका माछापुच्छेको
चयापवाट रसाउदै गर्मि भग्दै थियो शरिरको।मिलनको प्रतिक्षाले चपाइएको अनुहार,च्याईएका
नयन एकाग्र थिएनन्।वर्षातको आगमन रुचाएको खेति उद्यमी लिन कृषकहरुको उत्तेजना
यौवनाको सहेली संगै रम्दथे।तर उनि कसैको प्रतिक्षामा थिईन। भने म गवेषक थिए,त्यसैले छटपटिको भूमरिमा कैले तस्वीर हेरेर
त कहिले साथिहरुका मुग्ध वार्तालापको नतमस्तक थिए।प्रतिमूत्र्तिको साक्षत बन्ने
हिम्मत थिएन,न की बन्धन
मुक्ध वार्तालापको नतमस्तक थिए। प्रतिमूत्तिको साक्षत बन्ने..
क्ैयन न्यून व्यववका दिनहरु प््रतिको मजदुरी मेरो पंजावाट
हट्दैनथ्यो।तरङ्गित प्रेम प्रणयमा पनि त नितुप्त थिईन।सुन्दर भविष्यमा कोरीएको
भाग्य रेखाहरु क्ेवल शहरको बिजुलीवत्ति
जस्तै टकमकाउने र समय वित्दै थियो।तर संगमस्थल र मध्यमस्थलमा समेटिएका व्रेसियरका
धुजाहरु न्ंगनताले अगालिएका अरु अवयवहरु,चाटिएर
जुठावनाई निर्लिप्त चाहमा स्वीकार्य लाज र धक पचाउने ओठहरु केवल मेरै प्रतिक्षामा
उनिप्रति क्षामा कल्पीत थिए।झुक्काईएका पापि आखा,सहेली
वाधि निम्ताइएका विलकुल अद्यावधि निम्ताएका थिए।
जीवन संगालो कैयन संगम जागृत थिए त कैयन लुप्त,गुप्त,र रहस्यमयी थिए।आत्माका ज्वालामुखि प्रस्फूटित
हुदै उनिप्रति मुखारित थिए।कैन आशले जमेको जीवन कुण्डली अविचलन थिए,विलकुल अजङ्ग उरको तर्जन गर्जन संगे समेटिएर
वन्धित चाहानाले।भयभित मनको धम्मरधुस कस्ने ठिूरता वर्णनित छैन अपितु केहि दिन यता
मैले उन्को धम्कीको पर्वाहलाई भिषण शितकालिन युद्ध ठाने।मानौ मेरो सारभर्धिक
प्रखरता विलकुल उच्च यौवनको चुचुरीलाई नंगाएर प्राकृतिक स्थिरता
चाहन्थे।प्रियतमाको सहेली चुराको आवाज अनि सुन्दर मिठास र कल्पित स्वरले निम्ताएका
थिए। मेरो विशाल भाहमा अट्ने उनको उदरको दनदनी कलेको यौवन,लहलह मौलाएको अवयव,कल्पना,आगमनको
प्रतिक्षरत नयनमा मत्र हैन भाह
बताउथे।कैयन दिन देखि हासो नपाई गुम्सिएका ओठहरु,स्थिरप्रज्ञाप्रर्दशक
रौ अनि अवयव प्याराको जाडोमा कठङ्गिएका थिए।विकृत तरङ्गहरु भ्यभित थिए,विलकुल शंका उपशंका जचाएर,दिनभित्रै नै अनुरागको अनेकान पिडाजनक आतुरता थिए।सजाइएका प्रत्येक विहानी अभिशाप उनि
आत्मनिष्ठेरताको कातरता थियो मेरो र उन्को विचपनि विलकुल अप चबनेको सम्वन्ध जस्ते।
कैयन प्यारका आसनीहरु म् देखि हैरान थिए,तथापी
नेपाली न्यस्नआर्थिक भूधरातलको एकमुठि माटो म पनि प्रेमप्रणय नदर्शउने।सायद
विवाहित जविन पछिको विछोड नमिठो हुन्छ,कैयन आमा
बन्ने रहर उत्साहित नारीहरु तत्कालै उत्साहहिन बन्दछ त कैयन आमा बन्ने रहरले उत्साहित नारीहरु ऋपूतो हुने डरमा विखण्डित
हुन्छन्।साहासको अभावमाले।तर मैले विहेपछिका पारपाचुके ,मनमुटाव देखेको छु।मनमथिङ्गलमा स्थान मान
नरहने परिस्थीत र एक अर्कोमा शंका,संकोच,ललाची लोभी र दम्भी समाज जुहारी खेल्दै
औपचारिकता निभाएको छ।त्यसैले म र उनि दुवै सूर्तामा छौ।स्नेहलु नयन दाम्पत्यमा
जकडिएको उर्लदो जवानी,नागिंएका
साझहरु,हैरानीमा बाधिएको सोच,पनि मलाई लाग्छ नारी बन्धन हो घर गाउ र
समाजको उदासिनाता।उ पनि बन्धुबान्धवसित रमाई भन्ने सोच हैन,हैरानी र संकोच?तिनै
बाबूआमा जस्ले लालनपालन गरे प्रकृतिक नियम उतारेर समाजिक प्रतिष्ठामा इश,कुल ,कुटुम्वको
सामाजीक प्रतिष्ठा बनिन उनि।उस्को पनि तिरस्कार छैन पुरुषप्रति साथै नियति मा कुनै
दुविधा र सन्देह रहदैन।हुडारीएको पुरुषप्रधान समाजमा चेलीको आत्मा प्रतिष्ठा छिनमा
मर्ने र छिनमा व्यूझने गर्दछ,धन,दौलत,ठूला
भनेर चोखिने,गरिव हेपिने,असाहय थिचिने,कानुन
पैसा खरिद हुने समाजमा देखिन्छ।गौरव गाएर आधिकारीक स्वच्छता फेर्ने दरवान,भरीया,लठैत,मद्यपान र धुम्रपानको कुलतको जे भए पनि
पुत्र?यस्तो मान्यता छाएर मिलनमा
जुरमुराउने प्रथा प्रेमप्रणयको अन्तिम शंखनादको प्रहार गगनभेदी सन्तानत्पति हेर्दछ,त्यस्मापनि पित्री स्वार्ग तार्ने पुरुष
पर्खेर रुने,कराउने,आफैहार गुहार्ने समाज ती सन्तानलाई कुबुदि,निर्दयी,कुलतवाट
बचाउदैन।यस्ता प्रेम प्रणय हेरेका भोग्य म र उनि सन्ततीकै महत्वमा दुख सागरमा तैरैदै
छौ।हाम्रो प्रेमप्रणय इशलेपनि सत्यता र यूगको चाहमा फैलाई सुबुद्धि भरिदिए सुखि
हुनेछौ।
अस्तु।
मान्छे बदाले के हुन्छस्
जोदाहा र लडाकु जुद्धब.का स्वार्थहरुमा।नाम बदाल्न नसकि मन बदालेको
अर्थमा।।अकुत यत्नमा धनरासिका धनब.हरु।षडयन्त्रका माहिर जीतब.हरु।।१रोशनीमा
ढिप्कीन गएका दिपकहरु।गुण स्वभाव नभए संघारनमा जनता रुवाने।।दाम कमाउन वदनामको
बौदिक यावत।तिमी बदलिए वदाल नाम र कामत।।२
.............
अन्नको जडशरिरमा दिव्य शक्ति र रक्त संचार।अनन्त आत्मशुद्धि स्वास र
प्रत्येक उच्छवास।।गुदिकूरो वानरबाट मान्छे बनेको भौतिकवाद।सभ्यताका रथ शहयात्रि
जीवन वित्ने न्यास।।१
यि सबै बदलिने सदईच्छा सत्बुद्धि संस्कार।प्रकृती उहि रहि ओउम सिद्धि छ
ल्याउ,त्याग कुसंस्कार।।लाटा बनिता भएपनि
हिमधु शैलको वनबुकि चपाउ।गरिवी भएपनि विकास र प्रविधि वैरवाट तिमी जोगाउ।।२
.....................
मान्छे नमानने भूत वर्तमान र भविष्य जान्दछ।भविष्यको स्वप्ना सजि श्रमको
पसिना झनर्दछ।कथा र इतिहास बनेर युगिन नेपाली द्रष्टा छ।एउटा देश श्रष्टा र
राजनेता नपाई शोषित निरन्तर छ।।१पशुका जमात माथि भोक रोग शोकमा मर्देन उ।विश्वास
कुल्चेर देशको पहेरीदारीमा वंश विताएको उ ।।भविष्यको गास वास कपासमा प्रविधि को
स्वाभिमानी उ।आस्था नटाली अंन्तरकरणमा बदली दिए हुन्छ उ ।।२
....................
पिडाको आसु बगाउने पहाड जस्तै धैर्यता।कर्मगरि गरिवी हटाउने नडग्ने
अटलता।आमा चेलीका विस्मात शिखर च९्ने पैतलाहरु।दरवान नोकर उजाड बनाउने गोला बारुद
बन्छ बरु।।१
स्वतन्त्रताको वेदानामा उठाउने शिर र सज्जा।किनिने बेचिने आसु र
उत्पीडनता।।कोपिलामा फूल झार्ने गरिवी भनी छिमीकी वैरहरु।खर्वादार जडिबुटि कला
धर्म संकारमा मौका छोप्ने हरु।।२
शितल छाहारीमा संघर्षका विरत्व इतिकासै छ।यूगका लागि सचेतन त्रान क्रान्ति
बढेको छ।।नउठाउ नजर पल दिनहिन भनी झूठ मोहले।मारिदिनु कुमान्छे र नबलीने अवचेतन
जन्मबरु ।।३
दह, मन, बचन शुद्ध हुनुपर्ने छ ..
दिमाग, मुटु, फोक्सो प्राण हुन्छ ....
अन्न,जल,मिठो
बोली भुरत्न हुन .
विचारी सेढाई जन रम्छ जुन ।।
मूर्ख स्
झैझगडा समाजमा विनाकारण दया छैन कति।क्षमा छैन विद्धविहिन दुखि नारी
कुदृष्टी अति।।दृष्ट मद न्यूनबुद्धि मतलवि लुव्ध बन्धु मन। लज्जा धरे हरि धजे रिस
त्यागि माता मित्र सब धन ।।१।।
रिस आवेगले आचार छोडी मनमा मोहको जाल।जे मिल्यो सो भोज्य कु समय खाई अल्छि
रहला।।क्रोध दन्काई माता उपर मिठा मधुर खाना खोज्दछ।कप्टी सुन्दरी जनले छलछाममा
परि चिन्ता सूर्ता रोज्दछ।।२।।
सदगुण वाडेर दोष पचाउदै समाजमा वर्षउछ। सज्जन् उन्नत विकास प्रविधि साक्षत
नभए कहा हुर्कन्छ?गुणलाई दुषित
पार्छ जसरी सर्पले दुध पिई विष वनाउछ।यावत विधि विधान सच्चाई गरिवी हटाई मार्छ
।।३।।
घुमी मनुष्य पृथ्वि चन्द्र ग्रह नक्षत्रको अन्वेषण।समुन्द्र पार गरि हिस्रक
जीव वरु शिरमा राख्छ जन।।द्धाम तापि पियास हटाउदै संसार घुम्ने गरिविहरु।लुकाई
पछौटेपन वैरका लालि मर्छन नेपलीहरु।।४।।
हिमधुः हिन्दु जलशिखरका बत्ति हुन अधेरीका।जलवायू हित मन्त्र विकासमा औष्धी
बिर्से दैव मूर्खका ।। लाटा बनिता कृषिले छाना आकस भरी लुगा शितले ।गरिवी दैवले
हैन घरदैलो विकास प्रविधि विर्सेछ मुर्खको ।।५
मान सूर्य ब्रहाण्ड हो गरिवी प्ै तर्कि वस्ने गर ।अभिमान विनासले विदेसिको
सिको गरि आदर।।युद्ध हेला हो परतन्त्रमा नेपाली वीर मर्ने नगर।हटाई दरिद्रता र
मानसिकता विभिसिका शिक्षा आफै भर ।।६।।
त्यागि अम्मल हिन गरिवी नेपाली भवमा वढ ।त्यागि मूर्ख ज्ञानले विकास तानी
लेउ क्षितिज वर।।कामको ज्याला है वीरता,दरवान
भरीया नारी क्रन्दनको पगरी । आखा खोल जल जमिन बनिबूटो उद्दम छर नेपाली।।७।।
मानवको शक्तिः
मानवको वास्तविक स्वरुप शक्ति हुन्छ। कुण्डल मानवशरिरको मेरुदण्डविचबाट
अवस्थित शुसुम्ना हो।यो विविध स्थान हुदै नाडिचक्रमा पुग्छ यसैले शक्ति जागरण
गर्दछ। जिन्दगी एक नाटक हो । धरातलमा बाँच्नको लागि सबै किसिमका अभिनय गरिन्छ, गर्न सिकाइन्छ । जीवन रिमोट कन्ट्रोलबाट
संचालित एक यात्रा हो । पल पलमा दुर्घटना हुन सक्छ । हरेक क्षेत्रमा खतरा छ ।
होशियार ! जीन्दगी एउटा पानीको फोका हो । जतिबेला पनि फुट्न सक्छ ।
म
मान्छे बदाले के हुन्छस्
जोदाहा र लडाकु जुद्धब.का स्वार्थहरुमा।नाम बदाल्न नसकि मन बदालेको
अर्थमा।।अकुत यत्नमा धनरासिका धनब.हरु।षडयन्त्रका माहिर जीतब.हरु।।१ रोशनीमा
ढिप्कीन गएका दिपकहरु।गुण स्वभाव नभए संघारनमा जनता रुवाने।।दाम कमाउन वदनामको
बौदिक यावत।तिमी बदलिए वदाल नाम र कामत।।२ ............. अन्नको जडशरिरमा दिव्य
शक्ति र रक्त संचार।अनन्त आत्मशुद्धि स्वास र प्रत्येक उच्छवास।।गुदिकूरो वानरबाट
मान्छे बनेको भौतिकवाद।सभ्यताका रथ शहयात्रि जीवन वित्ने न्यास।।१ यि सबै बदलिने
सदईच्छा सत्बुद्धि संस्कार।प्रकृती उहि रहि ओउम सिद्धि छ ल्याउ,त्याग कुसंस्कार।।लाटा बनिता भएपनि हिमधु
शैलको वनबुकि चपाउ।गरिवी भएपनि विकास र प्रविधि वैरवाट तिमी जोगाउ।।२
..................... मान्छे नमानने भूत वर्तमान र भविष्य जान्दछ।भविष्यको
स्वप्ना सजि श्रमको पसिना झनर्दछ।कथा र इतिहास बनेर युगिन नेपाली द्रष्टा छ।एउटा
देश श्रष्टा र राजनेता नपाई शोषित निरन्तर छ।।१पशुका जमात माथि भोक रोग शोकमा मर्देन
उ।विश्वास कुल्चेर देशको पहेरीदारीमा वंश विताएको उ ।।भविष्यको गास वास कपासमा
प्रविधि को स्वाभिमानी उ।आस्था नटाली अंन्तरकरणमा बदली दिए हुन्छ उ ।।२
.................... पिडाको आसु बगाउने पहाड जस्तै धैर्यता।कर्मगरि गरिवी हटाउने
नडग्ने अटलता।आमा चेलीका विस्मात शिखर च९्ने पैतलाहरु।दरवान नोकर उजाड बनाउने गोला
बारुद बन्छ बरु।।१ स्वतन्त्रताको वेदानामा उठाउने शिर र सज्जा।किनिने बेचिने आसु र
उत्पीडनता।।कोपिलामा फूल झार्ने गरिवी भनी छिमीकी वैरहरु।खर्वादार जडिबुटि कला
धर्म संकारमा मौका छोप्ने हरु।।२ शितल छाहारीमा संघर्षका विरत्व इतिकासै छ।यूगका
लागि सचेतन त्रान क्रान्ति बढेको छ।।नउठाउ नजर पल दिनहिन भनी झूठ मोहले।मारिदिनु
कुमान्छे र नबलीने अवचेतन जन्मबरु ।।३
महाविपत्रीमा लागौ.................
आउ नेपाली दाज्यू भाई चेलि धनि गरिव फेरि मिलौ। जुटौ महाविनाशकारीको दर्द उपकार
अरु गर्न नचुकौ।। नमच्चाई खलवल बा आमा धरणीको हामि सेवा जुटौ। नअतिई धैर्य भई वि
हामि छाति र दिल खोल नफूटौ।।२।। जो जहा छौ सेवा ग।िदिनु तत्परा धन जन मन सचारले।
विपत्रीमा सखे परोपकार गर्नु पूर्णनथाकी भक्ति भावले ।। आमा बाबु सन्तान तिम्रै हो
जहा नेपाली वाचिन्छ सखे। निमेष नथाकौ अब त लाग्नु जुटेनु छ बाच्न बचाउन सके।।३।।
मृत्यु ः१
जिवात्म अज्ञानताको कारण काम लोभ,मोह, क्रोध
मद,मांस, अहंकार,परतन्त्र,अविद्या,रागद्धेष,वैर,विरोध
ईष्र्य,बैमनुष्यता,शोक,चिन्ता,तृष्ण,वासना
र मानले
घर्वराउछ, दुखि हुन्छ,विह्ल हुदै समिप अपमानले ।।
सृष्टिको गहन चिन्तन,मनन,संस्मरण गरी व्यवहारमा
भ्रान्त बुद्धिबाट दुखको भेद जान्ने,बुद्धिले
उचित पथमा
जानु मृत्यु माथि बिजयी हुनु हो हर जविात्ममा
तसर्थ जिवन विजयी बनाउन अमृत पान ज्ञानमा
।।
अन्तस्करणको स्थिरता,चित्ताको
प्रशन्नता,विशुद्धता
आत्म अनुभूति गरी आफू भित्रका विकार हटाई त्याग
विवेक भण्डरण सृष्टि बिज्ञान भएकोले आफनो मूलस्थानी
जानी परमात्मको स्वरुप वोध लिनु हो तत्व ज्ञानी ।।
यहि नै मृत्युको सार्थकता,जिवनको
यथार्थता जन्मको
बैज्ञानिक आधर हो अधुनिकता एकता समानता सिद्धको
यि सबैको बिश्राम,प्राणग्नी उढी
आत्म स्वरुपमा गई
मुढ शरिर को यथार्थ मृत्यु हो रहन्छ चोला बदली भई ।।
प्राणिको आभामण्डल(धन्नजय वायू)चेतन शक्ति क्षीण भई
समाप्त हुनु नै ह्ृदयको ढुकढुकी प्राण वायू बन्द हुनु गई
मस्तिष्कका केशिकाहरु निष्कृय भई हरनाडी बन्द हुनु
गाऊमा तुलसीको मठमा लिपपोतले जलाश्रयमा सारिनु ।।
धनन्जय वायु(आभामण्डल) जगाउनु हो जीवात्मको
ॐअक्षरातित शब्द,अनुभुतीले
दिने हुन्छ शक्ति त्यो
तेज(औरा,आभा,प्राण,ब्रम्ह,प्रभा,आकास
मण्डल, प्रकाशहरु प्राणयम)
जलश्रयमा राख्ने र हरिॐ(अः पृथ्वि,जल,सृष्टितत्वहरु)
उः (अग्नि र प्राण) मः (आकास र जीव तत्व) भनिने ।।
मृत्यु ः२
प्राणीको मृत्यु दुई किसिमबाट
१.स्वभाविक उमेर ,अवस्था, समय पुगेर ।
उमेर पाकेर पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जा जान्छ उडेर ।।
२. अस्वभाविक मृत्यु र अचानक अन्य स्रोतले आक्रमण गरी ।
जब शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर भागेको अवस्थामा प्राणीको चेतनहिन बनि ।।
जब लडाई झगडा, प्राकृतिक
प्रकोप, सवारी साधन, मानिसनै मरि ।
अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व उडी प्राण पखेरु जान्छनी ।।
स्थुल शरीरबाट ३.शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग
हुनु नै मृत्यु हो ।
शरीरबाट प्राणवायु बाहिर निस्कनु नै जीवको मृत्यु सत्य हो ।।
जीवात्माले बूढो, पूरानो
शरीरलाई छोडी,प्राण जीवमा
बदल्नु नै मृत्यु हुन्छ ।
जसरी मानिसले कपडा बदल्छ त्यसैगरी जीवात्माले पनि शरीरलाई बदल्छ ।
जबसम्म जीवात्मा आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलिरहन्छ ।
शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति बाहिर निस्कनु,प्राण
रहित नै मृत्यु हो ।
भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा प्रवेश गर्नु नै शरीरको
मृत्यु भयो ।
प्रारब्धको संचित भोग समाप्त भएपछि शरीरबाट चेतन उर्जा निस्कियो ।
प्राण बाहिर निस्कनु स्वभाविक रुपले मृत्यु हुन नपाएका मानिसको पनि ।
मृत्यु प्राकृतिक प्रकोप, यातायात
साधन लड्नु, ठोकिनु, डुब्नु जल्छनी ।।
खस्नु विद्युतीय सक तथा मानिस र अन्य प्रणीबाट अस्वभाविक बन्दछ ।
अस्वभाविक मृत्युको बढ्ने दरमा वर्तमान कलियुगमा बढ्दै गइरहेको छ ।
मरेपछि
फर्केनन् पिता पूर्ख सबै गए अनन्त सिहासन टुट्यो।
रेए मोहजााल छरछिमेक अहित,हित कचहरीनै
फुट्यो
भाग्यो पृथ्वि पातल इन्सफ कुनिन अग्निकुण्ड तिर ।
गाडिने,कुहिने,बाधिनेशरिर वासलाशमा कुन पुच्छर र शिर ।।१।।
गयो गएन परोपकार,पाप धर्म,दान,पुण्य
रहस्यमय छ।
के पढिन्छ यहा सत्य तथ्य कहा खोजु ईश कहा छ।।
पवित्र गाँउघर छोराछोरी मोहजालमा मनइच्छहरु।
बहुमुल्य त अत्मा हो ढोका यमदुतको असल कर्मले देह बरु ।।२
मधुमेह स्
नेपालीले सामान्यभाषामा चिनिको रोग मधुमेह अर्थात डाइबेटिसलाई बुझदछ । मानव
शरिर रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढेर मधुमेह रोग हुने गर्दछ ।। शरिरको प्यांक्रियाज
नामक ग्रन्थिबाट उत्पादन हुने इन्सुलिन हर्मोन त्यस्मा अनियमितताभई रोग लाग्छ ।
बुझनु इन्सुलिनले चिनि वा कार्बोहाइड्रेटलाई पचाउने काम गरि रगतमा सन्तुलित र
नियमित बनाउछ ।।१।। खानाबाट जब इन्सुलिनको उत्पादन हुन छाड्छ रगतमा चिनिको मात्रा
बढ्न जान्छ । तव प्यांक्रियाजले प्रयाप्त इन्सुलिन उत्पादन नगर्दा सरिरले
इन्सुलिनको नभई मधुमेह भैजान्छ ।। रगत नभई रक्तसंचार प्रणाली नहुने र पानी , रक्तकोष , लवण
तथा रसायनहरुको समिश्रणबाट रगत बनेको हुन्छ। कुनै पदार्थहरु निश्चित अनुपातमा नरहे
रक्त गुणमा परिवर्तन भैहाल्छ।।२।। यहि समग्र रक्तसंचार प्रणालीले सरिरको आन्तरिक
कार्यसंचालनमा राखि रहन्छ । मानव जिवन यापनमा आइरहेको परिवर्तन , विलासी जिवलशैली,भौतिक
मेहेनतको कमीले मधुमेहका रोगी बढिरहन्छ।। विश्वमा धेरै मानिस मधुमेह बाट प्रभावित
भई सबै उमेर समुहमा स्वास्थ्य समस्या भएको छ । खानपान जीवनशैलिले नेपालको ग्रामिण
क्षेत्रमा केहि व्यक्ति मधुमेहबाट प्रभावित भै रहेको छ ।।३।। मधुमेहको कारणमा
सरिरमा प्रयाप्त इन्सुलिनको उत्पादन नहुदा परिश्रम गर्ने बानि कमिमा पनि । त्यस्तै
सरिरले इन्सुलिनको उपयोग नगरी रगतमा चिनिको मात्रा बढ्न गइ मधुमेह हुने शहरीय
अखाद्द खानामा छ नी ।।क। आनुवांशिक कारण पिता पूर्खा बाबु आमामा मधुमेह भएको
खण्डमा छोराछोरीमा पनि सर्ने थोरै सम्भावना रहेको छ ।ख। बढि मोटो रहनु र आवश्यक
भन्दा बढि तौल हुदा यस्ले अरु मधुमेह हुने सम्भावना बढिको छ ।ग। भाइरसको संक्रमण
यहा प्यांक्रियाजको विटा कोश ९ जसले इन्सुलिन उत्पादन गर्छ ० मा भाइरसको संक्रमण
हुदा इन्सुलिनको उत्पादन नहुने हुदा मधुमेह हुने छ ।घ।व्यायामको कमी ,योग अस्वस्थ आहार विहार , उच्च रक्तचाप र रगतमा बढि कोलेस्टेरोल
पाल्नु पनि मधुमेहका कारक रहन्छ।।४।। सखे बुझ लौ मधुमेह मुख्यतया तिन प्रकारका
हुने व्याप्त संन्तान सुख छिनिदिने । यस्तै ।क। टाइप वान, यो सामान्यतया बालबालिकामा हुने र
इन्सुलिनको उत्पादन सुन्य अर्थात अत्यन्त न्युन रहन्छ । । रोगीलाई बचाउन कृत्रिम
रुपमा इन्जेक्सनद्धारा इन्सुलिन चिकित्सकको सल्लाहमा दिनुपर्ने हुन्छ ।ख। टाइप टु ,यो त प्रौढ अवस्थामा हुने र प्यांक्रियाजले
कम इन्सुलिन उत्पादन गर्छ र सरिरले पनि इन्सुलिनको ग्रहण गर्न असक्षम रहन्छ । उमेर
अनुसार व्यक्ति ग्रसित बन्ने गर्छ,।ग। जेस्टेसनल
मधुमेह, गर्भबती
महिलाहरुमा जुनैपनि बेला रगतमा चिनिको मात्रा उच्च हुनगइ मधुमेह भई जेस्टेसनल
मधुमेह कहिन्छ ।।५।। मधुमेहका लागे । १। छिटो छिटो पिसाव लाग्ने र तिर्खालाग्ने
।२। बढि भोक लाग्ने , आखा
तिरमिराउने वा ।३। शरिरको वजन घट्ने , थकाइ
महसुस हुने । उस्तै। ४। वाकवाकी लाग्ने ५। लामो समयसम्म चोटपटक निको नहुने ।५। हात
खुट्टा झमझमाउनु , रिंगटा
लाग्ने लक्षण देखिने ।।बच्नु मधुमेहका रोगीमा अन्धोपन हुनसक्ने वा दृष्टिविहिन
हुने खतरा छ । रगतमा भएको अध्यधिक ग्लुकोजले आखाको रेटिनामा भएको रक्तनलीमा क्षति
पुराउदा र स्नायु प्रणालीको मुख्य अंग मस्तिष्कमा पनि क्षति पुराउने हुन सक्छ ।।
धेरै मधुमेहका रोगीमा मृगौलाको रोग , मुटुका
विभिन्न रोग तथा नशा सम्बन्धी रोगका कारण मर्ने ज्यादा देखीएको छ ।।६।। नआतिनु
मधुमेहको उपचार विकल्प सधै रहन्छ ,जनले
व्यवस्थापन मुताविक रगतमा भएको चिनिको मात्रा घटाउनु । रक्तकोशमा क्षति पुराउने
अन्य तत्वको निवारण गरि उपाय अपनाई ।१।इन्सुलिनको मात्रा यथावत राखी रगतमा
ग्लुकोजको मात्रा नियन्त्रण गर्नु ।। अस्पतालमा उपचार गरी खोपमार्फत नियमित
इन्सुलिन लिने गर्नुपर्दछ । अब ।२। रक्तचाप नियन्त्रण ।३। खानामा विशेष ध्यान
पुराउने , बढि
कार्वोहाइड्रेट भएका खानेकुराको सेवन नगर्ने । ४। धुम्रपान र मध्यपान त्याग्ने
सर्तक बन्नु छ ।।७।। खानपिनम ।५। बढि चिल्लो युक्त पदार्थको सेवन नगर्ने ।५।
सन्तुलित र नियमित भोजन लिने , नियमित
व्यायाम गर्ने निशच्तिा रहनु छ । पञ्चकोश अन्नमय,प्राणमय,मनोमय,विज्ञानमय
र आनन्दमय लाई योग गरिनु जरुरी बन्छ ।। मनमा आउने तनाव हटाई आफनो विचार बचन र
निर्णय बाधिनु पर्दछ।मनमस्तिष्क नथकाई नकरात्मक सोच आरोग्य योगा नियममा बस्नु
पर्दछ ।।८।।
मधुमेह स्
नेपालीले सामान्यभाषामा चिनिको रोग मधुमेह अर्थात डाइबेटिसलाई बुझदछ । मानव
शरिर रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढेर मधुमेह रोग हुने गर्दछ ।। शरिरको प्यांक्रियाज
नामक ग्रन्थिबाट उत्पादन हुने इन्सुलिन हर्मोन त्यस्मा अनियमितताभई रोग लाग्छ ।
बुझनु इन्सुलिनले चिनि वा कार्बोहाइड्रेटलाई पचाउने काम गरि रगतमा सन्तुलित र
नियमित बनाउछ ।।१।। खानाबाट जब इन्सुलिनको उत्पादन हुन छाड्छ रगतमा चिनिको मात्रा
बढ्न जान्छ । तव प्यांक्रियाजले प्रयाप्त इन्सुलिन उत्पादन नगर्दा सरिरले
इन्सुलिनको नभई मधुमेह भैजान्छ ।। रगत नभई रक्तसंचार प्रणाली नहुने र पानी , रक्तकोष , लवण
तथा रसायनहरुको समिश्रणबाट रगत बनेको हुन्छ। कुनै पदार्थहरु निश्चित अनुपातमा नरहे
रक्त गुणमा परिवर्तन भैहाल्छ।।२।। यहि समग्र रक्तसंचार प्रणालीले सरिरको आन्तरिक
कार्यसंचालनमा राखि रहन्छ । मानव जिवन यापनमा आइरहेको परिवर्तन , विलासी जिवलशैली,भौतिक
मेहेनतको कमीले मधुमेहका रोगी बढिरहन्छ।। विश्वमा धेरै मानिस मधुमेह बाट प्रभावित
भई सबै उमेर समुहमा स्वास्थ्य समस्या भएको छ । खानपान जीवनशैलिले नेपालको ग्रामिण
क्षेत्रमा केहि व्यक्ति मधुमेहबाट प्रभावित भै रहेको छ ।।३।। मधुमेहको कारणमा
सरिरमा प्रयाप्त इन्सुलिनको उत्पादन नहुदा परिश्रम गर्ने बानि कमिमा पनि । त्यस्तै
सरिरले इन्सुलिनको उपयोग नगरी रगतमा चिनिको मात्रा बढ्न गइ मधुमेह हुने शहरीय
अखाद्द खानामा छ नी ।।क। आनुवांशिक कारण पिता पूर्खा बाबु आमामा मधुमेह भएको
खण्डमा छोराछोरीमा पनि सर्ने थोरै सम्भावना रहेको छ ।ख। बढि मोटो रहनु र आवश्यक
भन्दा बढि तौल हुदा यस्ले अरु मधुमेह हुने सम्भावना बढिको छ ।ग। भाइरसको संक्रमण
यहा प्यांक्रियाजको विटा कोश ९ जसले इन्सुलिन उत्पादन गर्छ ० मा भाइरसको संक्रमण
हुदा इन्सुलिनको उत्पादन नहुने हुदा मधुमेह हुने छ ।घ।व्यायामको कमी ,योग अस्वस्थ आहार विहार , उच्च रक्तचाप र रगतमा बढि कोलेस्टेरोल
पाल्नु पनि मधुमेहका कारक रहन्छ।।४।। सखे बुझ लौ मधुमेह मुख्यतया तिन प्रकारका
हुने व्याप्त संन्तान सुख छिनिदिने । यस्तै ।क। टाइप वान, यो सामान्यतया बालबालिकामा हुने र
इन्सुलिनको उत्पादन सुन्य अर्थात अत्यन्त न्युन रहन्छ । । रोगीलाई बचाउन कृत्रिम
रुपमा इन्जेक्सनद्धारा इन्सुलिन चिकित्सकको सल्लाहमा दिनुपर्ने हुन्छ ।ख। टाइप टु ,यो त प्रौढ अवस्थामा हुने र प्यांक्रियाजले
कम इन्सुलिन उत्पादन गर्छ र सरिरले पनि इन्सुलिनको ग्रहण गर्न असक्षम रहन्छ । उमेर
अनुसार व्यक्ति ग्रसित बन्ने गर्छ,।ग। जेस्टेसनल
मधुमेह, गर्भबती
महिलाहरुमा जुनैपनि बेला रगतमा चिनिको मात्रा उच्च हुनगइ मधुमेह भई जेस्टेसनल
मधुमेह कहिन्छ ।।५।। मधुमेहका लागे । १। छिटो छिटो पिसाव लाग्ने र तिर्खालाग्ने
।२। बढि भोक लाग्ने , आखा
तिरमिराउने वा ।३। शरिरको वजन घट्ने , थकाइ
महसुस हुने । उस्तै। ४। वाकवाकी लाग्ने ५। लामो समयसम्म चोटपटक निको नहुने ।५। हात
खुट्टा झमझमाउनु , रिंगटा
लाग्ने लक्षण देखिने ।।बच्नु मधुमेहका रोगीमा अन्धोपन हुनसक्ने वा दृष्टिविहिन
हुने खतरा छ । रगतमा भएको अध्यधिक ग्लुकोजले आखाको रेटिनामा भएको रक्तनलीमा क्षति
पुराउदा र स्नायु प्रणालीको मुख्य अंग मस्तिष्कमा पनि क्षति पुराउने हुन सक्छ ।।
धेरै मधुमेहका रोगीमा मृगौलाको रोग , मुटुका
विभिन्न रोग तथा नशा सम्बन्धी रोगका कारण मर्ने ज्यादा देखीएको छ ।।६।। नआतिनु
मधुमेहको उपचार विकल्प सधै रहन्छ ,जनले
व्यवस्थापन मुताविक रगतमा भएको चिनिको मात्रा घटाउनु । रक्तकोशमा क्षति पुराउने
अन्य तत्वको निवारण गरि उपाय अपनाई ।१।इन्सुलिनको मात्रा यथावत राखी रगतमा
ग्लुकोजको मात्रा नियन्त्रण गर्नु ।। अस्पतालमा उपचार गरी खोपमार्फत नियमित
इन्सुलिन लिने गर्नुपर्दछ । अब ।२। रक्तचाप नियन्त्रण ।३। खानामा विशेष ध्यान
पुराउने , बढि
कार्वोहाइड्रेट भएका खानेकुराको सेवन नगर्ने । ४। धुम्रपान र मध्यपान त्याग्ने
सर्तक बन्नु छ ।।७।। खानपिनम ।५। बढि चिल्लो युक्त पदार्थको सेवन नगर्ने ।५।
सन्तुलित र नियमित भोजन लिने , नियमित
व्यायाम गर्ने निशच्तिा रहनु छ । पञ्चकोश अन्नमय,प्राणमय,मनोमय,विज्ञानमय
र आनन्दमय लाई योग गरिनु जरुरी बन्छ ।। मनमा आउने तनाव हटाई आफनो विचार बचन र
निर्णय बाधिनु पर्दछ।मनमस्तिष्क नथकाई नकरात्मक सोच आरोग्य योगा नियममा बस्नु
पर्दछ ।।८।।
All of this and up-coming articles is basis of following resources.
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन]
1. ↑ https://ne.wikibooks.org/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%3ASubject%3AHistory&action=edit,ne.wikibooks.org/w/index.php?title=वार्तालाप%3ASubject%3AHistory&action=edit and https://ne.wikibooks.org/wiki/सेढाई
१.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु ।
२. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान
१. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त
४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी
५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु
६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज
६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी
८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना
७. गोरखा पत्र जात जाती
८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना
९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक
२. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान
१. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त
४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी
५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु
६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज
६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी
८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना
७. गोरखा पत्र जात जाती
८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना
९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक
personnel
collection and interview of sedhay people and visit different sedai vellage.2045 Bs to
till now.
4.ne.m.wikipedia.org.wiki/सेढाई
sedhai(nepali)
5.ne.m.wikipediaa.org/wiki/(angirars nep)
6.ne.wikipedia.org/s/tds/wiki/sedhai babu ama(nep)
7.harisedhayn@gmail.com
Any body contribute for advice only.
Do not copy without permission if and unless other form,book soft and hard copy or format.
Hari Prasad Sedhayn
https://ne.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%A2%E0%A4%BE%E0%A4%88,Happy?fbclid=IwAR0s-_bVzuvSNHtyNhUns7UBRr2wlYm4WwxJVk_CagTvl2OoVwjeaChOyAI
https://ne.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%A2%E0%A4%BE%E0%A4%88,Happy?fbclid=IwAR0s-_bVzuvSNHtyNhUns7UBRr2wlYm4WwxJVk_CagTvl2OoVwjeaChOyAI
सेढाई :- -आफनो अर्को नभन्ने सीलाई बन्धुहरु। गाउघर बाट नव्यूझेका आशातितहरु।। एकाताले बाधेर श्रम सिप फैलाउ यहा। मिलेर छरिएकालाई ल्याउन पाईन्छ जहाँ।।१।। हाेस् चेली नाता वंशजका रक्त जन्महरु। नाता मिलाई सबै गोलवन्ध हो सेढाईको।। को के होईन? जन्म र वंश र रगत एउटै। जन्म कला धर्म संस्कृती जात फेरीएनी एकै।।२।। नर र नारीमा जन्म एकै हो सृष्टि फरक छ। बाबुआमा एकै भिन्न होईन गुनासो व्यार्थ छ।। सके भलो गरी आमा बाबु जस्ले सेवा गरे पनि। हुर्कन्छ सेढाई धर्म निरुपेक्ष वन्छ सापेक्ष पनि।।३।। ईति
सेढाई वंशावलिः
वि.स १७२१ शाके १५८६ कुमाउको झिर्जोडबाट हिडे सिलाई।विर्ता पाए लम्जुङ्ग राघिनासमा लेखि सेढाञी जोशि।।पश्चिम नेपालको कुमाउ गढवाल नैनीताल हुदै अलमोडा बद्रीनाथ पहाड निवासी।कान्यबव्जि व्रम्हण थिए नेपाली ज्यान र जनै जोगाउन महाकाली तरी झुलाघाटमा वसी।।१ ३०० बर्ष पहिले औरङ्गजेव वादशाहाले जनै पहिरने वाहुन लखेड्दा।तरी महाकाली वैतडीको रोराङ्गमा जीविका नहुदा।।डोटीमा नागी मल्लको राजमा खानपिन र गरिविले छुदा।रोजगारी गरि पेट र सन्तान पाल्न बाग्लुङ्ग हुदै लम्जुङ्ग चिति पुगे वंशज।।...
सेढाई
अंगीरस "सेढाई" बन्धु•THURSDAY, NOVEMBER 30, 2017 अंगिरस हिन्दू कुमाईलाई सेडाई, सेढाञी ,जैसी ,उपाध्याय - जोशी,सेढाई ,क्षेत्रि, शर्मा etc सिलायी,Sedhai,sedai,sedhayn...sedhain..joshi,upadhaya ......सेढाईहरूको अंगिरस गोत्र हो । नेपाल राज्य सेढाई हरूको नेपाली तपोभूमि, नेपाली तपोभूमि Birth place हो ।
लेखन : यी अकविता पढ्नेहरू पनि छन।मन नपरे नपढी मेटाउनु,मेरो कुरा यहीँबाट पढिदनु हजुर।म त दाजुभाइ दिदिबहिनीका कुरा लेखिएका समाग्रि तिर छु हजुर ।२६ जिल्लाका दुरदराजका गाउँ बस्तीबाट सेढाई दाजुभाइ दिदीबहिनीहरुकाे अनुराेध र अाग्रह अनुसारको लेखिएको छ।तथ्य भिन्न रहे,सुधारिने छ।कृपया अनावश्यक साेच,कार्य वर्जित छ।थप पछि क्रमश: हरि प्रसाद सेढाई याे बल्गका सामाग्रिकाे स्राेत सन्दर्भ सामाग्रीहरु १.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु । २. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान १. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त ४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी ५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु ६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज ६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी ८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि
तिलाञ्जली शोक काव्य
मेरी ममतामयी माता २०४१ सालमा स्वर्गेवास हुनुभएको र पछि अशोज २०४२ सालमा टिकाराम पौडेल सर बाट शुद्धाशुद्धि जाच गरीदिनु भएपछि तत्कालिन सम्झना प्रेस ठमेल काठमाण्डौ बाट पिताजी यज्ञ प्रसाद सेढाई बाट रचित तिलाञ्जली शोक काव्य
दुई शव्द
प्रस्तुत शोक काव्य यज्ञ प्रसाद सेढाञीजीको आशुको मोल मात्र नभई यसले अनय समावेदना पीडितहरुलाई समेत केही क्षण भए पनि ीितलता प्रदान गर्ने छ भन्ने मेरो धारण छ । स्वर्गीय आत्माहरुको स्मृतिका mागि पनि यस्ता रचनाहरुको महत्व रहन्छ। यति । पुष्पराज रेग्मी शि . शा. मा. वि. कुन्छा
भूमिका यज्ञैको रथ टुट्यो गिरीन छैनन् गईन् स्वर्गमा । लौ बुद्धि,हरि,सूर्य भाईसंगका हेर्नु विनोद सबैमा ।।हाम्रा यी सरसोती औ भगवती उद्योगमा लाउला । सबको कार्य पुरा गरे पछि म नै तिम्रा नजिक आउला ।। यज्ञ प्रसाद सेढाई
तिलाञ्जलि:
गौरीका सुत हे विनायक चरण पर्छु नमस्कार गरी ।ब्रह्रा विष्णु हरी सदा शिवजिका केवल् चरण्मा परी ।।बिन्ती गर्छु प्रभो मलाई अहिले शरण् लिनु होस् भनी । लेख्छु यो कविता विरक्त मनले अल्पेर पत्नी पनी ।।१।। कहा बास थियो कसो हुन गयो राखी म माथी दया । ल्याई जन्म दिनु भयो धरतीमा मनुवष्य चोला भए ।। यो ब्रह््राण्ड भरी त मलाईहरले पर्ने छ मर्नु पनी । सारा यो प्रभूको लिला छु ,बुझियो नाटक् सरी कै भनी ।।२।। आयो यो शनिको दशा अति ठूलो एकचालिसै सालमा ।अड्नैलाई पनि अती कठिन भो वित्यो सबै कालमा ।। सम्झी त्यै उपहार हार प्रभुका खुशी गराई मन । दिएथ्यौ भगवान् विचित्र भवमा जोडी वनाई कन ।।३।। शोक्ले व्याकुल छन् जहान घरका काढेर आशू सबै ।खेल्छौ नाटक यो विरहमा हेर्नोस् प्रभू नै सधै ।। बन्छौ पात्रहरु तिलू सहितका बाधेर दुई अञ्जली । लेख्छाू आसु भरी पुरा गहभरी दिन्छु म तिलाञ्जली ।।४।। छोरा छोरीmबुहारी पत्नि दुई भै निर्वाहको खातिर । संपूर्णै विधिले जुटाई दिनु भो खुसि थियौ आखिर ।। पत्नी तीलवती सहस्र गुणकी बत्तीस लक्षण् वनी । स्वर्गै तुलय बनाई खुसि मनले बस्थ्यौ सबै सन्तती ।।5।। राता ओठ कपोललोल अघिकै राम्रो अति नै तन । काला केश सुरम्भ्य मुख हसिलो तिनको सफा आनन ।।सेता दाडिमका विया सरहका ती झल्ल दन्तावली । शोभा चन्द्र निधारको हरघडी हेर्थिन मलाई छली ।।६।। तिलुका ती गुण वयान अहिले मैले कसोरी गरु ।सम्पूर्णै विधिले धरातलै भरी फैलाई देओस् बरु ।।आयो दीन दशा गयौ ढलमली तत्काल तीलु तिमी । लाग्यो घातक रोग मात्र वीचमा मुर्छा पर्यौ हा तिमी ।।७।। कान्तीपूर चल्यौ छिट्टै दुईजना छोरा रहन्छन् त्यमहा । ।तत्कालै उपचार गर्न दगुरे डाक्टर रहन्छन् जहा ।। रोगको नाश हुनेछनी भनि वरि भर्ना भई खाटमा । सारा वान्धव भाई नातिहरु ती तिम्रा थिए साथमा ।।८।। भर्ना भै कन फेरि केही दिनमा चिरफार भो ज्यान त्यो ।सञ्चो भो भनि हामी खुव रसियो कान्ति नि राम्रो थियो ।। सात दिनकै दिनमा अति खुसि हुदै हासेर भन्दी भयौ ।पाल्नुहोस घरमा भनि मकन ता छोडेर जादी भयौ ।।९।। लागयो घातक रोग त्यहि अघि पनी धेरै गरयौ औषधी । सारा निश्फल नै भए तर थियौ सन्तोष जस्तै तिमी ।।तिम्रा के अनुभव थिए मरणमा मर्मान्त दर्हाइनौ । थियो की डर मृत्यूको हृदय वा चाल नै पाइनौ ।।१०।। मैना मंसिरको सत्ताईस गते सन्ध्या परेको थियो । तिम्रो सुन्दर त्यो मुहार सहसा के भो त्यसै वैलियो ।। आशा जीवनका हटे अव गए सुत्नै भनी पल्टियौ ।बोली अन्तिम वाक्य एक क्षमा संसार नै बिर्सियौ ।।११।। तिम्रो त्यो अनुहारका किरण नै फ्रुस्रा अध्यारा भए । आखामा जल ढल्पलाई सहसा विस्तार आकासिए ।। पानी्र एक मुठी घुटुक्क ननिली सर्लक्क संसार यो । छाड्यौ हाय कठै , गयौ तिलु तिमी सारा अध्यारो भयो ।।१२।। तिम्रा ती परिवार नाती र वधू छोरा हितैषी अरु ।स्वामी देवर वैनि साथ दिदि औ सम्पूर्ण छोराहरु ।।आखामा टिलपिल आसु भरदा हेरी रहेकै थियौ ।आयो अन्त्य समाधि निश्चल हुदै सारा रुवाई दियौ ।।१३।। आयो देह विसाउने विवशता पस्यौघरामा तिमी ।वाध्यौ आसन मृत्युको शिव हरे त्यो मृत्यु शैइया भनी ।। छाड्यौ प्राण तिलू र स्नेह ममता के देख्नु मैले पर्यो। कठ्ठै त्यो झलमल मुख शव भो छोप्नु मलाइृ परयो ।।१४।। आखामा भरि आसु टल्पल कठै मलाई हेरी रह्यौ । केही भन्छु कि झै गरयौ तर कहा बोल्थ्यौ र निसासियौ ।।पारी भ्रान्ति मलाई हाय सहसा आखा घुमाई दियौ । मेरो के अपराध भो र तिमीले एक्लो बनाई दियौ ।।१५।। सारा इन्द्रिय शक्तिको बिषयमा कस्तो भएको थियो । छातीमा पसी अग्नि दनदन् बले जस्तो छ की ठानियो ।।धाराको जल खान उत्सुक थियौ आमूल रित्याउन । तै पर्याप्त भएनकी प्रिय कठै सन्ताप मेटाउन ।।१६।। छोरा क्वै पर छन् नदेखि मुख नै मर्ने भए भन्दथ्यौ । छोरा नाति बुहारी त्यै शहरमा सारा जुटाई लियौ ।। भन्थ्यौ नित्य म पापिनी तिलु तिमी हौ खास सत्यवती । छोराकै बसि काखमा तिमी पुग्यौ तत्काल नै बाग्मती ।।१७।। तिम्रो त्यो सहसा मुहार मलिनु हेरु कसोरी म हे । धागा सिंन्दुरले म पार्थिव शरिर् श्रृगार गर्नु र के ।।ऐले हे भगवान विचित्र विधिको के देख्नु मैले परयो । दाम्पत्ती रथ यो विगारी अवयव् गर्दे नगर्नु गर्यो ।।१८।। हेर्देमा झलमल त्यो शरीरमा दागा कसोरी दिउ । हेर्नेलाई कठिन् भयो अझ कठिन आफै कसोरी जिउ ।। अग्नीका र सूर्यका किरणले तर्सेर भाग्थ्यौ पर । ऐले शान्त शरीरमा अग्नी बलेको छ र (तर ) ।।१९।। क्वै भन्दैन तथापि त्यो शरिरले के देख्नु मैले पर्यो ।साथैमा लिई जाउ भन्छु म पनी बाचेर खै के गर्यो ।। हेर्दैमा भईगो शरीर चरचर् भक्ष्माग्नि भो दाहले । सारा अङ्ग समाप्त भो शिव हरे के हैर्छ त्यो दैवले ।।२०।। नेत्रै बन्द हुने भए पनि बरु सन्तोष खुव् पाउथे । कि साथै लगि जाउ भन्छु तिलु हे तिम्रै त्यकी आउथे ।। खप्नेथे जति कष्ट हुन् तर पनी सर्वस्व जे होस खती । बाच्नैलाई कठिन् रहेछ बुझियो पत्नी बिनाको पती ।।२१।। एकछिन अघि मात्र पुत्रहरुले आमा कि आमा भनी । लाग्यो प्यास कि वा भयो असजिलो कस्तो छ ऐले भनी ।सोध्थे किन्तु मुहुर्त एक नहुदै नागा.ै तितामा लगी । राको बन्दन लाउछन् शिव हरे त्यै देहमा त्यस्तरी ।।२२।। केही चीज पतङ्ग वा पवनले हल्का गरी छोइदा । तर्सन्थ्यौ नि असाध्यसित प्रिय हे बृष्टी बढी पाईदा ।। ऐलै त्यो उहि ज्यू बल्यो हररभै ज्वाला सहन्छयौ कती । टुक्राई मन हेर्छु आसु बटुली धिक्कार हो जिन्दगी ।।२३।। तिर्खा भोक विलास मुक्ति र सुधा सर्दी र गर्मीहरु । सारा ज्ञान विवेक स्वाद अथवा दारीद्रय निन्द्रहरु ।। सारा नाच लिने शरीर भगवान् ऐले अवस्था छ यो । बाकी देख्न्नि क्वै बढी चरचरी सारा खरानी भयो ।।२४।। पत्नी श्री ममता लुरी प्रियतमा जेठी र तीलु तिमी । सारा नाम लिएर स्नेह विधिले डाक्थे म आउथ्यौ सुनी ।। आजै त्यो विधिको विधान कसरी पल्टाउदै ईश्वर । ऐले प्रेत भनेर अञ्जलि दिनु पारी दियनै आखिर ।।२५।। प्यारो प्राण गयो शरीर पनि गो तिम्रा सबै सन्तती । वेहोस् भै विमूढै हुदै सब गिरे विक्षीप्त जस्तै कती।। डाको पूर्ण विलाप रोदनहरु रोके कडा ली मन । धोको फेर्न सकीन रोई म स्वम् धिक्कार मेरो मन ।।२६।। चन्दन सिन्दुर फूल पीत कपडा लाएर राम्रोसित । मोटर मानिसका संगै हजुरमा लानु भयो खै कता ।। आउ लौ सब लीन हामीलाई यो रोइए रहेछौ सब ।भन्छन् बालक बालिका अव कहा खोजी म ल्याउ अव ।।२७।। रुन्छन् बालक बालिकाहरु कठै आमा हजुर खै भनी । गर्छन् खोज लास मौन घरका कोठा र चोटा पनी ।। सोध्छन् आउनु हुन्न वा हजुरमा भन्दै विलौना गरी । भन्छन् छाति चिरिन्छ चरचर मुटु चर्कन्छ उस्तै गरी ।।२८।। हिन्दु आस्तिक भावना लिई पुरा आधार धेरै लिई । छोडिी अन्धा परम्परा स्थिर थियौ धर्मे महा मन दिई ।। सारा सन्ततीको भविष्य प्रतिको जप्दै ठूला चाहना । दिन्थ्यौ अर्ति पनी खुला हृदयले लिन्थ्यौ ठूलो कामाना ।।२९।। मेरो अन्त्य हुनेछ निश्चय छिट्टै आशा सबै छाडिए ।जे हुन यी मनमा भए जति कुरा पातलमै गाडिए।। गर्दे जाउ तिमी सदा शुभ कुरा सबको छ यस्तै गती । राख्नु आस्तिक भावना हृदयमा सत्कर्मगामी मती ।।३०।। बेला माफिक आफूलाई सबैले सानो र ठूलो भन । आफनो शाान बाचर्य आत्मा बलले सम्झेर जाउ झन ।। सानाको पनि अर्ति राख्दा सबले त्यो सत्य नै हो भने । ठूलालाई गिराउ नैतिक बनी अन्याया देख्छौ भने ।।३१।। श्रद्धाले गर धर्म कर्म सबले औकात हेररीकन । श्रद्धा वेगर मुक्ति हुनन कहिल्यै खर्चेनी थुप्रै धन ।। आफनै पद्धतीमा मान गरदै गर्नु क्रिया कर्म ती । यै हो मानव कर्म पूर्ण युगको कत्व्र्य नै सम्पपती ।।३२।। बुबाको उपदेश लेउ बुझ त्यो अमृत नै हो भनी । भन्थ्यौ नि दिल शान्त राख्नु सदा कतर््व्य यहि हो भनी ।। बाबुलाई नरुवाई पालन गरे धोको छ मेरो अती । बाको लक्ष्य पुरा गराउन सबले गर्दे सदा उन्नती ।।३३। सम्झाए घर यो सिंगार सबले छोरा बुहारीहरु । राख्नु मेल मिलाप बन्धुहरुमा छोडेर स्रिागहरु ।। कैल्यै गर्न भलो हुदैन झगडा बस्नु सबैमा मिली । तिम्रा यी उपदेश सन्तति प्रती सम्झीरहेछु तिली ।।३४।। प्यारो देवरलाई भाई सम्झी तिम्ले गर्यौ जो कुरा । पायौ देवरबाट अन्त्य क्षणमा आफनु जुटाई पूरा ।। जिम्मा छन् पति सन्ततीहरु सबै रक्षा गर हे भनी । सुम्पी देवरलाई भल्चल्ती रुदै समल्छु ऐले पनी ।।३५।। कुन्छाको यस भेक गौली थरमा जन्मेर सात बर्षमा । दाम्पत्ति विधिले त जोडिन गर्यौै पुर्काङ्गको गाउमा ।। भोगयौ सुख र दुख केही दिनको काठमाडू मै अल्पीयौ । पाउ मर्न म काखमा हजुरको भन्थ्यौ पुराई लियौ ।।३६।। सातै बर्ष थियो उमेर दुईकै दाम्मपत्यमा जोडियौ । स्वतन्त्री वय त्यो विशिष्ट विधिले गृहस्थमा मोडियौ ।। लागेथ्यौ सुख दुख वोकी संगमा यो दीर्घ यात्रातिर । आजै यो ममता छुटी तिलु तिमी एक्लै गयौ आखिर ।।३७।। छोरा बालक छन् कमाई कहिले हासेर खान्छु र म । आमा लाउनुहोस भनि कर दुवै जोडेर थाप्छु र म ।।भन्थ्यौ भर्खरै वृतिमा सुत सबै लागि खुसी नै थियौ । पाइनौ फल खान हाय अधुरो आशा लिदै अल्पियौ ।।३८।। गर्छन उन्नति सर्वदा सुत तथा कर्मेष्ट मेरो पती । भोगौला सुख जन्य वास्तव कुरा नेपालका सनतती ।। यस्तै आश र भावना हृदयमा राखी वितायौ दिन। पाइनौ यि कुरा यथेष्टरुपमा सन्तोषले भोगन ।।३९।। नातामा गृहणी गुरुत्व गुणकी आमा भएकी थियौ । सारा काम गृहस्थको सब लिई फूर्सद मलाई दियौ ।।ऐले सेवक छौ कहा तिमी कठै मै शाकको गायक । देउ स्वप्न मलाई आउ तिलु हे सललाह खुव् लायक ।।४०।।सोह्रैबर्ष थिए र कर्म गतिले मातृ टुहुरो भए । त्यस्को स्नेह सरयो तिलु तिमी सितै आजन्म यै सम्झिए ।। आजै यो भवको डूव्यो तरणी नै अल्झेर मै पोखिए । आमाको टुहुरो भएपछि पनी तिम्रो वियोगी भए ।।४१।। जैले सम्म थियौ नि हे तिलु तिमी नाता हजारौ थिए । छाडी आज गयौ हटाई ममता सारा विराना भए ।। खाली एक म नै विरक्त मनले तिम्रो लिए तल्लिन । घुम्दै छु भवमा तिलु तिमी बसे स्वर्गीय द्यौ मन्दिर ।।४२।। छाडी स्वार्ग गयौ कठै धरतीको के मोह लाग्ने छ र । बस्दीहौ कि त देवता पनि स्वम् छाडी मलाई पर ।। सम्झन्छु म सदा वितर्क मनले सम्झेर के पाउछुू ।भन्देउ यमलाई लौ खवर दे तिम्रो सगै आउछू ।।४३।। रन्को आउद्ध कानमा हरघडी सर्लक्क क्वै सुन्दिन । आखामा तिलु आउछौ हरवखत हेरेर क्वै देख्दिन ।।तिम्रा खेल अनेकका नजरमा आई यहा वेसरी । पार्छन् भ्रान्त मलाई नित्य तिलु हे बाचु स्वमु के गरी ।।४४।। आउथे म कतै गएर घरमा लीएर खुसि मन । आउथ्यकी झटपटनै तिमी नजिक छोडेर काम काज् मन ।। सोध्यौ प्रश्न छ भोक प्यास अरु क्वै संभार गर्ने कुरा । सम्झन्छु दिलभित्र झल्झल अझै स्वप्नासरी भै पुरा ।।४५।। मेरा निम्ति गरी सदा टहल त्यो मौका मिलाई दिई । मेरै खातिर कष्टका कति कुरा पर्वाह नै क्वै नली ।। गथ्यौ क्वै परिवर्तनादी घरमा मेरा भए दुगुर्ण । तिम्रा ती गुउमा म पुग्न कहिले सक्छु र खै सक्दिन ।।४६।। धेरै ती मनमा भए जति कुरा भन्नै पनि पाइनौ । धोको फोई दिई सबै मन यहा जानै मिी पाइनौ ।। ऐले लाग्दछ हे तिलु तिमी सितै खडकेर क्वै यो दशा। पायौ जान हतासियो कि अथवा के भो गयौ खै कता ।।४७।। मेरो जीवनकी थियौ धुकधुकी ऐले कहा के भयो । इच्छा छैन मुटु चटक्क सहसा चुडेर साथै लयौ ।। साथी हीन कतास दीन बटुवा जानी सुधा छर्कियौ । गल्ति केहि भए सुधार तिमीले स्वाप्ना दिदै आइद्यौ ।।४८।। तिम्रो वास कहा हुदैछ अहिले कस्तो छ त्यो जीवन । गछयौ के सुख खुख के छ कसरी काटी रहिछौ दिन ।। मेरो केहि छ याद कि दिलमहा वास्ता कुनै छैन की ।किन्तु केहि नहोस् वताउ सपना झल्काई एक छीन की ।।४९।। आओस दुख म माथि नै तर तिमी सुखी रहू ।नारी धर्म बचाउने गुणहरु ति नित्य राखी रहू ।। तिम्रो मत्र्यपती प्रती शुभ विचार कैल्यै नमेटी लिनू । फेरी जन्म लियौ भने धरतिमा आएर भेटी दिनू ।।५०।। हिन्दु संस्कृित जन्म कर्म विधिले पुत्रादी जेजती । सेव ागर्न सके खुलस्त मनले सन्तोष लेउ सतिी ।। तार्किलो मन पूर्ण हुन्न कैहिल्यै खैचेर थन्काउनु । केह ीगर्न सकिन जीवनभर माफी मलाई दिनू ।।५१।। मेरा माइती मावली र घरका नाता र बन्धु सबै । हुन्छन् मान्य परान्तु क्वै दुख परे हुन्न कुनै ती कवै ।। भन्थ्यौ नित्य हजुर नै हृदयको सर्वस्व औ सम्पती । रक्ष ागर्न सकिन मृत्यु मुखमा कैले भए खै पती ।।५२।। नाता अन्य कुनै विशिष्टहरुमा एकान्त हुन ती सबै । पत्नीको पती ,पत्नी मान पतीको हुन्नन् अरुमा कोहि।। सम्झी राखी सदा ममा गृहणीले त्यो जीवन सुम्पियो ।आफनो स्वार्थ नरादी किन्तु पतीकै चिन्ता लिदै अल्झियौ ।।५३।। मृत्युको डर छैन कत्ती मनमा लाग्ने हजुरकै पिर । यस्तो जीवन गुज्रला विदूरता आएर खै आखिर ।। पत्नी दिव्य जुटाई देउ भगवान ,त्यागी सबै माधुरी । भन्थ्यौ आशीष स्वर्गवाट दिउला विर्सन्न त्यो क्वै गरी ।।५४।। भन्छन् कोही असाध्य छन् नरम ती साह्रै मिलनसारकी । भन्छन् केही गरिब छन् ती धनकी प्यारो अति पारखी ।। भन्छन् क्वै करुणवती र मनकी साह्रै धनी छन् भनी । छाती फूल्दछ ढक्क गदगद् हुदै तिम्रो प्रशंसा सुनी ।।५५। जस्तै दुख परेनी भित्र मनमा चिन्ता नराखी कन । पाए मान र धन् भनी कन पनी हर्षित नवन्ने मन ।। तिम्रो साहस धैर्यता र क्षमता मेरा थिए पाखुरा । छोडी हाय गयौ तीलु तिमी वैले सबै आकुरा ।।५६।। तिम्रा भित्र हजार स्नेह विधिले जम्मा हुदै क्वै दिन । गर्थे पूर्ण सहायता हृदयले आज्ञा लिदै झन झन ।। कठ्ठै सून्य छ त्यो हरे कचहरी के भो कसैले पनी । सोधी खोजनी सम्म छैन किन हो साथी कहा छन् भनी ।।५७।। इच्छा क्वै मनमा थिए गहकिला तीर्थादीको दर्शन । जाने खास हिमालमा अझ बढी लिन्थ्यौ ठूलो भावना ।। सारा त्यो पनि कालकै वस परयो इच्छा हुदामा पनी ।कस्तो पूर्ति नभई तिलु तिमी सारै छ धोको भनी ।।५८।। सोध्ने फूर्सदनै भएन क्षणमा खड्कन्छ मनमा अझै । कस्तो मूर्ख भएछु लाग्छ मनमा धिक्कार दिन्छु सधै ।।मनको आत्म कथा अरुसंग कहा पोखेर के हुन्छ खै । देउन लाख ति सान्तवना तर क७ै के शान्ती पाउ म खै ।।५९।। शान्ती हुन्छ मलाई त्यै दिन तिलु मेरो भए त्यै गती । होला भेट रमाई स्वर्गपुरमा निश्चित भै दम्पती ।। कस्तो यज्ञ थिए कि वा म धनको कस्तो थिए लायक । कस्तो तुच्छ विचार छि म मनको कस्तो हू नालायक ।।६०।। जस्तो भाव र प्रेरणा अघि थियो तिमै थियो कारण । तिम्रो हिक्मत आटले अघिसरी हाक्थे नि इन्द्रासन ।। सारा व्योम र धर्तीका चिजहरु पाउछु की झै गरी । ढुक्कै साथ विताउथे दिनहरु तिम्रै भरोसा परी।।६१।। देखिन्थ्यौ मनमा झलक्क कहिले हासी रहेकी बसी । देखिन्थ्यौ कि त नाती काख वीचमा राखी पलेटी कसी ।। देखिन्थ्यौ कि त बैनी औ दिदीसंग आफना हितैषीसित । देखिन्थ्यौ कि त वातचित गरदी धेरै जसो मै सित ।।६२।। घरका आगन छेउ द्धार अथवा भण्डार भान्छा महा । तर्कारी फलफूल दूध दही जो मथ्दै रहेको वहा । हेर्छु जत्ति म खाली खिनन मनले हेर्दा सधै बाहिर । झल्किन्थ्यौ तिमी हसिलो मेरै तिलु आखिर ।।६३।। केही दुख र सुखका क्षणहरु प्रारव्ध हो भन्दथ्यौ । बर्सन्थे जति दुख हेर तिमीमा हासेर नै टर्दथे ।। तिम्रा सत्य र आट धैर्यहरु ती सम्झन्छु मैले जब । उर्लन्न् मन भीत्र शोक लहरी उर्लेर के भो अब।।६४।। थाकी दिक्क बनी सही दुख हरु साथी लिदै क्वै घर । ढीलो आउ की वा छिटो विनयले गथ्यौ तिलु आवर ।। मेरा मित्र सबै यी हुन भनि तिम्रो संस्कार दशाउथ्यौ । सारा कष्ट थकाई झञ्झट सबै हासेर विर्साउथ्यौ ।।६५।। आउलान कति कष्टहेरु म उपर सल्लाह को दिन्छ खोई । लाग्लान रोग कति शरीर बिचमा के हुन्छ को सोध्छ खै ।। जीउ कर्कर खान्छ को सित भनु सोचेर सुन्ने छ को । लाग्यो भोक कि या बुझेर मनको खान्छौ भनी सोध्छ को ।।६६।। सारा देव र देवी मान्छु तर ती मेरा भएनन् कुनै। मान्छु मित्र हजार सर्त नमिले आपलना हुदैनन् कुनै ।।यौटै सत्य र स्वार्थहीन मनको मेरो तिलु नै थियौ । मेरो जीवन आधिका लहरमा एक्लो बनाई गयौ ।।६७।। लाग्यो रोग भने कुनै बिषयको चिन्ता पर्यो क्वै भने । आपद् या व्यवहारका बिषय पर्ने गयो के भने ।।मौकामा उपचार कारणहरु पत्ताा लगाईै स्वम् । गथ्यौ मद्दत गर्छ खै अव त को, नीराश मै छु स्वयम्।।६८।। मेरो यो दिल अन्धकार छ सदा बल्दन् र बत्ती कहा । खोजी गर्दछु शान्तीको मनमनै भेट्छु र शान्ती कहा ।। देख्छु झलझी नेत्रका वरिपरी मेरो तिलु कै रुप । कस्ले जान्दछ यो बिना अनभवै मार्मिक आत्मिक रुप ।।६९।। संसारी सुखमा उपस्थिति थियौ दाम्पत्य जो त्यो गयो । एकलो जीवन भो म गर्छु अव के सारा कुरा पोखियो ।।थन्क्याउ मन यो कहा र मइले आधार नै मासियो । मेरा निम्ति समस्त आज पृथ्वी पातलमा भासियो ।।७०।। ऐले गर्छु प्रयत्न विर्सन कहा विर्सेर विर्सन्छु र । दैवी दुर्घटना विधान विधिको टारेर के टर्छ र ।। बिर्सी दे मनबाट यो जगतको अन्तिम् लिलाको घडी । भन्छुनित्य कदापि हुन्न मुटुमै चस्कन्छ पारो गडी ।।७१।। भन्नेथे घटना हजार मन यो सम्झाई टर्थो भने । आसुले म नुहाउथे नयन यी रोएर हुन्थ्यो भने ।।फोरी छाति दिने थिए चरचरी चिरेर हुन्थ्यो भने । लाग्यो उग्र वयाथा गड्यो ह्ृदयमा मस्तिष्क नै चस्कने ।।७२।। सुन्देउ दिलको व्याथा भनी सदा कस्लाई चिच्याउ र। कस्ले बुझ्छ मर्म भित्र मुटुको बुझेर के गर्छ र ।। गल्दै जान्छ कुहिन्छ यै हृदयमा नासिन्छ त्यो अन्तमा । कस्ले सुन्छ त्यो र दुख नरको संसारको अन्तमा ।।७३।। घीउ त्यो दहीमा छ स्रिी उखुमा आगो छ बास काठमा । हावा झै नभमा समस्त पृथ्वी नै सत्य छ आधारमा ।।ऐले सार विहीन तत्व म भए एक्लो चखेवा सरी । मेरो यो गुड छोडी हे तिलु उड्यौ एक्लो मलेवा सरी।।७४।। मेरो देख्न नपाउने यी दुईटा लोचन फुटेनन् किन । सुन्छु बोली पराईकै श्रवणमा जाली फुटेन किन ।।जाउ के म लिएर के नि संगमा पाउ उचाली कन । पत्नी वेगर बाच्नु पर्दछ भने मृत्यु असल हो झन ।।७५।। यो संसार भरी म देख्छु सबको दाम्पत्य जीवन । सारै रुन्छ कहाली लाग् किन हो आतिन्छ भित्री मन ।। अल्झाई किन प्राण राख्दछ हरे कहा बसेको छ त्यो । पत्नी वेगरको कटू जीवन हा.. काटू कसोरी मत्यो ।।७६।। सम्पती जति होस कि वा गरीव होस विद्धाान वा दुर्मुख । जोडी जीवन एकता सकलले अत्यान्त मान्छन् सुख ।। आशा के छ र खै नभै तिलु यहा कस्तो छ संसार यो । छैनन् ति तीलु नै भने उनी विना शुन्यै छ संसार यो ।।७७।। माछाको बल आत्माभित्र जल झै जंगल छ सिद्धादिको । सारा मानिसर्ला भित्र दिलको पत्नी छ बल साथिको ।। गर्न सक्छु र के म खै अब अझै छैनन् साहहरा कुनै । जेडी छन् जगतै भरी सब अरु एक्लो भएको म नै ।।७८।। छोरा चार विभिन्न वृत्ती रत भै सन्तोषमा नै थिए । छोरी दूई वधु र पत्नी सहितै निर्वाह गर्दे थिए । दाम्पती सह भावना अपुग भै पत्नी विधिले हर्यो । वेला शान्ति लिने थियो तर रोएर बाच्नु पर्यो ।।७९।। द्यौता किट पतङ्ग प्राणि सवले दाम्पत्यको सुख । मान्छन् भोग विलास भौतिक सबै संसार एकै मुख ।। मेरी दौतरी दम्पती अनि उनै आकासको बादल । फाट्यो धाजर पृथ्वीको सतहमा पर्दे गयो खाडल ।।८०।। मेला पार्क बजार पर्वहरु ती तीर्थादि देव स्थल ।हुन्छनु गाना वजान उत्सवहरुहुन्छन् जहा मंगल ।। देख्छु दम्पतिकै उपस्थिति अनि कल्पन्छ साह्रै मन । मेरो के छ र खै विराम यसरी एक्लो मर्यो जीवन ।।८१।। कोही भौतिक विश्वमा रुमलिउन लागुन कुनै धर्ममा । कोही दुस्तर दुःखमा डुबिरहुन यदुवा कुनै हर्यामा ।। अन्योन्याश्रीत दम्पती जगतले दुस्वान भूनी रती । पाउन्नन् धुव्र सत्य जीवनभरी एक्लो भयो दुर्गती ।।८२।। केही सम्पति खानलाई वचने ठूला धना९यैहरु । कोही खान नपाई बाचिरहने मागेर खानेहरु ।।सारा आर्थिक राजनैतिक नियम् समाजिकै भिन्न ती । संपूर्ण यहि भन्छ एक मतले भू स्वर्ग हो दम्पती ।।८३।। कोही हुन त किसान यो जगतमा व्यापारमा मस्त हुन् । उद्योगै पति राजनैतिक बनुन जागीरमा व्याप्त हुन ।। पोखी पूर्ण दिमाग स्वाथ्य बन्दै मस्तिष्कको सान्तवना । पाई वास्तवमा सफा दिल धुने दाम्पत्य हो जीवन ।।८४।। सारा धर्म विवेक धैर्य क्षमता सद्भाव बुद्धि सब ।निष्ठा नैतिकता दया अभयता व्यक्तित्व हो जब ।। ब्रह्रा बिष्णु महेश वा सब गुरु रामादि अवतार नै । बीग्रेको इतिहास छन् रथहरु छुटेर दाम्पत्य नै ।।८५।। यो संसार विचित्र छ यसमा छन् धर्म धेरै थरी । हिन्दु बैद्ध इसाई मुस्लीम जईन् क्रिश्चियनादि गरी ।। चाहन्छ मानिसका विभिन्न रुपमा आडम्वरी साधन । साझा धर्म छ एक मात्र सबको दाम्पत्यको जीवन ।।८६।। आफना ज्ञान विवेकमा वर बधु एकान्तका दम्पती । हुन्छन् तुष्ट निवास कुटि रसिलो आनन्दकै सम्पती ।। भो एक्लो अथवा छुट्यो त जसको दाम्पत्य जीवन । हुन्छन् भौतिक साधानादि फजुलै उसका सबै कामना ।।८७।। अर्काको उपदेशले सुदिनका टर्देन समवेदना । मेरो सारा गयो गईन जव तीलु के हुन्छ खोई बाचन ।। छौ मेरा यदि क्वै र , साहस भए संसार पल्टाइद्यौ । बाची त्यो यमलाई भित्र मुटुकी मेरी तलु ल्याद्यौ ।।८८।। जान्छु म घरवाट बाहिर कतै लाग्दैन मन फर्कन । हुन्छु फर्कन वाध्य सरि कन्था भयो जीवन ।। मेरो यो मन भित्र वास्तव सयौ छन् कल्पनाको तन । कस्लाई भनि हुन्छ के, बरु यसै पिल्स्याउछु जीवन ।।८९।। परमात्मा भगवान सदाशिव पनी पत्नी वियोगमा परी । घुम्नु भो जगतै मृतक् शरिर त्यो बोकेर बेसरी ।। लेखेका इतिहासले यो हृदयमा बिर्सन्न त्यो क्वै गरी ।बिसु आज कसोरी यो हृदयमा बिर्सन्न त्यो क्वै गरी ।।९०।। इश्वर हुन रद्दुनाथ तथापि उ पनि सीताजीको शोक परी । घुम्नु भो जगतै अथाह गतिले बौलाह जस्तै गरी ।। उस्ता इश्वरले त खप्न नसकी पत्नी वियोगको कुरा द्दिक्कार लाग्छ इतिहास हेरी ई कुरा ऐले भए वेसुर ।।९१।। ब्रह्रा बिष्णु महेश राम हरि ।। हे तिम्रा पनि क्वै दिन। पत्नीका संगको वियोग हुन गई रोएर घुम्थ्यौ वन ।। भन्ने यी इतिहास नै जगतमा कत्ति नराखीकन । पत्नी मृत्यु हुने विधान विधिको गर्दे संशोधन ।।९२।।
यद्धा जोडि बनाई छुट्न नहुने बाधेर नीयमहरु । की जोडी दुइटै उही बखतमा मृत्यु हुने होस बरु ।। की ता जोडि नभै हुने जगत चल्ने चलन सार कन । गर्दे यी परिवर्तनै सब नियमको गर्देउ संशोधन ।।९३।।
संसार जति छन् सबै प्रभू जि हे , सृष्टी भएकाहरु । मायी देखि लिएर कीट तकका प्राण्ी जती छन् अरुहरु ।। जोडी सम्पतिकै म देख्छु रचना एक्लो कुनै देख्दिन । मेरो के अपराध भो र यसरी शोक काव्य भो लेख्दिन ।।९४।। सम्झीयो जती पल्ट छाति चिरिने रोक्नै नसक्ने गरी । आसु झर्दछ नेत्रवाट छहरा बर्षा ऋतुकै सरी ।। मेरा अंग गले सबै शरिरका चल्दैनन् हात लेखन । लाग्यो छोड्दछु लेख्न अव भने सोचेर क्वै देख्दिन।।९५।। रोके लौ संम्झना हृदयमा बिर्सन्छु यो वेदना । स्वर्गेमा बस गै म भन्छु भगवान राखी दिए चेतना ।। साह्रै शोख लिएर बस्नु तिमि हे इश्वर खुशी छन् सब । फेरी जन्म नलेउ हे तिलु तिमि आशिष यै हो अव ।।९६।। जे जे भो भै गो तथापि भगवान टर्दैन पर्ने कुरा। शक्ति देउ मलाई झट्ट प्रभुहे सहेर बस्ने पुरा ।। मान्ने माग नभै मलौ प्रभुजीको सेवा सधै गर्दछु । छोडी सब अब कार्य यो जगतको पाउ मनी पर्दछु ।।९७।।
आसा दम्पतिका थिए अझ कती पत्नी विधिले लियो । बेला शान्ति लिने थियो शिव हरे रोएर पो बाचियो ।। लेखि दिन्छु र लेखनी कर दुबै बाधेर दश् अञ्जली । लेख्नैलाई नलाई दील म बसे दिएर तिलाञ्जली ।।९८।।
पत्नी भन्नु र पुत्र भन्नु भवमा के साध भो आखिर । सारा वस्तु अनितय रे छ बुझियो साचो कुरा के छ र ।। यस्तो आखिरको असत्य विधिको तोडेर नाता अव । खाली एक कमण्डलु लिई संगै निस्कन्छु आजै अव ।।९९।। पहिल्यै जन्म भयो छ जानु सब यो छोडेर एक्लै भनी । नाङ्गै जन्म भयो छ जानु पछि यो छोडी लगौटी पनी ।। खाली पाप र धर्म मात्र संगमा जाने हुदा आखिर । यौटा कर्म धुने कमण्डलु लिई निस्केर जान्छु पर ।।१००।। My father is still walking,talking live in kathmandu he is 85 years old,so i remember sedhai happy page,please read.
Comments
Post a Comment