sedhain
Note: यो अंगिरामृत अकविताको संगालो हो,अंगिरस गोत्रिय कुमाई सेढाई(जात)वंशको पुस्ताको लागि तयारी निजी दस्तावेज(लेख) छन्।लेख कहि कसैमा मेल खाएमा संयोग हुनेछ ।
योगदानकर्ता ः हरि प्रसाद सेढाई.blogspot
श्र
बिषय सुचि ः
श्रम
श्रृति
श्रीमति
१. श्रमः
अघि जन्म हुदा भाग्य छैठो मा विधिले जे लेखिन्छ ।
विना श्रम आफनो उद्योग त्याग्दा मानव के देख्दछ ।।
श्रम नै मान जन्मको भाग्य भोग धन जन दिने ।
श्रमलेनै सदाचार कर्म नरपतेमा सधै पुजिने ।।१।।
विना उद्योगमा जन्मैभरी सिङ्गो मुख के पर्छ ।
पूण्य कार्य गरि बाघले मृग भोजन कहा गर्छ ?
मनोरथ हैन खालि पेट सुतेर के कार्य पुरा वन्छ ।
खाना उद्योग विना व्यार्थ हुन्छ जन चाहना त्यहि भन्छ ।।२।।
मनमा नित्य ज्ञान स्वीकारी वेद गुणका सरी ।
लाटा वनिता नेपाली कृर्षि पैरवीमा अघि बढि ।।
बिद्याअभ्यासस्तुती लिने मनन मन वर्णन ।
एकागै कतै श्रमले सुख मुक्ति ल्याउछ सुजन ।।३।।
चिनी आत्मा परमात्मा भक्ति मुक्ति वाटो लिनु ।
सिकि प्रविधी त्याग्दै हिसा प्रजातन्त्रमा सदा होमिनु ।।
फोसो आश्वासन मुख ताक्ने वानि सुधारी श्रममा जेलिनु ।
त्यागि तृष्णा वाचे नेपाली धिर वीर एकाताले मिल्नु ।।४।।
श्रृति ः
सत्यमा तथ्य रहेका कथित वा सृजित प्रमाण ज्ञान ।
मन र आत्मा रसाउने कालजेयी जनजीब्रोमा समान ।।
कला संंस्कार पूर्खा वंशजका प्रमाण दिने पुस्तालाई ।
शुसासन र प्रजातन्त्र पनि माटो ब्यूझाउछ जनदायी ।।१
वेदत्रयी यर्जुवेद तैतिरीय कठोपनिषद त्यस्तै उहाँ ।
सामवेद मैत्रायणी शाखा यजुर्वेदवृहदायक त्याहा ँ ।।
ऋृग्वेद सामवेद मैत्रायणीय शाखा आदि प्रमाणमा ।
यजुर्वेद वृहदारण्यक रंगभेद भाष्कर सहित सबमा ।।२
अर्थवणमहोपनिषद यर्जुर्वेद कठशाखा ,द्धितियाष्क ।
साम्वेद अव्यक्तेपनिषद शुक्ल यर्जुर्वेदशतपथ ब्राहाण तक ।।
सबैलाई श्रृति भनियो पर्णित हित प्रित सृष्टिको ।
कसरी कुन र किन सृजियो हुनुपर्ने बाच्ने आधार बताइएको ।।३
श्रीमति
साथि हो जीवनको भूषण सङ्गघको मित्र ।
लक्ष्मि हो दाम्पत्य घरको रहन्छ दिल भित्र ।।
लत्याई जन्मस्थल मानि पति परमेश्वर ।
शर्माउदै रमाउछीन खुस छन् इश्वर ।।१
चटकमटके चतुर पार्लिन पति वंश।
दौतार वनी सुखदुख यात्री खेप्दै जश।।
सुन्दर वक्षस्थल गुडिया स्तन वाचल।
घुम्टो ढाकि क्रिडा विर्सने र ढाक्ने आचल।।२
सोझी सादा रहे वश पारी राम्रो पति ।
परस्त्री लाग्ने पुरुषमा पार्ने दुर्गती।।
घरमा छेडछाड गरि भौतरिने पति ।
भञ्झट संम्झि परपुरुषको बन्छ दुर्गती।।३
दुखि दुव्लि सोच्ले वरु वारुली कम्मर।
पैह् िआभूषण अवयव शुरका अम्मर ।।
हृदय ठण्डा,जिद्दि नभएकाी अनुशासित यूवती।
वेश छ यहा जन्मजन्मान्तर रहन्छ सुमति,गति।।४
जततउकस्ररधधध।ाबअभदययप।अयmरल्एीज्ष्लमगष्कmरउजयतयकरब।ज्ञछद्दद्दज्ञटढढछद्धठज्ञज्ञठण्ठरज्ञछद्दघछज्ञठढछठढज्ञण्द्दद्धण्ररुतथउभ.घ७तजभबतभच
श्री स्वस्थानी
सृष्टि र जगमा ईश शिवको महिमा,दैवीक कर्म क्रिया पुराणको श्रखलाहरु ।
पौष शुक्ल पूर्णिमाका दिनबाट भक्त हिन्दू परिवारले मध्येनी साँझ,विहानबरु ।।
श्रद्धामा चोखो शास्त्रोत्तर विधीमानगं अनि केश काटेर परिवारहरु भक्ति सुन्ने ।
कथा पारनी पढी प्रसादीकारुपमा चिनी, सख्खर, पोलेको सख्खर खण्ड खाने ।।
पौष शुक्ल पूर्णिमामा हुने व्रतकथाका ३१ अध्याय अर्को महिना माघ शुक्ल चल्छ ।
आरसिमा ओमकार लेखि पुजि सेल,फलफूल अर्को पूर्णिमाका दिन सांङ्गता गरिन्छ ।।
श्री स्वस्थानी व्रत पूजा मा कुश, जौ, तिल, कातेको धागो, धुप, बत्ती लिनु बिधिले ।
चामलको पीठो (रेखी हाल्नको लागि) गणेश थप्ने धान, चामल ऐपन लिपपोत गर्नले ।। १
बनाई पञ्चामृतमा गाईको दूध, दही, घ्यु, मह, शखर चिनी यज्ञस्थलमा रमझम ।
स्नानादीले चोखो जल, दुबो, शंख, जनै, सुपारी, सिन्दूर, अबिर, केसरीमा सद्र्धाम ।।
घन्ट, पञ्चपात्र, आचमनी, दुना, टपरी, भेटी, कलश थाप्न तामाको लोटा सफा ती ।
तामाको थाली, कर्मपात्र, अक्षता, चन्दन, नैवेद्य (रोटी, मिठाई, पुवा) पकवान बनाई ।। २
बृक्षमा वर, पिपल, आँप, डुम्री र पाख्रीका पात, स्याऊ, सुन्तला, केरा बटुली चढाई ।
नैबेद्य फलफूल, श्री स्वस्थानी मातालाई चढाउने चुरा, धागो, पोते, कपडा, गहना लगाई ।।
मानि सौभाग्य सामग्री, दान दक्षिणा वस्त्र गृहस्थ आश्रमका ज्टि दाजु भाउजु रमाई ।
रोटी १०८, कुड्का सुपारी १०८, बेलपत्र १०८, बेलीको फूल १०८, पान १०८, यज्ञसूत्र (जनै) १०८ ल्याई ।। ३
केलाएर नकाटिएका अक्षता, जौ, तिल सबै १०८ शुद्दि भक्तिमा जोरजाम गरी पान ।
सफा तामाको थालीमा ॐकार सहित अष्टदल लेखी पवित्र नदीको एक अञ्जुली ।।
चोखो बालुवा ल्याएर त्यसमा दूध मिलाएर चिल्लो शिवलिङ्ग निर्माण गरी रमाई ।
उही तामाको थालीमा स्थापीत ईश भक्तिमा पूजा,पाठ,नयास,ध्यान,मनोभाव दर्शाई ।।
श्री स्वस्थानी
स्वस्थानी व्रत ओउम्कार हिन्दु समप्रादयको कठिन व्रत हुनेभो ।
नुहाई धुवाई हातख्ट्टाका नङ्ग काटि जप,तप बिधिमा हुने भो ।।
धुप दिप रोचक ध्वाजा पतका नैवेद्य तथ्य सद्र्धाम नितिमा रह्यो ।
धार्य तथ्य १.हिन्दूको समाजको मौलिक व्रतमा बाच्ने र सुन्ने हो ।। १
व्रतालु का यम नियममा बस्ने,कथा सुनाउने सुन्ने प्रचलन हुन्छ ।
शालि नदी तटमा नेवार समाजमा धेरै जनले लिइने चलन रहन्छ ।।
२ स्वस्थानी कथा पुजेको ५०० वर्षअघि नेवार भाषामै रहेको छ ।
नेपाली भाषाले सम्प्रादयमा पनि अनुदित भई व्रत,कथा परम्परा छ ।। २
नेपालको साँखु काठमाण्डौका स्थानमा नेवार भाषामा स्वस्थानी छ ।
३.यस माहत्म्यमा कथाले देवीको उत्पत्तिबारे तथ्य खुलाइएको छैन ।।
स्वस्थानी देवी को स्वरुप,मन्त्रणमा महादेव पति नपाएपछि के हुन्छ ।
भक्तिमा विष्णुले ‘श्री स्वस्थानी परमेश्वरी’को व्रत प्रभाव रोचक बन्छ ।। ३
केही ४.त पद्म पुराणमा पार्वती–सदाशिवसंवादले स्वस्थानी व्रतकथा छ ।
जस्मा १५३ श्लोक प्रयाःअनुष्टुप छन्दले महादेवले पार्वती संवाद बुझिन्छ ।।
उही स्वस्थानीको व्रतविधि,कथा ५.संस्कृत वचन हुन्छ ।
इति श्रीस्कन्दपुराणे माघमाहात्म्य केदारखण्डे‘ भनि ब्रत बिधि पुजन टुगिन्छ ।। ४
श्री स्वस्थानी व्रत कथा त स्कन्द पुराण, माघ माहात्म्य केदार खण्ड हो ।
अपूर्ण स्कन्द पुराणमा स्वस्थानीमा आउने सबै कथामा अरू पुराण पनि जो ।।
सहायतामा स्कन्द, भागवत, पद्म पुराणजोडी सिंगो स्वस्थानी व्रतकथा बन्यो ।
उद्दरण,कथा, रोचकका केही घटाना साम्प्रादियिक र लिङ्ग बिभेदमा नै भनियो ।। ५
केहि प्रसंग अमिल्दा छन् ६. विधिपूर्वक व्रत,अध्याय, कथा पढ्ने पूज भिन्न छ् ।
लावण्यपुर (साँखु), एक मास विधिविधानको व्रत,शुद्दि भक्ति,पति सेवा भिन्न छ ।।
७. स्वस्थानी कथाका तीन कुरा छ— सृष्टि वर्णन, महादेवले देवहित र लोकहित ।
क्रिया,कर्म,कार्य नै स्वस्थानी कथाको महात्म्य मूल विषयवस्तु छेरा मितको जीत ।। ६
अनुरोधस्
चिनाउनु पहिले नाम हरि टाइटल प्रसाद थर सेढाई ।
जन्मिएको सुन्दरवजार १२ लम्जुङ्ग हाल वस्ने भित्रि mधेस।
पेशाले शिक्षण् हाल प्रविधि सिकाउने प्रयोग गराने खास।
लेख्छु वालमा भानुभक्ते कविता सेढाई बन्धु पगलष् न हास..।।१।।
विहानदेखि नै व्यस्त छु प्रविधि सिप श्रमका लागि सिकाउछु ।
न्यून वेतनमा नै गुजरा चलाई परिवार सहित मधेसमा बस्दछु।
घर नसोध्नु चरा जस्तै छ तैपनि जम्एिको भनिहाले।
कर्म दिनसके बन्धु र मित्रहरुमा महलको सपना छ बाड्ने ।।२।।
गरिव छैन करिव छु समभाव शिक्षा आचार चेतन भरिदिए हुन्छ।
धनको धमका चाहिदैन छोरी चेली छोरा र वंश परम्परा चलाउन पाए हुन्छ।।
जे लेखि सेवा गर्दे छु दाज्यु भाईमा सेवा भावमा सोचे हुन्छ।
गल्ति त्रुटि घरगाउको मिलेन कुरा भने सपारी दिए वेश हुन्छ।।३।।
सादर अनुरोध छ रचना श्रुजना आफनो निजि नवनाए हुन्छ।
सके आफनो कुल वंश कला धर्म देश र माटोको सेवा कस्ले रोक्छर ।।
नया विकास प्रविधि सिक धन मोफसल घर गाउमा जाउ ।
दम्भ शेखि त्याग बान्धव शहरको बसाई तिम्रै श्रममा छैन अरुलाई नहसाउ,नरोवाउ ।।४।।
कुन शिक्षा दियौ तिम्रो भाई वान्धव चेलीलाई कुन प्रविधि सिकायौ।
कुन संस्कार दियौ जन समुदायमा धनमा किन तिमि रमायौ।।
कि फेरयौ चन्द्र सूर्य धरा र आकस उहि छ।
युवा विदेशि गुलाम वनाउने नेता पछि लागेर अव देश,जाति कहा चल्छ ।।५।।
अमर तथा नासवान ः
परमात्मा परमेश्वर भगवान –आत्मा) बाहेक,कोही पनि अजम्बरी छ ।
समयको अधिन नाश भएर महाभूत –जड प्रकृति) मा नै हराउने छ ।।
विलिन,प्रलयको समयमा सबैका चेतना तत्व ब्रहामा नै लय भै चल्छ ।
सृष्टि संरचना पथको काम बन्द हुने, रोकिने क्रम निरन्त र नित्य हुन्छ ।। क
ब्रहाले सृष्टिको नाटकिय काम गर्ने शक्तिमाा द्धैत,अद्धैत संस्थागत हुन्छ ।
चराचर जगतलाई संचालन,कर्म गर्ने चेतन शक्ति परब्रहले दिनु हुन्छ ।। १
पराप्रकृतिलाई चेतनाप्रकृति÷ज्योर्तिलिङ्ग सृष्टि,जग मानिन्छ ।
अपरा प्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृति नामाी भनिन्छ ।
रही आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि उही छ ।
अंहकार युक्त प्रकृतिका गुण तथा भगवानको मतक्य छ ।। क
प्रकृतीले त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम मानिन्छ ।
सारा जग ,जगत दृश्य अदृश्यको जीवन,समय यही छ ।। २
अन्र्तसम्बन्ध तथा सहअस्तीत्व
ईश्वर (परब्रह),चेतना शक्ति –अविनाशी),जड शक्ति –नाशवान) हुन्छ ।
ब्रहा –परिवर्तनकारी),ब्रहाण्ड –परिवर्तन भइरहने),चेतन तत्व(आत्मा छ ।।
जीवात्मा अविनाशी), अष्टमहाभुत –आकाश, वायु, अग्नी, जल, पृथ्वीमा ।
जन्मि बिषयमा मन, वुदि, अहंकार)मिलि रहने स्थवर जंगम आफनै जगमा ।। १
अष्टामहाभूत र चेतन तत्व –आत्मा)ले प्राणी,वनस्पतीको उत्पति भयो ।
आकाश,ब्रहाण्ड,समय र परिवर्तनले नाशि आकाशमा शुन्य बनायो ।।
चेतना शक्ति,जडशक्ति मिलि निराकारले आकाश,शक्ति सक्षम पो भो ।
ईश्वर (परब्रह) र समयलाई देख्न, समाउन, अनुभव नहुने,ज्ञान भावको ।। २
छ ईश्वर उही,खाली ठाउँ नै आकाश सून्य ठाउँ,रंङ्गमा देख्न सकिन्छ ।
प्रकृतिबाट स्वतन्त्र सृष्टिका चारजात–उदभिज्जा, स्वेद्जा, अण्डजा, जरायूजा ।।
सृष्टिकर्ताको मनबाट उत्पन्न मानसपुत्र ४ भाइ ऋषि,शरीरबाट उत्पती ।
पुत्र १० भाइ ऋषि,पूरानो शरीरबाट उत्पत्तिका स्वयंभुव मनु,सतरुपा रानी ।। ३
विराट पुरुषका शरीरबाट उत्पन्न ति चारजात – ब्राह्ण, क्षेत्री, वैस्य, शुद्र ।
भु–मण्डलका प्राणीको अध्यात्मिक,भौतिक हैसियत र धरातलिय सतह यत्र ।।
प्राणीका दुई समुह मानव र पशुमा बुद्धि,विवेकको अन्तरमा कर्म रहेको छ ।
जात, धर्म, नियम,आचरणको प्रकृयामा संस्कृतिको संचालन चलि रहन्छन् ।। ४
पशुमा नियम छैन,कर्म व्यवहारको अन्तर नै बुद्धि,विवेक चेतना प्रकृति छ ।
पराधिन,पराश्रितमा विषय वस्तुमा मानिस आफै सक्षम बनि वंश चलाउछ ।।
अन्र्तरनिहित बुद्धि र मनमा निर्भर छ,पशुमा बुद्धि र विवेक नहुने भएको छ ।
समाजमा सकाम,निस्काम कर्म गरी पुर्नजन्म भोग्नु,प्राण धान्नु कर्म गर्दछ ।। ५
प्रकृति,समयको समस्त ब्रहाण्डमा अन्न,रुप,रस,गन्ध पञ्चमहाभूतादीमा पर्छ ।
सृष्टिको संरचना सूर्य देवता,अग्नि,आत्मा तत्व चल –चर) प्राणी, अचल –अचर) बाच्छ ।।
प्राणी वनस्पति जग पालन पोषण चन्द्रमा,जड पिण्ड सोम –अमृत) देवमा छ ।
जीव जगत,ईश सम्पूर्ण जीवन तत्वको अन्तर सम्बन्ध जग रहे सम्म रहन्छ ।। ६
अल्छी
असल गुण लुकाई दिप्ती,कान्ती लुकाउदै छ ।
मोजगरिस शरिरमा दशइन्द्रिय कप्टि भगाउदै छ ।।
लाथ्रो लहसिनेस्वरुप सधै थकाई पक्षको ।
सुरो आटिलोमनमा ल्ते कातर गरि गक्षको ।।१।।
संगती अनन्तनैपारि धुम्रपान मध्यपान वा निन्द्र ।
डुवाई कर्मेन्द्रिय शिथिल पार्ने नसुध्रिने त्यान्द्र ।।
घर आगन साघुराउदै देह सुधारी हिम्मत देशको।
हिमालै हाम्रो,तेरो त सागर खै कुन भाष र भेष।।२।।
धर्म धन वाचुन्जेल सुख र मुक्ति लिने मन।
आलस्यमा फसाई सामन्त पुरुसार्थी बने हिम्मत सुधार्न ।।
मस्ति छस् लुठा मन मस्तिष्कको कातर लुते ।
मातृभाष र संघियता हटाई शिक्षा दिए भन्ने भुत्ते ।।३।।
उत्तम सद्विचार वर्वाद गर्दे दुश्मन हरिस् ।
देशै उज्याले बनाउने भतुवा रमिते जनता पारिस।।
बस्नु अल्छि क्रोधि चोर ठग डाकू र हत्यारा असतिमा ।
हट्नु उद्योगी आटी स्फूर्त विद्याबुदि भएजतिमा?।।४।।
रमिते बन्नु गाउघरमा चाड पर्व जात्रा ।
उत्सवमा।वराल्नु आफनै द्यौरालीमा भतुवा त ।।
सजावटमा।।हटि धर्म संगती श्रीसम्पती प्रिती ।
मन वाचल हर्ने।ल्याई सत्वको सदगती चित्ततमा सत्कर्म हर्दिने ।।५।।
तिखो वुद्धि सत्यवचन एश ऐश्वर्य गफिने ।
मन शुद्धि किर्ति ज्योतीको वंश विनास गरिदिने ।।
रोकी तृष्ण संगतमा कार्य विज्ञानले मार्नु छ ।
हर्दम आयू छिर्ण नर जन त्यागी अल्छि सुबुद्धि भरिदे ।।६।।
देखि संसारको मैत्रि करुणा वेद रक्षित दिनदिन।भक्ति
क्षमा मान देखि अल्छि मर्ट मर्छ छिन्छीन ।।
अहङ्गकारी छ भक्तिरसमा मातापिता नारी विश्व ।
गुण हटाई अल्छि मर्छ साक्षत ज्ञान अस्तित्व ।।७।।
अन्याया
बाच्छु सधै तृष्ण लुकाई परिश्रम मृदु अनुहार ।
अभिलाष कर्कशा छ सामिप्यमा बाच्छु पराई ।।
कनुन समहोस,पैशा र बर्कत रोकोस जही,यहि ।
चिरपरिचित सहानुभूति खोसिएको स्थुल यि भिक्षा ।। क
लक्षण उहि जीर्ण छ प्रकृत छैन स्थूल उहि छ।
आसु उहि छ आसु तपतप गरिवीले चुहाएछ ।।१।।
बल्छि आवृती ऐठनले चोइटिदै जीवन गुज्रिदा।
पिडा सहेर मृत्यु मोहक बन्द मस्तिष्क चड्किदा।।
आघात हुदै घाईते बच्छ की उपभोग छिनाइदा।
निदोषिलाई दोषि वनाई झुटफेर मुद्दा बनाईदा।।२।।
भिड हुन्छ अदालत निष्पक्ष बेञ्चहुदैन र?
क्षेत्रिय केन्द्रिय न्यायालय जनस्तरमा दिदैन ।
न्याय र,चरफुर गर्ने पैशा वर्कतका निजी यि ।
वकिल विकाउ न्यायमा पार्ने प्रमाण लुकाई ।।
घुमाई धन,औकातले कुन बल,अपनाउने ।
निदोषिलाई थेगी सामान दिने फुत्कने ।।३।।
आयोजक वेनामी रिट उपभोक्ता हैन तिमि लल्कार्दे ।
चढाउदै। छिनिने मुद्दा झुठ प्रमाण अनि के के वढाउदै।।
तोकी छूचोपना पैशा नदिने जस्तालाई तिमी दप्काउने ।
धन्य तिम्रो जन्म कर वल छल दोष थुपारी सज्जनलाई फसाउने।।४।।
फूल फक्र्र तिमि सुखि भई,लादी झूटमा अरुलाई रुवाउनु ।
पैशाको बयान बाँचे छोरा,तर पश्चताप न्याय अव नकिन्नु ।।
छोरा सन्तति पुस्तातक पिरोलिने र भूर्ण भ्रम खेति नगर्नु ।
गेय छ जगमा,स्वजनले बुझे चर्तिकला अपराध जन्म नधर्नु ।। ५
अन्धविश्वस
हृदयको धारण,पालनामा प्राण् भर्ने निष्कलङ्ग ।
अमेट छप प्रेम राख्ने आदरणिय विश्वास दंगाा।
सस्कारै कामले वंश, वीज परम्परामा जल् िअंग।
सिद्ध छ जिब्रे वशको धारणा कला छैन अंगभंग।।१।।
राखि नम्रता बुद्धिले विचारशिल कल्पकल्पको शान्ति।
पक्षपात होलान कपटी अरु,पवित्र फलित हुनेछ भ्रान्ति।।
पोशक,फसल,सरसामान भण्डारणको धनि गरिब बस्ति।
सही दुख दुष्ट गृहस्थ बनि घरगाउ शिप भर प्रशस्ति।।२।।
अत्माको एकता,मातृ प्रेम समजका खरावी फयाकी।
ल्याई उन्नत फसलके वीज भौगोलिक मौसम भाकी।।
सोधपुछ,अनुसन्धान गरि जाती ,वंश समेटन छ बाकि।
ऐलै अन्धविश्वाशि भन्ला जन तिम्रो कर्म,इच्छ भरोशा राखि ।।३।।
अनुग्रह
त्यागि अंहका्,घमण्ड दिलको मुक्ति छ जीव जन्म सच्चाईमा ।
ढाट,छल,,विनााशकारी जन दवाव किन जल,जमिन,जंगलमा ।।
धन सम्पति अश्रय हो ,प्रेम बद्ध जीवको एकता बन्छ शिपमा ।
जो पायौ ज्ञान पस्किृत गर जन दिने लिे कोहि छ विश्वमा ।।१।।
अशुद्ध
क्षणिक तेजीलो ,उज्जील्यमान् कान्ति चिर्ने छ मन ।
स्वाँग पारी हु वहु नक्कली भाङ्गभगींको ढोगी जन।।
निशाचर बन्ने,कुकृत्य,वेधर्मि,लोभि चिरीच्याटट् झन ।
भूत, वर्तमान,भविष्यतको दोहोलो धनका अशुद्ध जन ।।१।।
रगत हुने जीव धारी जन्म पछिका कुनै छैन अछुतो ।
नारी पुरुष जात दुई,समान अस्तित्वका नमाने पछूतो ।।
शिप,प्रविधी जोगाई प्रकृती छ अदम्य हितको प्रित लिनु ।
धनी गरीब हैन केही गुजरा जगमा बाच्ने बचाउने हुनु ।। २
अवतार रहस्यः
हे मित्र इश बुझ अकारण करुण लिई राग द्धेष हुदैन ।
करुण अवतार हो बुझ भक्ति विना अन्तस्करण शुद्ध हुदैन ।।
सगुण साकार संसारलाई प्रयोग गर्दा जीव बस्छ तत्वमा ।
प्रेमरसमय जीवले इश सगेण साकार रुपमा समिपमा ।।
१
जीव बुझलौ अवतार देह दिव्य नित्य सर्वत्र परिपूर्ण छ ।
प्रकटशक्ति अंशवतार,कलावतार,आवेशवतार पूर्णअवतार ।।
साधकले जे चाहन्छ परिपूर्ण छ उ समिप स्वरुप त्यहि ल्याउछ ।
शास्त्र नाम फरक छ इशको वेद बाईबल कुरानमा ।।
२
रुप फरक छ अन्तमा फल इश प्राप्ति शरणगत भक्ति रसमा ।
अनेकान विश्वमा चाहना है शमा सबै जीव समान ।।
संस्कार परम्परा हित साहारा देश राष्टहैन विश्वमा ।
रुप अनेक जीव चाहना चाहे भक्ति बोलोस जहकाहा ।।
इश उहि अन्न्त दिव्य धर्म जाति जनजाती सबजीवमा ।।
अत्र्ति २०
मदिरा कचिङ्गल हो,गुलियो पिरो चिल्लोका लत उपहास गर,बुद्धिमानले बुझनु ।
नायकको क्रोध सिंहको जस्तै गर्जन र रीसले जीवन समाप्ती पार्ने हुन्छ,तव दोष केलाउछ ।।
समाजमा मूर्खहरुले कलहको वीज रोप्छन् ,सज्जनले निभाउछन् ।
अल्छिले समय रहे सम्म बालि भित्राउदैन,पछि खाना खोज्छ ।
जल समान उद्देश्य लिएको मानिस द्धेष र दोस रहित भने हुदैन ।
प्रेम अगाध रहेपनि निमेषमा नै वहलिन्छ ।।
धर्म नै सन्तान र संस्कारको दोष रहित जीवन कला हो ।
वंश र भविष्यको आचार र विधि विधान पनि हो ।
मानिसका सफा अवयव नै सृष्टि हुन यी हरदम सफा राख्नु ।।
न्रिा आरामले बढि हुदा दरिद्र बनाउछ ।
बजारमा नरम्रो किन्ने र घर समाजमा धक जमाउने मानिसको प्रवृती हो ।
ज्ञानको बचनामृतकम मानिसले दिन्छन् ।।
जमानी र स्वेच्छचारी स्त्रीमा फस्नु पुरुषत्व नाश हो ।
छल र चोरी मिठो भए पनि प्रतिफल नराम्रो छ ।
लडाईमा सल्लाह दिने र यत्न जीत्ने धैर्य आट र दम लिनु पर्छ ।।
गोप्य कुरौटे मानिस देखि टाढा बस्नु ।
आमा बुबासंग द्रोह गर्ने जीवन अन्धकारमा धकेलिन्छ ।
छल हतपत लुटपाट सम्पति दिर्घकालिन हुदैन ।
खरावी नै नरकको डण्डयोग्य बाटो हो,यो घृणित छ ।।
मानिसका क्रियाकलाप मन बचन इशवाट निर्देत छ ।
असावधानीमा मानिसले काम नगर्दा दुर्घटना अकाल मृत्यु वरण हुन्छ ।
बुघिमानले दुष्टलाई तर्काउछ ।
इशको ज्योती नै मनुष्यता वा आत्मा खोज्दछ ।।
प्रेम विश्वासमाछ यहि नै राष्ट् सेवक र सुरक्षा हो।।
जवान मानिसको महिमा वल हो उस्तै युद्ध गौरव र शान हो ।
मुकका र चोटले खरावी हटाई चेतना समेट्छ ।।
अत्र्ति २१
ऋदय जल समान राम्रो नराम्रोमा बग्छ ।
जीवनका हरेक बाटो इशले रचित,न्यायले जचिएका छन्,सहि ग्रहण गर्नु ।
पापामा घमण्डी आखा अहंकारी ऋदय हुन्छ ।
झूठो जीवनको घातक पासो हो,दुष्टले उपद्रव मच्चाउछ ।।
कुटिल चाल दोष हो । निर्दोष इमन्दार छन्।
कचकचे मानिसवाट टाढा बस्नु ।
पूजा प्रार्थना सगै सेव ागर्ने हात बनाउ ।।
लालास भएको मानिस दुष्ट सम्झनु ।
यी कसैलाई छोड्दैनन् ।
निबुद्धि कुबुद्धिमा खिल्ली पाउछ ।
दण्ड दिनाले ज्ञान पाउछ। दुष्टले धर्मपनि सर्बनाश पार्छन ।
गुप्ति उपहार लुकाएर दिएको घुसले रीस,क्रोध आवेग क्षणि शान्त पार्छ ।
गरिवको पुकार नसुन्नेले उस्को पुकारमा सहायता पाउदैन ।
न्यायामा धर्मकोरक्षा हुन्छ तर कुकर्मको त्रास बढ्छ ।
समझदार गुमाउने मानिस मृत्युको मुखमा पुग्छ ।
सुख भोग विलासले दुख र दरिद्र बढाउछ, यी संग टाढा बस्नु ।
धर्म दुष्टले पनि सराउछ,बेईमान इमन्दारको आडमा अश्रित छ ।।
धmगडा र रिस जीवको मरुभूमि हुन ।
बुद्धिमान पछिको सोचमा खाद्दन्न संचय गर्छ मुर्खले सबै बेच्छ उडाउछ ।
प्रेम र धार्मिकतामा जीवनको आधार र सम्मुननत समाज हुन्छ ।।
बुद्धिमानले बलिष्ठ शहर क्षेत्र आक्रमण गरि भरोसाको गढ बनाउछ ।।
आपद विपदमा बाणि जीव्रो कान ज्ञानेन्द्रिय जोगाउनु ।
काम नगर्ने अहंकारी हात शेषी दम्भ र घमण्डले अभिमान बढाउछ ।।
अल्छि लालसेले अवयव नचलाई मद्र्ध,धर्मले मुटिठ खोल्छ ।।
दुष्ट र खरावको बलिदान घिनलाग्दे हुन्छ ।
झुठो साक्षि र र कुरा सदा घृणित छ ।
दुष्ट जति साहाशि बनेपनि इमान्दारीले चालको विचार गर्छ ।
बुद्धि र अन्र्तदृष्टि इश भक्तिको पथ हो ।
युद्ध(कला) र कामको योजना रहे सम्म विजय इशको हातमा हुन्छ ।।
अत्र्ति २२
धन समपति सुन चादी भन्दा उत्तम त नाम सम्मानीत हुनु हो ।
धनि गरिवको सृष्टि इशको नै हो पछि मात्रा फरक हो ।।
बुद्धिमान दुखमा शरण परि जान्छ।सोझो पिछालगु भएर दुख भोग्छ ।।
धन मान र जीवनमा नम्रता र इशको भय रहन्छ ।
दुष्ट समाजको काढा हो बुद्धिमान उनिहरु देखि टाढा बस्नु ।
बालकलाई तालिम निति बाच्ने तरिका बृद्धा अवस्था सम्म सम्झाउनु ।
धनिले गरिवलाई समाजमा नोकर सम्झन्छ ।।
बल स्त्रीलाई दिएर नसिद्धा जस्ले तागत र वंश नाश पनि हुन्छ।
मनिस मद्यपान धुम्रपान नपिउनु लालसले कानुन,अधिकार ,आचार सबै पोलिन्छ।।
अधिकार बन्चितहरुको सभामा थिचोमिचो गर्ने पनि माटोमा मिल्नु पर्छ ।
मदिरा,बिष,औषधी त विरह भेद बाच्ने साहारा हुन ।
अनाहक सेवनमा दरिद्रता हुन्छ ।
अधिकार खोजेर कचिङ्गल जन्माउदैरक्षाको समाप्तिमा मर्छन् ।
असल चरित्र भएका जनहरुको मूल्य मान्यता समाजमा सधै हुन्छ।
भरोसामा बिश्वास र आहारा दिनाचार्य रहदा कुभलो वा आपद हुदैन ।।
व्यवसायमा सुन वा उन जुन पनि गर्नु,खालि हात भोको पेट अधर्म इशको साथमा पनि वर्जित छ।
व्यपार व्यवसाय इन्तिजाममा निरिहलाई नचुस्नु दासि तिमि पनि हौ ।
काम मा लगाव र फूर्ति हुन्छतव न पाखुर कद अवयव पुष्ट र फूर्तिला छन् ।
लाभको मात्र व्यवसाय हैन परोपकार मित्र सहयोग र खनिखाचोमा समाज बाच्दछ ।।
बस्त्र आभूष जतिनै महड.ो लाए पनि आत्मा मात्र अनन्त विन्दु निमेष हुन्छ बाकि औतिक कहि कसैले लगेन ।
प्रतिष्ठा ऐश ऐशवर्य नामको लागि बाच।शाखा जात समप्रदाय राम्रो ह्दा पछि लाग्छन् ।।
बुद्धिले समाज चल्दा तिनि उनि म हामि विश्वासको चिराग वाल्छ।
आलस्य आतुर रिस अल्छि र जुम्सोपना जनको नर्क हो ।
सौन्दर्यमा नारी रहे पनि रक्षामा पुरुष चहिन्छ यसैले बंश परम्परा चलेको छ।।
अतितका कुराहरु ः
हो हुनत स्मरण नै भनु क्या आजा आफनो बोझले रुमलिएको जीन्दगी र तसमात केरिएको असिम रेखाहरु प्mर्किएर हेर्दा मनले फेरी पुराना यादहरु ीवच डुव्नु प्रधान्य विषेसता नै होला?अनि ति शहर वजार विच गुड्ने स्पर्धि भ्वानी संकेत हाल शून्यतामा मनलाई ललौना विलौनाका कोकिल चरी बनि उड्ने जस्तै छन्।गगनचुम्वि पर्वतमाला विच वहि रहेका संस्मरण विहिन आवस बोक्ने ऋदयस्पर्शि वायू आफनो परिचायक छन् । पानिका फोका जस्ता प्रस्फूटित चाहानाले पर क्षितिज नियालेर अनावरण गर्दे रहन्छ अनि बर्षायामको बर्षे भेल नवनि विलकुल वालुवा माझमा खसेको पानिको बूद बनि जमिन विच आलोप भए झै मन भित्र झै मन भित्र लहलह हल्लिएका उत्तिसका पुथ्रा विच तहतह भरिएको शितले उष्णता नपाए झै मनले ति चुचूरा कञ्चनजङ्गाका र त्यस्को फेदमा झाडिविच रसाएको रसोद उन्मादको क्रिडास्थल विचका वक्षस्थल कल्पन्छ। म्नका हिउदहरु ीवच हिउ पग्लिएर उजाड चटटन बन्दछ। ीवलकुल वहारमा डुल्ने पुतलीको अभावमा वास्ना समेटिदै।गन्ध रस्पर्श त कता हो कता विधिको बाहुल्यतामा नै लुक्दछ। म् मात्र के हु र ? तैपनि बाटोभरीका साथमा गास मिलाउने ढाक्तेहरुको वास हुन्छ। भन्ने उल्लासले उनि लालाउछिन र घचघचाइएको हुन्छ। ठाउठाउमा फ्रोस्रिएका उन्यूहरु,मोरो र कालिसिन्कीका डाठहरु संगै बोकेफूलको उजाड जीवन्दगी प्रति यौवन पर्खाइको रसोद यादमा पर्दछन्।
तर आफू भने एक्लो .... उहि विचरणशिल स्वाभाव र लज्जाप्रतिको एकोहोरो पक्ष्पाति थिए। सोहि स्ंसमरण विच प्रतिस्पधि थियो मन,विवेक।विलकुल शहरको कोलाहलमा घचघचमएको अवयव र यादका मधुर आवाज छनीछन् चुरी लज्जालु हेराईको मानसपटल सम्झेर।स्याउ सुन्तला खाएका फूर्तिला ओठ लज्जित र जुठा त थिए नै,स्पर्शमा नागिएको लोभी नयन,स्वीकृति सुचकका सुराकले। पmुरुरु बन्ने प्यारका दिलमा धडकनमा साटिएका वाचा र जुठा ओठहरु चोमिएका झिना खिरिला औला किचिएको अवयव सुमसुमाएको केस काजल र भाग्य रेखोखाका निधार लालीमय थिए।सजकतामा अपनाइएका स्मण र वक्षस्थलको ताजगी र बाडिएको प्यारमा रक्तचापलाई बढाउथे । तर जीन्दगी को त्यो क्षण अमूल्य छ,जस्मा नवयौवनाको पलायन वा कायकल्पका कोपिला विच नागिएर प्रथम प्रहार गर्ने नयनविच चम्कििएको स्फाटिक क्षणभंगुरता वा यशस्वी योगका वारुली कम्मरको कदाम्वीनिमा डुवोस।भोलिपलट उ युद्ध जितेको लाज पचाएको रसोद पापी लालचामा कापि रहेका ओठ जुठापन लुकाएर लेपिएको यौवन र उन्मुक्तिले गाएको यौवन सुगन्धको परिचायक हो।अव उठ नर्मदामा ज्यादै पानि वग्यो नारायणि सुसाउदै धरणीलाई घनघोर आवाजमा व्यूझाउछिन। मलाई भन्दै जाग उठ?तिमि सन्तति हौ धरतीका,इमन्दारी र जीम्मेवारी लेउ जसरी पूर्खा शत्रु संग डटे देश रक्षा र एकाताका लागि। भन्दै यि खसिरहेका पानिका बूद खसि रहेछन्,उफ्रिरहेछन र भिडिरहेछन्।। अव तिमि सोच विकास र प्रविधि सोच पौरखीर एकाता भाई बन्धुत्वमा जगाउ भन्दै।
म निन्दनिय थिईन कि पानी पनी मलाई सम्झाउछ।।प्रसङ्ग र मूर्त बदाले मैले ।विलकुल नागिएका भूधरातल गिरी टाकुरा विच तादम्यता र बर्षातको कौतूहलतालाई। ह्ेरे पल्लो घरको फर्के रुमदाईकी २० बर्षे जवान छोरी तिर। विलकुल रक्तपिपाशू बाघले झै झम्टिरहेथे हेराईले। सुन्दै थिए जा जो सित जाने हो?रातको समय न झरी न वादल तलाई भिडियो फिल्म।आमा कुरा थप्दै लुटे पल्ला गाउको कृष्णेसित हिड्ने।सल्कीछ वावौ।स्म हपार्दे सिस्नोको आठोले पानिमा डुवाउदै झोकका पिठ र छाति हान्दै।किताब पढ्नु घरमा सघाउनु खानपिन घर धन्दा सघाउन छोडेर पढ्ने निहमा कषेको घर । लौ ला।झिगटीको छाना भएको छर सत्ययुगमा ऋषिले वेदका रिचा पढे झै बेला मौकामा पानिको आवाज संगै मामिकताको आवज ऐइया..मरे सुनिदै थियो।घनघोर जुधिरहेको अश्वमेघ कलहको अन्ततिर चम्कियो।अन्तमा गगन विच विलायो।सायद यौवनका मेघमाला र अश्वमेघ पर्खामा टकाराएको भान हुन्थ्यो।अनन्त आत्मा मिलनको प्रेम यसैगरि समाजमा लहसिएको थियो।सबैमा ।सधै।
सिस्ने गरिव र रोगिको खाना थियो।न की यौवनको।तैपनि मूर्छा पर्नेगरि कुटिएको जवानी,लाछिएको केश,चेप्टीएको अवयव र यौवना रसिक एकै हुन्छकी? छोरी त रातो पिरो मात्र भईन।बाउ आमा चाके।जोशिए,आवेगमा द्धेष र तृष्ण पालेर।गालिगलौजको भाका गाएर।
श्व मे हुककामा तमाखु टवार्र.पार्दे र आमा भात भान्छामा च्वाई mवाई....पार्दे। पनि विदा भयो आखि उनिहरुको पनि त्यहि सन्तानको असल मार्गनिर्देश दिदै। ज्सरि नसाले रुमे त्याग्दैन उसैगरि यौवनाले पनि सहेलि त्याग्दैन किमार्थ विष वमन र प्राण रहेसमम।लगातार हुकका ताने र रम्नेहरु महलको सुन्दरतामा यौनउन्माद त्याग्ने वा पैशाका यौनउन्माद जस्तै त हुन।बर्षले जति संकेत र हर्षित पारे पनि रुमे सोच्दछ। ऋाखिर मैले सम्झाउनु वेश हुन्छ जवानीको द्धेष प्रकृतिमा लहसिदै यौवन उन्मत्ताको तिर्सनाले बाच्दछ।जन्म दिने त केवल उनका सेवक हुन।ईच्छाको प्रवल तृष्ण जालो समय रहेसम्म ललाठकोअंकुरण लिएर वीज फुट्दछ।भर्म कला सस्कृति र समाजमा घरपरिवार लेप मात्र लाउने हकदार छ।यो नै अजर अमर र विजयी छ?अव नरोक उस्को ईच्छा र चाहनालाई मलजल गर खराव र दुगुणलाई आफनो बश र दाम्पत्यको सुझवुझमा फक्र्रन दे।पानिको स्वच्छता र मेघमालाको विद्युत वहावले सायद यहि चेतन दिएको होला।अव उ एकोहोरो हुन्छ।
एकोहारिएर अस्मिता नियालेको उबर्षतको स्वच्छताले भरिएको गिदिमा छोरीलाई विना कारण पिटेको ठान्दछ।उस्लाई थाहा भयो कि योवनको अंकुरण बाबु घर परिवार लोभ मोह नचाहेर नै स्विकृत हुन्छ।पापिष्ट बाबुप्रति बलिष्ट भावले हिचकिचाएर हासिएका लालायित ओठहरु काप्दैनन् र जवानीले चलाएको पैतलाहरु हप्काएइ र त्रसाईको डुबुल्की मारेर स्वच्छताको चमक समेट्छन।बाबु आमा त के केवल आ आफना कुरा विर्सिएर सदमार्गि भएको अनुभव र अनुमान लगाउछन्।जीवन वशमा राख्ने प्रयाश र कला हो।जीवीका वसमा राखिएको यात्रिको यात्रा यात्रा मात्रै हो।सोच्दा सोच्दै निदायछ उ।
रुम बहादुर चिटचिट पसिना हुदै अवयवलाई थियो ।यस्लाई पुराना कुरा याद थिएनन्। किनकी जमाना खेति कृषि र पेट भर्नकालागि बाचिएको उस्को पूर्वाद्ध।लाज चपाएर जन्माएको छोरी।नैतिकता खोल उोढेको कतार मनोदशा पालेको अभिभावक उ। छोरीले सम्झाउनु पर्ने।आधुनिक सामाजिक प्रवाहमा चल्नुपर्ने।पढाई लेखाईको जमाना र विकास प्रविधिसंगै हासखेलमा हुर्कने प्यारको के अड्कल?केवल चेतन मनले छोरी चारित्रिक कल्पना चाहने बाबु मा हो उ।
घनघोर बर्षाविच सिस्नोले विझेको शरिरअध्यरा यौवनका छालहरुमा छोरीलाई कतै म गलत त छै?कृष्णे साच्चै मलाई माया गर्छभन्ने कुरा यौवनाको गिदिमा मात्र है विधि र प्रक्रिया समेत नग्याउछ।तरङ्ग र मुक्तिका ध्वाजा फिजाएर अठोट हैन यौवनको लक्ष्य पनि हो।सोहि शाहास मानविय स्वच्छताको उछितो त आमा बाबु हैनन्,केवल जीन्दगी हुन सक्ने निर्याण्मा जान्छ।सायद आमा बाबुले पनि उसलाई जन्माउनु स्वार्थ हुन सक्छ।अन्यथा कुनै प्राणि आफनो जीवन रक्षाको लागिजीम्मदार ठान्दछ भनेआफनो यौवनको हुहुकार र ललकार पनि सोच्न सक्छ।उमेर अवस्थामा बहकिने यौवन कल्पनाको निर्कोलरुमे र आमा दुबै को भूल थियो।किनकी उनिहरु जीवन पनि यौवनका छड्के नजरहरुको साक्षि ति भिर पाखा कुटा कोदाला गाईबस्तु चरन वन चहुर जगल सबै सर्जक थिए।कोकिल धोविनि ले गित गाएका थिए,प्रकृतिल उज्यालो अध्यारो सगै बायू आकारजीवात्म खेति किसानीको मूलस्थलीमानै यौवन उन्माद झण्डा फहराउथ्यो।त्यो विसि हाल आमा बाबू बने पछिको फ्रोसो नैतिकतामा छन्,के उनकी आमाका अवयवको उन्माद थिएन?
अनायश रुमेकि छोरीले मर्महात पिटाई सहन नसकि राति सबै निदाएपछि यौवनको भिख माग्न विलकुल रित्तो असाहया बनेर। घरको माया त्याग्दै।अश्वमेघमाला बाट चम्किएको वीजुली उसलाई यमराज लाग्दछ।सिस्नो पोलेको घाउमा खनिएको बर्षाअन्धेरी रातमा आतिएको नीरीह जीवकाप्रति इश्वर पनि करुण राख्दछन्।त्यसैले उ छामछाम छुमछुम गरेर पुगि कष्णेको घर।उ शुरुमा अत्तालियो।किन के भो? पछि टुकि बालेर सोचिरह्यो नियतिले के गर्दे छ मलाई।भाग्य कता जादैछ।।विलकुल साथि पाएको उ आत्तिएको आवाजमा झटपट बोल्यो उत्साहि बन्दै।नियतिको खेल र यौवनाको मेल बर्षतको भेल भन्दा बढि हुन्छ।उहि पुरानो दामाली ।सुझबुझ पाएका अवयव हाउ मेरो दामाली।अव त उ खिलेको फूल भन्दा पनि हसिलो,युद्ध जितेको लडाकु भन्दा पनि जोशिलो भयो।आगमनलाई स्विकारेको कृष्ने धरणी विच निथ्रुकक निशाचर भिजेको शरिर ,प्रस्टिएका यौना अवयव,कम्मरको पटुकी कल्पना विच फक्रिएको क्रिडास्थल मानौ छुट्टै सैसार।उझटपट टुकि लिएर निस्कदै किन यति रातिपानिमा भिजेर।उ राई ,अगालोमा वाधिएर वोली हजुरका लागि........।उनिहरुको मेल भयो।कृष्णेका घरपरिवारमा भोलिपल्ट सुनायो ।स्विकृति मिल्यो।उता रुमेलाई खवर दिए।नखोज्नु छोरीलाई।हर्षा मनाए।जीवनले सार्थकता पायो।मृत्यु र संशयलाई छिचोल्दै वंश र परम्परामा मृत्यु जोगायो।यहि थियो त्यो बर्षात र पानिको उपलब्धि।
रुमेले पछूतो समेली श्रीमतिसंग छाति र गला मिलायो।अब अर्को सन्तान हैन छोरीलाई घर भित्राउने कुरा भयो।
त्सर्थ जीवन जगत बाच्नको र हाक्नको लागि छ।सार्थकता ईच्छामा हुन्छ क की करकापमा र छरछाममा। प््राणि स्वईच्छाले उसलाई नैतिकता सिकाउछ।विलकुलस्वच्छतामा सर्तकता जाग्नुपर्छ। प्रिवारमा अमेल झगडा हैन,त्यस्तै कुटपिट तर्साई बाहेक मिलापले प्रणय जाग्दछ।समाज त हेर्ने साक्षि मात्र हो।
अतृप्तः
साझ परके छ।अपरिचित पाहुनाको नयनलाई विच्छाएर..टकमकाउने विजुलीका किमरिटहरु छितिजमा हेर्दे उज्यालो दखि निराशामा पाल्तु चादनी सग मितेरी लाउछु।एउटा पुरानो आवाज पन अशक्त भएको रेडियोलाई निलिप्त चाहना स्विकारी।खास्टो ओढेर पुषको ठण्डिमा कठाङ्गिएको अवयवलाई शान्तपारि बन्दि कोठा भित्र राडि सजाएर वायूप्रवाहको प्रतिरोधक झयालवाट चियाउछुवरपर सजिसजाउ वातावरण वालवच्चाको चिचहावट र उललाहस लिएर रुमलिदै लव्सि र उत्तिसका पुथ्रामा विहिन हुदै स्वम् सेलाउदै जान्नछ।चिसिएर लाज मानेकी यी नया चाहना र उचच आकाक्षमा श्रृजित धरणीहुरुर चल्ने चिसो वतास सम्हेली पोल्टो फिजाएर क्षणलाई मेरो एकलोपनको आगमनमाकसैलाई मानमर्यादा जीम्मा दिलाई द्रविभूत ब्रम्हाण्डका आशुलाई पोल्टोमा माधूर्य भरी लोभि पापि मनलाई भूलका अतित कल्पाउछिन्।वरपर लार्पवाहीका गणसुचकव्यतित र वन्धित कोठालाई गुम्साएर रुमलिदै वहदै जाने टुकिको धुवाले नयनलाई वोझ बनाउदै आश्रित मोतिविन्दुलाई पश्चतापमा राख्दथे।यदाकदा निदाएको टहक भरेका शितविन्दुलाई द्रविभूत पार्न जिम्मेवार ठानी निस्कन्छ।निकोटनयुक्त यि झिना औलालाइहोठमा फुरफुर गर्ने यि ओठलाई एकपटक सूर्तिवाट स्फूर्ति सम्हाल्न पुर्कादछन्।विलकुल इच्छा अनुकुल स्वस्थ्य शरिरलाइ चिटचिट छाति चिराएर।
ॐ ॐॐॐॐॐॐ
छोटो समयमा अफिसको कामलाई थालनी गरि एकाध हजार जनताको अजयालो मुस्कान स्विकार्य भएकोले म तत्यस्को नापजाचको निम्त उत्तर पश्चिम फर्किएको त्यो डाडाको चिटचिट चिसो हुरुरु वतास सहन र काम सिद्धाएर फर्कन वाधय थिए।समयको होचाइको लक्ष्यस्थल कौतुहलपूर्ण त्रास मनलाई त्यस कार्यालयको परिधि भित्र विहगंम भावाना निरुत्साहि भई एकोहोरो हुन्छ।अथाह सोचाईलाई मूढ विमूढ वनाई वहने मुटुस्पशि निर्दयी चिसो वायूले छेकिएको स्थूल र स्थिरप्रज्ञादर्शक यि ठाडा रौहरु आत्मीयताको बिषेश अभिव्या१जक ठान्दछन्।शिर देखि पाउ समम वन्धित कोठाको सिरेटो सह्रायिन भएपनि अपरिचित कम्पित स्वर र मसिनो खिरिलो ढोकाको चुकुललाई ढकढक आवाज दिन आइपुग्छ।म शसंकित भइरहे।केहि क्षणको प्रतिक्षा पश्चात ढोकाको स्पष्टता टुकिको धुवालाई निरुत्साहित ठान्दै शुसिल सुन्दर नारीको प्रवेश हुन्छ।उनि साचचैदेवदुतले ब्रहम्डमा पठाएको विदुषि रत्न परी जस्तै थिइन।साचचै मलाइ त ठम्म परेको त्यो जीउडाल कृष्णपक्ष्को पक्षपाति तयो चमिकलो अनुहार भर्खर भर्खर कोपिला बनि फक्रिएकोती गुलावी गोला साथै पुष्ट छाति प्रष्ट पार्ने छातिमा ढाकाको दोसलला अन्तमा देखिएको निलो पटुकी छोटो गुला बुट्टे गहुनको फरिया थारै लाज र धकले डराएका त्रासपूर्ण नयन र चोलि वाहिर सुर्किएका बाहुली पट्याइएको पाखुरा सामानुपातिक सोलडोल पिडौला मसिना औलाहरु देखिन्थे। मेरा अनुभवहिन तिर्मिरिएका नयन उनमुक्त जवानी इष्या समालिने प्रतिस्पधि साथै सनदेश मुखरित गर्न तत्पर भएको हर्षप्रकट गर्दे फुरफुर ओठलाई मुस्कान सजाउछ। हल्का पिडौलाका निजिपन र पदचाप चियाउने रौलाई र लामो यो नाकको पोरो गन्धित ठान्दछ।मेरो शंका ठानिरहेका फराकिला लालयित मसलपाते ओठले वशीभूत चाहेर मग्नमुग्ध भएपनि तपश्वि संयमले बनाउछ।मानौ उनि मलाइ सागरको सिपि वा गोहि जे सम्झीदिउन। म मेरा अठोट माथि उम्रिएका हल्का मुलायम रौ पन्छाउदै आफनो कुशलताको ठानी नवजागरण चाहे पनि।जव एकै शव्दमा म प्राकृतिक कोलाहल र कलरोव सम्हाल्न चुप संज्ञा दिएरमग्न भए। समस्यको वाध्यता नाध्न नसक्ने कर्तव्यपरायण समाजकी ती प्रवुद्ध अभिनेत्री मेरो बदमासिको इन्कार गर्दे टिप्पणी गर्दे अन्तरआत्मालाई उदिङ्गएर मलाई चिनने अभिनयप्रयत्न गरिन। अस्विकार र असन्तोष आक्रोषको प्रवेगले हकारिन।परिस्थितीको दोष वनाई दौतारी ठान्ने वदमासि स्विकारी मात्तिएको पुरुषप्रकान समाज चाटिएका जुठा त ीओठ जिब्रोलाइ वस्तुस्थितीको दोष बनाइ पुरुषको पैतलामा लुकेको बुद्धिलाई भनिन। किन?पुरुष अनुकरणिय असमान्जस्यको जङ्गलको सिह बन्दछ।के यहि होक्षण ।तिमिहरु त कठपुतली बनाई अनेकान बहनाका कठपुतलीका धोखेवाज बुज्रुक समक्ष सककल सवौपयूक्त नायीका प्रेमिका र रखैल ठान्छौ नारीलाई। चूपमा अनेक आक्रोस भककानो पागलपना बनि सागरको डुबुल्किमा स्वच्छता चाहन्छौ।हामि टुकि जले झै जल्नु सहनु विछ्नु?टुकिको उज्यालो तिमि अध्यारो कालो कार्वन धुवा हामि।तिम्रो छदम भेष र इशारा चुप किन सहनु।
शरिरले उत्च्छेद चाहेपनि निर्जिव निरिह संवाहन दिने र ओसिलोपनलाई गर्मि नवनाई आफनो प्रतिष्ठा प्रकासलाई तत्तिक उतखनन् र कटिवद्धता नगाएरस्वच्छताको परम आनन्द सहने भोगी दासि नोकरानी बनाउने अभिमानको ज्वालामा जल्ने पंक्षि हो नारी?यादका जन्म पछि मृत्यु र सुखदुखमा सन्तान र भविष्य मिलेर खोज्छ जीवन।
ॐ ॐॐॐॐॐॐ
म मधुर पंक्षिको सजीव गवेषक वनि वरण्डको झयालवाट निशाचरको एकलौटीमा वैर रिसलाई एकाग्रता चाहदै अपरिचित विदुषिको उनमुक्त जवानीलाई युक्तिपूर्ण सुलचतामा रुमलिन्छु। ऋदयस्पर्शि चिसो वतास मलाई पक्षपाति ठानी प्रतिवादक्षेभमा कल्पित नयनहरुमा वज्रपात हुन्छ। संकेतिक भूमिसात गर्ने प्रणय पराजीत यि लोल नयन लोल तरङ्ग संम्हालेर प्रतिक्रियाको प्रतिस्पर्धामा निलिप्त भई असन्तोष समेटछन्रमेरा समाधिको नैरित्यकोणमा विराजित ती गर्वपूर्ण पृथक सत्ताकी साम्प्रदायिका अटट्हासले भरिपूर्ण भइ हास्दछिन। मतान्तरमा प्रसुत रही ल्केशमुक्त दन्तखतलाई छोपिएका राता गुलावि जवानीका प्रतिक सुमसुमाउछिन्।केवल उदत्र भावना विशिष्ट चेतना सम्पनन माधूर्य ् महानियताको आदर्शलाई। म पराईको भेदभावहिन बन्धुरैव भए। स्वाङ्र्गापूर्ण अवयव भएका तिमिलिङ्गा देखि भुसुनो सममको प्रेम प्रणय सम्झन्थे। दयालु वनि घृष्टित टुकिको निकृष्ट निष्काम धुवालाइ ती विदुषिको अट्टहासमा परिणत भै कलिपत तरङ्गको विरेचनले आवेशमा आए।संम्पूर्ण केश जुरुङ्ग भए,व्यूझिए तातो रगतले केशकेशिकाहरु भककानो बनि उम्लदै ठक्कर खादा मैले ओढेको आडमवरी जाडोका खोलहरु छताछुलल भए।छरिएको सजिसजाउ त्यो राडि कच्याककुचुक पारि थिचियो।ती विदुषीमा नयनको वज्रपात गरे। फलस्वरुप उनले साफल्य ठानि विश्व हितैषि उनमुक्त जवानीका युक्तिपूर्ण शसकित नयनलाई स्वीकारिनन्। अनायाश लजालु भावनामा डुवुल्कि मारि सागरको सिपि जस्तै टहक भरेर।भविष्यको अज्ञात उन्मुक्त जवानी छरिएको वन्धित रोगि रक्तपिपासु हिस्रक बनेर यावत जिवनको उत्सर्ग चाहने स्थूल जीवनोपर्जनका उपायमा चाचिरहेको थियो।गहभरीका अश्रुधार टिलपिल भएपनि टुकिको कार्वविमुक्त हुन सक्दैनथे।अक्सिजन उतसर्जन गर्न त क्षणिक आत्मा मिलन सौन्दर्यमा प्रेमको सत्य हिमधु सरहको पोटीलो उरमा शक्त् िसमपन्नता र अवयवको भौतिक मिलन विश्व हितैषि परपुरुयाको स्वच्छता थियो।तर संचित उर्जा दानवत्को वयवधानलाई चरितार्थ गर्छ। गाढा हरियालीमा कराउने उभचरको जस्तै आवजलाई संम्मोहन विच अंग तताई।पोषण ततव समालि नयनको अतिवृष्टि आक्रमण सहनु वाध्य यो जवानी। निकोटिनले चिरचिर चिरिएको छाति गन्धित धूवाको आगमन पचाउन सहर्ष स्वीकारी तातो वाफलाई मिल्काउछ। प्रस्फूटित मनोरम हरियालि नयन विच्छाई पराई सत्कारमा लमतन्न हुनु सन्तानोत्पाद र मत्य जगतमा स्रोत बनेपनि चीसो हावामा वहन्छ। विलकुल प्रतिक्षाको कठिन बोझ चिसो हावा र आतृप्त पराईको पहेली परमभतिm जीवन बनेर।
ॐ ॐॐॐॐॐॐ
जीवनका संकटग्रस्त क्षणहरुलाई प्रकास दिने यो टुकि अजय दोस्रो ुव्यवहारमा रामाण्टिक विद्रोह गर्दे अपरिचित आत्मालाई श्रदासुवेच्छा भरी समेट्ने अनुभूति छोडिदिन्छ।अन्तरवेदनाले सुपरिचित प्रतिनिधिवनि नारी जगृतीमा स्पष्टता ल्याई विश्वासहिन प्रकृतिवादी साझको भण्डारफोर गर्दे अप्रत्यशित व्रजपातको सामाना वनि सर्वाङ्गिण कार्वन टुकिवाट निस्कीरहेपनि अपरिचित ती विदुषीलाई पराई योद्धा भएको ठानि शिथिल संकोचको अनुभवमा प्रभुत्व रहनु स्वाभिकै रहन्छ।म यौवनको भ्रमजालमा मोहको वास्न भरी आतृप्त थिए।तथापी ती विदुषीका खस्रा आभासका उत्पीडन चटुक च१चल नयन अपरिमाजीत संस्कृतिक बाहण्द्दण्घमयको निलो चोली र गहुनको फरिया उमङ्गमा उदासिन लाग्ने द्रुतगतिकोअदम्य उत्साह शाहस मन्थर गतिको चालवाजी हलुका पयरको हिडाइले स्तव्ध छु। मानौ म सुन्दरीप्रति यौवनको अट्टहास छेडेर प्रतित स्वालम्वनमा हिस्सि उडाण्छु। कोमलपति सधावति सिउदो लिएर फेरी अन्तरआत्मको अग्निप्रतिक्षामा यज्ञ चाहेकी भएपनि मेरा अगाडी निरिह वनि श्रद्धाभक्तिको आत्मानिग्रही बनी गहभरीको आसुलाई वहभरी चाहेकी माया वनाइ चुप रहिन। जसरी टुकिले धुवा फयाकि प्रकास छाएर चुप छ। मलाई किन किन उनको सरल र पवित्र आत्मालाई कोट्याएर विशालकायालाई टुकि समक्ष दाज्न मन लाग्यो।
उनको रातम्मै छरपुष्ट गालामा लामो नाक र सुकेको लालायित फुरफुरहावा नाच्ने ओठलाई उक्साएर प्रतिगामि बाह्य अस्पष्टता मनोवलका आश्वता भई आशक्त चाहनामा छुवाउन समेटन र वाड्न। छाला तात्तिएर तनावले निरन्तर इलौकिक अश्लिल क्रिडालाई निम्ताउथ्यो।लज्जालुयी नयन विशाल टुकिको प्रकासलाई छिचोलेर सामाथ्यलाईलाई असत्य ठानि हाजिर दाखिला थिए। परिवारको अस्तित्वमा सैतान मानसिक ल्केशमा डुवुल्की मार्ने यथार्थदुभाग्यतावस दाम्पत्य बाधिएर समसामयिक हुन्छ वा हुदैन?त्यस्मा विवीध पक्षमा कमल सहऋदयी विदुषि संकुचितले ग्रसित प्रकृतीको स्वाथीपनमा सभयता ल्याउन नसक्नु हामि दुवैको दोष थियो।चिन्ताको ज्वालाले संकुचित समाजको धार्मिक परम्परा उन्नयको अन्तरआत्माको जधन्य अपराध ठानेर ती विदुषीउच्चकोटीको व्यक्तित्व समाल्थे तृप्तिको लागि क्षणिक सम्वन्ध गाथेरकाल्पनिक प्रेमको मूर्त स्वरुप खडा चाहना गुम्साउथ्थो।भविष्यको प्रार्थनामा सघाएर नयन तेर्साएर करुण नयनको आदर्शको गजुरलाई त्यस घरको वातावरण सौतने व्यवहारमा आमाको आदेश गर्देनन् जे भएपनि मलिन चिन्ताले करुण नयनको आदर्शको गजुरलाई त्यसघरको व्यवहारमा सौताने व्यवहार भयो। आमाको आदर्श भएपनि उनको मलिन चिन्ताले यिनले एकफेर डाकिरहेको थियो।त्यहि सिलशिलामा उनको गुणको घोर भत्सना भरिदा स्वार्थी वयस्क युवक थिए।धेरै ममता र सान्तवनामा मनोरन्जन प्रस्टाउथ्यो।यहि आदर्शको सक्कली।
अणु परमाणुको अपरिचित युग शहरटोलभरी प्रभुत्व जमाउदै विकिरण बनि नवोदित जीवनमा छाएको छ। विलकुल तरङ्ग लिएर उम्लिदै बहदै स्पर्श दिदै आधुनिक युगको विहगंमदेहलाई उनमुक्त जवानी छरिएर मनोरतम यथार्थ कल्पना सम्हालेर। महान व्यक्तिहरु धैर्य धारण गरि आधुनिक युगको अभ्यूदयको पुनजागरणलाई वहादुरी वा यशश्वी ठानी शहर नै निर्लिप्त पारी तरङ्गका आवाज सम्हालेर हिवस्किको सिंचित अवयवलाई ढलपल पार्दछ। विलकुल वीरत्व र गरिमा विर्सिएर। मानै उनिहरुले आधुनिक टरपुष्ट अंगलाई आर्थिक भरको उनमुक्त उत्कण्ठमा आच ल्याउछ। कोहि तिनवर्षे झुत्रो नफेरिएको मार्मिक हेराईमा घृणित प्रवृतीमा लाग्छन भने कोहि भट्टिको स्वागत कक्षलाई षोडष ऋगार दिएर जागरण विपत्ती र परिश्रम छैन। अहम आधुनिक चिरपरिचित कोमल नारीहरुलाई आफू प्रकृतिवाट नफेरीएको मार्मिक हेराईसफेद बान्किला ओठहरु फुराए।वीरत्वको अतिक्रमणको पेशा ठान्दछन्। मध्याननको विहानी संम्हालेर लुप्त तारापुन्ज रवि निम्ताएको विशाल गगनलाई अस्पष्ट दृशयवत छन्।छाति फुकाएर फक्रिएर धरणि रवि किरण भरीनाले खुस छिन।मस्त निन्द्रको व्यकुलता खपेको हाकुचा उद्महिन आफनो तन्तुलाई तताउने तरवारको सुकुल विछ्याएर तमाखु तान्दै रामुचालाई बोलाउछ।छोरी ए छोरी हेर सूर्यनारायण उदाए।आमालाई बोलाउ त।यसरि बुढयौली पनि सधै बोलाउनु पर्ने कुरा बुबाको भावना बुझेर भर्खर आइ यस सि पास हाकुचाकी छोरी निधार खुम्चाएर जवानीको धकमा आर्जित धकमा उत्तेजित शरिर तन्काएरहाइ काटछे। अनुहारका छरपुष्ट डण्डिफोरलाई छामेर लजिजत हुदै बोलाउछे। आमा आउ रे।बा ले भनेको।बिहानीको कामले थकित सानुचाकी आमा रिसाएको आवाज दिदै आउछे।सानुचा वरपरको प्रकृती को हरियालीमा मितेरी लगाएरक्यमसेट सुनि रहन्छे।
हाकुचा तमाखु तान्दै रिसाउछ। ए सानुचाकी आमा कुरा बुझिस छोरी हुर्कि अव। केटाहरुवाट हामिले बचाउन सक्दैनौ।के भर र?कलेज जादा जादै अर्को सित लागि भने।हेर हाम्रो नाता गोता इष्टमित्र हरुका अगाडी नाकमा गु लाग्छ,नाकै काटिन्छ बुझिस कुरा तैले।हिजो आजा त के कलेज पढदा पढदै जान्छन्।उ तल्लाघरे सानेकी छोरीबाबु आमाको छातिमा लाति हानि।नकटिले अरु नपाएर कलेजको बूढो प्रचार्यसित गइछ।जमाना खराब छ। अब सानुचाको बिहे गरिदिनु पर्छ।सानुचाकी आमा गफको वहाना संगै सुकुलको छेउमा बस्छे।उता हतारमा पकाउन लागेको खाना डढि सकयो।उसलाई पत्तो छैन।तैपनि आश्चर्य मान्दै हेन सानेकी छोरी त शान्त थिइ गइछ हगी?सानेले छोरीलाई पुलपुलाएर हो नी।हाम्री सानुचा त त्यति मातिएकी छैन।साने साहु थियो शहरमा सधै जाने संग खवर बुज्दथ्यो खवर लिन्थ्यो नी?सामाजीक मान्यताको लागि फुल्नु घमण्डी थियो नी? उस्की छोरी तपढ्न तेज पनि थिईन हाम्री जस्ती।अस्ति मात्र जाचमा फेल भएर टयूसन पढ्दै छु भनेर खवर पठाएकी थिइ रे।कसरी रोजीछ ।धत्तेरी हुर्केकी छोरीके भर?भिरमा लड्नु र छोरी पाल्नुमा गाह्रो छ।
यसरी अनेकान कुरा सुननु हुन्छ तपाइ?त्यो सानुचा सित कलेजमा एउटा केटाले सोधेको थियो रे।छोरी हेर्ने र कुरा बुझने । समय बुझने जिस्कायो रे। अनि सानेकी छोरी हासि रे ।सानुचाले नबोलीकन आखा तारि रे।त्यस पछि भेट हुदा त्यो केटाले भान्जि भनि बोलायो सानुचाको मुखमा ठाडो हेर्ने समेत हिम्मत गरेन ता पनि त्यहि केटो हो। की? अस्ति मात्र हामि वारीमा जादा रामुचा ले मलाई भनेकी आजा सानेकी छोरी अर्काको लागि भन्ने सुन्दा हो जस्तो लाग्यो।हाकुचा तमाखु तान्दै सम्झाउछ बुझ सानेकी आमा आजा सोनेकी छोी अर्काले लग्यो भन्दा सुन्दा हो जस्तै लाग्यो।त्यसैले अर्कालाई सुम्पने जात हो हेर सानेकी आमा केटी मान्छे भएर जो पायो त्यहि सित हास्नेबोल्ने गर्दा रुद्रघण्टि नहुने महिला भन्नु यसै हो।।त्यस्मा पनि शहरका गुण्डाको फेला पार्दा उम्किहाल्छन्।त्यैले अरुलाई जीम्मा लगानु राम्रो छ छोरीलाई।लामो स्वास लिदै बिहे गरिदिउ।नत्र यस्को के चर।ढाक्न छेक्न मिल्दै लाजलाई।आफैले के गर्ने ल भन।त्यहि संगैकी डिट्ठा बाजेकी छोरी डाक्टर भइन रे।म चाहि घरको मान्छे।हामिलाई सानैमा पढ्न नपाउनु पश्चताप भएपनि जमना अनुसारको कला धर्म संस्कृतिबाट बिहे बन्धनमा परियो।ठिकै छ हाम्रो पालामा संकुचन थियो।पढ्ने लेख्ने पाठशाला र सचेतना थिएन।सिकाई दिने कोहि भएन।खेतिवालि बनि बूतो कृषक रहर थियो। जमना यति विध्न पन थिएन।७ बर्षमा बिहे भो अचेल त छोरा छोरी बिहे २० बर्ष पारि भन्छन् थोरै स्वास्थ्इ पढ्ने लेख्ने प्रविधि र विकासले संम्पूर्ण भएका सन्तान आमा बाबु चाहन्छन।सन्तोषको सास फेरेर सानुचा त १९ पुरा भै।बरु खेतवारि बेचेरै भएपनि पढाउ न।छोरी मरी बडा घर परि हैन छोरी बाचि शिक्षा र चेतनमा साचि बनाउन त बुढा।के हतार छ? सत्यमा कुरा बुझनु त। भेडाको बुद्धि र नपढेका मान्छेका ढिपि एकै हुन।हाकुचाले बोले के कति दिन तेरा छोरी यि शहरीयाबाट बाच्छे।बाजा घन्काएर बिहे गर्ने धोका पुरा नहुने भो।तेरी छोरी डाक्टरनी हैन डाइभरनी बन्छे।तेरो लिडेढिपि र छोरीको जवानी गाउ शहरका छाडा ठिटाहरु ।कुनदिन स्याललाई कुखुरा बनाउछन मलाइ नसुना है।पढाउछु भन्दा भन्दै खेतवारि पनि सिद्धिने मुखमा माड लगाउने टुक्रो पनि सिद्धिए अनि हामी बुढयौली मा मर्ने छोरा छैनन् कुहिने नर्क जाने भैयो वब ल।बचा तरी हुर्केकी छोरी अरु जोसिदै तमाखु तान्दछ।
मलाई नभन तेरी छोरी कस्को सामाल बन्छे।कुन चिसो चूल्होको बास वा छिडिको गास लिएर घुर्छे।जसरीगाउमा छोरीले नाक काटेर रोएका छन् बाबु आमा हाम्रो पनि त्यहि चाल र छोरी संम्हालेरआफनो आदेश प्रति कलङ्गलगाई दुराचारी पत्निको अत्याचारमा मेरो यथार्थ हो भन्ठान्छ।आफनो शान्ता वातवरणकी छाति भरी आसु पिएर यौवन उन्मुक्त छोरीलाई आफनो व्यक्तित्व इज्यत समान पुच्छैनन। यहि समाजको मर्यादा क्षणिक चोथाले प्रवृति श्रीमतिको सिमना नग्न गराउछ।भन्ने शंकास्पद उक्ती लाग्यो र उ शहरमा बस पनि नेपाली समाजको परिवर्तन आधुनिक जमानाको चाहना सचेतनाको कमिले किनिएको छ। यौन क्रिडामा चाटिएका ती जूठा ओठहरु जुध्याएर रवाफ र स्फूतीमा पूर्नविवाहको धरातलियमा के कति सुधार र कदम हरु उपज लाई उपलब्ध गरिनु पर्छ।कर्म क्षेत्रको यथार्थमा स्वतन्त्र दिनुपर्छ। आशाङ्ग र कल्पना कल्पीत आरोपमा प्रतिव्रत ठानि रुमलिन्छ वा वसमा पर्दछ। जसरी वन्धित कोठाको टुकीको मट्टितेल आक्ष्ँेपवाट फेरिन्छ। लोग्ने मानिस त्यो हो जस्ले व्रम्हाण्डमा श्रृजित वाध्यता सुख दुख समेटेर आश्रित वंशजलाई ऐशऐश्वर्यले भरपूर्ण सिचित गर्छ विना कलङ्गनिराशा रविकासन्मुख भई। वातावरण धमिलाउने संकुचित पर्दालाई नग्याएरआफना संम्पूर्ण निरपेक्षता उदरता लाई तामेल गरि धरणीमा वंशज सजाउछ। त्यहि सौन्दर्य नै सुन्दर सफा र सत्य हुन्छ। उ फेरिदैन।
चिसो ऋदयस्पर्शि वतासले निलिप्त चाहना स्विार गरि रहेका नयनहरु लुकेकी चन्द्रमालाई प्रस्टाउदै प्रजवलित टुकिसंग प्रकास छरेर लब्सि र उत्तिसकासंग चादनीको मितेरीमा गासिन्छ। लज्जालु ति नारी रत्न मलाई हेरेर स्वच्छ आफनो ढलपल जवानीलाई चमक भरिदिने चादनी देखि शसङ्गित छन्हुरुरु चल्ने थियााो वतास पारि डाडाको फेदिमा ठोक्किएर सुसाउदै साना पोथ्रा लव्सि र उत्तिसको जवानीलाई नम्रतापूर्वक आदारभाव राखिराखि झै उभाइरहन्छ।विलकुल निदोषित ी पुथ्राहरु धरणीका आसु सहेर हावाको दुश्मनिर्ला नम्रतापूर्वक आदारभाव राखे झै अभाई रहन्छ।विलकुल ति निदोषि पुथ्राहरु धरणीका आसु सहेर हावाको दुश्मननीलाइ रीस त्रासले खडख छन। जसरी एब अपरिचित यि नारी आफनो मनोभाव नदेखाई शंसकित त्रसित परिवन्ध।उनलाई ज्ञान छ होला धैर्य चेली भएर कत्र्तव्यपराउण पनि चहलपहल साथ सजिसजाउ दाउमा केहि पराई संग दाम्पत्यमा साघुरिएर बाधीन समस्त समसामायिक आडम्वरी भएपनि प्रतिगामि भै सहऋदयी वनि आफनो उदरता अपनाउनु वा सिउदो सजाउनु। फेरी केहि सजाउमा अपूर्ण अधैर्य र केहि माताको क्षणिक माया स्नेह वनि कठपुतली हुनु। नाच्नु नचाउनु अतएव रणभूमिको यातनायुक्तधरातलमा आत्मलिदान गर्नु।म एक अपरितिच आत्माकोत्यस मुटु छेडेने जाडोमा अनुभव गरेको दुखदायि परिस्थितीको अदम्य साहशमा व्यवहारिक उग्र मातृपराक्रम बनि ऐश ऐश्वर्यफैलाएर गौरवशालि पूर्खाकोपारिवारिक कठोरता जस्लाई अड.कमाल गर्न हिममत छैन। बरु आत्मा सान्तवना दिने उत्कृष्ट धैर्यले यि प्रकास छरिदिने टुकिको सलेदा फेरेर अरु चम्किलो भर्न मन भए झै अपहेलित करुणा ति प्रतिभूति विदुषीलाई हुर्काए। र स्वतन्त्रताको वीरङ्गाना चढाए अल्पन मनलाग्छ।अब त हुर्किएको कलिलो विरुवा अत्तिस झै हुर्काएर समाजमा लब्सिको अचार बनाई चाख्न मन लाग्छ।गुज्रिएको नाजुकता यौनाअवस्था आश्रित चाहनामा इलमको पेटेभोटो पहिराई पराईमोक्ष सुपसिद्ध विरङ्गना वनाउनु पर्छ। सलेदाा फेरिएको टुकि जस्तै प्रकास चम्काएरअपहेलना पेटेभोटो पहिराई पराईमत्ता सुप्रसिद्ध जीन्दगी प्रजलित बनाई प्रफुल्न स्वच्छ वीरभूमिमा वीजारोपण गरि समसामायि बन्धनलाइ तोड्न अन्धविश्वासको संकुचित कालो पर्दा चयातेर वसन्त उत्तिसवनि आतृप्त आत्मालाई हलल बढाउनु मर्न लाग्छ।
समाप्त
अमित्थ्य
०४२।४।१
रिट्ठे च्यान्टे भुन्टे पुन्टे कान्छा
१
सामान्य एक चियापसल छेउछाउमा २ ४ गीलास नजिकै चियादानि गाग्रो र लोटा छ ।पसले घर्ति कान्छोदाइ टोपीलाई चलाउदै टाउको क्न्याउछ।त्यसै समयमा तल्लो छेउको अरु पसलेमाईलो र कान्छोको वारेमा चियाको वारेमा र हिजोको कुरामा सोद्धैछन्।यसविच ठूलावडामा गनिएका कान्छा साहुको प्रवेश उनि डरलाग्दा दन्तद्धारे भएपनि गाउका साधारण गरिव भन्दा सोह्रै आना बढिमा पर्न आउछन्। अनि उनका शाखा सन्तान जसलाई आफना बाजे जिजुवाजेले काममा दलाई खाएका कुरा सम्झि तिनै सोझालाई चुस्ने प्रवृतिमा छन्।बेला मौकामा त्रसाउने ,दराउने धम्कि दिने यावत काम हुन्छन् तर काम परेको बखत अरुलाई धक्का दिन र पिट्न समेत जाई लाग्ने यि वंशजको मुख्य धर्म रहि आएको छ।यसै समयमा यिनै कान्छा साहुका सौताने दाई(रिटठे) अचम्म विडप्पन भएका कसैलाई फटाउने कसैलाई जुटाउने आदि कार्यमा संम्लग्न छन। यिनका ५ भाई छोरा भने बडो अनौठाका छन्। यसै समयमा प्रधान रिटठे र अरु सामान्य किसान चिया खान आएका छन्।
प््राधानः ए कान्छा चिया उम्लिएन।
रिटठे ः अ त नमस्कार प्रधान वा।
अरु कृषकहरुः नमस्कार प्रधान वा,नमस्कार कान्छादाई।
प्सले कान्छा दाईः म त हिजोको थकाईले केहि पनि गर्न सकेको छैन।मेलामा पनि असारको महिना काम सधै चापचाप,त्यसमा पनि रोपाई त्यसैले बलल उठेर बस्दैछु।पसालेको काम चिया चलायो खुवायो हातले दियो खुटटलाई दुख।गाउका बुढाहरुको प्रवेश। गाउमा खुव प्रतिष्ठित ठहरिने साहु रामे आएका छन्।उनका पछि २,४ जना सर्ट पाइन्ट लगाएका अधवैशे केटाहरु छन्। हेर्दा अलिक धनिका सन्नतती जस्तै सुकिला गोरा छन्।
रामेका वाः किन हो प्रधानजी बोल्नु भएको छैन त।तपाईहरुले गाउका ठिटा जूवा तास मद्यपान धुमपान गितवाजी राण्डिवाज बढ्दै गएको।केटा केटि विग्रदै गएको।यि ठिटाहरुले त गाउनै ग्र्रिछन कि क्यारे?
रिटठेः चिया माग्दै हैन यो बूढालाई मर्ने बेलामा के सोच्न परयो।जस्को छोरा उस्को धन जस्को भैसी उस्को वन।मर्दानाले सबै कुरा भोग्नु तलाई किन अरुको छोरा छोरी बिग्रे के भो?जस्ले खाउन लाउन तेरो त पैशा भए पो?आफना त मरन्च्यासे पिलन्धरे पैशा भए पो मोज गर अभागी।
कान्छा साहुः किन हो तैले हाम्रै छोरालाई भनेको होलास पर्खे त बूढाको।आसपासमा खासखुस फैलन्छ।
इुवाः के हो यस्तो बाजेले कुरा त ठिकै गर्नु भो नि।आमी जस्ता युवाले जोशजाघरले देश जनताको गाउ टोलको विकास गर्ने त हो नि।यतिकैमा सूर्य अस्त नेपाली मस्त भए के हविगत हुन्छ देशको।
न्या यूवाः जोसिएर,कुरा ठिकै हो यस परिवेशमा विकासको गतिमा हामीले वा जस्ता बूढालाई सल्लाह दिने लिने खुवि गर्नुपर्छ।अनि ति कुरा नबुझनेले पनि भविष्य र विकास बुझनुपर्छ। देशको विकास सपार्ने विगार्ने यो यहि देशको हातको कुरा हुन्छ।यहि देशको जनताके रगत र पसिनाको बल हुनु पर्छ।कान्छा साहुःए ठिटा हो तिमीहरु इहा वसेर यस्ता कुरा नगर ।आफनो काम छ भने गर।जे हो गाउले भडाउने भजाउने र वजाउने नगर वाच्न मुस्किल होला।(बाबुको बोलि सुने कटटुलगाएको कान्छा साहुको साहिलो छोरा हातमा लौरो लिएर आउछ भागभाग हुन्छ। क्ुन फटाह हो किन कराउनु भयो वा?के बल खोज्छन् कि के हो? म त त्यहि बुढो हो कि भनि दवाई दिन्छु पन्चले भनेर) यत्तिकैमा ठिटाहरुको मुखामुख प्रधान र अरु हेरी बस्छन्।अरु चियाको पैसा दिदै जान्छन।
२
भेलिपल्ट विहान उहि चिया पसल कान्छा साहुका ५ भाई छोरा र वावु।बाटोमा चर्काचर्की गर्दे साइलो हिजो दिल्लीवाट ाएको कस्ले के गर्छ?अरे यार साला गाउमा फटाई गर्ने त मैले बिलकुल ठिक गराउछु।(बा) नकरा त्यहा पुग्दा साहु र भलादमि बन्नु पर्छ। थहा छैन तलाई सोझाका दैव साहरा भनेर दर्शन छाट्नुपर्छ ।कुरा नफुस्काउनु म निउ खोज्छु। जे आए पनि यी गाउले दवाउने हो नत्र भोलि देखि गाउमा खेतला पाइन्न।शत्रुलाई काखमा राखेर छिया छिया बनाउदै लुछि लुछि मार्ने हो।(पसलमा बस्दै)अरु चुपचाप छन् । एकान्छा ढोका खोल न। पसले उठेर ढोका खोल्दै हजुर एकछिन पर्खनुहोस म खोल्छु।(अन्य चिया खानेको प्रवेश) कान्छा साहु आखा डेढो पार्दे हेर्दे (गाउले) नमस्कार कान्छा साहु।
कान्छा साहु ः के नमस्कार एक दिन खेत रोपाइ गरिदिएनौ।पानी विउ हुर्कियो के थाहा छैन र?
मास्टरः के सोझा परिश्रमि भन्दैमा हप्कि चल्छ र।
रामे वाःचिया पकेन कान्छा। नवोल मास्टर नानी यि चुसाहा हुन। राम्रो कुरा त विष हुन्छ।सर्पलाई विष र मान्छेलाई क्ष्ख चाहिन्छ।यदि गाउको सेवा चाहने हो भने पहिला गाउले दाज्यूभाई कुन साहु कुन ग गरिव? रगत सबैको रातो शरिर उस्तै।खाना बस्न त फरक हो नि साहु थाङ्गनोमा सुत्दैनन हामी सुत्छौ।
मस्टरः रगत सबैको रातो भए कुन धनि कुन गरिव कसो हो वा।
च्यान्टेः म त केहि पनि जान्दिन आफूत पढ्ने गुनने कुरा त काला सावा अक्षर भैसी वरावर जस्तै भैगयो।त्यतिवेला स्कूल मास्टर र चलन थिएन।आज ठूले साहु भोली अर्को साहु ।मान राख्दा काम सक्दा ठिकै छ। पखुरी नसाटे मोहीको पानी पनि पाइदैन। के भयो र?
रामे वाः कुरा ठिक छ च्यान्टे भाई काम गर्नु पर्छ।एक मुठि सास बस्ने बास खाने गास गाछमा कपासको लडाईमा हामीहरुका मुख्या कुरा छन।हामी कसैसंग जालझेल जान्दैनौ।परिश्रमि छौ लगाएको काम पाएको दाम लिई जीवन निर्वाहा गर्छो। हम्रो वास मुनि धरती मा र माथि गगनको मध्यभाग नदेख्ला र?साचो बोले धर्म गर्नु पर्देन लेकमा बसे खुराक खानु पर्दे हैन र।(चिया माग्दै खादै आउने जाने क्रम छ)सोझो व्यवहार गर्दे जाउ,असल गुदि कुरा बुझन र सुध्रीन आफैवाट शुरु गर्नु पर्छ।
कान्छा साहुः गाउमा बसेर नचाइदो बोल्ने ।हाम्रो गृहस्थीमा भाजो हाल्ने यिनै हुन।लौ बाबु हो सुन त केहि कसैलाई नछोडि हान्दे गिलासले।(यत्तिकैमा कान्छा साहुका ५ भाई छोरा गाउका पाण्डवहरुमा आफू कौरव भएको तथ्य लुकाई भिष् मबनेको पसेले कान्छालाई निधारमा १ गिलासले हान्दै)पसलै हाम्रो कव्जा।
ज्ोठो छोराः सन्दुस दिनु त बुबा पैसा होला।साइलो छोरोः अरे यार गहना गुरिया भए ट्ेन चढ्ने पैशा पुग्छ यार।रणभूमि बनेको चियापसल घाइते पसले कान्छा सित चावि माग्दै गर्दा प्रधान वा आइपुगे।
प्रधानः हैन के रमिता हो?धन्य कान्छा साहु।
कान्छा साहुः किन हो मेरो त भात खाने बेला भो म गए।(गाउका उरु २,४ जना भद्र भलादमि जम्मा भए के भयो भनि सोध्न थाले।कान्छा साहुले आफना छोरी बुहारी छोरा रिसाएका गाउले बटुलेर सबै लिएर प्रधानलाई पिट्न आएर २० जना जतिले घेरा हाने।उम्कन पाएनन त्यहा आएका सबैले पिटाइ खाए।रणभूमि फेरी रंगियो)।
त्यस गाउमा अर्का ठूले साहु थिए ४ भाई छोरा राजधानीमा राखेर बुहारी समेत ८ जना सरकारी नोकरीमा थिए सव परिवार।चितवन तिर पनि घर गृहस्थी ५ विघा जमिन थियो।पहाडमा पनि ३०० मुरी धान हुने थिए। त्यस घरमा काम गर्ने खेतालाको लर्को लाग्दथ्यो पेटभरी खाजा मिठो बोलि मिजास थियो। गेठमा ३ हल गोरु १७ वटा लैना भैसी १ हुल बाख्रा १ घोडा पालेका सबै खेतालाको भर थियो।छोरा बुहारीको सरकारी जागिर गाउले सबै लोभिन्थे।
कान्छा साहु त भलो कसैको पनि चाहदैनथे उनि आफनै पोखरी ठूलो भन्ने गौरवी थिए।यावत क्रियाकलापमा बसन्तको आगमन बैसाखाी पालुवा पलाउने थाले।पहाडी भेकमा हिउदमा आगो वनमा छोड्ने चलनले खुव सताउछ।यतिकैमा गाउमा दाउरा नहुने खोज्न जान्छन्।तर त्यो आगो लगाएको वन नजिकैको सानो वन ठूले साहुको हो।गाउलेको भलो नचाहने कान्छा साहुलाई अरुको प्रगतिमा डाह भयो र।कान्छो छोरालाई सानो वनमा आगो लगाउन पठाए।त्यो ठूलो वन ठूले साहुको वाजेले तिरो तिरेको भएपनि त्यहा काठ चोर्ने दाउरा खोज्ने छिमेकी गाउलेलाई सजिलो हुदै गयो।उता ठूले साहु काठमाण्डौमा छोराहरु ीसत वस्न थाले।उनलाई थाह छैन ३,४ दिन पछि कान्छा साहुले खासखुस कुराका तुना बुने।वनमा डठेलो लगाउने र सरकारी मुद्दामा ठुले साहुलाई फसाउने तय भयो।
कान्छा साहुः ए बाबु हो सुन त।
भुन्टेः के हो साहु वा।पुन्टेः त्यहि अस्किो कुरा ।आज ठूले साहु आएछन्। खुव ठूलो बनेर शहरमा बसि सुख संग खाएका छन्।
कान्छा साहु ः ए उसो भए यो वन त्यसैले पोल्यो सरकारी धन हिनामिना पारयो घर खेत उझिण्डेमा दिएर यस्का सन्तानलाई कुमारीचोक लाउनु पर्छ।उझिण्डोमा पारे गलाउदै कुहाएर मार्नुपर्छ बुभmयौ केटाहो।पुन्टेभुन्टेःहुन्छ साहुवा कुरा निकाल्नु हामी छौ।
(गा वि स भवन जादै)प्रधानः किन हो साहु वा आज।कान्छा साहु ः सुटुक्क साउती मार्दे,त्यो वनमा आगो लगाउने काम ठूले साहुको हो। उनलाई मुद्दा लगाउनु पर्छ।प्रधान ः धत् ।यस्तो नचाइदो कुरा बुनि हिड्ने।आफना छोरा जोगाउनु जाड रक्सि बाट बचाउनु।गाउटोल सुधार गर्नुपर्छ।।अव उ शहर गएको हिजो मात्र फर्किआएको के भन्छन् देखि सुन्नेले ह।खै तिम्रो धर्म। ब्रु त्यस्तो नचाहिदो गर्ने तिम्रो छोरो कान्छो र उस्का मतियार हुन नी।मलाई भनि सके देखि जान्नेले।
सचिवः लौ तपाइहरुको जीद्दी छ भने निवेदन दिनुहोसदर्ता गराएर जील्लामा पठाई दिन्छौ।यसवाट फाईदा हुदैन।यो गाई मार्नु र भाई मार्नु एक हो।भाई फूटे गवार लुटे हुन्छ गाउमा।तपाईहरु लडेको छ वन प्रमुख त्यसैको भाग्य नत्र धुत्याई फटाई एकै गाउमा हुन सक्दैन।
कान्छा साहु ः लौ आउ पुन्टे भुन्टे सहि सनाखत गर त ।सचिवले निवेदन दर्ता गर्दछन।जील्लामा पठाएको २ महिना पछि सरजमिन आउछ। त्यहि २,४ दिन अघि कान्छा साहुले ठूले साहुको काठ चोरेर गाउले भद्र भलादमीले ४०० जरीवना तिराई उम्कन्छन्।अव कान्छा साहु र छोराहरु पश्चतापमा छन्।ठूले साहु कुरा बुझने हुदा पिर चिन्ता नलेउ भाइ बेइज्यति नगर।ठूले साहुले साने साहुले रुख चोरेर बेच्ने गरेको भेद गाउले गोठाला खेतालामा बतासिन्छ। ठूले साहुः उन्को गोठको काठ चोरेर बेचेको कुरा र गाउका भद्रभलादमीले साने साहुलाई पैशा ति।ाएका थिए।।यि सबै कुराको पश्चताप पर्दछ।न्याय गर्ने अन्यायमा परे भनि गुहार्दछन्।
कान्छा साहु ःहे राम पाप पो गरेछु।
ज्ोठा साहु ःठिकै छ भाई यसै गाउको हुनाले गाई मारेर गद्याा पोस्नु भो भाई?व्यवहार र आनिवानि त घास खानेको जस्तै छ।
रामे वाः यो पशु नै हो। क्ुरा बुझदैन छोरा त छन् चेतना नभएका रामै कुरा पनि नरामै मान्छन्।
मस्टरः अशिक्षित र चेतना नदिएको समाज यस्तै हो। कान्छा साहु ःसबैले भनेको मेरै निम्ति रहेछ।अव म यस्तो गलत काम गर्दिन।यो अमित्थ्य कामको सर्मथन गर्दिन। रामे वा लाई नमस्कार गर्दे घर जान्छ।
३
आज दिपावलीको साझ ।रमाइलो र सम्पूर्ण अगाध स्नेह लिएर फुलहरु फक्रिएका छन्। भमरा पुतली किरा फटयाङ्गा सुगन्धको आवेगमा दौडधुप छन्।उत्सवको लहैलहैमा गाउका दिदिबहिनी भाई वान्धव कोहि डोरे पिङ्ग कोहि लिङ्गे,जाते,रोटे चारपिर्के र दुईपिर्के पिङ्गमा मस्त छन्। कान्छा साहुले भने गए राति नराम्रो सपना देखेकको कारण उठेर हातमुख नधोई सोच्दै वरपर घुम्दै छन्।।उनले गए राति सपनामा ठूले साहुको कुन्युको धान चुटेर ५ भाई छोराहरुले बेचेको पैशा भागवण्डामा लुछाचुडि गर्दा गाउलेहरुले चालपाई जरिवना तिर्नलाग्दा उनि झस्केर ब्यूझेका थिए।
गउमा कोहि हास ख्यालठट्टा त कोहि तास पाशामा व्यस्त हुदा कान्छा साहु भने बैराग्यमा सपनाको फल सम्भन्थे।।यस्तै सपना देख्दा उनको घरमा अनिष्ठ परेको र श्रीमति बिमारी परि बितेको १ बर्ष मात्र भएको थियो। छोराछोरी छिचिरमिचिर भएर उ भन्दा उ जान्ने,बाबुको कुरा नखाने बेतुक र असामन्जस्य बढ्दै गएको थियो।बुहारी हश्रको लगान विकृत थियो।गाउको शोषण प्रवृतिमा लागेका कान्छा साहु गाउका सोधmा गाउले जुटाउने फसाउने र चुस्न खप्पिस थिए। छोराहरुको बाहुबलको घमण्ड उदेकलाग्दो धाक रवाफ देखाउन गर्दा गाउमा उनलाई मानसिक पिडामा मलमपट्टि लगाउने र साहानुभूति दिने छोरा बुहारी मात्र नभई कोहि भएनन्।।दाज्यूभाई इष्टमित्र छरछिमेक सोझाको जमना भएर पो नत्र झयालखाना जान्थे कान्छा साहु भन्थे।नचाईने ववण्डर,बल मिचाई हेपाह मद्यपान र धुमपान ज्यादै वास गरेको त्यो घर कलहको र सामन्ती शोषणको मुलस्थनी बन्दै गयो।गाउका बुढा पाकाले समाज नविर्गन गरेको अनुनय र विनयलाई कान्छा साहुले दिएको थप्पड प्रधान वा र गाउमा ताजै थियो।
इति
खण्ड ः आ
आकाशिय संरचना
आँधि तुफान
आमा
आमा
आत्मा
आचार
आत्मवोध
आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य ः
आलस्य
आत्मा १
आत्मा २ ः–
आत्मा ३ ः
परात्म ः
अत्मासाक्षत्कार
आत्मवोध
आत्माआनान्द
आसन
सूर्यभेदीआसन
आचार
आनन्दः
आठराई ः
आफनै खुसि
औरंगजेब
ब्बmब चब mबदबष्स्
िआफूलाई चिन्न् सदा लागि रहनु
आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य
आयूर्वेदा
आइतबार व्रत
आर्युवेर्दिक घरेलु उपचार तरिकाहरु
आकाशीय संरचना
समय ,आकाश,चेतना प्रकृति –अविनाशी, विर्यशक्ति) बने ।
समय र जडप्रकृति –अविनाशी, गर्भस्थान) उही रही रहे ।।
आकाश, चेतना, समय र जड तत्व –पदार्थ) तत्वबाट चले ।
ब्रहाण्डमा जीव सृष्टि,पिण्ड सृष्टिको उत्पत्ती,विनाश समयले ।।
गतिशील छ,चेतना शक्ति,पदार्थ शक्तिको उत्पत्ति आकाश हो ।
चेतनालाई आत्मा –पुरुष) ले ब्रहाण्डमा प्रकाश फैलिइरहन्छ ।
पञ्चमहाभूतिय समिकरणमा जीव धारणा स्थुल उत्पत्ती विनाश हुन्छ ।
उही समय छ,आकाशिय पिण्ड गतिशील वातावरणलाई वदल्दछ ।
उप–ब्रहाण्डहरु,यावत जेय जन्म मरणका योनी गतिशील बन्दछन् ।।
प्रकृति स्त्री हुन सत्व, रज, तम गुण र चेतनाका साथै पदार्थमा छ ।
तत्वहरु इलेक्ट्रोन, प्रोटोन र न्यूट्रोन परिवर्तनकारी गुण शक्ति बन्छ ।।
प्रकृतिको गुण र पदार्थमा रहने तत्वले ग्रह, नक्षत्र, राशी स्वचालित छ ।
तारापुञ्ज,खगोलिय जड पिण्ड,पञ्चतनमात्रा,पञ्चमहाभुत अडेको हुन्छ ।।
आँधी, बतास
रही पृथ्वीमा नियमितको तातो र चिसो स्वभाव भई असन्तुलन आँधि बेहोरी छ ।
बनी प्राकृतिक आपत्ति,प्राणीमा मरुभूमिय क्षेत्रका तातो हावाले बालुवा उडाउछ ।।
जव हिमाली प्रदेशमा चिसो आँधी बेहारी,हुरी बतासले क्षति धन जनमा रहन्छ ।
पृथ्वीको बाहिरी सतहमा तातो र चिसोको माध्यमबाट उत्पन्न भई घटना हुन्छ ।। १
आमा
स्वतन्त्र समाजान धुसा्रो फूस्रो जिङ्गरिङ्ग आभूषण हेर आमाको ।
आदेशमा रित्तिएर दुध पिलाएरका मलिन अनुहार ।।
आलाकाचा घाउका डोवमा छालारुपी हाड मांस र मज्जाको शरिर दिई ।
लाज छोपि धोतिले आखामा त्रास र भए समाजको ओकल्दै ।।१।।
आखिर रित्तो पोल्टामा बच्चा च्यापि मातृत्व बोक्ने ।
प्राणि मात्रको जननी तिनै आमा ।।
छाति पिटेर रुने गरिवी र पुरुषको करिवीमा क्षितिज नियाल्ने महङ्गि र कायरताको युद्धमा ।
कति गला दवाउने,खहरे वगरमा ।खेत मैदानका तरेलीमा ।वचन र चित्कारको स्वरमा ।।२
हिमनदीको स्वच्छता चुम्दै ढोग मागेकी छन् मेरी आमा।
शोषणले समाज आकासिदा आकासतिर औलाई पुत्र पुत्री चोम्दै ।।
बचौ बचाउको उर्जा दिदै मुटिठभर माटो समेटदछिन् ।
खाईवरी मोज मस्तिको सभ्रान्त समाज र हुदा खाने समाज हेरेर ।
बलत निमोठिइएके छतविछत दन्तखत लुकाउने तिनै आमा रुन्छीन तपाई हेरेर।।३।।
इतिहास मिचेर बल मिचाईमा चरित्र खोज्दै दौडदै छ ।
शक्तिको सर्वसम्मत नारीमाथि पुरुषत्व देखाउछ।।
चित्कार चित्रण थुप्रै छन् सुताह भो भयको समाज।
बरु समान अभिप्रया र जन्म पाएको ऋण किन विर्सन्छ समाज ।।४।।
उभीएकी मेरि आमा स्तनहरु थर्ररर कामेका भए ।
विभत्सका आक्रमणमा बच्चाहरु नथुम्थुमाको भए ।।
कल्पना गर्नु त क्रान्तिका महल हुने थिएन,रित्तो आशक्ति रहने थियो।
जाती संघियता धर्म यम नियममा समाज रुने थिएन।।५।।
वडा गाविस नगरपालिकामा संगठन रामाथ्र्यमा हुने थिएन ।
चादनीले पोतिएको हिमालमा प्रभातका किरण टकमकाउने थिएनन।
सग्ला दिमागका व्यग्रता सगै कहा तिमि म र उ हुने।
कल्पनुहोस आमा हरु जिगल्टाईने थिएनन्,अव्यक्त
प्रसव पिडा आकास पृथ्वि त के रित्तिएको शून्य काप्दो थियो की ।।६।।
खै के के कसरि कहा हराउथ्यो।
सायद दुख सुखको चक्रमा हराउने थियौ।
समूल वंश विर्य पातलमा जादा।
अचेत अवोध चेतनहिन शून्य प्राण रहन्थ्यो,
जहा कलह भय र अशान्तिको कालरत्रि बाच्दथ्यो।।७।।
आमा
सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामायाः
सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चिद दुःख भाग्जन ः
सुखी नेपाली सम्बृद्ध नेपाल देखाउने दाता आमा ।
जीवन्त,जाय,जन्म,जीवन र कर्ममा लगाउने आमा ।। १
(शुसिलाबाट साभर)
आमा स्
हेरी रस्तिवस्ति भलो चाल खाना मिठो मसिनु।
ध्यू तेलहान सौगात फलफूल पहिरान पहिराउनु।।
यहि आमा औसि भनि दिदि दाज्यू बाउ घरमा भएका खसम समेत सब मिलि।
बिधि हो जन्म दिने आमा छोरी बुहारी सबको सम्मान समेली।।५।।
दूधको भारा प्रसुतको पिडा विसाउर्नु आमाको कसै गरि।
रिस आवेग होस तथापी मुस्कुराउनु जीवनदायी संसार दिने भनि।।
आग्रह आवेग तिक्तता वा तनाव विसि हुनु खुस।
मौका मिले जन हो चराचर दिने आमा सित दुखसुखमा बस।।६।।
शीर नझुकाउ नेपाली, चिन्नु भूगोल संघियता गणतन्त्र।
खोजेको हावापानी समुन्नत गाउ प्रविधी दिनु वंशमा यत्रतत्र।।
प्रशोधन गरि कफि अदुवा टिमुर अन्य जडीबुटी।
भाषा र जात खोल्साको शुसेलीमा गरिवी भाग्छ व्यूझ उठ सब जुटि।।७।।
आचार
यात्रा हो जीवन घृणा दुष्टा,कुण्ठा मनको पखाल ।
शक्ति,स्वधर्म,सस्कार वंशजनीतमा वर्णश्रम घरगाउ समाल ।
जन एकतामा अन्न खनिज बनाउ ,शुद्धि ज्ञान पाल ।।१।।
बहकाउनु दुखदायी अथ्यिक्षणिक चञ्चल नाशवान छैन हक ।
चीज बीज बिषय भोग मोह वासना नियममा राखे होस ।।
नभुल्नु व्यर्थ भाई आगो हजुरको रिस माफिक चित्त नवुझे सच्चाई ।
सुख छैन अध्यायानले नकाटी ज्ञानमा ओला तेर्साने याद ।।१।।
सके भलो सोच्नु सच्चाउनु अध्यान अनुसन्धान लिनु सुख ।
कहिपनि देखिदैन अकृती सुसज्जाले बुद्धिमानलाई दिने मुर्ख ।।
औला समाजमा तेर्साउदा नवै औला तपाई लाई ताक्छ शर ।।
भाषा विरोध बन्धु माझमा गएर ईष्या र डाह मार्ने गरर ।।२
आदिम कालिन बन्धु स्वस्थ्य ः
त्यो निराकार ब्रम्हा,यो साकार ब्रम्हा (प्रकृती) पनि पूर्ण छ
पुर्ण निराकार ब्रम्हाबाट पूर्ण साकार ब्रम्हा प्रकट भएको छ
पूर्णबाट पूर्ण निकाल्दा वा जोड्दा सधै पूर्ण नै हुन्छ
ब्रम्हत्व ॐ ब्रम्हातित्,ब्रम्हलिन ज्ञानको पालनाले दिन्छ ।।
म गुरुरुप परामात्मलाई नमस्कार गर्दछु
ति एक भएर पनि अनेक कल्याणकारी हुं
शान्तिदाता स्वसुखवाट उत्पन्न कल्याणकर्ता हु,
सुखदाता पूर्ण प्रभुलाई व्यपाक लागि प्रणाम र्गछु ।।
यो काल चक्र जसवाट संपूर्ण जगत पैदा होईजान्छु
जसमा सबै स्थिर रहन्छ र फेरी लीन धुव्रसत्य हुन्छ
कालको ग्रह,सूर्य,शारिरिक प्रणाली,आत्मा रक्त संचार
यि काल (समय) नै हो प्राणी परिपालक,नाशक अपार।।
चित्त अथवा मन चेतनाको केन्द्र भएकोले
चित्त सुद्धिलाई धर्मको मूल मानिएकोले
बर्षेा आरोग्य भएर आनन्दपूर्व शुभ कर्म गर्दे बाचौ
काधँले पूर्ण समझदारिका साथ ईमन्दारीपूर्वक नाचौ ।।
जिम्मेवारीलाई पुरा गर्नुपर्छ, फल स्वतः प्राप्त हुन्छ
ब्रम्ह बिष्णु महेश्वर अ,उ,म एकाकार व्यापक रहन्छ
आलस्य,निन्द्रा र हिसांबाट सधै जनले पछि हट्नु पर्छ
शस्त्र र धर्मशास्त्र,बाबु गुरु बाट शिक्षा लिनु पर्दछ ।।
ऋण राष्ट्र मित्रलाई नभुल्नु ग्राहक समय,मुत्यु पर्खदैन ,
परिश्रम,ईश्वर र विद्यामा सधै चित्त लगाउनु पर्छ
नाता निति र धर्म मानेको फेर्नु हुदैन,
धन विउ र वन नाश कहिल्यै गर्नु हुदैन ।।
पाप,ज्ञान,विचार नथुन्नु,बाबु बाजे र बराजु जान्नु,
वेबिचारी अधर्मि र मुर्खको विनय कहिल्यै नसुन्नु
ऋण आगो शत्रुको शेष बाकि नराख्नु,
आदार कत्र्तव्य ज्ञान चाडै देखाउनु ।।
हावा पानि खाना प्राण रक्षक हुनु
प्रेम,करुणा,सत्कार ऋृदयमा लिनु
अर्ति,औषधि ,धर्म तितो नमिठो हुन्छ
दाता माता ईश सेवा गर्नु पर्छ ।।
धर्म उपदेश घर जहा पनि संम्झिरहनु,
माया पानी जरा तल जान्छ बुझिरहनु
ब्रम्हचार्य,सात्विक,सफाईले आयू बढाउछ
बृद्ध,शास्त्र,प्रकृतकिो अनुभव गर्नु पर्छ ।।
समय भूत,वर्तमान र भविष्यत् हुन्छ
समुन्द्र भूमि आमा सहनशिला हुन पाउछ
बालक,भोको,पामा दया देउ जनमा छ
हावा ईश्वर भाग्य अदृश्य हितकारीमा छ ।।
राज्य,दीन,कुल वन्धु हुन तिम्रा सखे हुन
आगो रिस रोग पाल्नु हुदैन टाढा राखे,तिन
आईजाने,खाईजाने,दिईजाने सबै मान्छे हुन
द्रव्यनदि मोहमा नबाधिनु सादा जीवन जुन ।।
रोग,अज्ञान पद शत्रु हुन जिवनमा नलिनु
बैद्य,मित्र,गुरुको समिपमा ग्राही भई बस्नु ,
ईनाम,इज्यत स्वतन्त्रताको लडाई हुनु पर्छ
माता पिता गुरुको आदार मधुर बोलीमा छ ।।
गोलि बोली प्राण फर्कदैन यो वाण
गरिवी विधवा गुरुसंग जिस्कनु क्षण
इज्यात,देवता,राष्ट्रियता बेच्नु हुन्न ,
क्रोध,हिंसा र कलह बुद्धिमा नछुन ।।
जवान,धन,अम्वलमा मोह सदा नगर्नु,
विद्या,बुद्धि,सिप खर्चमा बढ्छ शेष धर्नु
आवास प्रवास,खाना देशले दिनुपर्छ
बन्धु मित्र गुरुको हित सधै गर्नुृपर्छ ।।
शोक रति कुलत सदामा भुल्नु
मूर्ख अधर्मि हिंस्रकलाइृ नजिस्कनु
बाबु शिक्षक किताब गुरुहुन जनका
हर्रो बर्रा अमला सधै खानु गुणका ।।
ज्ञान ज्योति धर्म सदा माथि छ
पानी दानी ज्ञानी स्वरुप बदल्छ
ज्ञान दान तप स्वःधर्म परि पालनले
अज्ञात,मृत,मूर्ख कुपुत्र स्वाभाव हुनाले ।।
इन्द्रिय,पुत्र,शिष्य वशमा नराख्नाले
ब्रम्हाण्ड मस्तिष्क शुन्य छ तपाईले
ज्ञानी दानि प्रेमीको नक्कल गर्नुृ पर्छ
अ,उ,म प्रणव हो अरु खोजी गर मर्नुछ ।।
मन,बचन कर्म एकाग्र धर यि तिन
जाग्रत,स्वप्न र शुसुप्ती सृष्टिका (बालक, जवान, बृद्ध )
अबस्था हुन ।
प्रकास अकास ईश्वर निजै जल्दैन
जन्म,कर्म धर्म कबै दुखमा दैन ।।
पुत्र,मित्र गुरु धन हुन स्वजन
योगी मित्र गुरुमा स्वार्थ हुदैन
छाया,पाप,मृत्यु सदा छोडदैन
वरियात, शवयात्र, आकस्मिक काममा ।।
तुरुन्तै नरोकी बाटो छोडि दिनु आपदमा छ
ज्ञानयोग, कर्मयोग, भक्तियोग सुखमय छ
पुरक,कुम्भक,रेचक प्राणयाम ति हुन्
विद्या, चरित्र, बोली मानवभूषण हुन ।।
दह, मन, बचन शुद्ध हुनुपर्ने छ
दिमाग, मुटु, फोक्सो प्राण हुन्छ
अन्न,जल,मिठो बोली भुरत्न हुन
विचारी सेढाई जन रम्छ जुन ।।
आलस्य
मनुवा जीवनमा कप्टि आलस्य निस्कि जा शरिरबाट ।
जमाई रंगकर्मि लथ्रा र दुर्जन बुझ नरबिष आजबाट ।।
बिगारी शरिरका अवयव गुणनाशक हर्द मिठा जवानी ।
लहसिदै बनिता शरिर बिगारी दिन बुझछु म कहानी ।। १
कति थकाई नमारी बिना मञ्जुरी सढाई जनबाट हट ।
मासु रक्त मासि सडाई बिनास जाँघरमा सदा नटा कट ।।
लुत कातर हाम्रा भाई बान्धव चली किन सताउछस ?
शुरम्भय नविन कार्य भालीवाद पारी त किन रमाउछस ? ।। २
नशा,मद्यपान र धुम्रपान चिया अनि लागू दुव्यर्यसनि ।
भित्राई हाम्रा आँगनमा शुजन गराई भारी पन ठानि ।।
साथि सङ्गि चुडाई फुत्र्तिका तरा जवानी क कस्ता मानि ।
साख भरी आनन्दी कुहाई मन मार्द हामि बिचका रानि ।। ३
दह कुन सुर्धालस पाजी त हिम्मत बल आट चुड्दै ।
धर्म कुन कमाउछस साख मुक्ति कुन पाउन जुराउदै ।।
तरा पुरुषार्थ सिद्धि या मन बशलाई मार्द क गराउदै ।
छलि निमुख त हार गुहार पनि सढाईका किन मार्द ।। ४
प्रमाद कृर्षि अन्न पात फलाउन त रुदै पछि पर्न किन ।
सुख्खा खडरीमा हरियाली बहारका बसन्त खास्न किन ।।
चौतारी ढुकी चिसा हावा र शितलमा निदाई दिन दिन ।
खुस चैन छ तरा अनौठा छदमभषि चाहना हर दिन ।। ५
आत्मवोध
गरि मन भरण पोषण, नियन्त्रण, त्यागि बिषय सम्मोहन इन्द्रिय ।
धैर्य गरी बुद्धिले त्यागी राग,द्धेष मुक्त ज्ञानेन्द्रिय ।।
खाई थोरै शरिर,मन,वाणी,शक्तिमा नियन्त्रण पाए ।
त्यागी अंहकार वल घमण्ड,क्रोध,सुख पनि लत्याए।।१।।
काम स्वामित्वभाव मुक्त हुदै दृढ निश्चयी मन लाए ।
एकान्त हुदै अविचलन मन ध्यानधारण गराए ।।
त्यागी लोभ,विषयभोग,अनुभूतिलाई पूर्ण गराउछु ।
समभाव र शुद्धि खुस छु जो जुट्छ सोही गराउछु ।।२।।
शान्ति यथार्थ जन्मको कर्म वर्णश्रम गृहस्थ हुन पाउ ।
भावातित् शुद्ध भक्ति नित्य संरक्षण धर्ममा सदा रमाउ ।।
नीर्भर मेरै पूर्ण चेतना,कुल,सन्तान,वंशमा वसाउ ।
गलत काम त्यागि मोह विमुक्त हरि वन्न पाउ।।३।।
मानिस भौतिक शरिरको रथको बुद्धिमा चढी सारथी बन्छ ।
मन लगाम बनाई काम,वासना, मोह ,अंहकार तान्छ ।।
यन्द्रिय भोग,लोभ,ईक्ष्र्या दम्भको घोडा चढ्छ ।
त्यसैले उ मन इन्द्रिय खैची सुख दुख स्वमे भोग्दछ ।।४।।
आत्मा १
सेकी राप विरह ताप चाप आरोग्य रेकी अवयव ।
मन इच्छा वह सुख दुख सुकामा लगाउनु यथेष्ट ।।
परोपकारी सुजन प्रि कृषिकर्म गरी घर गाउका जन आरोगय कति ।
नेपालै मै जन्मि यहि माटोमा शिप ज्ञान दिई घर भान्छामा जागोस आत्मा ।। १
आत्मा २ ः–
चेतन ज्योतिपुञ्जको अंश वा रुपलाई आत्मा भनिन्छ ।
यो अविनाशी छ, यहि अंश लाई प्राणीको शरीरमा रहदा जीवात्मा शरीरको मृत्यु पछिको समयमा प्रेतात्मा,
शरीरको मृत्यु पछि अन्तरिक्षको कुनै लोकमा रहेर प्रारव्धको पुर्व कर्म सँस्कारको
संञ्चित कर्मको नतिजा पाप र पुण्य लाई भोग गर्नु पर्दा पितृ आत्मा र नाशवान
शरीरलाई निर्वाह गर्ने सिलसिलामा शरीरका इन्द्रियहरुले बाटा(े विराउदा मृत्यु पछिको अवस्थालाई भूतात्मा भनि नामाकरण गरिएको छ ।
जीवात्मा, प्रेतात्मा, पितृआत्मा र भूतात्मा हरु सवैको मुल वंशवृक्ष चेतनपुञ्ज हो ।
यो जीव सृष्टिको अवस्थामा साकार र जीव सृष्टि विनाशको अवस्थामा निराकारमा रहन्छ ।
आत्मा ३ ः
आत्मा नीराकार रुपमा रहदो एक शक्ति हो ।
यहि आत्मा साकार अवस्थामा रहदा शक्तिका प्रतिनिधि देवी,दुर्गा,भगवती र राम,कृष्ण ,वासुदेव,शिव आदि अनेक नामबाट सम्बोधन गरिन्छ ।
शक्तिको अर्को अंश जीवात्म हो ।
चराचर जगतमा प्राणी तथा वनस्पति जीवात्मका प्रतिनिधि हुन् ।
प्राणी र वनस्पतिको पार्थिव शरीर नाशवान छ ।
कुनै पनि समय शरिर मर्न सक्छ तर,शरीर भित्र वास बस्ने उर्जा शक्ति जसलाई हामि जीवात्मको नामबाट सम्बोधन गरिन्छ ।
यो अविनाशि , अपरिवर्तनीय र सनातनिय छ ।
जीवात्म आत्माको अंश र उसैको सन्तान भएको हुनाले लामो समयको अन्तराल पछि भौतिक जीवन सार्थक भएमा वा सृष्टिको काम समाप्त हुदा आत्म तत्वमा विलिन भई एकाकार हुनेछ ।
परात्म ः
एक आपस्तका फरक फरक आत्मतत्व हुन ।
अत्मासाक्षत्कार
व्यावहारिक हुदै सम्झनु पूर्खा,वंश,सन्तन,घर व्यवहार।
आत्मा,परमात्मा व्यष्टि र शास्वत छ जनमा अत्मसाक्षतकार ।।
ऐश ऐश्वर्य,उन्माद,भक्ति,प्रेम,मपाइत्व इश रहित संस्कार ।
अत्मा र शरिर मन मंन्दिर पूजन अवयव नियन्त्रण्मा ।। १
आत्मवोध
गरि मन भरण पोषण, नियन्त्रण, त्यागि बिषय सम्मोहन इन्द्रिय ।
धैर्य गरी बुद्धिले त्यागी राग,द्धेष मुक्त ज्ञानेन्द्रिय ।।
खाई थोरै शरिर,मन,वाणी,शक्तिमा नियन्त्रण पाए ।
त्यागी अंहकार वल घमण्ड,क्रोध,सुख पनि लत्याए ।।१।।
काम स्वामित्वभाव मुक्त हुदै दृढ निश्चयी मन लाए ।
एकान्त हुदै अविचलन मन ध्यानधारण गराए ।।
त्यागी लोभ,विषयभोग,अनुभूतिलाई पूर्ण गराउछु ।
समभाव र शुद्धि खुस छु जो जुट्छ सोही गराउछु ।।२।।
शान्ति यथार्थ जन्मको कर्म वर्णश्रम गृहस्थ हुन पाउ ।
भावातित् शुद्ध भक्ति नित्य संरक्षण धर्ममा सदा रमाउ ।।
नीर्भर मेरै पूर्ण चेतना,कुल,सन्तान,वंशमा वसाउ ।
गलत काम त्यागि मोह विमुक्त हरि वन्न पाउ ।।३।।
मानिस भौतिक शरिरको रथको बुद्धिमा चढी सारथी बन्छ ।
मन लगाम बनाई काम,वासना, मोह ,अंहकार तान्छ ।।
यन्द्रिय भोग,लोभ,ईक्ष्र्या दम्भको घोडा चढ्छ ।
त्यसैले उ मन इन्द्रिय खैची सुख दुख स्वमे भोग्दछ ।।४।।
आत्माआनान्द
त्यागी मोह,वास्न पापको र दुष्ट हुने जनको ।
सुख छन् इशमा,मार्ग,प्रेम,भक्तिका आत्म मन ।।
ऋृतु समानसुरक्ष दिने ढाल गृहस्थमा ।
दिन रात अवयव र स्थुल खुलोवोस आत्माआनान्द ।।१।।
आसन
गरि शुद्धी अफैबाट असल कामको शुरुवात गरिदिनु ।
सुध्रि कल्पना शक्ति उर्जा चक्रवाट रेकिलिनु अवयवमा ध्यान ।।
लिई ब्रम्हाण्डिय उर्पा लिई किरणले शान्ताा चित्त भर्नु सचेतना ।
शुरु गरौ सिद्ध वनौ थालौ आजै आफैबाट ।। १
पार्नु अरुलाइृ खुसि आध्यात्मा आफू हुने खुसि ।
त्यस्तै अरु मानव जीवन खुसि पार्ने हासो सबमा घुसि ।।
चिन्तन ध्यान मन परेकाोकुराको चरणविन्दा ।
चल्नु सदा योग आसन यम नियमा तिमि जन रोजिन्द ।।२।।
हातमाथी उठाएर औला औला जुटाउनु ।
घाटि तन्काई कुरकुच्चा उठाउनु ।।
अनि श्वास चढाएर केहि वेर सिधाा हुनु ।
श्वास विस्ताररै कुकुच्चाा टेक्न लगाउनु ।।३।।
सूर्यभेदीआसन
दुबै खुटटा संगै जोडी नमस्ते गर्नु पर्दछ ।
अनि हात छुटई पछि लैजानु पर्दछ ।।
अव न्यूहुरी दुबै खुट्टा हातले छुनु पर्छ ।
पालैपालो दुबै खुट्टा पछि लैजानु पर्दछ ।। १
गर्नु गुरुवन्दनासबै कुण्डलीनी जागरण ,शाष्टङ्ग दण्डवत वस्नु शीतलिनी मुद्रमा ।
त्यस्तै शीतली अरु क्रियायोग गरि शक्ति संचय ।।
व्यायम गर्नु ताडासन,सूर्यभेदी ,श्वासन र भुजुङ्गआसन ।
सर्वाङ्ग,मत्सय,शलभ,मतेस्न्द्र,पवनमुक्त मयुरा,र्धु हला र पश्चिमोर गर्नर आसन ।।२।।
आनन्दः
वरपर स्वच्छ शान्ता शितलको छाहरी हो आनन्द ।
विषेश सौखिन र सम्पन्नताको यौवन आनन्द ।।
विद्धवान वुद्धिजीवी परपरोकारीको शारिरीक विश्राम आनन्द ।
तर गरिव शोषित पिडितको पर्वतमाला आनन्द ।।
ठूलावडाको शारिरीक सम्वन्ध आनन्द ।
चोरी चाकारी धोकेवाजको पराईको मोज आनन्द ।
गरिव मध्यवर्गका खानुलाउनु पाटिको विश्राम आनन्द ।
पेशेवर राजनितिका वठुवा जनको भोट आनन्द ।।
मान्छन धाकेवाज धोखा दिनु आनन्द ।
वटुवा कवि कलाकारको एकाग्र परिश्रम आनन्द ।।
ठान्छ होला रोगी वाच्नु अलवा मरण आनन्द ।
भन्छन् प्राकृतिक भरिया प्रकृतिमा रम्नु आनन्द ।।
ठान्छ प्रेम नयन परचुम्वनको अनुहार आनन्द ।
सर्व कर्म छोडि चिन्तन चौतरीमा स्त्री रसाउनु आनन्द ।
भुण्टेले मैयालाई स्व स्वा खलाति फिराउनु आनन्द ।
मान्छन कोहि मादक पदार्थ रगालि वेइजयति आनन्द ।
ठान्छन पण्डित दक्षिण भेटीमा पण्डित्याई आनन्द ।
मान्छन प्रमुख स्वम् स्वाधिनता आनन्द ।
गर्व गर्छिन पृथ्वि चरित्रवानको जन्म दिनु आनन्द ।
रुन्छी काप्छीन अपहेलित वननु रे आनन्द ।।
ठान्छु म ब्रम्हाण्डमा बाच्नु त्रचाउनु समसामायिक हुनु आनन्द ।
अस्वच्छ नयायियकलाई परिश्रम र झंझट हटाउनु आनन्द ।।
सम्झन्छन अविवेकी जनले कुभलो नै आनन्द ।
अनैतिक दुराचारी अपराध फट्टाई आनन्द ।
अपरिभाषित र अप्रिय वर्णनको वयस्क आनन्द ।
असल गुण सदभाव जागरिलो पन हो आनन्द ।
सकेनौ केहि थर्न धरणीमा भने व्यार्थ हो आनन्द।।
आठराई ः
इशले सधै कल्याण गरुन ।
इच्छा पुर्ण हुनबन्धु फेसबुकमा धएपनि भेट भयो ।
हजुर कहाको सेढाई हो ।
सोधेकोमा दुख नमान्नु है ।
के पेशा र कहा वस्नुहुन्छ ।
आफनो अर्को नभन्ने सीलाई बन्धुहरु ।
गाउघर बाट नव्यूझेका आशातितहरु ।।
एकाताले बाधेर श्रम सिप फैलाउ यहा ।
मिलेर छरिएकालाई ल्याउन पाईन्छ जहाँ ।।१।।
छो्स् चेली नाता वंशजका रक्त जन्महरु ।
नाता मिलाई सबै गोलवन्ध हो सेढाईको ।।
को के होईन जन्म र वंश र रगत एउटै ।
जन्म कला धर्म संस्कृती जात फेरीएनी एकै ।।२।।
नर र नारीमा जन्म एकै हो सृष्टि फरक छ ।
बाबुआमा एकै भिन्न होईन गुनासो व्यार्थ छ ।।
सके भलो गरी आमा बाबु जस्ले सेवा गरे पनि ।
हुर्कन्छ सेढाई धर्म निरुपेक्ष वन्छ सापेक्ष पनि ।।३।।
नमान्नु पिर यो टाढा भए चेली बन्धु समाजमा ।
निशानी हौ वीर सेढाईको छोरी चेलीको सम्मन छ यहा ।।
चिन्ता र सन्देह हटाउ सबै सेढाईबन्धु एकै हो ।
विकास र प्रविधिमा जानु यहि सन्देश मिल्छ कुलायनको ।।४।।
आफनै खुसि
एबावन्न वसन्त चढदा पनि जीवन अधिर बनियो ।
श्रीमति छोरा दुई र आफू न्यून वेतनमा बाचियो ।।
चिकित्सक वने १ भने अर्को वैकिङ्ग क्षेत्रमा अल्झिए ।
हाय प्रभो स्अव त तिम्रो नाउमा दिप १ अप्रिए ।।१।।
गाउ र दुरदराजमा जन्मेपनि सर्घषमा ज्ञान पाए ।
निजी परिवार खातिर शिक्षा चेतनामा रोजगारी फेरी आए ।।
घर छैन ता पनि मिलनको प्रणयमा वाचु ।
श्रद्धा सुमन बटुली नाभकीय शक्तिमा नाचू।।२।।
घरखेत पाखो सुन्दरवजार १२ को वाझो रुखो ।
क्वै हेर्देनन् बन्धु आपदमा कहा फुल्छ रुधिलो ।।
जो जन दिने खाने भो सन्तानमा उहि सुध्रियो ।
हेर सखे पुस्ता चल्दा गरिवी सुकुम्वासी व्यभिचारी त्याहा बल्झियो ।।।।।।३।।
तैपनि खुसका आचलमा गैराको घरवारीमा मलम लाउला ।
दाज्यू दिदि चिरायू रहि भाई भतिज रमाउला ।।
भतिजी बुहारी भाउज्यू मामा काका बन्धुमा ।
हर्ष्विभोर वनावोस यत्नले दिई शिाक्षा ज्ञान चेतना ।।५।।
मैले साधखोज गर्दा गाउठाउ फरक पर्न सक्छ ।
यहाहरुलाई जानकारी भए सच्चाउनु पर्छ ।
यो सबै बन्धुको कर्म र धर्म हैनररु सेढाई ।
सेढाञ्ी,सेढायी,सेडाई,सिलाई सबै लेखेको एकता र एकै हैन र ।।६।।।
मिलौ अरु जन मिले हाम्रो पछि लाग्ने राजनिति घमण्डी संस्कृती त्यागि ।
केहि छैन जीवन सेढाई विचमा सादा जीवन हुदैन बाकि ।।
घमण्डी मन त्रान कर्म त्याग्नु हामिले पर्छ ।
जो बन्धु अघि सरि दुरदराजको विकास प्रविधि भर्दछ ।।७।।
दिई सचेतन मनको शितल सिलाई माझ ।
नमिलेको मिलाउनु प्रकासन गरिदिनु साझा ।।
गण्तन्त्र संघियता छेडि जाती उत्थानमा पनि लागू ।
सब बन्धु माझमा नबुझि विषाद तृष्णा एकाता साचौ ।।८।।
gouli
भैरव गौलिको सन्तानको एक हागो म ।
धनि ज्ञानि थिए बाचीन्जेल कुन्छ गाउमा ।।
भाई छोरा थिए खेति धन्दामा जिएका ।
देश विदेश छरिीए बंश अति छन गनिएका ।।१।।
मेरो मावली कुन्छा गौलीगाउ ।
मामाका छोराछोरी जीवन्त हुनुहुन्छ ठाउठाउ ।।
देश विदेश फैलिएको ऐश ऐश्वर्य फिजाई ।
१७ साल तिर नचिन्ने कुन थिए र गुरु प्र गौलिलाई ।।२।।
ओइलिएको क्षण
द्यौराली चौतरीवाट फिजिएकोरविकिरणले जननीमाताको उर उष्णता समेटेर हिरहेको वायूकोद्योतक थियो।चौतफि प्रभातफिरि लगाईराखेका प्रत्येक किरण नया आगमनको साईतसंगै वनस्पति र प्राणिविच उत्छेदन चाहन्थे।इश्वरीय अनुकम्पा तमाम जीवात्म आत्मरक्षाको सहज परिकल्पना रुचाउथे।त्यसैले प्राणि चोलाको सहजता वहिस्कृत थिएन साथै तिरस्कृत पनि।उपयोग र उपभोगमा रम्भ्य प्राणि र सृष्टिको परिकल्पनामा पूर्णतय सफल अनुयायी थियो उ पनि।गन्तव्यको पाशविक स्थूल मानसिकतामा बाधिएको विकराल प्रलोभन(साम,दाम,दण्ड भेद)को वशमा राखि सौहाद्रताका साथ सहशौ आयमका परिवेश रितयाउथ्यो,विलकुल सतयताको लागि।
जीवन मूल्यहिन थिएन,स्थायि मनयोग्य स्वतन्त्रता उ एक आपस्तमाबाड्न सक्दछ।मानयताले सृष्टिको अपूर्णलाई माधूर्यको रुपरंग सजाउछ,सन्त्रासमा नबाचेको लोलतरङ्गमा किर्तिमानको डुबुल्कि स्वच्छ हुदैन।त्यसैले उ आफूलाई दर्जनौ त्याग र सहनशिलताको परिवेशमा आफनो किशोरअवस्था व्यतित गर्छ। चहे उस्को बस्तुगतशैलि कम होस,पुस्तादेखि दाजिएको प्रकोपहरुमा विसगतिवाद तोड्दछ र सिर्जनाको उमेद हराभरा छोटो जीन्दगीलाई त्याग तपस्यले भरीदिन्छ।प्रकृतिको कम्मर दुई दिपहरुको कौतुहल उत्साहलाई शिवभक्ति चाहनु,व्यापक मनयोग्य भोग चाहनु पनि तपस्वी नै हो।सृष्टिको रोजाई र मान्यतामा थियो,न की सहानुभूतिको परिद्योतक विराट सदभाव एव अनुकम्पाका अभिवयक्ति आशातित भएपनि जीवनको विलक्षण प्रलय यूगोदेखि नरुचाएपनि परिचालित छ,सायद यसैको उपद्धेयता हो कि मनुष्ययोनी पनि।
ज्े होस सौन्दर्यको ओतप्रोत प्रकट यो चोला मान्यता र सिर्जनाको सम्वन्धित माधूर्य हो, न की बाहुल्यताको स्तव्ध।विश्वस्त चालचलन,अनियन्त्रित प्रकोप,तात्विक आ१छना र सुखदुखको पाशविक स्थूल हो मनुष्य जीवन।उत्साह र ज्वालन्त छायाविच छेलियो,स्वतन्त्रता ठानेर वन्धनमा वाधिने विलिन अवधारणको गन्तव्य सत्यता हो। साक्षत्मक चाहनालाई सिर्जनात्मक फाटमा वाधिने प्रगतिशिल कलाको उन्मूक्तिको सजावट नीयन्त्रीत वहकाउ आफना विपुलहरु स्थान समेटेर अन्ततोगत्व चलिरहने तादम्य ज्वाला हुनेछ जीवन।............
कुरा बैषाखको हो,म रोमन्चित शहरिय वातवरणको वैषाखि तापेर दीनहरु ीवताउथे।छेद सवच्छेद भाषण भूमिका र आदर्शले वाधिएका नाराजुलुस विकास र प्रविधिको कौतुहल सत्यता पर्खिएर कार्याकर्ता दिन विताउथे।क्षणहरु हतकडीलाउन र आफना बान्धवको युद्ध पराजयठानि मार्दथे,क्षणहरु राजनैतिक प्रकोप,परिवर्तित लहरमा शिक्षा स्वास्थ्य खाना संद्धियता प्रजातन्त्रमा गाउघर समेट्ने लहरमा विश्वस्थ रमिते भिडमा खचाखच थिए।विविध व्यानर,तुल,झण्डा नाराका स्वतन्त्रतानै उत्साह थियो।तुरुन्तै रित्तिने भाषण,कोण सभा,जुलुस आदर्शको नियति वा राजनैतिक चाटुकता कादम्वनी निसासीएरसिर्जनाका अमुक क्षण,पलहरु श्ून्यप्राय रहेपनि उत्साह चुलिएको छ।जीवनको सार्थकता चाहेका वटुवा सामाजीक उत्थानको लागि छटपटाउथे,पारिवारीक बन्धनमुक्त नर नारी सिर्जनाको प्रक्रिया र रोजिरोटि छोडी जीवनदर्शनको उन्मुक्ति गर्दथे।मन बचनको पिजडावाट चरी उडेर सत्य,तथ्यको सुन्दर पंक्षिका पंखासरह हावामा तैरने र उड्नेझै हरियाली सजाएर चुच्चो चलाई आवज दिएको जस्तै मानकलोरव थियो।एक अर्कालाई नियाल्ने झम्टा र संगतको परिधि थियो नकी युद्ध वीभत्सा वा त्रसाद पिडा।
उत्साह उमङ्गको रोमान्चित नयन चौतफि सिर्जनाका लहर विछाएर,मिठा उदघोषण र वृतविच एकत्रित थिए।दर्जनौ मुक्त नरनारीले खचाखच भरीएको टम्म मिलेका पार्कका वार फूल आफिालिएका ध्वानी खुला सभाको गुन्जयास थियो।रहस्यमयी उदगार र अभिव्यक्तिको कुरुक्षेत्र,रौरवकुण्डा ठानेपनि विश्वास सिद्धान्तमा अडिग जनता क्षणको अवणिनिय तृष्णले व्याकुल थिए नकी सौहार्दता र सहनशिलनमा।चिन्तका खडेरीहरु ीवकास र प्रविधि नदेखि मर्ने भयले,उत्साहले सुसज्जित प्रणयसुत्र चिन्ता अनन्त प्रवाहित हुदै पलपलमा प्रजातन्त्र विझाउथो।जवानीमा छादिएका वाहुली,यौवनाविच चर्चिएका ठट्टा प्यारले ओपोत पाएपनि सामाजिक मान्यताको बन्धन ननग्याउनु सक्षम थिए,आशाको किरणमा बन्धुको संशय हेरेर।लेखक हुने हुदा ज्ञानको कमि,स्वतन्त्रताको प्रजातन्त्र समय र वस बाहिरको लोभ,झुण्डाविचको शाान्ति प्राकृतिक मोक्ष्को कर्मयोगलाई प्रधनता दिन्थ्यो।अभाव गरिवव विच थिचोमिचोको प्राणलीमा हुर्केको हुदा परिपकवता समन्वयको लागी सजाएको दौतरी अनन्तटाढा थियो।तरङ्गका कल्पित कल्पित अश्वरोहि मेरो प्रजातन्त्र टम्म बाधिनु सहज थिए,तर पुरुष प्रधान्य समाजमा मनग्ग चिन्ताले नारी मनको दैलने र मनमझेरी उजाड थियो,खिड्की खोल्ने युगको तपस्वि बन्ने छ।स्वच्छ र सुन्दर भविष्य सजाएका आसुका विहानी मुस्कान र लहरविच स्वेच्छवदनमा वाधिनु तव समम संर्घषशिल हुनेछन्,जवसम्म कर्मका लक्षित सर्मपणविच आपस्थमा समत्वभाव वा धनि गरिवको खाडल नभएको समाज सृजना हुन्छ।यहि केहि गज पर समाजले अलग्गाएर एक्लै बाच्ने एकल सानिको कच्चि इटा र पराले घर,विपुल अन्धपरम्परा घोकाएर शोसित समाज।जहा बोल्नेहरुको बहिस्कृत सक्षमता छरछिमेकमा थिएन,नबोल्ने निमुखा बनि वूतोको गुजारेहरुलाई झिझोले मूठो पोले झै बाह्रय र आन्तरिक सामाजिक वेदनाको समेत मोक्ष पाइदैनथ्यो। ग्रिवीको दुखजेलोमा बाचेका कैयौ दिनरातका पसिना सामन्तहरुको सत्यताम र प्रलोभन थियो न की समाजवादको विपूल।
साझ परेको छ,सानी घरमा चुलोचम्को धन्दाले व्यस्त छ,उस्कीआमा आजको खुसियाली आफनो कोखमा पोख्न उन्मत्तछे,जयाद,सफेद ईच्छा सजाएको पुरुषमाथि पत्निको टहक मनयोग्य भएपनि विश्लेषण योगय छैन।ढिडो र गुन्द्रुकको हषित गरिवदम्पतिको चन्द्रवदन प्रष्ट थियो।अचानक नाशवान महभूकम्पको प्रलयलहरले उक्तघर भत्तिकएरनृस हत्या प्रकृतिले गरिदियो।बाची बसेकी छोरीको।हाय विडम्वना।सानी त बाची कैयौ दिन रात अर्काको रोजगारीको मुख ताकिनयो समाजको नरसंहारले गाउमा धेरैको विपति ल्यायो।
अब त उ कसैसंगसामाजिक मान्यता र प्रजातन्त्र हैन पेट पालि काल पर्खन दासि जीवन जीउन पयो।जीवनको कौतुहल संशय न काल न कलिले रोक्छ,पूर्नस्थापनको लागि अएको रकम गाउले मुखियाले चैन गरे।यति कि मासिक जीवनवृति भत्ता समेत उनैले बुझे।के भयो त भ्रष्ट समाजको जीव कौतुहल,खोई त समानता अनि प्रजातन्त्र।अब सडकमा उत्रिदा के होला,बन्दुक र राईफलका कुन्जमा कुन बाहदुरी होला?जनता दिनदहाडै मारिएको छ,सशोसिएको छ,घर समेत सुरक्षित छैन मूल तत्व र राजनिति के चेतना यहि हो? म पनि एक तमासे छिमेकी हेर्न सुन्न सक्छु सोचले उन्मुक्ति दिने खै को हो ?
अस्तु।
अदुःख नवमी व्रत
अदुःख नवमी व्रत सनातन हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले मनाउने एउटा विशिष्ट पर्व हो।१ प्रत्येक वर्षको भाद्र महिनाको शुक्ल पक्षको नवमीलाई अदुःख नवमी भनिन्छ। यस दिन विशेषतः नारीहरूले वैधव्यजन्य कष्ट निवारणका निमित्त माता पार्वतीको पूजा(आराधना गर्ने गर्दछन्। यस व्रतको पालना गर्ने नरनारीले दीर्घकालिक दाम्पत्य जीवन, सुखसम्मृद्धि, सन्ततिमा आरोग्यता र श्रीसम्पत्ति प्राप्त गर्ने विश्वास गरिन्छ। विशेषतः पूर्वोत्तर भारतको बङ्गाल र आसामका साथै नेपालमा पनि सनातनी दम्पतिले यो व्रत लिने गर्दछन्।२
औरंगजेब
बिश्वविजेता स्वम्घोषित आलमगीर नाम अैरंगंजेव ।
यिनै थिए कुमाउबाट धपाउने भारतिय योद्धा एक ।।
मुगल शासक भारतिय मुस्लिम विस्तारवाद अति ।
खेदे मारेकाटे जनै र कौपिन धारी भेटेका जति ।। १
लादि ईस्लामीसरिया कानुन कुमाई सेढाई पनि भागे ।
जात,नारी, परिवार र धर्म रक्षागर्न झुलाघाट तरे ।।
महाकालि त्यो तरि नेपााल भागे धेरै उह िमर,े काटे ।
बचेका सीमाको नेपाली फौजी ब्रम्हाण सेढाई बाँचे ।।२
आर्यूर्वेदका अंगमा
१. शल्यतन्त्रले शारीरिक र मानसिक कष्टादी निवारण विधि ।
शरीरका कोष र तन्तुमा ढुङ्गा,फलाममा भएको व्रण,द्दष्टा,गर्भरुप शल्यको निधि ।।
निवारण यन्त्र,क्षार,अग्निको उपयोग माध्यमले गरिन्छ ।
यही तौर तरिका विधिबाट गरिने उपचार शल्यतन्त्रले दिलाउछ ।।
२.घाँटी,शिर,नाक,कान,आखा मुख आदि घाँटी माथिका भागहरु ।
जनको शालक्यतन्त्रले उपचारमा जाने प्रक्रिया हठ उपचारका जगहरु ।।
३.जठाराग्नी त्यस्को दोष,प्रदोषबनि शरीरका अंग बिषेशमा रोग निदान ।
स्र्वाङ्गत रोग,ज्वारो,शेष,उन्माद,कृष्ट,प्रमेह,अतिसारमा हुन्छ काय चिकित्सा ।।
४.अदृश्य शक्ति देव, असुर, गन्धर्व,यक्ष र पितृ आदि मृतात्माका कारणको रोग ।
शारिरीक्,मानसिक कष्ट,शान्ति,होम,उपवास,यज्ञले भूत तन्त्रविद्याामा आरोग्य ।।
५.शुक्र र शोणितमा रज,तेज,कान्ति र शुद्धि गरी गर्भ र जन्मको रक्षाको सूतिवायू ।
शिशू रज विज,पालन,पोषण,गर्भाधान,बालग्रहादीको स्वास्थ्य सुरक्ष्ाँ जीव कौमारभृत्य तन्त्र र प्रसूति ।।
६.सर्प,किट,किरा माकुरा,विच्छि मुसाको दंशमा बिष नासि रोगनिवारण गर्नु ।
विधि,निति,तौर तरिकासंगका अगदतन्त्रमा संयोजन,संवाहक छ उपचारमा पर्नु ।।
७.रसायनतन्त्रमा औषधीमूलोले रक्त,नशा नासिका र जीवको कोष चिकित्सा ।
रस शोधन गरी रुप।गन्धको मात्रमा जीव चल्ने यि हुन साधना तन्त्र।
परम्परागत उपचारस्
जन हो बिहान सबेरै उठ्नु राम्रो बानी अनि योग तथा शारीरिक व्यायाम गर्नु पनि ।
काम नै भए पनि बेलुकी ढिला सुतेर बिहान चाँडै उठ्दा आरोग्य फूत्र्ति हुन्छ भनि ।।
समयमा आहार चाँडै सुत्ने र बिहान चाँडै उठ्ने बानी स्वास्थ्य तथा पथ्य भोजन खाने ।
शुद्ध पानि पिउनु बिहान उठेर व्यायाम गर्नु, चिया–कफी ब्रेकफास्ट खानु हुन्छ जानी।।१।।
आरोग्य बन्ने चाड कल्याण मनाउने हो भने बिहान सबेरै विस्तरा छोड्नुपर्छ ।
काम वा अफिस जानु १५ मिनेटअघि उठेर कचकच गर्न भन्दा स्वम् रहनु हित हुन्छ ।।
आराम रहि ६ देखि ८ घन्टा आरामले सुत्दासम्म भोक तिर्खामा पानी पिइदैन ।
समयको लामो अन्तरालको बीचमा उठि पानी पिउनु अनिनित्य कर्ममा गइन्छ ।।२।।
शरीरको अनावश्यक कुरा पनि मल मुत्र बाहिर निकालिन्छ ।
तव बिहान योग गरी वोसो मोटोपन कोल्डस्टोरेजपनि घट्छ ।।
कव्जियत श्वास नाडि ध्यान तथा लामो समयसम्म सास लिने आसन गरीन्छ ।
खुस मन बचन कर्म र खुल्ला चित्तले पूरै दिन ऊर्जामय बनि रहन्छ ।।३।।
पायल्स चिनिरोग दम रोगी बिहान पेट सफा गरि मन तातोपानीमा कागती र मह मिसाएर पिउनुपर्छ ।
खानपिनले मोटोपन नश नाडि दिल र मन पनि सहि काममा लगाई रोगकम गर्छ ।।
चञ्चल नवनि बिहान एक्सरसाइज, एरोबिक्स, मर्निङ वाक वा जगिङ गर्न राम्रो हुन्छ ।
तन मन आलस्य हटाई फ्रेस महसुस गर्न बिहानै जल क्रिडा वा नुहाउनुपर्छ ।।४।।
सफा हुन जुन समयमा पनि नुहाउनु तर फ्रेस महसुस गर्न बिहानै नुहाउनु पर्छ ।
असल दिनको सुरुआत पानि जुस चिया–कफी वा योग ध्यान गरि ताजगी बनिन्छ ।
कालो चिया, कफीले दिमागलाई क्रियाशील गराए पनि शरीरमा हानि पुर्याउँछ ।।
तामाको अंखोरा वा करुवाको पानि, जुस पिउनु फाइदाजनक मानिन्छ ।५।।
काममा जानु पूर्व ब्रेकफास्ट गर्न र पेटभरि नास्ता गर्नुपर्नेर्छ ।
ब्रेड, ओट्स, कर्नफ्लेक्स तथा फलफूलका साथमा अण्डा पनि खानु वेपर्छ ।
ठण्डि ठाउमा चियामा अदुवा मिलाएर पिउनु हितकर रहन्छ ।।
केहि थकान महसुस भएमा अदुवाको चिया हितकर हुदा आलस्य हटाउँछ ।
पेटको पीडा हुनेहरूले एक चम्चा रोग हेरी अदुवा मरिच मिसाएको चिया पिए दिन खुसि बित्छ ।।६।।
एकादशि
एकादशि ब्रत
एकादशी ः
लोकहितमा बिष्णु लक्ष्मी रही उपद्रवहरु नासी सारा ।
महपूण्य एकादशी उपाशक बनि भक्ति बिष्णुको गाएर ।।
उपष्येले बिधिपूर्वक विश्वरुप तुलसी पुण्यरुपमा पुजी ।
द्धावदशिको सूर्योदय पछि भक्ति आराधाना पुजामा बैकुण्ठ पद धारी ।।१
एकादशी तुलसी तिलको दानमा जाने बैकुण्ठ पुण्यवास ।
स्नान एकाभक्ति उपवास नित्यपुजनमा तिलक छ आप्रवास ।।२
घृणगरी पुरुषेत्तम र द्धावदशिको पाप कर्म गर्नेहरु ।
दूरत्याय माया भोजनमा परी जन्म मरण पर्नेहरु ।।
नरक भोगी सनातन बैकुण्ठधाम जाने छैनन् यिनिहरु ।
विशालक्ष्मी र शेषशैया बिष्णुको भक्ति गर्ने छैनन् बरु ।।३
शेषनाग दिग्गजका मनमा देवले पृथ्विधारण बताए ।
आफना कर्म र नितय क्रियाले सप्तदिप धारण गर्ने गराए ।।
सबै स्थवर जङ्गम लोकसिद्धि ब्रम्हादी भक्तिमय बनाए ।
बैभव हटाई उपवास एकादशी विधान कत्व्र्यले रचाए ।।३
नासी पाप उपासकले आरोग्य पुस्त र सात जन्म तक।
ब्रत न्यास जप तपका कला धर्म अर्थ सृर्जि्दिनु कामका ।।४
एकादशीले पापबाट बचाई सिद्धहस्त र ईन्द्रियहरु ।
उपवासबाट तिर्थ भक्ति भोजन रोक्नु प्रण रोक्नेहरु ।।
मोहित हुनु नित्य जप तप शुक्लपक्ष र कुकर्म कृष्णपक्ष ।
ब्रम्हघाती शुरापान चोर व्यभिचारी कुकर्म नासी समकक्ष ।।५
भजी बिष्णु लक्ष्मी शुद्धस्नान अन्नजलको आहारा ।
साप्तिकी खानु अभक्ष रोकी शंसय वर्ण आश्रम सारा ।।
संस्मरण गरी पितृहरु वेद ब्रम्हा सारा विस्तार ।
उपासक बन एकादशी सूर्यकाल चक्त जीवका घर ।।६
एकादशि ब्रत ः
सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैल ।
गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाल ।।
नर नारायण बिष्णु तलाउका कमल फूलल ।
शयन बनाई दिव्य दर्शन गरका सढाईल ।। १
उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई माक्ष्ाँ दिन १
बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखाज मठमन्दिरल ।।
नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन ।
कुल वंश जन्मदिन लाई सम्झी धैर्य रहन ।। २
छारा छारी पढाईमा रहपनि गर्नु नित्य आदार ।
एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा ।।
सिकाई चरित्रका सिका दिनु पालन गर्नु सब ।
त्यागि कुभाव सत्वका पालन हा बन्धुका ।। ३
सक सब एकादशी उपास्नु नसक ठूला एक ।
श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारल पुजा दख ।।
मकै,पुवा,राटि खाई शरिरका स्फूर्त रुपधारी ।
फरी जनै,चाला कपडा स्नानल गर्नु तपादी ।। ३
एकादशि ब्रत ः
सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैले ।
गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाले ।।
नर नारायण बिष्णु तलाउको कमल फूलले ।
शयन बनाई दिव्य दर्शन गरेका सेढाईले ।। १
उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई मोक्ष्ाँ दिने ।
बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखोज मठमन्दिरले ।।
नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन ।
कुल वंश जन्मदिने लाई सम्झी धैर्य रहन ।। २
छोरा छोरी पढाईमा रहेपनि गर्नु नित्य आदार ।
एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा ।।
सिकाई चरित्रको सिको दिनु पालन गर्नु सब ।
त्यागि कुभाव सत्वको पालन हो बन्धुको ।। ३
सके सब एकादशी उपास्नु नसके ठूला एक ।
श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारले पुजा देख ।।
मकै,पुवा,रोटि खाई शरिरको स्फूर्त रुपधारी ।
फेरी जनै,चोलो कपडा स्नानले गर्नु तपादी ।। ४
न्वारान कर्म ः
पुष्ट गर्भधान सकल गर्भिणी स्त्री घरपरिवार ।
स्वधर्मि रहनसहन प्रष्ट उर्वरा अनुवंशिक घर ।।
लिपपोतले ऐपन चोखो गरी गाई गोवरले पोत्नु ।
दुवो तुलसी रक्तचन्दन पुष्प फल सामाग्री खरिदनु ।। १
बालक जन्मेको घरमा तामाको दिप सधै बालिदिनु ।
शुद्ध तेलभरी टपरीले ढाकी अगज स्थानमा छोपीदिनु ।।
शुद्ध ध्यूमा पकवान आमालाई रुचे जति खाना दिनु ।
दैनिक ४ आहार निन्द्रा यथेष्टमा पर्छ आमा सेकिनु ।। २
अमृत बोली हसिमुख घरपरिवारले नरम बोलिदिनु ।
बालकलाई सेक ताप तेलमा राखि दिपक बनाउनु ।।
घर भान्छामा प्रयोग भएका लुगा खरानीमा पकाउनु ।
सफा गरी सुतक चोख्याउदै छैठी भावीको पुजन गरिनु ।। ३
पूर्ववत् कर्मादीले ११ दिनमा न्वारान शुद्ध गरिनु ।
कर्ताले पुजा सामाग्रीका साथ चोखो स्थान बसिनु ।।
सूर्यदेव थापि अर्घा दिई फूल अविर तिल कुश लिनु ।
चोखो पुरुषजनले संकल्प गरी गहुत कोठा चोटा छर्कनु ।। ४
कोरा चामलको पिठो अविर रेखिले वेदी चोख्याउनु ।
लिप पोतले षटकोणमा कोमलको पुष्प बनाउनु ।।
सालको समिधा चाप वेली चम्पाले बेदी थापिनु ।
१२ इन्चका समिघा हवन गर्ने २ वोहतामा होम गर्ने ।। ५
चरेसको थालमा४टुक्रा कुश२५०ग्राम पूर्णपात्र चामल राख्नु ।
गणेशको पुजा,मात्रको पुजा कलस आर्सिमा थाप्नु ।।
२५० ग्राम चामल भरी टपारीमा राखि नवग्रह थाप्नु ।
रक्षा मन्त्र पढी नवग्रह शान्त बनाउदै शास्त्र पढनु ।। ६
धुप दिप नैवेद्य भेटीले मन्त्र शास्त्र अरु पढनु ।
चरेसको थालीमाम फुल बटुकामा शुद्ध ध्यू राख्नु ।।
२५० ग्राम लाह चरु धान चामल ध्यूले बनाउनु ।
सूपोले होम्दै आफनो शुभकार्य देव संम्झी होम्नु ।। ७
पहिला शुद्ध पिठो ३ पटक पछि चरु सूपोले राख्नु ।
शुद्ध जनै धारण गरी ठुलोले न्वारन नाम बोलिदिनु ।।
मानि आएका सबै देविदेवता भाकलमा हुम गर्नु ।
धुप दिप नैवेद्य सहित सबैमा रक्षाबन्धन बाधिनु ।। ८
कर्ताले पुजा आजा गरी पर्छ वंशज चोख्याउनु ।
दक्षिण संकल्प अभिषेकले सबै बन्धु जन चोखिनु ।।
सुत्केरलिाई गहुत ख्वाई कर्ताले सरोमा छुवाउनु ।
बच्चा र सुत्केरीलाई सूर्य दर्शन गराई रक्षा गरिदिनु ।। ९
४ भाग सिधा ब्रम्हण बोलाई नान्दी ३ पुस्ता फुकाउनु ।
कार्यसिद्धि भई बाकि फूल अविर शेष सबै बटुली ।।
मात्रा सेलाउनु कुवा वा धारामा कर्ताले समाली ।
जम्मा भएका भाई बन्धु छर छिमेक सबमा प्रसादी ।। १०
चरु अन्य टिका दक्षिण दिनु टिक फुल यथासक्यादि ।
निम्तनु बाबुका ३ पुस्ता आमाका ३ पुस्ता तकमा ।।
विदाई गरि छिमेकी खुस रहनु शिक्षा चेतना सबमा ।।। ११
व्रतवन्ध ः
गायत्री, ब्रम्हा प्राणशक्ति मन्त्र हो शुष्म अणु प्रस्फुटन ।
प्राण,अपान,व्यान लाई व्यवहारिक दिव्यशक्ति शरिर संचार ।।
शरिरमा कोषिय उर्जा मान्र्ने आशक्ति र अहं कुभावना ।
ईच्छा शून्य र कर्म एकमा जिवन धर्म बाच्ने संभावना ।। १
जुराई दिनफरक पारी जन्मसाल हेरी मं ।
जुटाई भाई वान्धव निम्तालु सबमा संगोल ।।
नुहाई बटुक फलफुल नैवेद्य खाना पाकवान ।
जुटि गृहणी सहयोगसबले तुल्याउनु भाग्यवान ।। २
वटारी कसर,गणेश रोटी यावत घर सरसफाई ।
चारपाटे वेदी बनाउनु पुरुषजनले सिमलदारुलाई ।।
बाध्नु वाविया डोरी आप,चाप,पुष्प आर्कषक ।
ध्वाजा पतका नाना अविर चन्दनले धप्पकक ।। ३
लिपपोतको जगेमा होमन चरु ग्रहादिका टपारी ।
निम्तनु बटुकलाई चोखो ध्यान न्यास मन्त्र सुपारी ।।
चदुवा टागिएको जगे केराका खम्वाले सुन्दर ।
ग्रह शान्ति नानीमुखि स्थान ऐपनले लिप्नु सरर ।। ४
दियो कलस फलफूल र तोरण सकेसम्म सजाउनु ।
पहिलो दिनबालेको पुजन दियोमा गणेश थापि जगेमा ।।
कपडाको टुक्रा,छुरी जनै दुम्सिकाडा चरेशको थालमा ।
कर्ताले नयाँ जनै धरी जगेका सामाग्री सब पुज्नु ।। ५
मात्रीका,१६ वेदी चढाई दोश्रो थाली सामाग्रीले वेदी ।
ले कुमार पुज्नु तबमात्र पर्छ बटुकको कापाल खैरनु ।।
तेश्रो वेदी गई शास्त्रजानेका वटुकलाई गोप्य राख्नु ।
ॐभूभूर्व स्वहः....पाक्ेय दोष नदियते गुरुशिक्षा लिनु ।। ६
३ पटक मन्त्र सुनाउनु गुरुले लुकाई दिक्षा दिईदिनु ।
वाधि पोको आकको काठमा बाघछाला भिरी कमन्डलु ।।
भवन्तु भवन्तु भिक्षन्देही भनी नहडवडाई धारण ।
आमाबाट २ नैवेद्य १ चामल भिक्षा माग्नु कामना ।। ७
मामालाई संगमा रआउने सित बन्धु सित भिक्षा लिनु ।
१ वेदी काशी वनारश वेदवेदाङ्ग पढाउने भनी छुट्टै पुज्नु ।।
सबै पुजन सिद्धाई टिका दान दक्षिणले भोज खुवाउनु ।
नव प्रचलनका तडकभडक र बहकाउ सब नभित्राउनु ।। ८
संस्कृति छ तिम्रो व्रतवन्धमा मांस,धुम्रपान धनि गाठ ।
मद्यपान नगर्नु जपी लिनु गुरुको गायत्री सदा पाठ ।। ९
८४ पुजा वा जंकु ः
गर िपुजन नर नारायणको श्रीबृद्धि ऐश्वर्य ।
चिरकालजिवी अमर अजर ऐशको धार्य ।।
वंशज पुस्ता सब देखे भागवत नवाह पुजी ।
डाकी भाई बान्धव संगोलमा गरी कर्मादी ।। १
फूलप्रसाद अविरमा रथमा सन्तती पुराले ।
तानी हर्षबढाई गरििदनु आसिक बुढिबुढाले ।।
नुहाई कानमा सुनमुन्द्रि मणि माणिक्याले ।
नसके मोहले ढाकीदिनु सबै सेढाई भाईले ।। २
ईच्छा केहि भए चिरकालको गरीदिनु वैरले ।
निधि हुन अग्रज जननीका बसे बाचे चिरकालले ।।
अमुल्य पूर्खा स्याहार्नु अदम्य शाहस धैर्यताले ।
नबोल्नु दुरवाच्य,अपाच्य जानु छ हामि सबले ।। ३
खण्ड आ
पशुपतिको स्तुती
गणेशः
शंकरः
देवी
सरस्वती
हनुमान ः
पाञ्चायन पूजा विधि
आईतवारे ÷ देवि पुजा
वायू पुजा
भङ्गेर पुजा
घर पुजा ः
न्वगी खाने पूजा
लुतो फयाँक्ने
सुख्खा भए महादेव पुजा
नाग पूजा
ब्रम्हाको पूजा किन गरिदैन ः
आदिम कालिन बन्धु स्वास्थ्य
एकादशि ब्रत
न्वारान कर्म ः
ब्रतबन्ध
८४ पूजा
कुलदेवताको पूजा
आ
आरती ः
पशुपतिको स्तुती
पशुपतिका पाँचमुख
पश्चिम मुख सद्योजात उत्तरोमुख वामदेव ।
दक्षिणमुख अघोरतेज पूर्वमुख तत्पुरुष ।।
उध्र्वमुख ईशान तत्व पाँचमुखहरुको वर्णन ।
गर्नु शुभ साझ आफना पिता पुर्खा संम्झना ।। १
विद्योब्रम्ह समान सेत गौदुध फिंज समान ।
कान्ति भष्मैकामै दुबै मिले पित नयन ।।
ज्वालादी पंकित नयन ब्रम्हा ईन्द्रदी कन ।
मरुतादी गणहरुले गर्छन् सधै स्तुति पूजन ।। २
पश्चिम मुखै कंलक रहितै गर्छु म सधै पूजन ।।
उत्तरोमुख वामदेवको प्रार्थना ः
मस्तकमा अति असल गाला छ पण्डुसरदिसा ।
चन्दैको प्रतिविम्व सुन्दर हसि निलो नयन शोभित ।।
भौटेडो गरी हेरदा छन् नयन पूणै चन्दा समान ।
उत्तरोमुख शिवको सेवक म,द गर्छु सधै वन्दना ।। १
दक्षिणमुख अघोरतेजको प्रार्थना ः
कालो त्यो भ्रमरा समान रुपले व्यप्तै छ जसको शिर ।
दक्षिण तर्फ बसेर रौर मोहको टेढो गरी हेरदा ।।
लागेका गहना ति नागहरुको छन् त्यो निलो कण्ठमा ।
शिरमा छन् अर्धचन्द्र दुवैथरी हातमा छ डमरु त्रिशुल ।। १
त्यस्ता श्री शिवको गर्छु म सधै बन्दना .................।।।
पूर्वमुख तत्वस्वरुपको प्रार्थना ः
विजुली बादल अग्नि स्वर्ण अरुण मिश्रित तेज ।
तामा सरी उग्ररुप बालक पिगंलका ।।
सर्प सवार जसकन साथैमा सदा ।
रहने शक्ति ति पार्वती लिन्छन् सदा साथमा ।। १
शिरबाट बग्दछिन् छन् गंगा मुक्तिदायक ।
प्राण स्वरुप शिवको म गर्छु सधै सम्झना ।। २
उध्र्वमुख ईशानको प्रार्थना ः
खुलेको नखुलेको मुखै छ जसको षडविंशो तत्वादीले ।
त्यो भन्दा अघि नाश नहुने ध्यान गर्दछन् योेि ।।
तामाशले रहितै मनै छ जसको शुष्मादी शुष्मै नयन ।
यस्ता स्वरुप शिवको बाचुन्जेल म गर्छु सदा सम्झना ।। १
गणेशः
एक दाँत बाङ्गो नाक भएका श्री गणेशलाई नमस्कार छ ।
शिरमा सिधुर सुहाउने मूसो वहान बनाई हिड्ने गर्नुहुन्छ ।।
आज्ञवान महादेव र पार्वतीपुत्र अन्तस्करणको नमस्कार ।
दिप पछि पुजन तिम्रो भावले हिन्दुत्वको आदार सत्कार ।। १
धनि गरिबका मनमा बस्ने,सत्मार्ग,सद्बुद्धि सहि ध्यान ।
शितल छाहरी दिई ईच्छाएको वा सेवकलाई दिने समान ।।
अनेक फूल अक्षता नैवेद्यले पुजा गरिने सबका भगवान ।
यस्ता तपाईलाई नमस्कार सगै जादा पथिक बन्ने शान ।। २
शंकरः
ओउम्कार शिव,ब्रम्हा बिष्णु सबका अधिपति ।
वहान हास,गरुड,गोरु साढे चढ्ने सुहाउने अति ।।
२,४,१० हात अति सुहाउने तिन रुप भएका कति ।
त्रिभुवनको पति पालक जे चढाएपनि फूलपाति ।। १
रुद्राक्ष लगाउने चन्दन मृगछाला वा खरानी घसि अति ।
सुहाउने हलो,गोरु ,पहेलो बाघकोछाला लगाउने दिगम्वर ।।
भूत, प्रेत पिचाश नन्दि,भृगी गणहरुको साथमा हिड्ने ।
शमसानघाटमा बस्नेत्रिलोक पति ॐअक्षरातित् पढिने ।। २
त्रिलोकका प्राणरक्षक ,परिपालक शुभभजन संस्मरण हौ ।
संसारको फल प्राप्त गरी भवसागर सधै तर्दा सम्झौ ।। ३
देवीस्
माता गौरी,काली कुमारी,चामुण्ड तिम्रो दर्शन पाउ ।
हरि,शिव,ब्रम्हा सहित देव देवी सदा खुसि बनाउ ।।
शिरमा सिधुर लगाई मृगनयनी,यहि नै हो जगतलाई ।
मेरा उपरमा नयनने आर्शिवाद दिनुहवस भक्त समाई ।। १
दुराचारी,रक्तविज,दोषि,ढवागी ,कपटी खोजी कण्ठमुण्डन ।
दिग्विजयी माला बनाई ,खड्क हातमा लिई,उन्मुलन ।।
राक्षसी मुटुफोरी हाम्रोेलागि असुरहरु मासिदिने ।
नवरात्रि,नवरत्न,नवमाला,सृष्टिदाता भनि पहिरिने ।। २
सबै रक्षा गरिदिने तिमि जिवन पालक जगत जननी ।
सुख सुविधामा दुखकठिन हटाउदै हाम्रा फगत नमानी ।।
फूल,अक्षता,चन्दनको पुजनलाई आरती संम्झी दिनु ।
खुस भई सम्पूर्ण चराचर प्राणिमात्रको हितगरीदिनु ।। ३
लक्ष्मिः
धनकी देवि तिमि हौ दाता सेवक पुर्काछन् ज्ञाता ।
जब खड्कन्छ खाचो हरि बिष्णु र अन्य विधाता ।।
धेरैले पुकारी उमा,रमा,ब्रम्हाणि तिमि संसारकी ।
माता सूर्य चन्द्र नारद ऋषि सबकी ज्ञाता सत्वकी ।। १
जब भज्छन् भक्तले धन धान्य शक्ति सरी बन्छन ।
ऋद्धि सिद्धि स्वर्ग पातलको अनुभव स्वजन गर्दछन ।।
धर्म कर्म मन बचन शुद्ध हुन्छ,जुन द्धारमा तिमि छौ ।
सर्ब सम्पन्न हुने असम्भव पनि सम्भव हुने तिमि हौ ।। २
यज्ञ वस्त्र खाना पिना सब मिल्छ साथमा बसिदिदा ।
सब गुण मठ मंन्दिर सुन्दर हुन्छ भक्तिभावमा बसिदा ।।
काम बन्छ हिरा मणि सब मिल्छ कोमल चरण पाउ ।
हामि सधै तिम्रो महिमा गाई परिपालक बन्न पाऊ ।। ३
सरस्वती ः
पहिलो भारतीनाम,दाश्रोमा हौ सरस्वती ।
तेश्रोमा शारदादेवि,चौथोमा हंसाहिनी ।।
पाचौ हौ श्रीजगन्माता,छैठो हौ वागेश्वरी तिमी ।
सप्तमी नाम कौमारी,वरदायनी हुन अष्ठमी ।। १
नवौमा सिद्धिदात्रीमाँ,दशौमा ब्रम्हचारीणी ।
एघारौ चन्द्रघण्टा हौ बाह्रो माता भुवनेश्वरी ।।
पवित्र बाह्र नामैले त्रिसन्ध्य गान गर्दछन ।
ब्रम्हारुप भई देवी,जिब्रोमा पनि बस्दछन ।। २
हनुमान ः
कला हौ सृष्टिको मानव जाती र धर्म संकायको ।
सेवक हौ राम सिताको समिप कत्र्तव्य परायणको ।।
बाहुबलकै कारण पहाड उढाई रामकालमा सिद्ध ।
सञ्जिवनि वुटि जडिवुटी हौ सहयोगी अन्जनी पुत्र ।। १
सृष्टिका नर वानर तिमि साधु भक्तपनि अति ।
जे सुम्पियो दुष्ट रावणको लंका भष्मैको दुर्ग्ति ।।
टाढा थियो सात समुन्द्र पार गरी दहन लंकको ।
खोजी सितालाई औठी चिनो दियौ निशकांको ।। २
भोकि मैलि नियाउरी सिता विचारी खोजी हेरी ।
रामको औठी पास गरि पहलमान विर ति यी ।।
असुरको भष्म गरीखाई फलफूल बृक्ष लतामा ।
नाशभो बगैचारावणको जल्यो लंका सबका ।। ३
लक्षुमण मूर्छा थिए वनफूल औषधी लिन ।
द्यौ हुन्छकी भनि ल्यायौ पर्वत उठाईकन ।।
संजिवनि वुटि दिई विउत्याई लडाकु सारा ।
रावण दुष्ट व्याभिचारी हारे सत सिताउपर ।। ४
रामको भक्त तिमि वाया हातले असुर मार्ने ।
दायाँ हात भक्तिमा थियो गद्दा राम्रो प्रहार गर्ने ।।
शुर,नर,मुनि सब हामि तिमिलाई संम्झन्छौ ।
बैकुण्ठबासी भनिकन हामि धुपदिप अर्पन्छौ ।। ५
पाञ्चायन पूजा विधि ः
नुहाई शुद्ध सामाग्री र मनले आचमानगरी बत्ति बाल्नु ।
ऐपनमा दिप,शंख घंण्टा फुल पुष्प अविरले पुजा गर्नु ।।
ॐस्वास्तिनोमस्मीमीता भनी पाठले गणेशमा चढाउनु ।
भूईमा शुद्ध गरी पुजाले अर्घमा दहि सहित पुजा गर्नु ।। १
शुद्ध रातो फूल सूर्यङ्गीत थालीमा राखि सूर्यादी अर्घ दिनु ।
फूल अक्षता चन्दन अविरले पाञ्चायनलाई आर्सिमा पुज्नु ।।
गणेश (शालिग्राम)विष्णु,शिव, ,सूर्य, कालिको प्रर्थाना गर्नु ।
फूल अविर नैवेद्य अक्षताले पुज्दै कुल कुलायन सम्झनु ।। २
शंखा घण्टा वजाई धुप राखि अर्घा घोप्टाई पुन पुज्नु ।
पुन अर्घा उठाई आचमानले शुद्ध भई टिका लगाउनु ।।
छोरा छोरी श्रीमति कन्या खोजि टिका फूल प्रसाद दिनु ।
हटाई भार िमन अन्तस्करण स्वच्छ सुन्दर भई निस्कनु ।। ३
कुलदेवताको पूजा ः
कालनरसिह अवतार काल भैरव थिए युगिन शक्ति ।
बोलि ॐहिं क्लिम राहु केतु भैरव देविमा आशक्ति ।।
१० वटा सालका सिमलदारमा बाधि बावियो तोरण ।
बास उखु केरा सजिसजाउ बनाउ कुलायन थान ।। १
तोरण संगै काचो धागो चदुवा पुष्प फलफूल ध्वाजले ।
सिर्घार्नु कुलदेवमा रातो र ईष्टदेवलाई सेतो कपडाले ।।
मिलाई सबघरको सरदाम डाली र थाली मिलाईनाले ।
चाहे जति कर्ता बसिदिनु मूलकर्ता १ पछ्छाई ।। २
चाप चम्पा वेली आप वर पिपल स्वामीका पता ।
राखिथानमा दाहिने कुलदेवता ५ सुते वत्ति बालि ।।
वाया ईष्टदेवता सरदाम ३ सुते बत्ति सामाग्री आदि ।
५वटा तामा शुद्धतेलका बत्ति बालि ब्रम्ह वेददी ।। ३
स्त्रीले१०८ फूल अक्ष्ाँता केलाई नियमसंगत पुज्नु ।
सालका समिधा राखि चरु होमी सब देव होम्नु ।।
पुज्नु ईष्टदेवता गणेश थापी दियो कलस सजाउनु ।
ग्रह लग्न भाकल लागी भागी जानी नजानी पुज्नु ।। ४
धुप दिप नैवेद्य भेटीले सबबन्धुमा टिका पर्छ पठाउनु ।
दिप कलस गणेश गौरी अष्ट चिरन्जीवि फूल चढाई ।।
चन्दन जनै सुपारी बेलपत्र गौदुध पायास खिचडी दिई ।
शिवको पाठ स्तुती शास्त्र मन्त्र भट्टाउनु कुल वेदादी ।। ५
काल भैरव कालिकालाई वोका नरिवल भाकल गरी ।
नैवेद भेटी पुर्खाको चण्डीपाठदी मन्त्र गगनभेदी ।।
शुद्ध ध्यूमा गृहणीले बनाई पाकवान नैवेद्य शुद्ध भई ।
घर मन्दिर सरसफाई गाईगोवरले पोती ऐपानादी ।। ६
भुरसी गरी करम पात्र पुर्णपात्र पञ्चामृत चढाउनु ।
गोरिल कालिका वायूलाई आफनै घरको सरदाम दिनु ।।
सब बन्धुत्को कल्याण चाही काल भेरवलाई बलिदिनु ।
बोका पुत बढाई बिहे आदि सबमा नरिवल चढाउनु ।। ७
बाडि प्रसादी घरघर ध्वाजा पतका बन्धुत्वमा पठाउनु ।
एकै रंंगको बलिको रगत र कलेजो झिकि वोहतामा ।।
वा नरिवलको पारि टुक्रा सहितको वोहतामा राख्नु ।
पुज्नु थानी मानी कुलदेवता इष्ट देवता होमीदिनु ।। ८
होम गर्द लिएको कर्ताको मकै सबै चढाई दिनु ।
धोती पाटो सहितको कर्ता यज्ञपवित्रा फुकाई पुज्नु ।।
बैषाखी पुर्णेका दिनमा दान तप बर्षेनीगरि वंशजतार्नु ।
पुजाको दिनमा पुजा कर्म गरी अन्नादी पर्छ चोख्याउनु ।। ९
दहि दुध तिरनतारन भरसक सो पुजा अवधिमा नगर्नु ।
बाडि फुलप्रसाद लिनु परदेश भएपनि पर्छ सम्झनु ।।
भोली पल्ट सिमलदार पधेरामा लगि सेलाई दिनु ।
दान दातव्य छोरी चेलीकन सके प्रसादी पठाउनु ।। १०
नविर्सनु कुनैजनलाई कुलदेवता पुजामा अर्थ खर्चनु ।। ।। ११
आईतवारे ÷ देवि पुजा ः
शुद्ध कर्ता वसि बन्धुहरु सबमा संचार पुराई ।
आईतवारपारि पुजा सरदाम बन्धुको उठाई ।।
भेला सबै भई अग्रज एकैस्थान लिपपोत गराई ।
सबका पुजासामाग्री पुजा होमनमा चढाई ।। १
नाम टिपि सकल बंश उद्धार हौसला दिलाई ।
पुजा सिद्धाई पञ्चामृत पूर्णपात्रको जल खुवाई ।।
बलिको नरिवाल वा कमारी पाठि चलनलाई ।
ध्वाजा पतका फूल प्रसाद फिर्ता गरि बन्धुलाई ।। २
आएका सबैलाई प्रसादी आर्शिवादले टिका लगाई ।
चेली वेटी साना ठूला सबमा एकता सधै जगाई ।।
फर्कनु थानबाट सब समाग्रि लिई घरघरमा आई ।
कुटनी पिसनी हलवारी रहनु खानपिनले जमघट भई ।। ३
वायू पुजा ः
जन्मनु जिवन अनि मर्नु (वायू )हो काल गति ।
कुन संकायको रह्यो सृष्टिनै भरपूर्ण अति ।।
तर अकालमा जुन जन मरे कि परे अगति ।
भनि पुजन गरीदिनु फलिफाप छ सन्तती ।। १
पुजन गर्नु आत्माको ईष्ट,कुल र स्थानी देव ।
नागदी चराचर पंक्षि किट पतङ्ग बिचारी सब ।।
फलाम कालो कपडा तिल काचो पिठो जुटाई ।
कुलका ठूलाले थानमा गौदुध खिर पाक चढाई ।। २
बाडिदिनु सबमा यि बेलावखत लागेका वायू सब ।
सम्झि भोग चढाई दिनु कर्ताले घरघरको अब ।।
ैचीको रुखमुनि पुज्नु शुद्ध सफा लिपपोत ।
सब बन्धुको सरदाम पुजी होमी दिनु सबथोक ।। ३
शुद्ध जल पञ्चामृत सहित फूलप्रसाद घर पठाई ।
टिका अन्य सबैमा पठाई बन्धुत्वका वायू जगाई ।।
पुजन गरी दिनु ज्ञात अज्ञात वायु वंश समाई ।
शंका दृश्य नलिनु भावविहल नभई जागे रमाई ।। ४
भङ्गेर पुजा ः
ऐरी शिकारी झाक्रि सेतो कपडामा अश्व साथ सवार ।
घुघुरु वाज थिए अगाडी आ हि..हि अश्व हुहुकार ।।
खेतिपाति गर्दा कृषिकर्म गर्नु बनदेवको पुजन ।
चढाई धुपदिप नैवेद्य चोखो लेपनले चोखोपना ।। १
पुष्प भेटी भेडाको थुमे सबको घर सरदाम पुजन ।
त्यस्तैगरी बनदेवि थानमा पुजन खुस हिउद मन ।।
घरभित्र नलगी बाहिरनै बनदेविको प्रसाद लिने ।
समुहमा कट्वाल घोकाई बन्धु एकता जागिने ।। २
गोठ पुजा ः
गोठमा पालेको आफना चरीचरन लगन सबै बास ।
शुक्र बुझि हटिला मोटिला निरोगी वस्तुभाउ आश ।।
कुमारी अकाल मरन बाघ भालु स्यालका हिंसा डरले ।
नखानुहोस,अकाल पशु भनी पुजिन्छ बन्धुत्व सवले ।। १
कुलपुजा दिवाली गैडयु पुर्णेमा खिरले गौरीको पुजा ।
नौनी ध्यु र खिर बनाई बन्धु समाज कुकुर तक सुधा ।।
अन्धो शुक्र पशुमा विचारी मान्नु चलन थिए अचुक ।
।। २
घर पुजा ः
घर परिवार सन्तान कुल कुटुम्वको कल्याण ।
वास्तुविद अनुसार लगिनु पर्छ बनाउनु गण ।।
डाकि आयू घरको वास्तु पुजन तोरणमा गरिनु ।
ईश सबमा सामाग्री चढाई शास्त्र संगत गरिनु ।। १
न्वागी खाने पुजा ः
जननीमाता धरणीका चरचर जगत ईशको पहिलो चोटी ।
चरु होमि देवगण,कुलायनमा चढाई शुद्ध पाक नया रोटि ।।
अन्न पशु उत्पादकत्व गाई गोरु जलथल व्योम तत्व ।
देवी थापी केराकोपातमा दहि केरा चामल होम्ने सत्व ।। १
पन्छाई भूतप्रेत किसिमका नागदेव धानको पुतली बनाई ।
कुनै नया फसल फले पिच्छे खादा तिम्रा ईष्ट देव समाई ।।
हुन्छ बिउ अनिकालमा भने पनि फलदायक राम्रो जतन ।
केरा चामल अन्नादीको धुपदिप सल्ला,शुद्ध ध्यूले होमन ।। २
लुतो फयाक्ने ः
कुकुरडाईनो भलायो कुरीलो लुते झार भक्कीम्लो आदि ।
उखु धानको बिउ ,गोलैची जुटाई मकैकोबोट र सिउडी ।।
बनाई ९ वटा अगुल्टो धुपदिप गरी देवीको भाकल पार्ने ।
लुते देवि र दानवको लागी फयाकीदिनु काल कलि मार्ने ।। १
फुराउला बनाई संकान्तीमा खिर रोटी चरा मुसा बनाई ।
खाई नयाँ बस्तुको जुराई सबैचिज ईश भक्तिले चढाई ।।
चर्मरोग अन्य रोग सैतानलाई अग्निदहन गरी हु¥याई ।
पुजन गरी फयाकिदिनु अग्नि अगजमा रोग बढारी भाई ।। २
सुख्खा भए महादेव पुजा ः
शिवरात्री जागाराम,अक्षतृतीय शिव बिहेको,महाशिवरात्री ।
शिवपिठगई स्तुतिगान पुराण शास्त्रपुरा श्रावण महिनाभरी ।।
ॐ नमो शिवाय गरी उच्चाहरण १०८ पटक हरहर बोल्नु ।
पुष्प बेलपत्र गरी जलधारा गौदुधको अटुट शिवलय चढाई ।। १
ब्रम्हको पुजा किन गरिदैन ः
कोहि कालमा सदा शिवजीले ब्रम्हा र बिष्णुसित ।
आज्ञा गर्नुभयो अनादी शिवको यस लिङ्गलाई खोज त ।।
ब्रम्हा भन्नु भयो म स्वर्गतिर गई छ यस्को आदि कहा ?।
पत्ता लाउछु हे सदाशिव प्रभू आज्ञा हवस् यसमाहाँ ।। १
त्यस्तै बिष्णुजीले पनि शिवजीथै खोज्छु म अन्त्य जहा ।
आज्ञा पाउ प्रभु भनि रसातलतिर पाल्नु भएथ्यो आह ।।
ब्रम्हाले शिवको अनादी महिमा जान्दै नजानी कन ।
केरा कामधेनु र केतुकी यिनी साक्षि सर्जिवन बनि ।। २
बस्दा ब्रम्हजीले यसै रितसित छलन् ति बिष्णु अनि ।
बिष्णु लाचार भई सदाशिवछेउ आएर बिन्ति गरी ।।
को सक्छ प्रभूको अपार महिमा बुभmनै कठिन छ भनी ।
त्यस देखि शिवजी ति ब्रम्हजीकन झूटो बोल्यौ लौ भनी ।। ३
दिन्छु श्राप अमोग यो बुझिलिनु ह्वौ मित्थाचारी भनी ।
छुट्टै मंन्दिरको निर्माण गरेर तिम्रो नहोस भनी पुजन ।।
केरा केतुकी औ इ धेनु पनि लौ मित्थाका साक्षि हुन ।
तस्मात् केतुकी फूल गाईमुख द्धोष केराको १ जीवन ।। ४
यस्तो श्राप शिवलिङ्ग अनादर गरी गर्नेहरुमा प¥यो ।। ।। ५
खण्ड ः ए
एकछिन विताउदा
एकादशि ब्रत
जिन्दगीको हरेक मोडमा लहड र खाकि कोरा नारा वोकोर ।
जिई रहेछु दुख छैन जिन्दगी व्यार्थ तिम्रो भनेर।।हुनत हो ।
कल्पनामा संम्झना छन् तरङ्गित समुन्द्रको भेल बनेर ।
जिन्दगी विताई रहेछु कार्य कुशलको ज्ञानी ध्यानी बनेर ।। १
सन्तोषि धैर्यवान गुणि सपुतको पाईलामा ।
पर्खाइन्छ हैरान छैन एकछिन पर्खाइको जिन्दगीमा ।। २
एकादशि ब्रत ः
सृष्टि लय क्षय र विलयमा ब्रम्हादि आफैल
गरिदिए प्रकृती पुरुष एकै शरिरबाट ब्रम्हाल
नर नारायण बिष्णु तलाउका कमल फूलल
शयन बनाई दिव्य दर्शन गरका सढाईल ।।
उम्री तुलसी वहान गरुडका लिई माक्ष्ाँ दिन
बन्धु यि सब शरिरमा छन् नखाज मठमन्दिरल
नुहाई पाञ्चायन पुजी शंखा घण्टा नित्य दिन
कुल वंश जन्मदिन लाई सम्झी धैर्य रहन ।।
छारा छारी पढाईमा रहपनि गर्नु नित्य आदार
एक छाँक साप्तिकी खानु फलफूल आहरा
सिकाई चरित्रका सिका दिनु पालन गर्नु सब
त्यागि कुभाव सत्वका पालन हा बन्धुका ।।
सक सब एकादशी उपास्नु नसक ठूला एक
श्रावणमा गई गंगातटमा परिवारल पुजा दख
मकै,पुवा,राटि खाई शरिरका स्फूर्त रुपधारी
फरी जनै,चाला कपडा स्नानल गर्नु तपादी ।।
ई
इश
इश पाउने उपाय ः
ईच्छा प्रवाह
इतिः
ईन्टरनेट
इ
ईच्छा प्रवाह
सिकाउ र सिक नजानेको काम मात्र ।
झुटटा साक्षि वोक्न लाग्नु पर्ने हो लाज ।।
नजाने सिकाउनु पढाउनु धर्म हो ।
आपदविपदमा ज्ञान लिनु यहि जनको कर्म हो ।। १
ठूलो कोहि जन्मेन जगतमा उद्योग विनाकाको जन ।
ईच्छा र ज्ञानको प्रकास हो विश्व जगाउने मन ।।
सबैको जन्म सफल हुदैन विना परिश्रम ।
त्यस्तो जीवन व्यर्थ हो उद्याम विना वित्छ जुन ।। २
जे छने कथित लेखित भएका इ इच्छा ।
बुझेर सम्झनु नमान्नु यो तुच्छ ।।
जति बताउन लेखिन्छ जनैका ईच्छाहरु ।
संभ्mाई कल्याण चाहे भलो हुने छ वरु ।। ३
ईच्छा नविन किरणको बाडेर राखे सखे ।
आपदविपद संझाएर सहानुभूति देउ सखे ।।
आकाक्ष नव दम्पतिको जागाई राखे सखे ।
आवाज र वोलिमा क्षणमा विउझाउ सखे ।।
त्याग उदार करुणा देखाउ विर हो विश्वमा ।। ४
सोधि सोहि रितले वेरिन्छ जनजागरण ।
फुल्नेछन् विकासका नभहरु यहि विश्वमा ।।
नाम यश किर्ति कोरिन्छ जव यआ ।
मेटिन्छ अमेट छाप यो इच्छा बहन्छ जहा ।। ५
राखिन्छ सदविचारसज्जन रगुरुहरुमा ।
इश खुसि कहिन्छ नरयोनि घरघरान्तरमा ।।
चिन्तन मनन र सोचन समय यो आउला ।
विकास र परिवर्तन मनुष्यमा छाउला ।।
निदान हुदै देशका भोका लाङ्गा हटाउला ।
विकास शिक्षा चेतना रोग व्याध भगाउला ।।६
खोजि सोहि रितले परिश्रम हुनेछ धन ।
राख्नु सदभाव जगतमा त्यहि भलो छ जन ।।
रिस राग विझाउनु पितृ दोक्ष् कहिन्छ जहा ।
नराख्नु बैभव सचचा सोचार्ए बहकिन्छ जहा ।। ७
हुकै बढ जन हो पृथ्विमा अशेष भै ।
नराखि रिसराग मेटाउ तिथर्थस्थलमा गर्न ।।
बढ्दै जावोस ईच्छा सर्वपाइलामा ।
शहिदर ज्ञानी जनले य िभनि मर्दछ ।।८
ठूलो भन्नु स्थलमा ईज्यत पुजिन्छ जहा ।
आज्ञा पालनामा सद ईच्छा बाचि रहन्छ यहा ।।
लुटपाट अकल्याण वेईज्यतिमा कहिन्छ ।
जन्मन मर्न नै लिला हो शास्त्र कहिन्छ ।। ९
सार नै भयो तैपनि वाच्नु पर्छ यो पुरै आयू ।
राखि पा१चभौतिक अवयव प्राणमा नै काबू ।।
धेरै वोल्नु अमित्था हुनेछ जगत भ।ी ।
नदेखा सर्थ जगतमा मन परे पनि ।। १०
स्न्छ मन धुरुर भने सम्झाउनु कत्वर्य ।
बहिन्छ सलल भने होमि हेर्नु बाध्यता ।।
पल्टन्छ लुटुपुटु भने सोध्नु पर्ने बाध्यता ।
पलैलन्छ आगो ज्वाला दन्दनी भने निभानु पर्ने वाध्यता ।। ११
संशय र समाधान बाधिन्छ यो तादम्यता ।
खुवाउनु जियाउनु हुनेछ सांसारिक कत्र्तव्य ।।
झुठा आरोपले जल्नु परे पनि ।
उत्तेजना नभरी वाच्नु पर्ने छ जीव पनि ।। १२
गर आदर साना ठूला जीवका धरणीमा ।
वोल सत्यावान वनि आफू पुजिन्छ जहा ।।
हटाउ अहंकार जनका नतमस्तकहरुलाई ।
त्याग विकराल अहम तृष्ण आवह्रान सबलाई ।।१३
माग्ने लाई अन्नदिनु स्वस्थ्य जघमवरमा किन?
भरथेग ईच्छा प्रवाहमा पयत्न वा बदमास कहिन्छ पनि ।।
वेसाहरालाई बचाउ प्राण नै जान्छ तिम्रो पनि ।
हुने छ विशाल कार्य अति लूलो तिमि भएपनि ।। १४
नबुझनेलाई सम्झाई पारिद्यौ सचेत ।
कोहि बखतमा आफू हुनु पर्नेछ अचेत ।।
सम्झाउ कल्याण यौवनामा सोहि सचेत ।
परदेशको पसिना मा सिक आउ वनमउ स्वदेश ।। १५
भोका प्यासा नाङ्गलाई नपार अचेत ।
सम्झाउ सबजनमा पारि तिमि सचेत ।।
रोग व्याध व्यवस्था प्रणलि यि सारा ।
देउ गबि अपङ्गता अन्ध वहिरालाई साहारा ।। १६
सिकाउ र सिक नजानेको उद्योग धन्दा वा उद्यम ।
बताउ प्राणि जगतको भलो नपारे वेफन्दामा ।।
मुखका धाक रवाफ भ्््््््न्दा सिकाउ जीवन सारा ।
एकताले बाध समाज एकले वम बेसाहरा ।। १७
इतिः
गरे नमस्कार सन्त नरपते महापुरुष दिग्दर्शनको भक्ति म गाउ ।
ज्ञानेले भक्तियोगमा निगुण निराकार भक्त निवीशेष निष्कृय ब्रम्हा पाउ ।।
योगी सरह योग भक्तिले परमात्म सगुण साकार हुदै म जाउ ।
कर्म योग भक्तिमा जान योगमायाको छुटि बन्धन प्राकृत म बनू।।१
सरल सरस अनुभूत श भक्तिमा शरणगत जाउ ।
मन शून्य गराई इशलाई कर्म संसारिक रमाउ ।।
जन्म दिक्ष शिक्षा र फलदिने करुणमयी ।
भक्ति शराणगति शव्द हैन सदा म भज्न पाउ ।।२
इश पाउने उपाय ः
स्वीकार्दछ विज्ञान प्रकृति विपरित छै जन्मजन्मान्तर ।
जीव इश अंशि हो कर्म ज्ञान भक्तिले पुग्५िन इशघर ।।
कर्मले इश प्रति माया निवृती हुदैन स्वर्ग मिल्छ अरे ।
अनगिन्ती साधकहरु कर्मको फलमा इश् भेट्न परामान्दको एश्वर्य रे । ।१
अन्तस्करण शुद्धि छैन मोहवश अशान्त हुन्छौ इश नियम खोई ।
मानस रोग पस्छ कर्मद्धार खतम हुदैन इश मिल्छ नाई ।।
वुझ मित्र इश उपसना रहि तबनेर ब्रम्ह धर्म पालक गरेर मुक्ति छ ।
इश भक्तिमा लगाउ त्याग काम क्रोध लोभ इष्र्या द्धेष ।। २
इश
इश नै हुन विद्यामान पृथ्विमा सुगन्ध ।
उस्तै बलेको अग्निका ताप अनि उष्मा ।।
जीवहरुमा जीवन पुरा तपस्वीको तप ।
अस्तित्वको वी बुद्धिशक्तिको हुन तेज ।।१।।
बलवानको बल काम वासना र धरणीको रक्षा ।
त्यागी विधर्म शरणमाा जादा नरिन्छ पाप कक्ष ।।
चिन्तन मनन पूजा सर्मपण गरि चरण ।
दिवय शान्ति,ज्ञान,भक्ति गरी जानु छ हरि चरण ।।२।।
इन्टरनेट
बिश्वभरिका इन्टरनेट प्रयोगकर्तामाझ अहिले नेट न्यूट्रयालीटीको आन्दोलन चलिरहेको छ ।
तपाँईहरुले यस प्रति कत्तिकोसजग या अध्यन गर्नुभएको छ ?
अहिलेको बिश्वमा सरसामान किन्न देखि पढ्नसम्म ईन्टरनेटको प्रयोग गरिने
सन्दर्भमा नेट न्यूट्रयालीटी हामीसबैका लागि अधिकार अनि चुनौतीको कुरा हुन सक्दछ ।
सामान्य रुपमा ईन्टरनेट सेवा प्रदायकले ईन्टरनेटमा उपलब्ध
सम्पूर्ण डाटालाई समान बितरण गर्ने अनि प्रयोगकर्ता, साम्रगी,
वेबसाइट, एट्याचमेन्ट या एप्लीकेशन लगायत कुनै पनि मापदण्डमा
आधारित भएर भेदभाव गर्न नपाइनु नै नेट न्यूट्रयालीटी हो ।
कुनै बिशेष वेबसाईट या साम्रगीलाई नेट सेवा प्रदायकले जानी जानी रोक्न,
सुस्त गरिदिन या बढि पैसो लिन पाँउदैनन् ।
यो अवधारणा कोलम्बीया बिश्वबिधालयका प्राध्यापक टीक वु ले सन् २००३ मा ल्याएका हुन
जसरी टेलिफोनले हरेक नंबर र कललाई समान रुपमा साझा क्यारियरका रुपमा बितरण गर्दछ ।
त्यस्तै इन्टरनेट पनि समान बितरक हुन जरुरी मानिएको छ ।
आउनुहोस् यस नेट न्यूट्रयालीटी अवधारणाको अझै चिरफार गरौं, हुन्न र ?
जब जब हामी अनलाईन आँउछौ हामीसंग निर्धा्रित अपेक्षाहरु हुन्छन्,
जस्तै कि कुनै वेबसाईटमा कनेक्ट हुने, या हामी यो पनि अपेक्षा गर्दछौ
कि मैले मेरो फोनमा राखेको डाटा र जानकारीहरु ईन्टरनेट
सेवा प्रदायकले दुरुपयोग या संशोधीत नगरोस भनेर, हैन र ?
हामी फोन या कम्प्यूटरबाट जुनसुकै वेबसाइटमा गए पनि
आफ्नो नियन्त्रण मा आफ्ना जानकारीहरु रहोस भनेर पनि चाहन्छौं ।
नेपालमा पनि फेसबुक मार्फत बिभिन्न जानकारीहरु अनि तपाईका
भविष्यवाणी गरिदिने लगायतका एप्स या बिजार्डहरु आँउछन् ।
कहिलेकाँही कुनै त्यस्ता बिजार्डले हाम्रो एकउन्ट पनि ह्याक या
नचाहीने कुराहरु शेयर भइदिने पनि हुन्छ ।
त्यसो हुनु हाम्रो अधिकार अनि नेट गोपनियता दुबैको हनन हो ।
ईन्टरनेट को तठस्तता हाम्रो चाहना हो ।
सन् २०१५ मै एतिहासिक नेट तठस्तताको नियम कायम गर्न बिश्वभरि
धेरै आन्दोलन र पैरवीहरु भए, इन्टरनेट खुल्ला, तठस्त अनि
प्रयोगकर्ताहरुलाई चाहेको जानकारी या साम्रगीहरु सहज रुपमा
प्राप्त गर्न प्रयोगमैत्री हुनुपर्दछ । स्वतन्त्र अभिव्यक्तिको अधिकार
भनेझैं स्वतन्त्र बिचरण अनि अभिव्यक्ति सहीतको इन्टरनेट नै
आजको जरुरत हो,
बढ्दो इन्टरनेटको प्रयोग संगै सेवा प्रदायकको प्रयोगकर्ता
माथीको सूचनाको दमन कायम रहेमा भोली इन्टरनेट
बास्तवमाइन्टरनेट नहुन सक्दछ ।
आईएसपीले प्रयोगकर्ताको प्रयोग क्रम हेरेर हेर्ने या नहेर्ने
या कुन देखाउने या नदेखाउने भन्ने निर्धारण गर्न पाँउदैन ।
जसरी मोबाइलमा भएको रकम अनुसार पहुँचयोग्य सम्पूर्ण
नबंरहरु हामीले डायल गरेर बात मार्दा मोबाइल कम्पनी या
दुरसंचार कम्पनीले केही बन्देज लगाउन सक्दैन ।।
त्यस्तै इन्टरनेटको स्वतन्त्रता अर्थात् नेट न्यूट्रयालीटीका
लागि बिश्वभरि आवाज बुलन्द उठीरहेका छन् ।
यदि इन्टरनेट प्रदायकले नेट प्रवाहमा कुन कुन साम्रगी
देखाउने भनेर निर्धारण गर्न थाल्दछ तब इन्टरनेटमा ।।
हामीले त्यो मात्र देख्दछौ जुन हामीलाई नेट सेवा प्रदायकले देखाँउदछ ।
अनलाइन शपीगं गर्ने एउटा साईटले पैसो दिएको भरमा
अन्य अनलाइन शपीगं साइट हाम्रोमा नदेखिएमा भोली
सामान छानीछानी अनि चाहेअनुसार धेरै शपीगंगर्न हामी कहाँ सकौंला र ?
स्वास्थ, शिक्षा लगायत सम्पूर्ण क्षेत्रमा यस्तो हुन सक्दछ
भनेर नै नेट न्यूट्रयालीटीलाई अहिले हरेक नेट प्रयोगकर्ताको आधारभूत अधिकारकै
क्रममा व्याख्या गरिएको छ ।
नेपालमा पनि नेट प्रयोगकर्ता अनि आइएसपीहरु बढ्दा छन,
संसार नेटबाट चिहाउने क्रममा यदि संसार चिहाउने झ्याल नै
खुम्चिएमा हाम्रो सुचना अनि पहुँचको पूर्णताको जवाफ कोसंग छ ?
नेपाली कानुन अनि ऐनले खुलेर साइबर संसार अनि बिश्वव्यापी
नेट चलनहरुलाई सम्बोधन गर्न सकेको पाइन्न ।
साइबर ल २०५६ पश्चात बिश्वमा नेट अनि
यसको प्रयोजनमा अभूतपूर्व परिवर्तन आएको छ,
नेपाली कानुनी संरचना अनि संयन्त्रमा पनि
यस्ता कुराहरु आत्मसाथ गर्न जरुरी देख्दछौं ।
ईश्वर प्रतिः
अगाडि उभिएको मनकामनाको डाडो स्थीर रहे,मस्र्याङ्गदी चेपे नदीवाट बनेका निलदहबाट प्रस्फूटित पानिको स्वच्छता भर्दे थिए। परापरर्व इतिहासको दैवि परम्परा बोकेकी छिम्केश्वरी सायद दिदि बहिनी थिए की?कति हर्ष विभोर पाइलाका युगल जोडाजोडी,वयोबृद्ध र इश भक्तिका दैवी मृगतृष्ण मेट्न आए गएको देखिन्छ।फेदीबाटो उकालो चढिएका विबभिन्न मस्तिष्कहरु,शहरिय वातावरणको प्रदुषण मेट्न र हिन्दु संकाय र अउम्कार परिवारका सर्जक स्रष्टा थिए। चरजात र छत्तिसवर्णका फूलवारीका फूलहरु प्रितोषक थिएन,संवाहकका स्वच्छ वास्नाहरुबरु अरु स्वच्छता थपेर समेटिएको मानले मनमा सृजित अंकुरणको धार्मिक कला र सामाजिक परिवेशका गवेषक वनि स्वच्छता भर्दथे।तथापी दैवी शक्तिको उछितो मान्ने धर्मनिरेपेक्षको कुगुल र इष्य ठानिएको विश्व केपिला र मानवअधिकारको खोजीमा एकवद्धता म ाबचेका नेपालीलाई भड्काउ र आर्थिक वहकाउमा लैजान्थे र मनका अन्तिमक्षणलाई कुनै श्रोतसाधनवाट इश्को उन्मुख देखेर अज्ञानले रिसडाह गरेको देखिन्छ वैरले।रुग्ण शुस्त मनको चङ्ग उडाई कैयन धरती र आकासविच रंगिएकोविलकुल उत्पीडन प्रायश्चितका प्रार्थना अन्यायको अपराध वोकेर सृजीत अनन्त विलीन वहमा पोखिएपछि वरको संज्ञा पाए।प्राकृतिक कोखका लाटा सुधा वनिता विर गोर्खलीको शिरमा ऋणका दण्ड हाय मृत संशयमा।नयाँ उमङ्गमा हिमाञ्चादित टाकुराको पलायन वायू प्रदुषण रवातावरणीय अनुकुलता थपेर,अनुशासनका छताछुल्ल उलला र टकराई लालायित ओठहरु छातिका घड्कनमा एकमुठि हावा संचालीत भएपनि मानव जातीका विविध अन्वेषण पराकाष्ट निवनरणमा विज्ञानको चेतनलाई नया नदिए पनि विकास र प्रविधि दिएको निहूमा आफू निरोग ीबने। ीवर्सिएर नदी दुषित भएर वगरका ढुङ्गालाई स्वच्छनदनवाट टाढा गराए। क्े दिए खै? प्रकृती चन्द्र सूर्य जल जमिन वायू आकास त उहि छ । खालि परिवर्तन भएको क्रम मात्र त्रताएका छन् विकासेहरुले जगतमा।कैयन भोका पेट खुवाएका छैनन।आशक्ति रइहलिलामा साक्षि बनेका छैनन् वरु गरिवीको वाहन बनाई ताण्डव नृत्य पो गरि रहेछन,विकास भनि विनास पो ल्याएरकैयन जवानी उर्लाइए र मनका वज्रपात सहि ठानी दिनहुदिन स्वजाती वलत्कार,रोदन र गुनासोको सञ्जाल बनए।यिनीहरुको हरहिसाव कहि कतै होला तर लेखाजोखामा ब्रम्हाण्डका तारा यि देखेर लुक्नेछन।उच्छवासका सहयोगी कामेच्छुक स्वेच्छाचारी भ्रक्ष्ट समाज पैशाको लालि लगाएरव्यभिचरीको उर टकमकाउने छन्।कैयन दै प्रर्थनाका वेदना चम्काउनु पर्ने हो ।तर खोई?भाग्यवस समेटीका हत्केला कोमल अवयवलाई पृथ्विवाट कल्पनामा उडाई मणगण्नते धर्म विकल्प दिएका छन्।उनिहरु डुवे गढे भासिए,चूमे र चर्किएरविहगंम आत्मा एकवारे जुनीलाई आत्माबाट भगाउदैइश प्राप्ति होइन अनन्त प्राण विश्रामको थान्को मात्र हो।
हामी यि प्रकृतिक विषमता नग्नता विच जति हरियाली थपे पनि सायद हिमधु संकायको हिन्दु धर्म दर्शन गुजरामात्र होईन प्राणि मात्रको धुव्रसत्य संरचना र अमृत तृप्ति पनि हुनेछ।शान्त वातावरणको कोलाहल र रोमान्समा बिक्ने बच्चाहरुको खेल मैदानवाट फैलदै टाढा गन्जित वनबृक्ष र डाडामा कोलाहल मच्चाउथ्यो।भविष्यका कर्णधार र जीम्मदारीका आतु यि सबै जन्म हाय मज्जामा रमिएका छन्।गगनवाट छेडिएको एकपल भरीका रविकिरण धरणीमा धुरमुर छायामा देखिएको छ।सूर्यको तापमान कम नहुनाले मैदानका खेलाडी पसिना निकाल्दै खेलमा हास्दथे।चन्द्र चादनी उनीहरुको झिनो भावना रोक्न औसि वाट पूणिमा तर्फ मेधमालाका काला मुस्ला बादलहरु समेट्दै रंङ्गिविरङ्गि च्न्हि आकारमा हुइकन्थीइन।मनसुन र अतिवृष्टि सहेको हिउद बादलको गगन सफेदी चाहे पनि आफू लुक्दै,लुकाउदै,भड्किदै मनलाई स्वच्छता भर्न भने नसकेको भान भयो।कैयन दिन रात पर्खाका तड्पिने जीवनलाइ बचाउन जीवन आनन्दीत थिए।यि सबै आफना काममा सफल थिए।शरिर सायद कम्पित थिएन,शरिरका अवयवहरु दम्भित थिए होलान।अनेकान कोइलीका विरह जस्तै कम्पित ओठका विरहहरु गीत लहरी र चरीच्यखूराका गीतमा सलवलाएका थिए।इज्यतको घमण्डि भेल बगाउने सचे प्राणि रुकावट दिदै तरङ्ग दवाएर लयका भावहरुलाई लुकाउथे।लज्जाको भाव साटेर आफनो पनको परिचय दिनबाट अलगिदै शाान्त भ्रामित मुद्रामा भाग्यरेखा खुम्चाउने मनुवा पर क्षितिज नियाल्दथे।
द्यैवी देहका पर्दाफास गर्ने खोक्रो मन बिशुद्ध भावमा सेव ागर्न तयार थियो।आशाउमङ्गका लहर र सोचाईलाई मनको खोचमा दोब्राएरपाईलापिच्छे हत्यारो यो आथिक बिडम्वनाको विषमता सायद जीवन भिक्षा गुजरा प्रति आकृष्ट थियो।धेरै प्यासविना अत्पमतमा रहेको जागिरे जीन्दगीसित पंखेजुरेली र लुकामारी गर्ने तलव मान ग्रेड भत्ता आदि आफू उदण्ड भावमा वाच्दथे,नाच्दथे,अल्पीन्थे र अकासिदै रामान्चित पार्दथे। यीनीहरुलाई थकाई र पर्खाइको भाव थिएन,विलकुल आफू सफेद बन्ने संसारीक डुबुल्कीमा जागिरेले विश्राम लिएपनि अस्तित्व मेटाउदै एकदिन संघिसाथि परिवार बन्धन मुक्तिमा जनु नु छ। जन्म नै मृत्यु हो,काम नै अँतमा यहि रहन्छ मनुष्यको। म् ज्यूदो लास?आर्थिक लालासी,सेवा कत्र्तव्य परायणको भाव त्याग्नेर अन्त हुने वस्तु हो।
साच्चै कल्पना उठ्छ?के जागीरेअरु जीवन प्रक्रिया भन्दा भिन्दैशैलि प्रत आफू सर्मपित ठान्छहन सक्छ वैतानिक झिना आशा भरोशा र गुजराका शैलि सिखरको मृत्युशैय पेन्सिन विच।उसलाई के थाह जीवन नै जागीर हो अह्रराउने सिक्ने सिकाउने खुवाउने रुवाउने हाकिम त अरु नै हो?तर चुलिएको युगको धाराशायि,अनुगमनको शिरशैलि कामेच्छु अहंमवादिताको हठ त्याग्न आफना बाहुवलको अधिकाधिक शक्ति स्फूरण ताजापनको रुकावट वा बाह्य संसारिक बाच्ने परापूर्व पेशा विच चिर परिचित।तसर्थ उ आफूलाई चर्को घाम हुरीको कृषक रक्तपिपाशुह्रिसक।अहो विडम्वना।रक्तरंन्जित राष्ट् र राष्ट्यिता खोई उस्का वीगतिका ध्वाजाहरु?बहादरीले वजाएका ति विगुल,गोली,खुकुरी,ढाल तरवारले नालापानि लडेको स्मृति र भक्तिगाथामा बाचेको।युद्धस्थलको युद्धपोत विमान विच उस्ले सोचेको विचारमा विज्ञापनविच लडाउछ।युद्ध पैतृक पेशा लोक स्सकृती विच कल्पनाको जोडी धन्य तिमि र तिम्रो संसार?के तिमि राष्ट्यिताको जीवनशैलिमा सादा खान दिन सक्छौ,के जागीरले साच्चै जनमा जागरण दिएर समानता विकास प्रविधि दिएका छौ।चारै तिर युद्ध,राजनिति,पार्टि,आधुनि अर्थ उपार्ज। तर बलत धर्मको नाम दिन्छौ अमरशैलिका विरगाथामा सोझा नेपाली भुलाएर धर्मले बनिता फाटेटालेको लाउने घ।को खानेहरुलाई भड्काउछौ।देशि विदेशि कुरा र धर्म संस्कृती बाडेर नेपालीमा ब्रम्हलुट मच्चाउने देशप्रेमको कुर्सि हललाउने शक्ति संचय गरेर अरुको धर्ममा विधि ।
तिमी कुन अमरत्वका लागि स्वचालित छौ।विलकुल पारिवारिक वोझ र इश प्राप्तिखोजमा हैन तिमि हेर के यहा सबै स्वच्छ मनोभाव पाउछौ।पाउदैनौ आखि मृत्यु संगै पाप धर्मको कुठराघात हुनुपर्छ।यहि वोझ जन प्रति थियो परापूर्वमा र रहनेछ आधुनिक भावमा।यो अन्ध परम्परा र संकिर्ण छैन।तर तिमि अमर त्यति वेला रहने छौ जव पापका कुन्जहरुमा परोपकारमा टुट्ने छन्।बाचीन्जेल केहि देन भविष्यलाई दियौ।उपहास नवनी कृति वन्यो।यहि नेपाली गौरव बहादुरीको वीजक निशान हो तिम्रो राष्ट् भक्तिको विकास।हाम्रा पूर्खाको उत्खनन् प्रविधि घरमा भएको बनाएर खानु आरोग्यता वनबुटिको औषधी बिशमा वेचि गुजरा।चेलीबेटिलाई समान शिक्षा,संघिय गाउघर यातायात अन्नदीको ऐश ऐश्वर्य र अग्रजको दिव्य दृष्टि हो।युद्ध त नेपालीको पराजीत हो,भाईहरु विच ल्याउने र उद्दतकोलागि वैर मानिनु र प्रेम प्रणयले सगो मानव जातीको उद्दार गर्न इशको प्रेमभक्ति र साहश धैर्यता सबैलाई।
अन्त
ऊ
उपनिषद
उत्पति
उत्पति
उदरता
उपवास
उपचार पद्धती
नाडीः
छालाः
आँखाः
जिब्रो ः
नङ्गः
अकृतीः
भिटामिन ः
उपहार र शुभकामना तिमीलाई
उ
उपनिषद
आखिर उपनिषदमा सार छ बैद्धिक दर्शनले ।
संहितामा देवदेवीका स्तुती गान छ मन्त्रपराले ।।
ब्रम्हणमा बैद्धिक कर्म काण्ड छ जन्म मरणले ।
आरण्यकमा कर्म काण्ड यज्ञ आदि छ भरपुरले ।।२।।
उत्पतिः १
४।६ करोड बर्ष पहिले बन्यो पृथ्वि र सौरमण्डल ।
दक्षिण धु्रर्ववाट उत्तर डेक्कन पठार धकेलिएर दक्षिण ।।
उत्तर दक्षिण तिव्वत र डेक्कनको जोर्नि भूभाग हिमाल ।
नदनदी पुराना छन भासिए जादा अग्लिए हिमाल ।। १
हिमालको दक्षिण पाटो नेपाल मेरै जन्मघर छिमेकीको शोषण ।
मल्ल राण शाहा धेरैको रणनितिको तामझामको कुपोषण ।।
विधर्मी कुना कन्दरा वैरले कलुष वाणिमा नाङ्गा हटाउने सुख ।
जीवन रक्ष ागर्ने आदिवासी रैथाने नेपाली समेटछ विश्व सुख ।। २
मर्देन भिडन्तमा भारी बाहदुरीको सुखसयल गाउशहर ।
समुदय भूखण्ड मूल बन बूटि प्रशोधन गरे छैन धन रहर ।।
नेता राजनायक छैन छिमेकी घर थर गोत्र मास्दै भिड्छ ।
मिलिजूलि प्रविधि र विकास स्थान मान खोज्दै इतिहास मर्दछ ।। ३
भात पानि नरनार मोलतोल निर्धक्क अंग पनि बेच्दछ ।
शिकारी हो मान्छे हाय छूत अछुत कुन धर्मले मेट्दछ ।।
नेपाली जाति हो हुदा खाने र हुने खाने सवै नारी पुरुष ।
हटाउ छुत अछुत एकै धारण धर्म पूर्वज वंश सबै मनुष ।। ४
लोलिवोलि मिलाएर ठग्दो छ वैरले चौरस्ता बुझ सन्तती ।
जल जमिन जङ्गल हिमाल पहाड तराई हो तिम्रै जति ।।
२०७१द्दठको २४५ बर्ष पहिल्यै सन् १९६७ भदौतिर ।
आए देसि फौज किनलकले पटना हाजिपुर दरभङ्ग र जनकपुर ।। ५
रानि पौवा सिन्धुली गढि रपूकोट झागझोलि दाप्चा र पनौती ।
घेरी नेपाल खाल्डो ढाड र मुहडा हान्ने पृथ्विनायण अति ।।
रसोद बन्दुक लुटेरगोर्खालीको २४००मा ८०० बचे अरु खति ।
नेपालीफौज १२०० सेना ६०० बचे मात्र गए ।। ६
दिन्छ आफू पनि लिन्छ गुहय खोल्छ सोध्दछ ।
खाने खुवाउने गर्छ छ थरी मित्र चिन्नु छ ।। १ लेखनाथ पञ्चतन्त्र
त पनि आगो म पवन आगो दुवैमा जलन ।
आचमा तेरो जडता बोल्छ मेरोमा चेतना ।।
तलाई देख्छन आखाले तर मलाई नदेख्ने ।
यसैले होला त तिमि पनि म कैले ननिभन्ने ।। १ नरेन्द्र प्यासि
उत्पति ः२
परब्रम्हा परमात्मको ईच्छा स्वम् स्फूरण हुदा ३ देव ।
ब्रम्ह बिष्णु र शिव (तिन गुणलेयुक्त माया÷प्रकृती)अब ।।
माया ः निवृतीपद, शान्तिपद, शान्यतीतपद, विद्या ।
निवृती (मोक्ष) हो बन्धु बुझे त्यागी मन िअविद्या ।। १
सृष्टि÷प्रलय ःसृष्टि दिनमा २४घण्टा उज्यालोमा ।
सत्य,त्रेता,द्धापार,कलीयुग हुन्छ १ दिनमा ।।
प्रलय हुन्छ २४सै घण्टा प्रकृति छिनछिनमा ।
१०० बर्षको १ महाप्रलय बन्छ संसारमा ।। २
यहि भित्र अहंकार,पञ्चमहाभूत, ज्ञानेन्द्रिय ।
कर्मेन्द्रीय सब यो जीवात्मका साकार जय ।।
बसी चेतनको मन्थन दिनमा १९ सेकेण्ड सत् ।
एकपटक अहंकारले ९ प्र सदा मर्छन् २२ प्रतिशत तक् ।। ३
पञ्चतनमात्रा, शब्द,रुप, रस, गन्ध युक्त रजोगुण ।
भएको अण्डा उत्पति भएको ब्रम्हाण्ड निराकार सगुण ।।
सोहि अण्डाका प्रकृती र पुरुष समुन्द गर्भसायमा ।
माया, पञ्चमहाभूत, आकास,मित्था ,आदि ,अन्तमा ।। ४
बाहिर सृष्टि स्थिती र संहारमा सुख दुख रहेको छ ।
पराब्रम्हा(ब्रम्हण्ड)मा त्रिगुण, गुणतित, चतुव्यूह छ ।।
अनादी, आजन्मा, हिरण्यगर्भ ,प्रजापति भनिन्छ ।
यसैको गर्भशायमा सूर्य,चन्द्र,ग्रह,नक्षत्र रहन्छन् ।। ५
उदरता
भलोके घोषण जन प्रशंस इशका करुण्कृति मुख ।
गरि जन्म जाय उद्दर ज्ञन योग्य शरिर आत्माक दुख ।।
हटाई शिथिल,अज्ञान दम्भीके हटउन तृष्ण जाले वंशमा ।
सर्व प्राकृत चरचरक जीव रोकी विनश ,भले गर्ने हंशम ।।१।।
उस्तै कल ,परम्पर खनपिन हितम जाग्नु समाज ।
खद्द,खनिज,सवलत प्रमादले जनहित समज ।।
प्रतिज्ञा,सीप,विज्ञान,घर,अगन गाउ नैलो प्रविधिको शान ।
सबै धर्म सकमन जाती पेश कर्म हुनुपर्छ एकतले कर्म ज्ञन ।।२।।
उपवास
सदईच्छा,सस्मरणमा त्यागि खाद्दन्न र काम ।
प्रशंसा,चेतना,सदधारण, चित्तशुद्धिको लगाम ।।
आशमा आरोग्य अवयव स्थिर मन वचन सकाम ।
शिरा धमनी तननु,हडिड,मज्जाको चेतना वसाईन्छ धाम ।।१।।
इनाम शुद्धि मनको राग पखेली तपले नुवाई धुवाईमा ।
शरिर अंग प्रतयङ्ग शक्ति जागरण स्फूरण छ उपवासमा ।।
अधिनस्त,चक्र,मुटु,मस्तिष्क शुद्ध ,तृप्ति र पुष्टि हुदामा ।
कव्जियत,कफ,वात,पित्त छुट्छ,आरोगय उपवासमा ।।२।।
उपचारः
उपचारमा विश्वास गर्न सक्नु डाक्टरको ।
आफू निर्भयी आत्मवलमा रहनु रोगी जो ।।
स्वाभिमान जीन्दगी सञ्जीवनी दिन्छ हरपल ।
भेटघाट स्नेह हेरचाह औषधीमा जाग्छ विमारी हरघर ।। १
उपचार पद्धति ः
जीव जन्म ,बालक पौढ हुदै बाँच्ने आयू पूरा जीवन तक ।
शरिरका नशा रक्तसंचारउच्च र निम्नचापले नियन्त्रण भरसक ।।
नाडीः
हातका औला घाँटी खुट्टावाट शरिर इन्द्रियको तापक्रम हेरी ।
बात,पित्त,कफ दोषमा औलाहरु सर्प भ्यागुता हास चाल विचारी ।।
छालाः
जाँचीछाला सूर्य प्रकाशमा पहेलो सेतो कालो रातो छाला विचारी ।
खुट्टाईन्छ रोग कामला पाण्डु कालोज्वार शोथ निदानके उपचार गरी ।।
आँखाः
जाँची आँखाको वर्ण आकार रुक्षता र श्लक्ष्यता देख्ने नदेख्ने सबै ।
शरिरको पाञ्चभौतिक तत्व,जात विजात रोग आँखाको रंग ज्योतीमा ।।
जिब्रो ः
जिब्रोपनी छालाको रोग उपचार विधि अनुसार खस्रो मसिनो ।
श्वास,रोगकव्जियतमा परिवर्तित रंग हुन्छ जिब्रो उपचार गर्नु दरिलो ।।
नङ्गः
हस्तमा रक्त , नङ्ग सधै गहूगोरो वा पहेलो सबै पन जाच्नु ।
पञ्जा औला चलाई र गतिमा जलन ,रंग,शोध सुद्धिमा मन पखाल्नु ।।
आकृतीः
प्रकृतिक कालो सावल गहूगोरो र गोरोपनाको ईन्द्रिय अकृति नियाल्नु ।
लम्बाई मोटाई वर्ण र छाया मुखाकृतितवाट न्यिाउरोपन हटाई आरोग्य बनाउनु ।।
भिटामिन ः
खाद्द,खनिज लवण,जीवका लागि जटि जैविक कार्व्निक भिटामिन बुझनु ।
माछा हरियो सव्जि फलफूल सबै रेटिनोल हुन भिटामिन ए हुनु ।
त्यस्तै सूर्यप्रकाश अण्डा डि भिटामिन छ अमला अम्वा वि भिटामिन हुनु ।
व्यक्टेरिया दाल अन्न मासु चिज कलेजो अन्य भिटामिनमा भिटामिन १ ग्राम रहनु ।।१
यर्जा सुर जैव रसायन चक्रमा मल निष्कासनका पोषक तत्व ।
शक्ति कुशलता रक्त शरिरबृद्धि निरोध सबै खनिज लवण खानु तक ।।
अहारा थोरै नियमित सन्तुलन नगरी आरमले शरिर सुरक्षा बन्छ ।
हितकर अनाज मह घयू ,कर्म शुद्धिलाई जपतप ध्यान जीवले पाउछ ।।२
प्रजनन्शक्ति ,रक्त हड्डि मज्जा सबै ज्ञानेन्द्रिय विधिका आरम ।
धैर्य मन,श्रम लगाव पूर्खा र सन्तान सबै शरिर स्वास्थ्य नाम ।।३
उपहार शुभकामना तिमिलाईः
फूल टिप तर हागा भाचेर हैन।
प्यार गर्न सिक धोखा दिएर होइन।।
प्रेममा फस्दै नफस यदि प्रेम गछौ भने।
जातपात वर्ण नहेर तिमि प्यार नै गछौ भने।।१
कोहि सत्यवति नारी तिनि हुन जस्ले।
एकमात्र युवकको दिलमा सिंचित हुन्छ जुन।।
दुर्भाषा छोडि मिठासअरु बटुल्न।
पिरमर्का बुझि भित्रि वाहिरि समस्य छोडुन।।२
प्रेम त्यस्तो होसजस्मा आसु र हासो समेत।
रुमलिएर जीन्दगी तारतम्य होस।।
राख्नु विचार नारीले पुरुषको साहरा।
मिठो बोलि सदविचार जनमा तिमिलाइ उपहार।।३
प्रेमको अन्तरालमाका मुटुमा स्पन्दनले।
पुरा संरक्षण गरी पाउन स्थान सवले।।
आपद विपदलाई साहायता गराई किर्ति यशले ।।
सुरक्षण गरुन सबैलाइ।यहि उपहार र शुभकामना तिमिलाई।।४
उ
जन्मदा कुन कस्को वीजक तर पनि बदला छैन पूर्खासंग ।
जसले पाठशाला मात्रै बनायो संधै आफ्नो वन्धु र घर लाई ।।
तिमीले आफ्नै घरलाई र बन्धु सन्तानलाई भन्यौ यो दुनिया संग।
बन्धु हामि जुन बाटोमा हिँडिरहेका छौ त्यो सफलहुनसक्छ ।।१।।
संस्कार बुझेनौ या बुझ्नै चाहेनौ पहिचान राखे आफ्नै अग्रज संग।
यस्तो पनि सोचेका थियौ बन्धुहरुले ले कुनैबेला माया गर ।।
माया भएन भने उभिएर एकपटक सोध त्यो चिहान संग।
तिमीले सोच्यौ भने पूर्खा बा आमा भगवान हुन गुरु हुन।।२।।
तर नजोडनु कहिल्यै यी कोहि हैन बन्धु सबै पैसा संग ।
सखे कुल कुलायन परम्परासंस्कृतीअन्धो भनी वैरले मसंग।।
गुड्हिाके पनि खित्का छाडेपनि,ज्ञानकलासिप प्रविधिसंग।
नाचे सिलाई धाई बन्धुसंस्कार कला धर्म जगेर्न गर्ने संग ।।३।।
ऋ
ऋृतु परिवर्तन
ऋतुचर्या
१. सूर्य उत्तारयण
बर्षाऋतु
सूर्य दक्षियन
क. शिशिर ऋतु
ख. बसन्त ऋतु
ग्रीष्म ऋतु
ऋतुचर्या ः
फेरी मौसम समय हिमवत शिखर वा शैल जीवका वातावरणमा ।
मौसमि फल बिषदी रहित भोजन चाल ढाल वा जीव तिम्रो चाल ।। १
१. सूर्य उत्तारयण ः
बार्षिक सूर्यको गति चक्रले शक्ति लिएर उत्तारयण कालमा ।
श्रावण देखि पुषमास तक आदान काल चल्छ हरेक साल ।।
बर्षाऋतुमा अमिलो नुनिलो र मसलेदार खाई हुन्छ हजाम ।
साउन भाद्र यहि पोषिलो खाद्द खेति कर्म गरिन्छ कृषक मन ।। १
बर्षाऋतु ः
असोज कात्र्तिक गुलियो पोषिलो खाना खाई,विषाद सब नास्ने ।
गहू मकै कोदो चामल,जल सबै असारमा शरद ऋतु पनि जाग्ने ।।
हेमन्त ऋतु आखिर मंसिर पुष महिना चिसो बनाउछ हिमवत खण्ड ।
तेल मालिस ,पोषिलो खाना हल्का पेय जाग्नु घरमा अखण्ड ।। १
सूर्य दक्षियनः
सूर्यको गतिले दक्षिण हुदै परलम्वता बनि शक्ति दिने समय ।
माघ देखि असार सम्म विसर्ग काल यूर्य चक्रमा छैन भय ।। १
क. शिशिर ऋतु ः
श्वादमा पोषिलो खाना माघ फाल्गुन सुख्खा मास खुसिको ।
हिउदका दिन भ्रमण यात्र,चाड फूर्सदमा जोहो छ व्यवहारको ।। १
ख. बसन्त ऋतु ः
चैत बैषाखमा भण्डारण अन्न खाई गर्मि छलि जीवले बाच्नु ।
किसानले धरती जोती माटिकोरे सुख्खा खुसिको चाड नाच्नु ।।
नखानु मद्य,गरिष्ठ चिल्लो, अभक्ष्य संस्कार धर्म नतोड्नु जन।
दिउसो आरम गरी शुभ सन्ध्या काममा जुट्नु ज्ञानी सुधा मन ।। १
ग्रीष्म ऋतु ः
छलि चर्को घाम डाकी बर्षा तागतिलो पोषण दुध घ्यूमा ।
भोजन गरी,चिसो अवयव आचारमा बाधिनु जेठ असारमा ।।
मानो खाई मुरी उव्जाउने कृषक तराई मधेश पहाडमा जाग्नु ।
खनजोत मल,बीउ छरि,अन्नले ग्रीष्म ऋतु जलमा कर्म थाल्नु ।। १
ऋृतु परिवर्तन
जसरी ऋृतु फेरिन्छ उमेर र समय तिव्र बित्छ ।
प्राकृतिक ,जनसृजित अधोगतिलाई विकासले जित्छ ।
लागौ माटो,जाती प्रविधिले समाई सबै शिपमा ।
यहि सद्मति दिनु इश बद्ध जीवमा गरी ऋृतु परिवर्तन।।
सप्तर्षिहरू ः ऋषिहरु
आदी मरिची, आङ्गिरस, अत्रि, पुलस्त्य, पुलह, कद्रु र वशिष्ठ ऋषिहरु ।
मुल भारतवर्षिय हिन्दू गोत्र व्यवस्थामा े मरिची, आङ्गिरस, अत्रि र वशिष्ठ ।।
ब्रम्हाका,ति ऋषिको वंशपरम्परामा भृगुका सात वर्ग, अत्रिका चार वर्ग छन् ।
विश्वामित्रका दश वर्ग, कश्यपका तीन वर्ग, वशिष्ठका चार वर्ग रहेका हुन ।। १
अगस्त्यका चार वर्ग र अङ्गिरसका सात वर्ग भई मुख्य ४० गोत्रगण छन् ।
जस्मा भृगु,आङ्गिरस गोत्रगणलाई महागण यमुना गंगानदी उत्तरमा बस्छन् ।।
भूगोल दक्षिणको पहाड,भावर तराई,गण्डकीसम्मको भूभाग पौराणिक छन् ।
यी ऐतिहासिक कान्यकुब्जी केन्द्रप्रदेश प्रतित,गढवाली, कुमाउनी पनि हुन ।। २
सिन्जाली,डोट्याल,खसमण्डलसँग सम्बद्ध कान्यकुब्ज प्रदेश नै मुलस्थली जुन।
द्धिजातिहरूको मूल स्थान मध्ये महर्षि अंगिराका सन्ततीहरूको रुपमा रहे हुन ।।
नेपाल,भारतीय उपमहादीप पछि विश्वभर छरिएर रहेका हामि सेढाई बसेछन् ।।
सभ्यतामा मंगोल,कर्ममा जीवीकाको मुलस्थली क्रमश फिजिएको देखिन्छन् ।। ३
ऋषिको सत् इउभलष्यल त्यमबथ
जनले बुझे“हामी निमित्त मात्र हौँ, परमेश्वर सत्य हो,तिमी पथिक ।
हर मानव, प्राणी, बनस्पति लगायत सबै सृष्टि उहाँ कै अधिन तक ।।
जहाँ ५ महातत्व ः वायु, जल, अग्नि, पृथ्वी र आकाश ब्याप्तिको हक ।
ईशकै ईसारामा सृष्टि छ, जनले कर्तव्य बुझेर परमपिता, परमात्मा तक ।। १
बाँची परमेश्वरको सेवामा समर्पित हुनु, यहीे संरचना जनको काम बन्छ ।
स्वधर्म,मन,प्राण पनि उहाँ खुशीमा छ,नारी पुरुष,सृष्टि समभाव ईशमा रहन्छ ।।
फूलबारी जीवन,फूल बास्न कर्म,सुन्दरता प्रेम प्रणय भोजन अन्न जल हुन्छ ।
समयको रंग,वीज उम्र्रनु र नाशवान छ स्थुल सरह प्रकृतःहुदाँ फुल्नु पर्दछ ।। २
अन्त
खण्ड ःक
कुलदेवताको पूजा ः
कुसंग
कूर्मअवतार ः
कुमार ः
कुमाउ
कुरुप
कूर्मअवतार ः
लोक बन्धनिय वैभव चरित्र छ बिष्णुको कूर्मअवतारमा ।
दुर्वासा तपस्वीले ईन्द्र देख्ने हिमालय पर्वत थिए तपस्यमा ।।
क्रोधी कष्टदिने दुर्वासा महामेरु पर्वतमा तपस्य गरे ।
स्वर्ग लोक जान,विष्णुलाई पारिजात माला धारण परे ।।१
मद्ले उनमक्त ऐरावत हात्तिलाई ईन्द्रले माला पहिराए ।
नन्दन बगैचा मदले,उन्मक्त हात्तिले फाटिनाश गरिदिए ।।
उैरावतसितको मालालाई टुक्तापारि भूईमा फालि मत्ताहुदा ।
रिसाई दूर्वासा माला फयाकेकोले ईन्द्र सितखुस नहुदा ।।२
श्राप दिए तेजस्वी दुर्वासाले मेरो अपमानमा ३ लोक नष्टहोस ।
सारा सम्पति नाश भै जगत धारक लक्ष्मी अन्र्तध्यान बनोस ।।३
कुमार ः
चिल्लो चम्किलो सुन्दर कोमल कुमारका यी चरणविन्द ।
कमलफूल खिलेसरि आखिभौ ज्ञानेन्द्रिय र कर्मे्न्द्रिय मन्द ।।
सुन्दर स्वर्ण अवयव शरीर अंग प्रत्यङ्ग उस्तै वस्त्र आभूषण ।
कामदेव मन, बचन प्रकृति पुजारी देवदेवी अलकृत पोषण ।।१
सूर्य चन्द्र समान यस्तै जलनिधि भूधरा पुलड.कित छ ।
जन्म शरीर सुखका मन आत्मा स्त्री पुरुषमा रहन्छ ।।२
कुलदेवताको पूजा ः
कालनरसिह अवतार काल भैरव थिए युगिन शक्ति ।
बोलि ॐहिं क्लिम राहु केतु भैरव देविमा आशक्ति ।।
१० वटा सालका सिमलदारमा बाधि बावियो तोरण ।
बास उखु केरा सजिसजाउ बनाउ कुलायन थान ।। १
तोरण संगै काँचो धागो चदुवा पुष्प फलफूल ध्वाजले ।
सिर्घार्नु कुलदेवमा रातो र ईष्टदेवलाई सेतो कपडाले ।।
मिलाई सबघरको सरदाम डाली र थाली मिलाईनाले ।
चाहे जति कर्ता बसिदिनु मूलकर्ता १को यज्ञ पछ्छाई ।। २
चाँप चम्पा वेली अाँप वर पिपल स्वामीका पात,थाली ।
राखि देवथानमा दाहिने कुलदेवता ५ सुते वत्ति बालि ।।
वायाँ ईष्टदेवता सरदाम ३ सुते बत्ति सामाग्री आदि ।
५वटा घडा तामा,शुद्धतेलका बत्ति बालि पुजि वेददी ।। ३
स्त्रीले१०८ फूल अक्ष्ाँता केलाई नियमसंगत पुज्नु ।
सालका समिधा राखि चरु होमी सब देव होम्नु ।।
पुज्नु ईष्टदेवता गणेश थापी दियो कलस सजाउनु ।
ग्रह लग्न भाकल लागी भागी जानी नजानी पुज्नु ।।
शुद्धि स्नानले भाग भोग सेल रोटी,पूवा,खिर पकाउनु ।
धुप दिप नैवेद्य भेटीले सबबन्धुमा टिका पर्छ पठाउनु ।। ४
दिप कलस गणेश गौरी अष्ट चिरन्जीविमा फूल चढाई ।
चन्दन जनै सुपारी बेलपत्र गौदुध पायास खिचडी दिई ।।
शिवको पाठ स्तुती शास्त्र मन्त्र भट्टाउनु कुल वेदादी ।
काल भैरव कालिकालाई वोका नरिवल भाकल गरी ।। ५
नैवेद भेटी पुर्खाको चण्डीपाठदी शास्त्र मन्त्र गगनभेदी ।
शुद्ध ध्यूमा गृहणीले बनाई पाकवान नैवेद्य शुद्ध भई ।।
घर मन्दिर सरसफाई गाईगोवरले पोती चोखो ऐपानादी ।
भुरसी गरी करम पात्र पुर्णपात्र पञ्चामृत चढाउनु ।। ६
गोरिल कालिका वायूलाई आफनै घरको सरदाम दिनु ।
सब बन्धुत्को कल्याण चाही काल भेरवलाई बलिदिनु ।।
बोका पुत बढाई बिहे आदि सबमा नरिवल चढाउनु ।
बाडि प्रसादी घरघर ध्वाजा पतका बन्धुत्वमा पठाउनु ।। ७
एकै रंंगको बलिको रगत र कलेजो झिकि वोहतामा ।
वा नरिवलको पारि टुक्रा सहितको वोहतामा राख्नु ।।
पुज्नु थानी मानी कुलदेवता इष्ट देवता होमीदिनु ।
होम गर्द लिएको कर्ताको सबै फूल प्रसादी चढाई दिनु ।। ८
धोती पाटो सहितको कर्ता यज्ञपवित्रा फुकाई पुज्नु ।
बैषाखी नृरसिह चर्तुदर्शि दिनमा दान,,तप,ध्यान,जप्नु ।।
काल नरसिंहको पुजा र पितृ तर्पणभो श्रद्धादी गरिनु ।
बर्षेनीगरि श्रम शिप रप्रविधी पर्छ मनुष्यले वंशजतार्नु ।।
पुजाको दिनमा पुजा कर्म गरी अन्नादी पर्छ चोख्याउनु ।
दहि दुध तिरनतारन भरसक सो पुजा अवधिमा नगर्नु ।। ९
बाडि फुलप्रसाद लिनु परदेश भएपनि पर्छ सम्झनु ।
भोली पल्ट सिमलदार पधेरामा लगि सेलाई दिनु ।।
दान दातव्य छोरी चेलीकन सके प्रसादी पठाउनु ।
नविर्सनु कुनैजनलाई कुलदेवता पुजामा अर्थ खर्चनु ।। १०
कुमाउ ः
बास शिक्षा दिनु परिश्रमी साथ छोरी बुहारीमा ।
बहुपत्नि र परस्त्रिमा नरमाउनु राम्रै छायामा ।।
आरमदायि बनिनु विबाह उत्सव सब कर्ममा ।
बन्धुत्वमा ज्यानै जोखिमि बाहेकका कलहमा ।। १
सिर्जनशिल बनि पौढ, प्राविधिक शिक्षा स्वालम्वि ।
उन्नत विउ मल,समुहकृत खेति उन्नत प्रविधिढ ।।
सल्लाह सुझाव माया ममताको दिई अरु प्रकास ।
सुखशान्ति मेला पर्व सकरात्मक सदेधाव वितोस ।। २
दिई संस्कार धर्म कुलको जिवन सुखमय सोच ।
जात नारी पुरुष हो,समाज संस्कृती कला बिच ।।
लिई सबक माटो राष्ट्रको सेवाग्राही सत्य मूढ ।
मुखपात्र बनिनु रक्षा,अग्रज सधै भावना प्रगाढ ।। ३
कुसंगः
सत्य बोल,बाँच रोज,जाग,धर्ममा सधै रमाई ।
आफनो श्रमसिप,ज्ञान,कौशल, प्रविधि पछ्याई ।।
त्यागि बिषय,लोभ,मोह,जीवन सत्यलाई समाई ।।
सत्व रजो तम मायिक गुण निहित,असत्य भई ।।१
मन वशमा राख होश मायिकवाट हटाउ भक्तिमा मन दिई ।
सुन हितैषी सखे जीव पतन नाश हुदै,क्रम सन्तती समाई ।।
मायाले मन डुल्छ,कुसंगतको अविद्या,लेख पढ विद्या दीई ।
फेरी सखे वर्जित छ सन्त संग,ज्ञानी महापुरुष त्याग्न छी ।।२
सबै धर्म ग्रन्थ वा शास्त्र पढ्नु जाच्नु अनैतिक कुसंगति ।
गुरु विना उल्टो हुन्छ तत्वज्ञान शास्त्र परिन्छकी अधोगति ।।
नगनु इश निन्दा परदोष्चिन्तन भक्ति साधना र लक्ष्य प्राप्ति ।
चिन्तको रसपान हो शास्त्र जुन संम्प्रादाय वा सन्नतती ।।३
गर आदार गुरु वणर््ा धर्म परम्परा र वंशज,समाज प्रति ।
दुभावना नगर इशमा जे धर्म मान्छ पुग्ने इश एकमा अति।। ४
कुरुपः
कुरुप र विरुप अंगका अवयवलाई ।
दोसाधमा पछ्याएर।।
हिडि रहेछौ मायालु खुव एक्लो बनेर ।
तैपनि वक्रवृत मनका अभिलाष समेली ।
नवसौ उठौ यूवा यूवती हो घोक्रो समाली।।
एकतन्त्रिय अवयवमा स्वभाव नदेखाउ कोठे पर्यवेक्षक लुकेर ।
टाई सुट नढल्काउ स्वाभिमान छ दौरासुरुवाल धोति चोलीमा ।
खास्टो भित्र ओढेर ।।
जति वेदना र सम्झना छन् ।
समाल अतितलाई बङ्गाईदेउ तिम्रो त्यो बहुरुप प्रत्यादर्शि यो अणुलाई ।।
चिच्वाहटमा नमोल तिम्रो त्यो सारिलाई ।
अव त थोत्रो भईसक्यो व्लाउज फेर र हेर तिम्रो ..त्यो कुरुप अवयवलाई।।
लालि क्रिम ति खोक्रा आडम्वरीलाई ।
नसम्झ प्रतिकारत्मक यौवन मत्ता जवानीलाई ।।
फर्केर हेर पराईको क्षणिकता आमा स्वरुप विविधता ।
बुझ सम्झेर स्वदेशमा नवन क्षणिक कुरुपता ।।
पाइन्ट सर्ट फेसनमा जे जति यि पाइन्छ ।
आत्मा स्वच्छ जन्म विधाता नारीमा चाहिन्छ ।।
पराई आत्ममा रिसराग बैमनुष्यता पाइन्छ ।
सम्झाई गृहश्रम यूवती संसार यो चाहिन्छ ।।
यौवनको मत्ताहामा नढोग कोहि आषर््ितलाइ ।
व्यूझ सच्चाउ तिम्रो कमजोर कुरुप मनोभावलाई ।।
कुशे औंसी स्
ओउमकार हिन्दू परम्परामा अमावस्या ९औंसी०का कुशे औँसीमा । पिताजीको मुख हेर्ने, बुवा सस्मरणको रूपमा मनाई सम्मान गर्नेहरुमा ।। स्वर्गिय आमाबाबु भएकाले तीर्थमा गोकर्ण र विष्णुपादुकामा श्राद्ध, तर्पण, दान, पुण्य गरी पितृ पर्छ तार्ने । आफू पुण्यात्मा हुन कुशको विशेष प्रकारको औँठीलाई पवित्र धारणमा गराउन ।।१।।
वनस्पतिहो विष्णु स्वरुप कुश घरमा राख्नु ,पुरोहितहरू यजमानका घरघरै यही कुशे दिई सिधा(दक्षिणा ले सम्मान गर्न् ।यहि औंसीकोमा नदि बागमती नदी किनारमा श्राद्ध,तर्पण,दान गरिं पित्री उद्दार पर्नु ।।
छोरा हुनु वंश कुल उद्दार पनि हो पर्छ पिण्ड, देवकार्य तथा पितृकार्यमा प्रयोग गरिनु । पवित्र कुश घर घरमा राख्नाले परिवारको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास गर्नु ।। मान्छन् हिन्दूहरू कुश, तुलसी, पीपल र शालिग्रामलाई भगवान विष्णुको प्रतीक पुजीनु।।२।।
औँसीमा छोराछोरीहरूद्वारा परम्परा अनुसार मनपर्ने आ(आफ्ना बाबुलाई औकात प्रकट गर्र्नु । बाबुको मुख हेर्ने वा विभिन्न पवित्र स्थानमा गई बाबुको नाममा तर्पण तथा श्राद्ध गरी सिदा दान गनर्् ।। नेपाल को काठमाडौँको उत्तरगया गोकर्णेश्वर महादेव र रसुवाको वेत्रावतीमा बाबुको नाममा तर्पण तथा सिदादान गर्नु।। बोलि ुपितृदेवो भवुभन्ने धार्मिक मतमा छोराछोरीले बाबुलाई श्रद्धापूर्वक सम्मान दिईआशीर्वाद प्राप्त गर्नु ।। ३।।
खण्ड - ख
खरेलथोक
खस र आर्या स् आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिए
खनिया कबकगचबष्
खस
खाना
खतरा
खरेलथोक
काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका ।
अंगिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका ।।
धरण प्रा.वि र कमाई खाने समथर जमिनमा ।
अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा ।। १
कुमाऊ छोडी लम्जुङ्ग चितिको बसाई सरिदा ।
बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाँट बेसी गाउमा ।।
घर गोठ उही लिपपोतका गहूगोरा र फरासिला ।
रसिला धर्मि खुस मनका चेली सफा र कसिला ।।
समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रय ठाँउमा ।
चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा ।।
मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण ।
वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण ।। २
गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ति कति ।
बटुवापनि रमाउछ घुमि खुस चैनपुर पुगे जति ।।
पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंशमा बुहारी ।
हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी ।। ३
कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा ।
१५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा ।।
३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि ।
कोशीपारी गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी ।। ४
द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब ।
वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत ।।
अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा ।
पुगे त जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाँटमा ।। ५
दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति ।
चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पूर्व पुगे जति ।।
भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म ।
चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म ।। ६
रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति ।
चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती ।।
दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा ।
न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा ।। ७
पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले ।
जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन कन्थले ।।
समग्र जनसंख्याको ०.२ प्रतिशत जनसंख्या ।
रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त ।। ८
खनिया
दुराडाडा वरबोटका थिए कालु जिम्बुवाल ती ।
कुमाई बर्गका कन्यकब्जि ब्रम्ह्ाँण धनी अति ।।
छोटो कद,बाक्लो अनुहार सफा दिल आनना ।
कृषक,धर्मि कुलका दिर्घायू सफा खानपिना ।। १
नाता तारा नक्षत्र समान मेरा नाता खनिया ।
बिकट भूधरातलका अभिन्न तिक्ष्ण धैर्य ।।
दुराडाडामा जन्मिएर सामान्य शिक्षाले पनि ।
जीवन्त बनाउ पिता पूर्खा वंश परमपरा पनि ।। २
त्यहि माटो सापेक्ष्यमा जीयाउछ वोल्दछ ।
त्यहि धरती लम्जुङ्गे संस्कृतीमा जीयाउछ ।।
त्यहि दुराडाडा कला सस्कृतीमा वहाउछ ।
संशय मृत माटो मस्र्याङ्गदी तटमा मिसाउछ ।। ३
भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका ।
सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया लम्जुङ्ग तिर परेका ।।
विष्णु भगवानका भक्त,दुराडाँडा डिकि पुराना गाउ रहेका ।
शासा,सन्तान उही मूलस्थली करालो पाखोमा घर वनाएका ।।
वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका ।
बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका।।२।।
विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन ।
जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा।।
खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो ।
खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो ।
राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।
दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो।।
लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।
त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।।
गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।
रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई ।
रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।
दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका ।
शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।
खनिया
देखि सुख ति चङ्गा शरिरै दुखैले मर्यो ।
वरिपरि विवुध सत्सङ्ग उठीवास परयो ।।
कन्दरा कन्दमुलले जीवन गुजारा गर्यो ।
शान्ति दिलको भूइचालोले धनको दुखमा पर्यो ।।१।।
बस्थे,नाना उच्च हिमशिखर शरिरै वरिपरि ।
उब्जाई,अन्नले भोक भरमा भाका थरीथरी ।।
कला शोधन तिर्थस्थलका प्रकृती नाना रुपधारी।
तपोवन ज्ञानको आत्मा दुखि रे कसो गरि ।।२।।
पर्यान्त इतिहास वेद वताउछ योग जडिवुटि ।
रुग्ण पहाडका सज्जा कति ,ती जनका कुटि ।।
खाद्दखनिज विश्वचकित छ हेर्छ की ति लुकि ।
लोप हुन्छ नि कस्तुरी,अभेद्द अरु जडीवुटि ।।३।।
थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ ।
गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।।
जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।
भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।
यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु ।
सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।।
पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु ।
मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।
गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल।
कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।।
लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड ।
जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।
काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ ।
सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।।
उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ ।
काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ।।४।।
पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख ।
कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।।
टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक ।
फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक।।५।।
हेरि भिरपहरा भोकै नाङ्गै देख्ने कृर्षि व्यथाा वाट ।
सकल मनमंन्दिर मिठो जलरसले अन्न स्वादिला ।।
कुण्ड दरवार तिर्थस्थलका विश्व उच्च शिर उकाला ।
छोटो कद बलिष्ठ जाघ हाम्रो त्यागि अनुराग कला ।।६।।
सारा जीवन धर्मशाला भिर पहरा देख्न कठिन ।
हालि जरो जनहितको सेवा राष्ट्को हित दिनदिन ।।
युगका कति सुरक्षा विविध डटि किर्ति स्तम्भका दिन ।
कला शिल्प पुराना प्रमाद कृर्षिले वीर स्तम्भका सुदिन ।।७।।
अविकल मूर्ति राम्रा मुद्रा समाजका सुरक्षा ।
डटी मर्छ स्वाभिमान शिल्प कलाले हुन्छ राष्ट् रक्षा ।।
हटि कालो मैलो अन्ध परम्परा आधुनिक कृर्षि शिप कौशल ।
त्यस्तै प्रविधि हस्तान्तरण नया पुस्तामा सेढाई बनुन झलल ।।८।।
पतिव्रत संगिनि सुस्कृत सती सीत आमाका पक्ष ।
जनहित विरुद्ध विधि र लिपि वसि चोलि पुराउछौ समकक्षा ।।
ज्ञान शिक्षा सिप कौशलले पढे गुनेका सबै भाई बन्धु मिल ।
बैरले गुदो जरो समाज फूटाई लैजान्त अशान्तिमा तिमि नभूल ।।९।।
कर्म लिपि समानको नाना धष्टि घाटिका ।
हिमधु प्रेम प्रणय वेदाश्रम लिई कृतिका ।।
सरल स्वालम्वन मृत काय गुजारा वृतिका ।
खोलि उद्यौगै शिक्षाले विश्का अनौठा तिमि नृतिका ।।१०।।
पिई एक मुठि जलमा माटो यहिमा स्वास फुर्दछ ।
एकता भई सकल अन्नपात विना फूट कलहमा नेपाली जुट्दो छ।।
कृति अपार योद्ध वीरको शान्ति लखको यो छाति ।
घर आगन दुरदराज मोफसलका सरल जीवन नकुल्च दिव्य लात्ति ।।१२।।
खनिया स्
थापि थपि वीरको शिर कठिन व्याथामा मर्दछ ।
गति चक्र सेवाको हालि साधु जीवन तर्दछ ।।
जनहित बिषयको पहरा काटि भिर गौडामा पर्दछ ।
भाकै नाडगै तमासाले उराठीला युद्ध चपेटा टर्दछ ।।१।।
भारतको कुमाउगढवाल अल्मोडाबाट महाकालि तरेका ।
सन् १९५० सम्वत्मा वडार खनिया विष्णु भगवानका भक्त डिहि पुराना गाउ रहेका ।।
वंगालका राजा सर्वखानका सन्तान यशोब्रम्ह शाहा संगै दुराडाडा बसेका ।
बैवाहिकमा सेढाई कन्या कम भई अरु गौलि पाण्डे उप्रेती धरेका ।।२।।
विजयनाथ प्रयागदास हुदै १२ पुस्ता का दामोदर खनिया कन ।
जयराम सहदेव देवु कालु ठाकुर दत्त का ५ भाई वंशमा ।।
खिम श्रीकृष्ण दामोदर महाप्रसाद रामप्रसाद खनिया ससुरा हुनु भयो ।
खिमका सन्तान भएनन् श्री कृष्णका श्रीधर मुरारी गोविन्द दाई हुनुभयो ।
राजेन्द्रा उपेन्द्र किशोर भाई सबै चितवन बस्नु भयो ।।
दामोदरका रामराज बुद्धराज कृष्णराज पुण्यप्रसाद र हरिश्चन्द्र भनियो ।।
लक्षुमण जीवन डा.ओम प्रकास शरद सुवास दिवस रमेश महेश गनियो ।
त्यस्तै शर्मिला न्यौपाने, सविता पंन्त, संगिता पाठक भदैहरु ।।
गृहणि बसौला चिलवाल खकुराल र सेढाई थरका दिदिहरु ।।
रामप्रसादका ऋषिराम रामचन्द्र बिष्णु दिपक रहे ४ भाई ।
रविन्द्र डा. विपिन,डा.भुपिन विवेक सचिन भाई बस्छन् रमाई ।।
दिपा नानी पनि लौडारी लेख्दछिन् अमेरीका ।
शिक्षित र आचरमा छन् सबै खनिया दैवले रचेका।।
यथा काधमा गोला वारुद गन्धे धुवाका तृष्णाहरु ।
सेवा प्रेमको लुकि मर्यो हेर संशय रग्ण लोकहरु ।।
पेटका लागि शिर पनि त्याग बटुल्ने धुन भाकाहरु ।
मागि दया लियौ आउ छाति मिलाउ विनास बरु ।।२।।
गुफा कुटि न्याउलीले रुवाई सकल दिल।
कुवा पाटि साईतमा युद्ध गुन्जाउछ यि भिर ।।
लेक बेसि पातलमा सकल चराचर हेरि भिड ।
जलधारा स्वच्छ हिमालका ज्ञान लिई यात्रि हेर ।।३।।
काटि कैलास यो घर दिलको शान्ति स्तुप राम्रो छ ।
सानो घर आगन बसुधा बन्धुत्व एकता हेर हाम्रो छ ।।
उच्च हिमश्रृखला तरेली मैदान यो दिलको पौवा राम्रो छ ।
काटि वनवुटि वनपहरा विकासका वीर योद्धा हाम्रो छ ।।४।।
पहाड पहरा भिरका प्रतिलिपि अभिलेख ।
कुवा जनहित जलपर्जन्य इतिहासै अलेख ।।
टोपि स्तुपको कम्मर गाडि किल्ला यि लेक ।
फूलाई फलफूल अन्नपात औषधी नौला अनेक ।।५।।
खस र आर्या स् आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिए स्(
नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी नारयण शाहा पछि ।
मल्लको राज्यकाल (वि.सं. १३९५–१४४५) खस साम्राज्यको कसि ।।
अवसानको दोसाधबनाई ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै ।
पश्चिम एसियामा विस्तार आर्य वाहुन नेपाल छिरेका मानिए ।।
इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडमा ।
कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपालमा खसहरुको बिलय साम्राज्यमा ।।
सुन्दरी माईको कृपाले नेपालीले खस जातिको थर सरकारी दर्जा धरी ।
बसेथे कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह,बास गुजरा गरी ।।९।।
खस र आर्या स्
आर्य वाहुन कुमाई जैसि यहि कालमा आदिवासि थिएस्( नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल ९वि।सं। १३९५–१४४५० खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए ।बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तारनेपाल छिरेका मानिए ।। इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए। त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।। माथिका बुदा उछालेर हैन नेता ज्यू अव तपाईले लम्जुङ्ग आत्मनिर्भर वनाउनु छ । बैकल्पिक मात्र हैैन चालु गरिवीलाई मनाङ्ग छिचोलेर विकसित राष्ट् सित नेपालीलाई जोड्नु छ ।।अरु पार्टि लाई हेय नगरी जल जमिन जंगलमा समथर टारलाई सिंची खेति गनु छ। जाती धर्म संस्कृती र परम्परा भित्र नै आत्मनिर्भर सबैको प्यारो नेता बन्नु पर्छ ।१।।
असल सोच र कर्ममा लाग्ने समय मैले खर्चिए सरि भनौ।तर कहि कतै आफना पनि छन नी त।उहासंग बोल्न म हिचकिचाउदिन की
अग्रज तातिदा विस्फोटन मैले धेरै खपेको छु दाई ३२ बर्षको जागिरे जीवनमा कति ठाउमा हेपिएको छु दाजुकति चेपिएर नेप्टिएर जनजीवीका र गुजरा चलाउने आम जनस्तरमा छु दाई।तर अब मर्नेवेलामा सोच फैर्न खोजेको ।।
खस स्–
नेपालको पहाडी भूभागको आर्य समुहको एक जातीय समुदाय खस हो ।
धेरै जनसंख्या र अन्य नामहरु पर्वते, गोर्खाली र नेपाली हो ।।
यो जाती तत्कालिन विशाल नेपाल ९हाल भारतमा पर्ने हिमाचल प्रदेश तथा उतराखण्ड०
का साथै सुदूर तथा मध्य पश्चिम नेपालको कर्णाली क्षेत्रमा रहेको थियो ।
अघि प्राग ऐतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबासमा त्यहाँबाट खसहर नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै आयो ।।१।।
हाल नेपालको हिमाल पहाड तराई सबै ठाउँमा बसोबास गर्ने भयो ।
तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू–भाग पूर्वमा आसाम देखि पश्चिममा काश्मिरसम्म आफनै किल्ला बनायो ।।
हिमाञ्चल प्रदेश तथा उतराखण्ड, नेपाल, सिक्किम, दार्जी्लिङ, भुटान, आसाम र बर्माको पहाडी क्षेत्र खस रहदै आयो ।
हाल बोलिने पर्वते खसहरुको मातृभाषा खस कुरा भयो जुन हजारौ वर्षसम्म चल्दै आयो ।।२।।
भाषा कला साहित्य विकशित, विस्तारित र परिमार्जित हुँदै नेपाली भाषा चलन चल्तिमा अध्यावधि रहदै आयो ।।
खस जाति हाँगा नै बाहुन , क्षेत्री , ठकुरी , सन्यासी–योगी ९दसनामी० भयो ।।
त्यस्तै कामी, दमाई , सार्की , गन्धर्व , बादी अनेकान अरु यस समुहका जाती ।
बुझौ नेपाली हुन् खस,मानव सभ्यतामा यीनको इतिहास अझै गम्भीर छ ।
खोज र अनुसन्धानको तथ्य अथक मेहनत हाम्रो अतितलाई हेर्न, बुझ्ने र विश्लेषण गर्ने पर्ने छ ।।३।।
कैयन प्राज्ञिक मानव समुदायको इतिहास र वर्तमान भविष्य जन्नुछ ।
फलत मानव जातिको व्यवहारिक जीवन र वास्तविकता त यहा उत्पत्ति काल हुन आउँछ ।
त्यस्तै स्वधर्म कला संस्कृती विधि विधान पद्धती असिम छ।
बैर नेपालीमा फूट ल्याई अरु जातीले खसमा प्रहार गर्ने उछितो पादोछ ।।४।।
आदिम काल भरी पृथ्वीका प्राणि र मानवका बीचमा कुनै जातीय विभाजन रहेन ।
आवास राज्य र त्यसका सीमाहरु संघियताको कुरै भएनन् ।।
समुदायका मानव जाति छोटा–छोटा गण, गोत्र, कविला अवस्था नै हुन्थे।
मानव जातिको विकास असाध्यै थिमा गतिमा दुख र पिडादायि देखिए ।।१।।
सनातनी पुरात्वविद्हरुले यी मानव जातिलाई प्रयोग गरेका उपकरण कामको सामग्रीलाई हेरे।
तब युगहरुको विभाजनगरि पाषण , कास्य र लौह युगनै इतिहासको सबभन्दा लामो युग नै आदिम युग अविकसित रहन गऐ ।।
पुरातन मानव सभ्यतालाई नै छक्क पार्ने केही प्राचीन मानव सभ्यता र इतिहास पत्ता लगाए ।
प्राचिन मिश्रको , माया , इगियन , सिन्धु , होवाङहो नदीको , ग्रीक, टाइग्रिस र युफ्रेटिक सभ्यता रहदै आए।।२।।
ग्रीक विश्वनै ऋणी भयो, मिश्र विश्वको प्राचीन सभ्यताको केन्द्र दरिएको छ ।
बुझौ मानव सभ्यताको विकासक्रमसँगै राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको अस्तित्व तथा विकास चालिएको छ ।।
यस्तै नेपाली राज्य, साम्राज्य र जातिहरुको विकास क्रममा रहे झै विश्मा प्राचीन बेबिलोनियाको कक्साइट साम्राज्यको देखिन्छ ।
कस वा कक्साइट खस जातिकै प्राचीन नाम विश्व समुदायमा लडाकु, बुद्धिमान, चतुर र बिजेता मानिएकोछ ।।३।।
आदिम सुयोग्य सुमेरियोका कविला जातिको सभ्यतामा एकजना हम्बुरावी राजा भए ।
प्रचलित हम्बुरावी कानूनमा जस्तालाई त्यस्तै खुनको बदला खुन भन्ने विधानमा आधारित न्यायप्रणालीमा गए।।
यि उत्तराधिकारी समसुलुनाले खसको जारी आक्रमणबाट जोगिन विशाल किल्ला बनाएका थिए ।
खसहरुको आक्रमण बेबिलोनियामा विजय प्राप्त ऐतिहासिक तथ्यह जग जाहेर गरि दिए ।।५।।
यहा खसहरले त्यही बेविलोनियामा शासन र राज्य सञ्चालनको लामो अनुभवी र विधानमा समाजलाई परिचालन भै गए ।
पछि दक्षिण पश्चिम एसियाको पहिलो जाति खासस्तान, बडाखसान, हिन्दकुस, काशगर, कश्मिर खसाला, खसमण्डल, खसान रहदै गए ।।
भनिन्छ भौगोलिक नाममा खस समुदायका पूरातन प्रयाणका पद चिन्ह प्रष्टीछन् ।
सहि अर्थमा खसहरु आर्य भए पनि वैदिक आर्य रहेनन् भनि भरतियहरुले अफावाह फैलाएका छन् ।।६।।
यि आर्य इसापूर्व प्रथम शताब्दीमा भारत वर्ष बिशाल नेपालमा थिए ।
इसाको पाँचौं शताब्दीतिर पश्चिम नेपालको कर्णली प्रवेश गरे ।।
यी तथ्यनुसार नेपाल बाक्ला–बाक्ला सबै जातिहरुसित घुलमिल भई सबै बस्तीमा आर्य खसहरु रहे ।
तर यी अर्य बाहुन, क्षेत्री, ठकुरी, सन्यासी, आर्य ।।७।।
दलित यी सबै नेपालमा बाह्रौ शताब्दी आएका जाति रैथाने जाति रहिरहे ।
नेपालमा बाह्रौ शताब्दीको प्रारम्भतिर त नागराजले सिञ्जालाई ९जुम्ला० खसको राजधानी बनाइसके तव जात यहि थिए ।।
यहि सिञ्जालाईनै खस साम्राज्यको राजधानी बनाएर खसले पन्ध्रौ शताब्दीको पहिले वर्षो शासन गरेका थिए ।
तहि नागराज क्राचल्ल, अशोक चल्ल, जितारी मल्ल, रिपु मल्ल, आदित्य मल्ल, पुण्य मल्ल र पृथ्वी मल्ल आदि खस राजा भै गए ।।८।।
नेपालमा साम्राज्य कायम भए पनि पृथ्वी पछि मल्लको राज्यकाल ९वि।सं। १३९५–१४४५० खस साम्राज्यको अवसानको दोसाधबनाई दिए ।
बुझ साथि ई।पू। प्रथम शताब्दीतिर बेविलोनिया हुँदै पश्चिम एसियामा विस्तारनेपाल छिरेका मानिए ।।
इसाको पाँचौं शताब्दीतिर कास्मिरबाट पहाडको कछाडै–कछाडै कुमाउँ, गढवाल हुंदै पश्चिम नेपाल छिरेका खसहरुको साम्राज्यमा विलाए।
त्यसैले खस जातिको थर सरकारी दर्जा तथा कर्णाली प्रदेशका गाउँहरुबाट उत्पत्ति भए सरह भए ।।९।।
तिमि देशभक्त कुनै ििप्रध विकास नभएको के गर्ने बेल्चा ठोक्छ।
दाज्यू भाई चेलि लडाएर धरापमा देश पर्दैछ,अब कुकुरको अस्तीत्वले कुन चोक्टा बोक्छ ।।
बौलएर मान्छेलाई मान्छेले टोक्छ,भाई दिदि नरसंशयमा चुड्छ ।
मजगैयाँ आदि खस साम्राज्यमा प्राप्त दर्जा र गाउँहरुको नाउँबाट ।
नेपालका खसहरको थर निर्धारण भएको परिदृष्यमा खसहरु यहाँका ।
आदिबासी र पुराना रैथाने हुन् भन्ने कुरामा कुनै विवाद गर्ने आधार देखिंदैन ।
यसर्थ थर गोत्र प्रवर र जातका नाममा खसहरु यहाँका आदिबासी ।।
र पुराना रैथाने हुन् नेपाली ।।शास्त्रको रपुराणमा पढ नेपालाई जम्मुद्धिप ।
जातलाई भारतीय आर्य ऋषिमुनिहरुको तपोभूमि वीर गोर्खाली ।।
नेपालीको विहार गर्ने स्थानजन चाहना प्रचलित जुन खस जाति यहाँको अनादीवासी कायम छ। उ
स्तै किराँत राजाले कुरक्षेत्रको लडाईमा लडेकाले नेपाल भूमिमा खस परातन कालमा भएको देखाउछ पनि ।।१।।
खाना
समय स्निग्ध स्वास्थ्य ऋदयको तृप्तिमा हुन्छ सतोगुणी।
वासी खाना,स्वाद रहित,जूठो भक्षण गर्छ तमोगुणी।।
तितोअमिलो पीरो सुख्खा तातो खाने रजोगुणी।
विज्ञ आत्मदर्शिले मन नियन्त्रण शक्ति कर्म छ गुणी।।१।।
खतरा
चकमन्न मूर्दा व प्राण हरण् जात्र पटाउने ।
चतुर बुझिहल्ने सिधा पासोमा भसिने ।।
राखि मनको ढिट च्यापि संवेदनना हुलमा दिने।
लुकि अफने ज्यान छमि अरुके प्राण पखेरु हुत्तउने।।१।।
मयके वहन अखुसि तत्क्षण आफन बाहुमा निचेरी।
कुरी,डाकि,फसाई फडके क्षणमा लास त्रबनाई दगुरी।।
निहु सानो विज ईखको आफनो कत्र्तुत दिई फत्तुर।
बिन्ती भाउ भूरो नसुनी मन बिग्रिएक तुहाउछन् शत्तुर।।२।।
ऐश मनका नीरस डर जड्नु कसरी हास्नु।
आसु माया प्रेम,खुसि,दुख बिताई सब नास्न।।
स्वधर्ममा धारण,राज र समजको बन्धन किन टास्नु।
सुविचार वोली अर्काको संयोग वियोग खतरा मस्नु ।।३।।
हुन्छ खतरा अर्कत्तव्यले बोलि चाल ब्रम्हण्ड सब ।
स्वधर्मको विचलन साघुरो स्वदेश तथा विदेश जब।।
प्रेम पंछि वनि चारा टिपि तेज वेगमा गगन चुम्दछ।
अन्धकार चिर्छु भनि कुबुद्धि सहशा प्रतिविम्वित खतरा हुन्छ।।१।।
चादी हिमाल नीधार कालो ग्रह झुण्डिने निर्दयी ।
आख दाजि बरु खनिज खााद्द गाज्ने प्रतिगामी।।
रक्त समेत चुसि दुगन्ध नेपालीमा तिम्रा पाउ।
दगबत्तिका प्रयश्चित किन नदिने,ढोगी दुष्ट भगाउ।।२।।
सधै सम्झेर विर्सला जन्म जन्मान्तर वंश ढिम्न नदेउ।
कुदृष्टि वा चाल हृदयभेष्ी सहयोग साहाराा नलेउ।।
बनि विपद कृत,प्रकृत जल जमिन शिर हरि लेउ।
यत्रतत्र वैरि,हाम्रै खाई यिनैका शिर हान्छन् बुझिलेउ।।३।।
दिई ज्याला श्रमिक बनाई आदत आनिवानि विगार्ने ।
लिई रोग सन्ताप गरिवीमा कलुष बिष भर्ने।।
मन मुस्कान अरुको देखासिककिमा निरशम पर्ने।
गर्न सामाथ्र्य रहन्न थेग्दैन राष्ट्ले अनि खतरा जल्ने‘।।४।।
साध सिमना छरछिमेक ,भाईवान्धव क्वै अर्थमा ।
काम,विप्रेषण कमाएको समाउन नपर्नु जात्रमा।।
कहाली मन्नु खराव लत विचार धन जनमा।
निष्कलंक वीर हौ नलोभिनु है धनमा।।५।।
रणचण्डि यमदुत आतसवाजी कर्मले गरिवी बढाउछ।
नरकमा पनि जादैनन् तर पनि चुसि निरक्षर मर्दछ।।
झस्की प्रविधि विकासलाई सर्प तुल्यबैतरणी।
छालामा माल रोपि काडा मादेृन दिनु गाउघरमा।।१।।
छरिएका हार कृर्षि धरणी वृक्षा लता कति आरोगय।
सत्य नछली भिखारी हैने सर्वश्व छ हिमशिखर।।
पवित्र छन् जन्म यहा परम्परा संस्कर निखरी योग्य।
धर्म वंश दोष रहित छ संकटमा धर्मि बने सुयोगय।।२।।
सोझा मान्यता भाव छलि स्वरुप अनितिले ।
ज्यान लिन्छ समय सोच मन्छे ज्यानमारले ।।
सिधा शिर धमनी रोक्दै वायू चाप नागवेली ।
रिस,विषादी भरीनु जीवीत धुवा उड्छ फेरी।।१।।
झुठ सच खुट्यउदै उसै पढ्दैन वेद,रिस आवेगमा।
देख्दैन निरपरााध,टुटो दिमाग वयार्थ कुरौटे भरौटे मन।।
आखा चिम्ली काली देख्छ ,आकाश ज्योती विहिन चन्द्र।
खाग पार्ने रिस आवेग सूर्य छरि पवन भष्म स्वर धन्द।।२।।
मासुका लाप्सा लुछदै कालो वादल केर्दछ।
चाडै कल्याण आफन खतराले आखा किन हेर्छ।।
रणभूमि हो उस्को मन व्याथा कानुन उहि सुताउछ।
प्रेममको झगडा नै खतरा वायूदेखि रोक्दै अशान्ति दिन्छ।।३।।
उ निराशमा सुत्दै न्याने जाडो थाम्दैन।
क्षेत्र जात राष्ट् विकसको पथिक कमजोर मान्दैन।
काप्छन् जनचाहना सियो पनि बन्दैन,हुने के छ।
उघ्री खाने डकान्र्ने र अमित्थ्य वणीले सदा खतरा पाल्दछ।।४।।
खण्ड - ग
गुरुशिष्य परम्परा ः
१. ज्ञान रक्षाः
२. दुख क्षयः
३. सुखविर्भावः
५. संबृद्धि ः
गुरु पुर्णिमाः
गायत्रीः
गोठ पुजा
goलि
गुण
गुणी
गुरु
गीत १,२,३,४
गीत स्वरुप
गरीवको गजल
गुप्तिधन
गोरखा
गोत्र
गहना
गायत्रीः
गीत
गुणी
गाउ( खष्ििबनभ)
ःबदबष्स् िगौलि
गोठ पुजा
गणेशचौथि
गरीवको गजल
गुस्पूर्णिमा
गुरुशिष्य परम्परा ः
उपदेष्टा र पूज्य अन्धकारमा प्रकास दिने,श्रेयकर अर्थ गुरु ।
जीवन पथमा हिडाउने गुरु र अरु पारिवारिक माथिका जुझारु ।।
आध्यात्मीक ज्ञान प्राप्ति र आत्मोन्नती निरन्तर हुन्छ गुरुशिष्यमा ।
परम्परामा ब्रम्ह विष्णु महेश्वर गुरु मान्ने शिष्यनै हुन जगतमा ।
१. ज्ञान रक्षाः
गुरुले गुणको अभिव्यक्तिमा ज्ञान रक्षा गरिनु ।
शास्वत अस्तित्व असिम विराट अनन्य बनिनु ।।
२. दुख क्षयः
जुन परमात्मा संगै गुरु सम्झन्छ उस्को जीवन सफल पार छ ।
त्यागी दुख,क्षीण हुदै शास्वत ब्रम्हा गुरु भनि शिष्यले मान्छ ।।
३. सुखविर्भावः
शिष्य गुरुका शरणमा गई आत्मा परमात्म खुसि र आनन्द ।
दृष्टि र चक्षु उद्घाटित प्रतिभा गुरुशिष्यको सर्व संर्वधनको याद ।।
५. संबृद्धि ः
चेतना कला कौशल लिनु गुरुछेउ खालि भई अनुशासित शिष्य ।
गुरुको चरण,गालि तौरतरिका अभाव घटाई संबृद्धि आर्शिवाद प्रिय ।।
जन्म मृत्यु जनको आत्मा परमात्मा चिनाई गुरुले चन्द्र सूर्य सरि ।
शीतलता प्रकाश परावर्तनको सेतु उहि गुरु तेज शक्ति ज्ञान दिए घरिघरि ।।
गुरु पुर्णिमाः
चन्द्रमा जस्तै मेरा गुरु प्रकाश चेतना समेट्ने शिष्यमा रहे ।
मौलिक हिन्दुको शब्द गुरु सबै संस्कृति र अध्यात्मा जगाए ।।
चेतना प्रकाशपुञ्जका अज्ञेय तर्फका यात्रा सत्य सबै बताए ।
तथ्य खोजी अंह दम्भ लोभ राग गुरु शब्दले अध्यात्मा जनाए ।।१
सर्मि्पित श्रद्धा गुरुको ज्ञान कला धर्म संस्कारमा गुरुपूर्णिमा ।
नासी अहो भाव ,मन तन र धनमा आत्मा परात्म सफा रहदामा ।।२
गणेशचौथि स्
आज त गणेश चौथि।।मज्जा ले चौथि मान्नु पर्छ।। क कस्को घर मा काक्रो ,केरा,फलफूल खानु ।
भाद्रपद महिना शुक्लपक्षमा चन्द्रमाको दर्शन नगर्नु कृष्ण भगवान पनि चन्द्रदर्शनमा दोषि नबन्नु ।।
अघि द्धावारिकाका सत्रजीत सूर्यभक्त थिए,आदि कालमा खुसि भै सूर्य समान प्रतापी रहे।
सूर्य भगवान खुसि भै प्रतिदिन सुनको बर्षालेराष्ट्रमा रोग सर्प, अग्नि, चोर आदि हटिगए ।।१।।
प्राकृतिक र सुरक्षित धनदौलतले पौराणिक युगमा पाएको मणि मणिक्य पाएथै जुन थिए ।
त्यहि मणि श्रीकृष्ण उग्रसेन को मणि दिलाउन चाहे राखे पनि जंगलको राजा सिहलाई दिए ।।
देखि श्रीकृष्ण जंगलवाट पुन मृत सिहले पहिरेको देखे इशले र श्री कृष्ण जाम्मवनसंग रिसाई ।
मणि लिन घमशान युद्ध जिति भाई बचाए पछि जम्मावतिको विहे गरे श्रीकृष्णले ।।
पछि बच्चाले लिएको मणि, श्रीकृष्णले कलंकको कारण ब्रम्हाजीले सृष्टिको समयमा वताए ।।२।।
यस्तोदुखद कुरा नारदवाट सुनि,अव त शिद्धिविनयक गणेशजी सित वाधाव्यवधान हटाउन ।
ब्रम्हाजी पनि स्तुति गरे भा्द्रा महिनाको शुक्ल चौथि पारिकन ।।
ब्रम्हाको सृष्टि आकाश मार्ग बाट पृथ्वी मा भाद्रपद महिनाको शुक्ल पक्ष चतुर्थी हो नि ।
यो गणेश उत्सव हो र देवताको पूजा र चंद्रमा को क्षमा,इश प्रार्थना सधै गनुर्् र्पर्छ ।।३।।
प्रसन्न भई स्तुति मा प्रसन्न बनि गणेश कोशुक्ल पक्ष की द्वितीया तिथि मा चंद्रको दर्शन गर्नु ।
यो चतुर्थी को विधिवत गणेश पूजा गरि अव चतुर्थी पछि चंद्र दर्शन का दोष गरे हुन्छ गर्नु दर्शन ।।४।।
खण्ड स् ग
गुरुशिष्य परम्परा ः
१. ज्ञान रक्षाः
२. दुख क्षयः
३. सुखविर्भावः
५. संबृद्धि ः
गुरु पुर्णिमाः
गायत्रीः
गोठ पुजा
ःबदबष्स् िगौलि
गुण
गुणी
गुरु
गीत १,२,३,४
गीत स्वरुप
गरीवको गजल
गुप्तिधन
गोरखा
गोत्र
गहना
गायत्रीः
गीत
गुणी
गाउ( खष्ििबनभ)
ःबदबष्स् िगौलि
गोठ पुजा
गणेशचौथि
गरीवको गजल
गुस्पूर्णिमा
गुरुशिष्य परम्परा ः
उपदेष्टा र पूज्य अन्धकारमा प्रकास दिने,श्रेयकर अर्थ गुरु ।
जीवन पथमा हिडाउने गुरु र अरु पारिवारिक माथिका जुझारु ।।
आध्यात्मीक ज्ञान प्राप्ति र आत्मोन्नती निरन्तर हुन्छ गुरुशिष्यमा ।
परम्परामा ब्रम्ह विष्णु महेश्वर गुरु मान्ने शिष्यनै हुन जगतमा ।
१. ज्ञान रक्षाः
गुरुले गुणको अभिव्यक्तिमा ज्ञान रक्षा गरिनु ।
शास्वत अस्तित्व असिम विराट अनन्य बनिनु ।।
२. दुख क्षयः
जुन परमात्मा संगै गुरु सम्झन्छ उस्को जीवन सफल पार छ ।
त्यागी दुख,क्षीण हुदै शास्वत ब्रम्हा गुरु भनि शिष्यले मान्छ ।।
३. सुखविर्भावः
शिष्य गुरुका शरणमा गई आत्मा परमात्म खुसि र आनन्द ।
दृष्टि र चक्षु उद्घाटित प्रतिभा गुरुशिष्यको सर्व संर्वधनको याद ।।
५. संबृद्धि ः
चेतना कला कौशल लिनु गुरुछेउ खालि भई अनुशासित शिष्य ।
गुरुको चरण,गालि तौरतरिका अभाव घटाई संबृद्धि आर्शिवाद प्रिय ।।
जन्म मृत्यु जनको आत्मा परमात्मा चिनाई गुरुले चन्द्र सूर्य सरि ।
शीतलता प्रकाश परावर्तनको सेतु उहि गुरु तेज शक्ति ज्ञान दिए घरिघरि ।।
गुरु पुर्णिमाः
चन्द्रमा जस्तै मेरा गुरु प्रकाश चेतना समेट्ने शिष्यमा रहे ।
मौलिक हिन्दुको शब्द गुरु सबै संस्कृति र अध्यात्मा जगाए ।।
चेतना प्रकाशपुञ्जका अज्ञेय तर्फका यात्रा सत्य सबै बताए ।
तथ्य खोजी अंह दम्भ लोभ राग गुरु शब्दले अध्यात्मा जनाए ।।१
सर्मि्पित श्रद्धा गुरुको ज्ञान कला धर्म संस्कारमा गुरुपूर्णिमा ।
नासी अहो भाव ,मन तन र धनमा आत्मा परात्म सफा रहदामा ।।२
गणेशचौथि स्
आज त गणेश चौथि।।मज्जा ले चौथि मान्नु पर्छ।। क कस्को घर मा काक्रो ,केरा,फलफूल खानु ।
भाद्रपद महिना शुक्लपक्षमा चन्द्रमाको दर्शन नगर्नु कृष्ण भगवान पनि चन्द्रदर्शनमा दोषि नबन्नु ।।
अघि द्धावारिकाका सत्रजीत सूर्यभक्त थिए,आदि कालमा खुसि भै सूर्य समान प्रतापी रहे।
सूर्य भगवान खुसि भै प्रतिदिन सुनको बर्षालेराष्ट्रमा रोग सर्प, अग्नि, चोर आदि हटिगए ।।१।।
प्राकृतिक र सुरक्षित धनदौलतले पौराणिक युगमा पाएको मणि मणिक्य पाएथै जुन थिए ।
त्यहि मणि श्रीकृष्ण उग्रसेन को मणि दिलाउन चाहे राखे पनि जंगलको राजा सिहलाई दिए ।।
देखि श्रीकृष्ण जंगलवाट पुन मृत सिहले पहिरेको देखे इशले र श्री कृष्ण जाम्मवनसंग रिसाई ।
मणि लिन घमशान युद्ध जिति भाई बचाए पछि जम्मावतिको विहे गरे श्रीकृष्णले ।।
पछि बच्चाले लिएको मणि, श्रीकृष्णले कलंकको कारण ब्रम्हाजीले सृष्टिको समयमा वताए ।।२।।
यस्तोदुखद कुरा नारदवाट सुनि,अव त शिद्धिविनयक गणेशजी सित वाधाव्यवधान हटाउन ।
ब्रम्हाजी पनि स्तुति गरे भा्द्रा महिनाको शुक्ल चौथि पारिकन ।।
ब्रम्हाको सृष्टि आकाश मार्ग बाट पृथ्वी मा भाद्रपद महिनाको शुक्ल पक्ष चतुर्थी हो नि ।
यो गणेश उत्सव हो र देवताको पूजा र चंद्रमा को क्षमा,इश प्रार्थना सधै गनुर्् र्पर्छ ।।३।।
प्रसन्न भई स्तुति मा प्रसन्न बनि गणेश कोशुक्ल पक्ष की द्वितीया तिथि मा चंद्रको दर्शन गर्नु ।
यो चतुर्थी को विधिवत गणेश पूजा गरि अव चतुर्थी पछि चंद्र दर्शन का दोष गरे हुन्छ गर्नु दर्शन ।।४।।
गहना
नेपाली गहना
अैलामा औंठी,उनी कानपाशा,कमरबन्द,चुरा,झुम्का,ढुंग्री,तिलहरी ।
नाकमा नत्थी,.नौगेडी,पाउजुरपाउजेव,पोते,बाला,बुलाँकी,मंगलसूत्र ।।
मंगलसुत्र,सिक्रि,नौगेडी,हार लगाई चोलो गून्युमा पटुकी ।
सारी,ब्लाउज ,सर्ट पाईन्ट लेङ्गा,कूर्ता सुरुवाल पछौरा ओढेकी ।।
शिरफूल,शिरबिन्दू,सिलमुन्द्री,हार नेपाली समाजको स्त्री गहना छ ।
उस्तै जात,धर्म संस्कार,पर्व उत्सव र कार्यालयमा लगाईन्छ ।।
घर गाउ,खेतीपाती,चरीचरन कर्ममा पेशाको नेपाली हुन्छ ।
घडी,ल्गा कपडा लगाई मन सफा नारी पुरुपको जब बन्छ ।।
दौरा सुरुवाल कम्मर पटुकी ईष्टकोट वा कमेज सुरुवाल ।
कम्मरमा खुकुरी,खुर्पेटो लगौटी धरो कट्टु कछाड पहिरान ।।
लुंगि,धोती टोपी गादो औठी टाई चश्मा सफा चट आनान ।
सर्ट पाईन्ट,गलबन्धि जुहारीकोट र कोटपाईन्टमा नेपाली पुरुष ।।
गायत्रीः
हे श्रद्धेय परामात्म,सम्पूर्णसगुण साकार र निगुण निराकार जगतका आधार।
समस्त अज्ञानबाट छुटाएर ज्ञान दायक र आनन्द दिने हजुर यस्ता
वरण योग्य विशुद्ध तेजोमय आत्मवासि चेतन।
मेरो बुद्धिमा वास गर्नुहोस।यो हजुरको चरणकमलमा आएको अल्पज्ञ जीवलाई
सदैव जीवनका चार सिद्धान्त(समयको सदुप्रयोग,सत्यमा निष्ठा,चित्ताशुद्धि र कर्म्शिलता)
दिई जीवको धर्मअनुसार प्रेरित गर्नुहोस। च चक्रः चक्र अस्वस्थ्य भएमा
तत्वहरु १मुलाधार चक्र(गुद्धार पृथ्विचक्र) अपान प्राणमा स्वखलन
एवं मल विर्सजनमा कव्जियत गुद्धार लिङ्ग नाभी ऋदय(चारपात)
२ स्वधिष्ठान चक्र(जलतत्व)लिङ्ग देखि दुई अङ्गल माथि वीर्यपात
हर्निया नपुसक शक्ति संचालन सक्रिय पोटेष्ट ग्रन्थिमा छ
(कमलपात)गुद्धार लिङ्ग नाभि ऋदय मन र बुद्धि
३मणिपुर चक्र(अग्नि तत्व) नाभी पाचन शक्ति पालन कर्ता समान प्राण
क्षीण हुन गई अपच ग्यास शिरदर्द पेटको रोग काम क्रोध हुन्छ
गुद्धार लिङ्ग नाभि ऋदय मन र बुद्धि ज्ञानेन्द्रिय कर्मे्न्द्रिय
अन्तस्क।ण चित्त ४अनाहत चक्र(वायू ततव) छाति ऋदय
नैतिक पतनःराग आत्महत्य मानसिक कमजोरी विवेक
निर्णयहिनता न्याय नितिको अनास्था मणिपुर चक्र ततवृ
ण्५बिशुद्ध चक्र(कण्ठ वा आकास तत्व) क्यानसर उच्चरक्तचाप
क्षयरोग दम वहिरो लाटो अनाहत चक्र र सत रज तम आदि
६ आज्ञा चक्र(भृकुटी वा भूमध्य जीव तत्व दुई आखा
विचको भागको तत्व) एकाग्र हराउनु,दुख हुनु,रोग भोक
शोकले सताउनु प्रकृथी र पुरुष
७ सहस्रस्वार चक्र –ब्रम्ह ज्ञान) तालु कपाल व्रम्ह तत्व,
तालु आखा कपाल मोक्षलाभ,कर्म अर्थ र कामको झण्झटमा मानव फस्छ।
गायत्री ः
कैही द्धैत केही अद्धैत यी ओउमकार हिन्दु सनातनी छ ।
शास्त्र,हिन्दु धर्म स्वर्ग नर्क गलोक धाम पुगि आउने कहाँ देखाउछ ।।
देवी,देवता सबै वेदमा १.ऋग्वेद २. यजुर्वेद,३.सामवेद ४ अथर्ववेद पढिन्छ ।
धर्मका भेदहरु १. संहिता२. ब्राह्मण,आरण्यक ३. उपनिषदमा रहेछ ।।
वेदांगहरु१.शिक्षा २.छन्दःव्याकरण ३. निरुक्त,कल्प ४ ज्योतिष ब्झिन्छ ।
उपनिषदमा ऋग्वेदीय १. ऐतरेय ,यजुर्वेदीय २.स्बृहदारण्यकमा क.ईशा छ ।।
रही तैत्तरीयमा ख. कठ,श्वेताश्वतर,सामवेदीय स्छन्दोग्य ग. केन देखिन्छ ।
अथर्ववेदीयमा मुण्डक घ.मुण्डक्य,प्रश्नसपुराणहरु ड. ब्रह्म पुराणहरुमा छ ।।
ब्रह्म पुराण च. ब्रह्माण्ड पुराण,ब्रह्मवैवर्त पुराणमा मार्कण्डेय पुराण हुन्छ ।।
भविष्य पुराण ,विष्णु पुराणहरुमा विष्णु पुराण छ. श्रीमद्भागवत् पुराण छ ।
रही नारदेय पुराण ज. गरुड पुराण झ. पद्म पुराण ञ. अग्नि पुराण हुन्छ ।।
शिव पुराणहरु ट.शिव पुराण ठ. लिंग पुराण,स्कन्द पुराण ड.वायु पुराण छ ।
जहाँ हिन्दू महाकाव्यहरु १.रामायण,२.महाभारत (भगवद्गीता) मुख्य हुन्छ ।।
धेरै शास्त्रहरु क.मनुस्मृति ख.अर्थशास्त्र ग.आगम,तन्त्रहरु घ. पञ्चरत्न पनि ।
सूत्रहरु १.स्तोत्रहरु ,धर्मशास्त्र,दिव्य प्रबन्ध,तेवरम्,रामचरितमानस अरु पनि ।।
जस्मा योगवशिष्ठसशास्त्रका विभेदमा १.श्रुति २. स्मृति मंत्र ्रमहत्व हुन्छनी ।।
’ ॐ बराबर बोली सबैतिर प्राण,पञ्चतत्व,जगतकोअधिर मन धीर बन्छ नी ।।
ॐ भूर्भुव स्वः ।
तत् सवितुर्वरेण्यं ।
भर्गो देवस्य धीमहि ।
धियो यो नः प्रचोदयात् ।।१
गाईजात्राः
गाईजात्रा नेवाः समुदायको पितृ तारण कर्म छ, हर्ष बिष्मात रमाइलो ।
प्रेतात्मा,तर्पण गरी चोखिने भोज भत्यारको मोज बाजा नाचको ।।
गरिब ः
मृगतृष्णा छ धन,गरिवी सामान्ती संग प्राण माग्छ ।
बिज्ञान परमाणु शक्ति संचयमा शान्ति सुरक्षा ताक्छ ।।
भोका पेट,नाङ्गा पैतलालामा गिद्दे बिनास समावेसि हुन ।
गाँस,वास,कपासको आधारभूत मृगतृष्णमा वीर बाचि जुन ।। १
द्धन्द अन्योलका समुदाय,संघ प्रदेस अर्थतन्त्र ज्ञान को दिउन ।
कृर्षि,पर्याटन, समाजको आयमा मौन लडाई,रणभूमि बन्न ।।
पिल्सएको जनतन्त्र भोग मुखि हटाई स्वतन्त्र बनि जागुन ।
घरमा छानो,वासमा छानो मानो जुटि वंश समेटी खुस हुन ।। २
ग
गरीवीको अन्त ः
जीवको अन्त छ,मृत्युमा ठुलावडा,डाक्टर पनि चाकरीमा छन् ।
कति नेपाली औषधी र चिकित्सक नदेखि,गलि,थलिई मर्दछन् ।।
बलेका कपडामा निस्ताएको मूर्दा अनुहारलाई हिरा दिए पनी ।
गलेको र टालेको कात्रोमा वेरी लास कुहिई गाडे,सडेको छनी ।। १
भोगी ठूला संरचना,महल र दृश्यवत उ पनि माटोमा मिल्छ ।
धन,संघ,वर्ग निस्तेज पूजिमा के कोही जीवत बनेको पाईन्छ ।।
बिकासमा बिनाष रोप्ने धन सम्पति,वृइा रविभेदका आखाँ छ ।
विश्व सुविधा,भोग धरा,चन्द्रमा अरु ग्रह जन सुखमा दुहायी छ ।। २
गंगा पुजा
रामका असल ज्ञान कर्मले भगवान श्रीराम,आदि,लौह पुरुष भए ।
पत्नि सीतालाई रावणले हरण गरेको,जारको वध,लङ्का विजय गरे ।।
अर्धाङ्गिनी सीतालाई फर्काउन जव रामले प्रतिज्ञा गरी लङ्कामा गए ।
१०० योजनमा ४०० कोश समुद्रको पुल तरी गंगादशहरा पर्व बने ।। १
पुल निर्माण,शत्रुसाधना गर्न वाँदर श्रेष्ठ नलको नेतृत्वमा पुल बनाए ।
रामायणमा पढे,पुल निर्माणको रामबाट रामेश्वर इश शिवको विधि दिए ।।
सोही तिथी दशहराको पुण्यतिथि हुने पूजा अर्चनामा पुल समपनन गरिए ।
सोही ज्येष्ठ शुक्ल प्रतिपदाबाट दशमी १० दिन सम्म ’दशहरा, पर्व मानिए ।। २
रामेश्वर शिवको ज्येष्ठ शुक्ल दशमी तिथीमा ५ ज्ञानेन्द्रिय, ५ कर्मे्न्द्रिय नुहाई ।
दशैं इन्द्रिय जन्यका दशै थरी पापको हरण, संकल्प,गड्डा स्नान चले भाई ।।
यही दशमीको गड्डा स्नानलाई रामायणको युद्धकाण्डमा रामले सेतु (पूल)लाई ।
उही पुल निर्माण,रामेश्वर शिवको दर्शन तथा पूजाको गंगादशहरा पुजा स्नान ।।३
बुझि रामले संस्थापना गरे रामेश्वर शिव,जुन ब्रहृम हत्यादि पाप नाशक छन् ।
मनमा धारण,दर्शन,पूजा,सङ्कल्पसहित पूजा,जाग्राम गरी भागीरथी स्नान गर्नु छ ।।
यही गंगादशहरा निजै घर गाऊको जलले स्नानगरी गृहस्थ आश्रममा रमाउनु ।
काला तिल घिऊ सातु गुडको पिण्डदानमा शास्त्रोक्त वचनले दशहरा पर्ब पुज्नु ।। ४
दशहरामा पेशागत,कृषकहरू कर्कला, वोडी, फर्सी चोखा मुन्टाको तरकारी खानु ।
यो चाडमा वषरारम्भ हरिया तरकारी फलफूलका पोषणमा गृहस्थ सुस्ताउनु ।।
दशाहराको दिनमा गङ्गाजीको छाल दस हातमाथि उठेर बढ्छ र अध्यात्मा बुझ्नु ।
मिथक, किंवदन्ती,पूर्खाहरूका ज्ञानले औँल्याएका पर्वहरूमा भौतिक चिन्तन जगाउनु ।। ५
बिकासको नाममा ओमकार परिवारका सदस्य बिकाउका सिद्ध मन मस्तिष्कमा ।
किनि वैर लोभ,अर्थधरी बिकाउ १० इन्द्रियले तगारो लगाउनु मानसिक विकृतिमा ।।
आर्यवत,हिमद्युः खण्ड जल,जन,प्रकृतीलाई पखाल्न वा नियन्त्रणमा लिने फिरङ्गी यी ।
पर्व,संस्कार,आराधना मारीे भौतिक धार्मिक बिखण्डन किन,बुझ खुसि परम्परा जीवित ती ।। ६
गोठ पुजा ः
गोठमा पालेको आफना चरीचरन लगन सबै बास.
शुक्र बुझि हटिला मोटिला निरोगी वस्तुभाउ आश..
कुमारी अकाल मरन बाघ भालु स्यालका हिंसा डरले.
नखानुहोस,अकाल पशु भनी पुजिन्छ बन्धुत्व सवले ।।
कुलपुजा दिवाली गैडयु पुर्णेमा खिरले गौरीको पुजा.
नौनी ध्यु र खिर बनाई बन्धु समाज कुकुर तक सुधा..
अन्धो शुक्र पशुमा विचारी मान्नु चलन थिए अचुक ।।
गुण
त्यागी प्रकृत गुण सम्पर्क हिड्छ सतेगुणी ।
फलमा,लोभ,ईष्र्या विचलनले मर्छ राजसी।।
यम,नियम छोडी जिद्दि,ठग,ढिलो अल्छि तमोगुणी।
निस्पृह व इन्द्रिय तृप्ति दिवयज्ञानी छ सत्गुणी।।१।।
गुणी
रिस आवेग त्याग,नत्याग गुरु आमाबाबू घर ।
राखि क्ष्मा दिन दु्रःखीमा सत्य वाणी गर ।।
साचो वोली इशमा ऐश्वर्य छ घमण्ड क्षिण गर।
कीर्ति कूलको माफिक आदर ठूलाको सधै गर ।।१।।
चोला चालमा बन्छ ठूला काम चिताउन माननु डर ।
भाखा नसारि काम ठिक समयमा थाल्ने गर ।।
नराखि पाप मनमा हिडिरहेका कमिला हेर ।
ताती मिलीस् असल कामको समयमा सिद्धाउछन् आखिर।।२।।
कर्म सिद्ध नगरी वस्दैन स्वालमिव कर्मठ जन।
सुरो कठोर विध्नमा आतिदैन वज्र दिवो ठक्कर ।
कैयन छाति कममर ठेला फुटि पसिन खलखल।
नेपाली पहरा समान जुध्छन् श्रमले हरपल ।।३।।
अमृत वाणि र श्रममा छ द्यौता त्यहि वस्छन् शिर ।
कठिन पूरुषार्थ गनिन्छ लोकको शुरो वीर।।
राम्रो नामका चतुर जन श्री सम्पति मानवका।
लगान यकिन हुनुपर्छ वीर नेपाली धीर र एकता ।।४।।
लिई उच्च विचार थालेको काम पुरा गर्नु ढुककले।
विद्याबुद्धि पूर्ण हुनु,दरिद्र हटाउनु सिपले।।
यत्न जसत परन पथका स्वधर्म,कर्म धन हो।
बरु मरिदिनु दुखकष्ट जिउनु अहित नगनु जन हो।।५।।
हिउ वादल आगोलाई मार्दछ ज्वाला त्यो।
देह सकल प्राणिको परोपकार गुणी हो।।
संम्झि भाव भंगि पूर्खा वंश सदाचारमा निहुरनु ।
शत्रु हुन रिस राग कपट आरोग्यमा हासिखुसि मनमा बाच्नु।।५।।
गुरु
जीवलाई मौलिक स्वरुप आचरण वाधिदिने।
नित्य सेवा भक्तिभाव राखी आदरणिय ज्ञान भरिलिने।।
महिमाा,शक्ति लगाई काम ,वासना,मोह संम्झाईदिने ।
काना,तृष्ण त्यागि समाजको गुरु बनिदिने।।१।।
मायमा ज्ञानका कला कौशल शिप आरोग्य भर्ने।
सबै काम,डर,मुक्तिदाउक,रक्त केशीकामा छर्ने।।
शरिर,भावी कत्र्तव्य समाज जन प्रकास गर्ने ।
बद्ध जीवलाई चेतना बुद्धि नै गुरुले प्रकाश छर्ने।।२।।
सत्य धर्मि अदृश्य गुण शक्ति छर्लङ्ग पारी काम।
मूर्ख भए पनि अवीनाशी चराचर सेवा आदार प्रणाम।।
बदमासी,दृष्टता ,लोभ,इवि,त्यागी सुख सागर बन्दना।
जन,कर्म,ज्ञान दिने गुरुले सुझाउने हित कामना।।३।।
गीत जन्मस्थल ःः
लम्जुङ्ग जन आधार र विकासमा सरकारी माग भएअनुसार निर्माण हुनु पर्ने योजनाहरु पनि ।
कार्यक्रमहरुलाई सम्पन्न गर्न पूर्ण बजेट बिनियोजन गरी जिल्ला परिषदबाट माग हुने गछनी ।।
केन्द्रमा सम्बन्धित निकायमा अनुरोध गर्ने मध्य पहाडी राजमार्ग निर्माणको निर्णय गरियो ।
त्यस्तै रामवजार–भोर्लेटार–विमिरेभन्ज्याङ्ग–सत्रसय–सुन्दरवजार–पाउदी(हर्रावोट)–बाटो हेरियो ।।१
उस्तै धमिलिकुवा–वोराङखोला सडकलाई समाबेश गरी कालीरह(चेपे) बेसीशहर चक्रपथ ।
धमिलीकुवा–बोराङखोला–विचौर–दुधपोखरी –सडक विस्तार तथा स्तरोन्नती हुदै सहमत ।।
तार्कुघाट –मोहोरियाकोट– गौंडा– दुधपोखरी,भच्चेक–कुनाघाट–बिचौर सडक विस्तार र स्तरोन्नती ।
सडकमा बेसीशहर–भुजुङ हरित, तार्कुघाट–सेरा–छोटेखोला , रिठ्ठेबगर–तिलाहार–हिलेबेसी–फलेनी स्तरोन्नती ।
उता सत्रसय–पाणिनी–नेटा –भोर्लेटार, भोेर्लेटार–करापुटार–साल्मेभन्ज्याङ्ग सडक पुल पुलेसा ।
परेवाडांडा–कुन्छा–धितालचौतारा–समिभन्ज्याङ–पराजुलीबेसी ,गांउशहर (रानीकुवा) मा जोड्नु वेश ।।२
नाल्मा–करापुटार ,फलियासाँघु– बाँझाखेत –भुलभुले – बाहुनडाँडा– घेर्मु सडक निर्माण एवं स्तरोन्नती–
लामावगर–पाचोक–जोर्ने ,भोर्लेटार– वेसीवांग्रे– सिन्दुरे– वाख्रेजगत सडक विस्तार विस्तृत सर्वेक्षण ।।
निर्माण कार्य केन्द्रस्तरबाट गर्ने गरी आवश्यक बजेट ब्यवस्था हुन ,चेपेघाट (कालिरह) मोटरेवल पुल वनाउन ।
पाउँदीखोला मोटरेवल पुल (खत्रीठाँटी – परेवाडाँडा ),कुनाघाट (भच्चेक) चेपेनदी ,किसेदी सेरा ।।३
गरी (श्रीमन्ज्याङ्ग–नौथर) सर्वेक्षण तथा निर्माण तार्दीखोला मोटरेवल पुल (तार्कुघाट – अर्चलबोट सेरा खण्डमा) ।
प्यार्दीखोला मोटरेवल , (तार्कुघाट – अर्चलबोट ) मस्र्याङदी नदी मोटरेवल पुल (बेसीशहर र बांझाखेत) मा ।।
रिस्ती खोला मोटरेवल पुल निर्माण चेपेनदी मोटरेवल पुल बोराङखोला– पाँडेबेसी बनाउनु फूर्सदमा।।४
झोलुङ्गे पुलहरु हांडीखोला (ध्वासीम्रो नाल्मा र मालिङ) ,कैयो खोला भुजुङ, चौका गरा नाउदीखोला ।
गोलांदी खोला सोतीपसल हांडी खोला नेटा रुदी खोला गिलुङ र कास्कीको मुग्री छिनखोला ताराचोक ।।
भुलभुले दोर्दी खोला चिती ३ र ढोडेनी १ प्ले खोला गौडा ३ पांगटे खोला, इलामपोखरी चेपेनदी चक्रतिर्थ ९।
पालुङटार ९सिरचौर तल्लाचिप्ला ताघ्रिङ भुलभुले १ र चण्डीस्थान २ मस्र्याङ्दी नदीभोजे क्याम्रो र घनपोखरा मिदिमखोला
कुम्लुङबेसी भोजे गाविस ।।५
सस्पेन्सन बृज डिभिजनलाई झो.पु. निर्माणमा मिदिमखोला (करापु, स्याउलीवजार बांग्रेवेसी) हेरी.।
मिदिम खोला (लक्ष्मीवजार र भोर्लेटार) चेपेनदी चक्रतिर्थ १ र हर्मी गोरखा जोडने सबै समेली ।।
मस्र्याङ्दी नदी अलैंचे फाँट भोटेओडार सबमा जनता समेट्नु नेता राजनीती गर्ने कर्मचारीले ।
सोझ बनिता कष्टकर यातायात छ सोची राज्यको सुविधा र उपस्थिती जचाउनु नेताले ।।५
खानेपानी योजना, गांउशहर २ र ३, म्रोच मालिङ , तार्कु आकाशेपानी संकलन समिभन्ज्याङ्ग १ ।
चिसापानी नेटा, खुदी वजार खुदी, ठोट्ने खोला चिती (राम्चोक फांट समेत),दुधपोखरी ४–९ अनेक।।
पाण्डेगांउ तार्कुघाट १–४ र ६–९, हिलेबेसी बन्सार ५,घोप्टे खानेपानी घनपोखरा ८ समेत ।
ङादीबजार भुलभुले ५,तल्लो सिस्नेरी अर्चलबोट ८ वनाई मर्मत संभार रोग हटाई सेवा दिनु अनेक।।६
सोचि वेसीशहर नगर विकास क्षेत्र भित्र खानेपानीका लागि (भाचोक खोलाको पानी) श्रोत थप ।
परेवाडांडा बृहत्त खानेपानी योजना मर्मत,रम्घा बृहत्त खानेपानी योजना (समिभन्ज्यांग ९ र रम्घा १, ३ र ४) ।।
भांगु मर्मत कुन्छा करापु राइनास मोहोरियाकोट बृहत्त खानेपानी योजना नाम है काम गरे ।
सिम्जुङ खानेपानी आयोजना भार्ते सिम्पानी १,३,८ र ९ खानेपानी आयोजना बनाई जनस्तर सेवा गरे ।।७
लेउ पिरिन्ती फांट सिंचाइ योजना, चन्द्रेश्वर , हांडेटार परेवाडांडा रम्घाटार गौरी शकंर लिफ्ट सिंचाइ ।
रम्घा, भोर्लेटार बांग्रेवेसी बांग्रे,करापु मोर्ङी खोला सिंचाइ योजना, घनपोखरा नया निर्माण देउ सिंचाई ।।
अलैचेफांट, अर्चलवोट भक्याड खोला गैरी कटेरी सिंचाइ योजना, विचौर र दुधपोखरी गर सिचाई ।
राइनासटार सिस्नेरीफाँट सिंचाई आयोजना भुलभुले ७ अनेकान फाट वेसि छन् लाग जन सिचाई ।।८
संरक्षणमा लाग पाउँदीखोला नियन्त्रण, सुन्दरवजार, परेवाडांडा, तार्कु, दुराडांडा, चन्द्रेश्वर र धुसेनी ।
खुदीखोला नियन्त्रण तथा खुदीवजार ,नाउँदीखोला नियन्त्रण, परेवाडांडा र कुन्छा सुन्दर चेपेनदी ।।
भलायखर्क, चक्रतिर्थ र धमिलिकुवा ,मिदिमखोला जलाधार संरक्षण ईशानेश्वर, भोर्लेटार र बांग्रे ।
इशानेश्वर,भोर्लेटार,समिभञ्ज्याङ र रम्घा पिस्ती खोला नियन्त्रण, भोर्लेटार ,मादी नदी नियन्त्रण ।।९।
रिस्तीखोला जिता, ता.टक्सार, सुर्यपाल र रम्घा ,पुमा खोला नियन्त्रण सहजी वसपार्क समेत, बेसीशहर ।
चण्डीस्थान पहिरो नियन्त्रण बेलघारी ,हिलेवेसि,दोर्दीनदी विचौर ,किसेदी, शेर तार्दीखोला नियन्त्रण ।।
ल्याई विद्युत सेवाको विस्तार तथा मर्मत सम्भार र उपभोक्ता संस्था विच समन्वय कार्य गर्न ।
विद्युत प्राधिकरणको शाखा कार्यालय स्थापना,खुदी भोर्लेटार र पाउदीमा गरि ३ वटा सव–स्टेशन वानाउन ।।१०।
प्राथमिकतामा कृषि उत्पादन, दुग्ध र माछा मासुमा उत्पादन बृद्धि गरि आत्म निर्भर गराउन ।
व्यवसायिक पशुपालन कृषि खेतीमा सहयोग पुग्ने काम गाउघर दुर दराजमा सम्पन्न गर्न ।।
जिल्लामा उत्पादित जडिवुटी प्रशोधन केन्द्र स्थापना स्थानिय उद्य्म प्रविधि हस्तान्तरण गर्न ।
पर्छ व्यवसायिक उननत पशुपालन, पशु विमाको व्यवस्था आधारभूत कृर्षि कर्ममा जन रमाउन ।।११
स्वास्थ्य सरसफाई र बैकल्पिक उर्जा कार्यक्रम प्रवद्र्धन कार्यमा बायोग्याँस प्लान्ट बनाउन ।
अनुदान ,नीजी नीतिगत ब्यवस्थालाई निरन्तरता दिदै अति विपन्न र विपन्न छेउ जान ।।
मनास्लु क्षेत्र दुधपोखरी, बिचौर, इलमपाखेरी, कोल्की, गौंडा, पाचोक, नौथर, ढोडेनी, फलेनी ।
बन्सार, हिलेटक्सार, बँझाखेत, भुलभुले, वाहुनडांडा र घेर्मु गाविसहरुलाई को प्रकृति संरक्षण गरिे ।।१२
सरकारी तथा गैर सरकारी निकायहरुको साझेदारीमा आ–आफ्नो क्षेत्रवाट सहयोग गुहारी ।
आन्तरिक आय,पर्यटन को लागि निर्णय प्रकृतिका भौतिक पूर्वाधारहरुको घर घर तयार गरी ।।
गाउँ इलाकामा बजेट रकमबाट सञ्चालन र प्राविधिक सहयोगका लागि परामर्श गर्नु तयारी ।
सेवा दिने संस्था वाट प्राविधिक सेवा लिने व्यवस्था लाई निरन्तरता दिने निर्णय गरियो ।।१३
मेसिन औजार (डोजर÷स्क्याभेटर) दररेट र प्रयोग गर्ने ब्यवस्था कार्यान्वयन गरी ।
प्राथमिकता जन जीविकामा माग निवेदन हैन समाज सस्कृती उजागर गरी ।।
दैवी प्रकोप÷प्राकृतिक प्रकोप मा प्राविधिक कार्यालयको आवश्यक प्रमाण सुधारी ।
कागजात जुटाई जिविसको कार्यालयलाई निर्देशन निर्णय बनाउनु अगुवा नेताधारीे ।।१४
दुरुप्रयोग हुने सरकारी ढुकुटी जिविस कोष वेरुजु आर्थिक प्रशासन सुधारी ।
प्रविधि,जनशक्ति,कार्यबोझ अनुभव पालना गर्नु आर्थिक प्रशासन नियमावली ।।
दुख दिने,जनस्तरमा ठग्ने,हानी नोक्सानी तथा असुल उपर गर्न कागज प्रमाण हेरी ।१५
स्थानीय शासन तथा सामुदायिक विकास कार्यक्रम तथा आयोजना अनुगमन गरी ।
समिति गठन गर्न जिविसलाई अधिकार प्रत्यायोजन गर्ने निर्णय गरियो ।
योगदान गर्नु पर्यटन घर गाउ जन्म र कर्मक्षेत्रको विकासमा दैलो उघारी ।।१६
सडक योजना यातायात गुरुयोजना अनुमोदन गरि समग्र लमजुङ्ग जिल्लामा ।
वालवालिकाको वाल कल्याण वाल उद्यान निर्माण गर्नु वालश्रम हटाउदामा ।।
त्यस्तै आमा बृद्ध आशक्त रोगी चेतना स्तरका माग बुझि कर्मदाको सिचन ।
तपो भूमि हो भूस्वर्ग गौरव र वीर नेपाली जन्माउने छाति नकुल्च सज्जन ।।१७
गीत
सुसाउदै च्याप्प समातेर मानवियता वेदना वहाउदै।
मृत आत्मा संवेदना सन्तती प्रकृती प्रकोपले रुवाउदै।।
बुढो घामको छाल झै प्रतिदिन स्वाच्छता खोज्दै डुवाउदै।
स्वप्न निल दह र तलाउ किनारमा मृत्यु दान लुकाउदै ।।१
मागि रहेछौ अन्वेषक प्राप्ति कतै हराउदै ।
डुवेको मोह मुस्कान पियी गुन्जि रुवाउदै ।।
वर्षत व्यूझाउन इच्छा अक्षरको आफै जीवन हराउदै ।
मागी रहेछौ जीवन भिक्षा प्रतिदिन जन्मदै स्वम् हराउदै ।।२
माया र ममता सारनै तिम्रो मेरो राष्ट्।
भागवण्डा चिरफारको अढाई कोटि नेपालीमा।।
म पनि टुक्राको हिस्सेदार त्यसमा मेरो पार हवाल्दारी।
चारै तिर राजनिति समस्यामा दिए खवरदारी।।३
लाखौ गुन्जन स्वच्छ फेरिए हिमाली टाकुराका जलाग्नीवाट।
लखेटीए बगर छेउमा नगरी राजनिती लाखापाखा।।
क्रान्ति गर्ने देखि शान्ति भर्ने सम्म मिलाई अंश छ चित्ताको।
आत्मा डढ्दै गएपनि भागवण्डा हैन मेलमिलाप गरे राजनिति विकासको।।५
गिरीजा प्रजातन्त्र सेनानी भए अहो जनयुद्ध मिलाई ।
भागनै नपुगेका जुटेका फुटेकालाई एकै मैदानमा ल्याई ।।
अव नया गगनले प्रचण्ड गर्मि थेगे भने ।
एकताको संघियतामा यूवा तरुण तराईमा छन् जन्मिने ।।६
मध्य लोकमार्ग बनि विकास प्रविधि पर्छ जन्मिनु ।
भएका घरखेत दुरदराज पहाड लेकमा रक्षामा जन रहनु ।
गाउघर उजाडनेले पर्छ आपद भरीका वंशज रक्षा गर्नु।
समथर वैरले हड्प्दै छ यूवाहो अन्न भण्डार तिमि सिहर्नु ।।७
गीत विराट स्वरुप
भावतित् अनुकम्पाले अध्यात्मके भ्रम उडायो।
सृष्टि अविनाशीको विराट असिम विश्व रुप आयो।।
सम्झन सजिलो ऐश्पर्यका दिव्य रुप चर र अचर।
शरिर सुगन्ध,नेत्र, विभूती आभूषण मुख सार।।१।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३
सूर्य समान जाजल्यमन् प्रकास दिप्ति अंशीहरुमा।
नगको माला आदि मध्य अन्त नदेखिने पेट रबाूहरु ।।
मुकुट गद चक्र सर्वव्यापक चन्द्र,तेज आगो समान।
दाात तेजिला रंगके छाला कलि,नदीको तरङ्ग प्रज्वलन।।२।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३
मुख वाउदा रक्षक लडााकु भित्र निलिदै ध्वस्त।
तेज र किरणका विजयी यशवान मृत्युमा अभ्यस्थ।।
विचलन डगमगाई भक्तले धरिने नरनारीसुख।
हे विजय,विज्ञान,वंशविजक,अनँत सृष्टि रुप।।३।। गर्छु सधै वन्धना निमन्त्रण....सम्झना‘३
मुक्ति,भुक्ति,शक्ति क्षमा दिनुहोस त्रिकालदर्शि।
साटी प्रेम,त्रुटी,भूल,अकर्म,त्यागी बनाउ मर्मस्पर्शी।।
मात्रै संस्मरण,स्वरुपले जगमय जनजीवन।
क्षम,करुण,दया भरी जीवीका गृहस्थ बनाउन।।४।।
गीत
यो मायाको घर कता परयो । मैले माया लगाउने शुर गरयो ।
घर त मेरो यह हैन गैरी गाउ ।सानु चोखो माया लाउनलाई हुन्छ लाउ ।।
दाम पैशा राखेर गोजीमा आको म त मायाको खोजीमा।
अलि एता सरन रेशम चौतरीको वरपिपल झै बसू ।।
ल्वाड. सुपारी मायालाई दिनु,के छ साच्चै घरवारे बन्दिनु ।
एसो भए जाउ हिड घर,बाबु आमा सोधेर बिहे गर ।।
लहुरे फूल वास्ना चै कुसुमी,दिल चुडी मन पनि उसिनी ।
सिस्नो पानी लागेझै भयो माईती पनि विरानो भईगयो ।।
लाने भयौ बाजा र गाजाले,परिवारको एकली छोरी म ।
रुने भए सबै साथि शिदा लिउ कि बिदा ले रोउ म ।।
ए नानी दोमन नगर भर पर विश्वास नी गर ।
लने भए लाउ माया छोपेर,नभए म जान्न रोकेर ।।
लान्छु म त डोलीमा सजाई,जन्ती र मन्त्रले ।
तिमी चाहि खुस हुनु दिल मन पेट र सज्जाले ।।
अब त जाउ माया घर,माईती घरमा पुग्दैन रहर ।
बिदा दिनु घर परिवार समाज सबैले,जान्छु विरह गाएर ।।
२.
पानी परयो म सानु रुझिन,मनको कुरा किन हो बुझिन।
म्ोरो घर परयो यो टाढा, अलि वर मायाले घर सार ।।
किन तेसो भनेको नारन ,ज्यान माथि छ मेरो प्राण ।
एसो भए लैजान्छु तानेर,नम्वरी धागोले बाधेर ।।
अव त जाउ माय घर माइतीमा पुगीगो रहर ।
उसो भए जाउ उदै उदै कहिले रुदै कहिले मन बुझाउदै ।।
गरीवको गजल
थोत्रो लथालिङ्ग सारीले छोपेको छाती र जीउ ।
होस मन गुमशुद्धि हिन भङ्गी रोषमा वाची हुन।।
फाटेको टोपी मैलो धुस्रो च्यातिएको कमेज सुरुवाल।
यस्तै देखि कुकुर भुक्ने खेद्ने चाल ढाल वा हिमायती दानव।।१।।
सडेगलेको फयाकिएको च्यापिएको काखे वालक ।
इज्जत लुटेर खिलली उडाउने गुजाराको मन।।
सडक पेटी वचाएको अस्मिता ।
भोक तिर्थ अकुल वालबनिता मद्यपान धुम्रपानमा मरे कुलका।।२।।
जीन्दगी स्नेह नभई अभाव हिनमा गुजाराको गुहार माग्ने ।
भारी र पोको उठाएर तह तप्कामा खप्कि र सास्ति खेप्ने ।।
आमाको अन्र्तनाद वेदना रोग सौतेने घरपरिवार ।
गर्भ नवसे वंश नभए निको ज्यूदै मर्दा धनिको धावा गुहार।।३।।
ध्त्त रक्सि कान्छिको खोजीमा बलाकृत वा दोजिया भएकी ।
गाउघरमा खाना अभावमा प्रताडित काखमा चोचो मोचो मिलाएकी ।।
आधि तुफान सरि माता पिताको निलडाम कुटाई अति ।
असैह भई अल्लारे निबुद्धि वा बिचौलिया दललालले वेचे कति।।४।।
संग बाच्नु शहरमा रम्नु राम्रो मिठो खानु लाउनु ।
भनी वैरले खुसमन तोडी आफालिएर आधि पेट के सहनु ।।
खाना मिठो छैन व्यन्जन रोटी पिठो आङ्ग छेक्ने एकसरो ।
अल्पायू बाचि सिरेटो झोलिमा बाचे गरिव रमाई ।।५।।
नाना अड्चन पढाई विज्ञान स्वास्थ्यमा वैरले हुइकाउछ।
के नै हु भनि मटो र रगत बेचि साहु देश खोक्राउछ।।
एकवार उ पनि जानु छ गरिवी देखि हासे ।
प्रकृती जड्ीवुटि माटो ढुङ्गा छिमेक र वैरमा नमासे ।।६।।
गुप्तिधन
शिक्षा कौशल,सिप,प्रविधि छर्दछ जन जो ।
वाँडि प्रणयमा नासनहुने गुप्तिधन शिक्षा भो ।।
अवयवले दिन मन ,बुद्धि नगरी च१चले आत्मा।
सुनुवाई,ढोग नफुक्नु यज्ञ,जप,तप,ध्यायनले धनात्मा ।।१।
गोरखा ः
सिस्नेरी सेढाई बस्तिको झरेका रे
चितवन आसपास वेसी र काठमाण्डौ गए रे
बुढापाका जन्म जन्म विते घर गृहस्थ कृषिमा
बलिया बाङ्गा ठटयौला छोरा छोरी लिई आश्रयमा ।।
गौलि ः
भैरव गौलिको सन्तानको एक हागो म।
धनि ज्ञानि थिए बाचीन्जेल कुन्छ गाउमा।
भाई छोरा थिए खेति धन्दामा जिएका।
देश विदेश छरिीए बंश अति छन गनिएका।।१।।
मेरो मावली कुन्छा गौलीगाउ।
मामाका छोराछोरी जीवन्त हुनुहुन्छ ठाउठाउ।
देश विदेश फैलिएको ऐश ऐश्वर्य फिजाई।
१७ साल तिर नचिन्ने कुन थिए र गुरु प्र गौलिलाई।।२।।
गौलि ः
मावली ः
कालुगौलीका कान्छा छोरा भागिरथ हजुर आमा हुन जानुका पाण्डे ।
कुन्छावाट गैरिथोक चिति बिहे गरेका ४ छोरा र २ छोरीका छन् खण्ड ।।
आरुवोटे,ढलौटा,सिंम्पानी र साउनेपानी खेतमा झुल्ने मकै र धान ।
ठूलो स्वाँरा,डिलामुनि,पल्लोवारीमा ज्यामिर र रुख,उही खरवारी झन ।।क
जेठा दण्डपाणी छोरी गुरुसेनी पूर्काङ्ग र ज्वाला गुदि तनहूँमा बिहे भयो ।
माईला पितम्वर र विजुलाका भगवती,देव,िकमला,............ कान्छि रह्यो ।।
कालिकाको उत्तम, तर्क(नेत्र)को अजुृन शंकरका २ छोरा सागर छ अमेरीका छ ।कान्छो सुदिप छन् ।
गहूगोरा कृषक झिझो स्वभावका मामा गाजली पछि बितेका हुन ।। ग
साईला हिमलाल गौली मामा थिए,०६३ सालमा बित्नु भो,दिल्लिमा ।
सानै उमेरमा नपढ्नाले दुखि भै रेलवे पुलिस हुन भयो दिल्लगीमा ।।
गाँऊमा जेठीका रामदेवदाई कुन्छाको आरबोटे सिंम्पानी बस्छन् ।।
सोझो नरम बोलीकी माईजु मज्याङ्गकोट बसौलाकी छोरी हुन ।।
उही औतार सावित्रीका २भाई सुजित अजित छोराहरु,छोरीमा सुमन म चिन्दिन।
छोरी डा प्रतिमा साच्चै छोरी हो, हिस्सिपरेकी हसौकी छ, लाज उ मान्दिन।।
भाईमाईलो शुसिल गीताका संन्दीप र संन्जीव छोरा कलकत्ते नै बने हुन ।
साईला बिजय तारा बलत नेपाल आए,काठमाण्डौ सनी र खुसि ठूली भईछन् ।।
अजयकी निती हिन्दुस्थानमै रेलवेमा छन् क्यारे, छोरा श्रेय सोम छन् उही ।
गिड्यु पनि भनियो उसलाई पढाई टयूसन चलाई राधा माईज्यूको प्यारो त्यही ।।
अब उनीहरु भारतीयनै हुोउन,प्यारो लागे नेपाल यात्रा,घुम्नेछन् ।
रेलगाडीका भुपु साईलामामा छोरा पढाई कलकत्तेनै बनेछन् ।।घ
जीवीत अघि काङ्गेस हुँदा टाउकाको मुल्य तोकेका,योद्धा सैन्य हुन ।
कान्छा रविरमन,गुरु हुन,कल्पना कृष्ण,भूपाल,हेपी निरज बिदेशमा छन् ।।
३श्रीमति मैयाकी कल्पना छोरी,डम्वरकुमारीका कृष्ण भोपाल २ छोरा हुन ।।
शुष्मा लैनछोकरी बेहोर्ने मामा कान्छीका हेपी निरज धनी छन्।
आफूलाई मात्र हेर्ने वंश सन्तान नहेर्ने,गौलिका के कुरा गरौ ? ।।ड.
वेमात्री लाङ्गदी गोरखाकी ठाकुर पाठकपुत्रि थिईन ।
दाई कमलीकान्त थिए मामा हुनुभो चितवन झरिन ।।
श्रीकान्त ,सूर्य चन्द्र ज्योती कान्छो चिनेको छु उही ।
आमा बहिनी सरस्वती पाण्डे राजेन्द्र भाई भेटिन्छ त्यही ।।च
बुढामावली रागीनास चिलुवाल थरका कुमाई वाहुन हुन ।
पद्दराजका सन्तान टिकादत्त छोरा झपिन्द्र,६ छोरी जन्मेका हुन।।
उही कुवेरदत्त का एक बहादुर १ छोरी रहेका जुन ।
खिलनाथका ७ भाई छोरा जेठा पद्दराजमाईला मनविलास ।
साईला,चिरनदाईअरु ,ईन्द्रराज रामजीका वाउको वसोवास ।।क
महा प्रसादका छोरा दत्त,खड्ग प्रसाद,टिकादत्त जेठी श्रीमतिका ।
कुवेर दत्त, खिलनाथ कान्छि पट्टि उही रागीनास लम्जुङ्ग रहेका।।
दत्त प्रसादका ४ छोरी २ छोरा,जेठा डिल्लिराज का सिताराम दाई ।
उनका ३ भाई अरु र ३ वहिनी छोरी मिलि हराभरा छ सब रमाई ।।
कान्छा छोरा भिष्मराज डिष्ठानै भए,गंगा गीता गायत्री छोरी ।
ऋृषि चिलुवाल पोखरा वस्ने छोरा छोरी देश परदेश,गए रमाई ।। क
रहि वीजक कन्यकुब्जि कुमाई तागधरी वंशी ।
पाई पहाडी भूधरा १५ रोपनीले नवने नृअंशी ।।
बिचारी कुल सिलाई ऋृषिरामको तेस्रो पुस्ता हुँदा ।
छ बन्धु दुई चेली जेठीको माईलो सबैमा साईलो जन्म ।।१
कुल घरान परेवाडाँडा सुन्दरवजार पश्चिम लम्जुङ्ग ।
पिताजी यज्ञप्रसाद,तिलकुमारी ,कल्पसुन्दरीका जङ्ग ।।
जेठी पहाड,कान्छि सुन्दरबस्ती चितवनमा रहि वास ।
असी रोपनी पहाड ५ अंश साँढे ७ पिघा तिन अंश ।। २
मामा पितम्वर गौली,कमलीकान्त ज्वाई यज्ञ प्रसादलाई सघाउने ।
कुन्छा लम्जुङ्ग भैरव गौलीका दण्डपाणी पिताम्वर हेमलाल रमाउने ।।
जानकी गौली हजुर आमा र कान्छ मामा गुरुप्रसाद स.गै रुकमिणिी ।
ठूलि आमा,मेरी आमा तिलकुमारी कान्छि छोरी हुन मामाघर तर्फका ।।
दुख जेलोमा वाचेका घर गाँऊ संस्कार सौता छुटाई समाजनै अंशवण्ड २ लगाउने ।। ३
बनिवूतो खनि खोस्रि पहाड,पानी खोज्दा श्वास रोक्ने ।
हाई थियो पुत्रि सरस्वती जन्मदा खुसि प्रथम वंश हेर्ने ।।
दोस्रिपुत्रि भगवति सौतने माहोलमा हेय भई रुकमिणिी कहाँ ।
हुर्कि बढिन बर्षाउटे ख्याउटे छोरी र माउ पिताजीकन ।। ४
फन्कि विरत्ती भावमा साधु वनि परपाहुना भरिने घर ।
दुख जेलो ढुङ्गे घर गाँऊ समाज जेठी पत्निसंग पिताजीको भर ।।
बर्षाउटे बुद्धि जन्मे हर्ष बढाई भो पहाड रिङ्गदै चितवन तिर ।
निस्फीर्कि ,ऋृषिरामका ३३ मुद्धा यज्ञ र तुलसी,बुबाको पीर ।। ५
उही तारिख मुद्धा वेसिशहर पोखरा काठमाण्डौ धाउदै ।
काका तुलसी सानो हुँदा एक्लै धाउने परिवार नरमाउदै ।।
चितवनमा शिवदाई जन्मनु भो म हरि जन्मे बर्षाउटे ।
दुबै पुत्र मोह र शोख बने रोगेत्रो रुन्चे पिलन्धारे म ख्याउटे ।। ६
घर गृहस्थी गाई बस्तु पहाडको चालचलन कृर्षि निर्भर ।
भाई सूर्य भए,आमाले काम सघाउने पाउनु भो हराभरा ।।
उसै विनोद दुखमानै भन्दै जन्म्यो पिता नाखुस हुनु भे कि ।
दुखै बिते जेठीका दिन ,पानी र खाना खोजदै कडा रोग वेहोर्नु हो की ।। ७
फेरी चितवनमा भाई टिकाराम जन्मे कान्छो हो वंश ऊ ।
पाठक थिए मामा कमली,साईलीको घर खरकोमा हुर्के सबै ती ।।
दुखै गियो रसौली जंगल वयलगाढाको खेति पाती गर्न नी ।
हेय भई बचेकी,माईतीकी चेली भर पढाई पनि ।। ८
जीवन संर्घषनै चलयो सबै छोराछोरी जाय जन्म भो ।
तथापी टिका भाईको संगत बिग्रि गो की,दशै टीकाको दीन वितयो ।।
उस्तै आमा कल्पसुन्दरी प्यारलासिस भई स्वर्ग जानु भो ।
दाई शिव पनि तिस बर्ष जागिर पुरा हुने दिनमा बित्नु भो ।९
मेरा माता,दिदि,दाई २ थिए,दाई बुद्धिको घरजम पछि जननी जानुभो ।
पहाडको दुख ब्यालिस बर्षा उमेरमा २०४१ मंसिरमा टुहुरो भैइयो ।।
उस्तै भाई टीका,आमा कल्पसुन्दरी,दाई शिवभक्त,भतिज सिजन गए।
सार के छ ,कुन बाकि रहन्छ र ,अनन्त सबै वंशज छोडी जानेनै भए ।।१०
बुबा विह्ँल भै शोककाव्य तिलान्जली यहाँहरु सामु राख्नु भो ।
दुख जेलो,दाम्पात्यमा बाँकी सन्तानको मेलो मेसो मिलाउदै रहनु भयो ।।
गौलि
धन्यावाद बाबू पूरै परिवार देखियो भेटियो ।
भाई विजय र तारा नानी पनि छोरो समेत देखियो।।
मेरो मामाका ४भाई छोरामा साहिला छोर यि।
पूर्ण पढि चिकित्सा क्षमा जानु छ खुसि गौलि तिमि।।१।।
तिखो नवन्नू धैर्य सिप ज्ञान कला भरि जीवन।
त्यस्तै हस्सि मोजा भन्दा पढ्नमा दिनु ध्यान।।
बारम्वार मोवाईल हैन किताव पढ्नु ।
समयमै खाना आराम गृहकार्यगरि खुसि बनिनू ।।२।।
कुल घरान भाग्य टाढा छैन तिमि निहाली हेर्दछ।
सिप नभएको शिक्षा लिए वेरोजगार भएर मर्नु पर्छ।।
उच्च अंक शेखि तोड्ने शिक्षा गौरव रहोस।
मोफसलमा बस्ने बुबाहरुको पनि आर्शिवाद धरी ज्ञानी अघि बढोस।।३।।
ग्रहण ः
चन्द्रमा लाई छाँया पर्ने वा ढाकिएर खण्ड वा खग्रास छ ग्रहण ।
गरी चन्द्र स्पर्श,लगन,मध्य अन्त छ उन्निमलन,मोइा शरण ।।
ग्रहण सूतक समयमा जगत र जीवमा असरहरु चलिरहन्छ ।
चन्द्रग्रहणले पृथ्वी, जिवहरुमा चन्द्रको प्रभाव तीब्र रुपको छ ।
२८ दिन चन्द्रको परिक्रमा चक्रले पृथ्वीमा ग्रहण २,३ घण्टा हुन्छ ।
समय पृथ्वी,जिव चन्द्रको प्रभाव तीब्र रुपमा भैरहेको हुन्छ ।
सुस्त प्रभाव ,उर्जा, पृथ्वीको शक्ति समयसापेक्षा चन्द्रमाको पूर्णवृत छ ।।
धेरै कुरा नदेखिने,प्रभाव शुन्य रहे पनि प्राकृतिक अवस्था रहन्रुछ ।।
द्रुत गतीमा स्वरुप त्यागी गुण्न,पोषण,शरिर अवस्थितीमा हुन्छ ।
चन्द्रमाको वृतको असरले जनको प्रणाली, शारीरीक, मानसिकमा ।
उर्जागत,मासिक चक्र, मिलाप दशा ग्रह कर्म चेतनामा पर्दछ ।
बुझनु कि चन्द्रको चक्रकै आधारमा शुक्लपक्ष, चन्द्रपक्ष रहन्छ ।
मास,तिथी,सनातन सस्कार,समयको गणना चन्द्र चालमा हुन्छ ।
चन्द्रग्रहणले हावा हुरी बतास,पानीका क्रियाहरु पृथ्वि वरण छ ।
उर्जाको क्रियाशीलता चेतना जागृत,ध्यान गर्नु जीवमा श्रेयबन्छ ।।
ग्रस्तोदित सूतक समयमा बालक, बृद्ध, रोगी गर्भवती नारी ।
अरु विवेकशिल प्राणिहरूलाई,कर्म,भोजन निषेधमा गयारी ।
ग्रहणमा भोजन निषेध,पकाउने, भूट्ने, बनाउने, काट्न काम पनि ।
ज्यावल औजार प्रयोग , भूमी खनन गर्ने, शुभ कार्र्य , मलमूत्र त्याग्ने ।।
नगर्नु कपाल कोर्ने, दन्तमञ्जन गर्ने, चेक कागजात पढ्ने लेख्ने ।।
कार्य,देव ईशको मूर्ति पुज्ने तुलसीको वृक्ष स्पर्श नगर्ने ।
ग्रहणमा गर्भवती महिलाहरू घर बाहिर ननिस्कनु ।
निस्कनै भए तुलसीपत्र, कुश, चन्दन साथ पर्छ घर बाहिर निस्कनु ।
कर्म ग्रहण समयमा ग्रहण स्पर्शभए स्नान,भक्ति,समभाव धर्नु ।
प्राणि,जगत,पूण्य दान,सहयोगले दिक्षा मन्त्र जप, ध्यान, होम गर्नु ।। आफनो राशिका महादशा, अन्तर्दशा,ग्रहपीडा,नवग्रहमा कृपा जगाउनेछ ।
हजुरको जन्म कुण्डलीमा चन्द्रग्रहण योग भए चन्द्रमा,शिवजी पुज्नु ।
लाभका अतिरिक्त वाकसिद्धि, साधनाको ग्रहणको समय शुभ ठाननु ।।
रही ग्रहणको पूण्यकालमा ब्रह्माचर्याले मन,विचार सकारात्मक बनाउनु ।
हित विचार,मनन, चिन्तन,धार्मिक गीत सङ्गीत, भजन, वेद, पुराण, उपनिषद्, गीताप्रिय हुनु ।
मन प्रसन्नमा ग्रहण प्राकृतिक,सूतकमा भयभित नभई सम्यक पर्छ बन्नु ।।
रोकी विकिरण,नकारात्मक उर्जा,खाद्द् र शुद्ध गाईको गोबर घरमा राख्नु ।
रासि अनुसार भेद र मिश्रित फल छ ग्रहणमा शास्त्रोत्रर धारक बन्नु ।।
गीता सार
वासुदेव सुतं देवं संसचानूर्मर्दनम्। देवकीप रमानन्दं क्रिष्णं वन्दे जगद्गुरुम्।।१।।
मुकं करोति वाचालं पङ्गुं लङ्घयते गिरिम्। यत्क्रिपा तमहं वन्दे परमानन्द माधवम्।।२।।
धर्म युद्द छ अन्तिम कुरुक्षेत्रमा बन्धु पाण्डव,कौरव सेनाको विच घनाघारमा ।
पाई संजयले दिव्य दृष्टी उहाँ ध्रृतराष्ट्रकन युद्द बृतान्त सोधीे संजय भन्दौमा ।।
पान्डुपुत्रहरु छ व्याकुल, कारुणिक्, शोकयुक्त अर्जुनलाई बताउदै श्री कृष्णले ।
बन तिमी ज्ञानि,जसको लागि शोक नगर्नु पर्ने हो,त्याग त्यसमा ब्यर्थ शोकले ।।
ज्ञानि त जिवित,मृत बिषयमा शोक गर्दैनन्,चल्ने जुनीमा जीवात्मा छ,सतयले ।।
वाल, युवा,बृद्द सबको शरिर प्राप्ती,पछि जीवात्मा मृत्यु पछि अर्को शरिर तथ्यले ।।
प्राप्ती छ शरीर, धीर पुरुष मृत्युमा किन घवराउनु मनुष्यले पुरानो बस्त्र खोलेसरी ।
त्यागि नयाँ कपडा लगाएझै छ,जीवात्मा पुरानो शरिर त्यागि नयाँ प्राप्तमा हरघरी ।।। २.०१,२.११,२.१३,२.२२
शक्ति र कर्तव्यमा सुखदुख, लाभहानि जितहारको सबै चिन्ता छाडी मनुष्य रहन्छ ।
बुझी कत्र्तवय भावबाट कर्म गर्नाले सधै मनुष्य कर्म बन्धनमा नबाँधि बाच्नु पर्दछ ।। २.३८
जीवले कर्म गर्नु, कर्मफल आसक्तीमा शक्ति अनुसार कर्तव्य गर, नफस ब्यार्थमा ।
बिमुख नभई सक्रिय जीवन आफ्नो कर्म त्यागपनि नगर,जुन नफस्नु नीजि स्वार्थमा ।। २.४७
तिमि कर्मफलमा अनासक्त, सहि निष्काम कर्मयोगि हौ, यहि जीवन प्रिय छ देनमा ।
नगर पाप,पुण्यबाट मुक्त हुन्छौ,जब जीवले स्वचालन तिमी,निष्काम कर्मयोगि बनेमा ।। २.५०
सारा इन्द्रिय तिम्रै सुखले मनुष्य बुद्धिलाइ गलत मति र पथमा लिएर व्यर्थ बन्छ । २.६७
व्याष्टि संसारका काम सबै,कार्य प्रकृति माता गुणरुपी ईशको इच्छा शक्तिले हुन्छ ।
भूलि अज्ञानतामा मनुष्य आँफुलाइ कर्ता ठानी,उ त कर्मफलको बन्धनमा बाँधिन्छ ।। ३.२७
जाननु आत्मालाई मन,बुद्धि भन्दा श्रेष्ठ सधै संझेर निजै बुद्धिद्वारा धरे मन बसमा ।
धार्य गर हे महा बाहु अर्जुन्,तिमी सदा जागे दुर्जय कामरुपि शत्रुलाई नाश गरेमा ।।३.४३
बुझ लौ जब जब संसारमा धर्म हानि,अहित,क्षय हुन्छ म छु अर्जुन ।
अधर्म कलिको वृध्दि हुन्छ, तब तब सत्जन र धर्मको रक्षामा छ गर्जन ।।
काम,क्रोध,लोभ,मोहका दुर्जनहरुको संहारको लागि र कर्म चक्षुगरी रमण ।
उही म,निमेष प्राप्तिले परब्रह्मा परमात्मा हर युगमा अवतरित छु,गमन ।(४.०७.०७
कर्मयोगले मनुष्यको मन,बुध्दिलाइ सुध्दी गर्छ सबै कर्म पवित्र बनिदिन्छ ।
उचित समय,लगाव,धार्यमा सुध्दबुद्धिद्वारा योगि,जन इश्वरको दर्शन् पाउँछ ।।४.३८
बुझ हे अर्जुन् कर्मयोगको निस्वार्थ सेवामा छ, उही शुध्द संन्यास भाव छ ।र्
ात सम्पूर्ण कर्ममा कर्ताले म पनको त्यागी प्राप्ती छैन,त्यो भाव कठिन छ ।।
जब तिमि निस्काम कर्मयोगि हुन्छौ,शीघ्र परब्रह्मा परमात्मा प्राप्ती गर्दछौ ।५.०६
जब मनुष्य कर्मफलमा लोभ,आशक्तिलाइ त्यागेर सम्पूर्णकर्म इशमा अर्पन्छ ।
संगै परमात्माले जीवमा पापरुपि जलबाट र्निलिप्त हटाई स्वम् शुद्दि बनिन्छ ।।(५.१०
जब तिमि,मनुष्यले सबै तिर म परब्रह्मा परमात्मा बुझि निष्काम कर्म दिन्छौ ।
उसलाइ नै देख्छृ म,उसदेखि अलग रहदिन,उ पनि म देखि टाढा रहदैन स्विकाछौ ।।
अन्त
यस्तो छ सवैले एकपटक पढ्नैपर्ने गीताको सार
पढि गुनि हिन्दू धर्मको ग्रन्थ श्रीमद्भगवद गीता,महाभारतको युद्ध बुझे ।
यही हिन्दू धार्मिक अध्येता मत भगवत गीतालाई सनातन वैदिक (हिन्दु) पढे ।।
विचार,धर्मको सार,संसारमा सबै मान्छे,सबै कालखण्डमा लागु हुने रहेछन् ।
बुझ १. किन व्यर्थ चिन्ता गर्छौ ? कोदेखि व्यर्थै डराउदछौ ? तिमीलाई कसले मार्छ ? क
किन त २. आत्मा न जन्म लिन्छ न मर्छ,३. जे भयो, त्यो राम्रो भयो ।
जे हुँदैछ, त्यो राम्रै हुँदैछ । जे हुनेछ, त्यो पनि राम्रै हुनेछ व्यार्थ चिन्ता हटिगयो ।
नगर ४. तिमी भूतकालको पश्चताप , भविष्यको चिन्ता र वर्तमान चलिरहेको छ ।
सम्झ ५. तिम्रो के गएको छ र तिमी रुन्छौ ? तिमीले के लिएर आएका थियौ । ख
अब तिमीले के हरायौ ?६. तिमीले के पैदा गरेका थियौ र नाश भयो ? बुझ्यौ ।।
यहाँ ७. तिमीले केही लिएर आएका थिएनौ,जे पायौ, यहीँबाट पायौ ।
जति दियौ, यहीं नै दियौ । खाली हात आएका थियौ, खाली हात नै गयौ ।।
जे आज तिम्रो छ,त्यो हिजो अरु कसैको थियो, भोलि अरु कसैको हुनेछ । ग
गीता
संसारको पापाको नाश गर्ने उपाय के छ ख्वामित।
सोधि पार्वतीकन महादेव संगमा वताउदा तक।।
विष्णु मुख हात पेठ पाउ सबै मा अक्षर रुप।
उहि सार पदार्थ श्रद्धा भक्ति जपन गीता तक ।।१।।
के हो पूजा पाड भक्ष्य अभक्ष्य संसारमा छ के ?
कुकर्म नरक वेश्य र यमराज जन्म रह्यो के ।।
विषयी कुकर्मि जात ,वर्ण तोताले बोल्छ जे ।
ज्ञान गुन ,विद्धावान सुकर्म समभाव दिन्छ जन्मले ।।२।।
शान्ति ,सिद्ध ,आत्मज्ञान मित्र र ब्रह ज्ञान को दिन्छ ।
सेवा दान,भोग व्यभिचार भ्रष्ट वा चाण्डालले छिन्छ ।।
व्ृति ,सुर र असुर ानको र मोह तृष्ण जालोमा शान्ति गुम्छ ।
व्ौर समालि डर भोक पियास सबै वैरभाब ज्ञानले सुल्झिन्छ ।।३।।
इातनना जुवा रण्डीवाजी मद्दपान शीकारी र सब व्यपारी ।
ऋादत , धन , दुरग्रह, चोरी र यज्ञग्रह नजानी धन थुपारी।।
डाकु,संकट र काल जीती उज्यालो बन्छ अध्यारो जीवन ।
प्ुष्प विमान स्वर्ग र धर्मले लोक उद्दार जीत्छ यमराजको मन ।।४।।
महात्मन् ज्ञान फलमा जीवशेष कन्या अति रुपका ।
धरामा खसि सुकेका वयरबाट भईउत्पती जनले देखेका ।।
पाप छिनि तिर्थ श्रापमुक्त बने गोदावरी नदी तटमा ।
उहि महर्षिले पूर्नजन्म भए र स्वर्ग गए आश्चर्य मुक्तिमा ।।५।।
वेद जान्ने, भजन नाचगान गरी धर्ममा उस्ताद ईज्जतका ।
वर्णश्रम,धर्मि। परखि र भोग राजा रंक झुम्ने केलका ।।
चुक्लि, व्यभिचारी,मोह वास्न,कलहमा स्त्री र पुरुष सब ।।
रोग व्याथा भरी दुखमा गिद्धको सिनो झै ज्यूदै मर्ने रौरव ।।
ठुगि फोडि जीवकोष अवयव लुछि अधर्मिको ।
ीचथोरी मासु हड्डि मज्जा यमराजले मार्ने अधर्मि जो।।
एहि दिनरात श्रमगरि यातना हट्छ देह अन्तमा ।
नसुध्रि पूर्व जन्म,शिकार बन्दै शिप कला यहि जन्ममा ।।६।।
प्रजापालक,यज्ञकर्ता धर्मि तेजमा ज्ञान भर्दछ ।
श्रृति,श्रद्धा,वरदान छ छ मन ईशमा ब्हमय बन्दछ ।।
ज्ञानी हंस पन्छि खोज्न धाम ,देवल तिर्थ धाउछ ।
परमानन्द मन आत्म उहि वसि मुक्ति स्वम् पाउछ ।।७।।
धन दौलत व्यपारी आय टोली लुब्ध मोह कन ।
सन्तान,कुटुम्ब र वैर ेपि लुकाई दिनरात धन ।
स्वप्ना र मोह श्रद्धाले पापी पेट उद्दार खोजीवीनीकन ।
सुझाई पिता पूर्खा र सन्तान मुक्ति यज्ञमा वीज बन्छ धन ।।८।।
म्द्दमांस संगमा गुण्डा कलि पुरुषमा अर्जिर्ण ।
प्ूर्वजन्म र वाचुन्जेल अजीर्ण भई रोगी तृण ।।
द्यान , यज्ञ र समभाव म अरु अध्यात्मा बुझ्नु ।।
प्रिवार,वंश,कर्म गरी जुनी मुक्ति कुल उद्दार हुनु ।।९।।
ऋास्तिक वेदबेदाङ्ग मुनि, यज्ञज्ञ गर्ने जन्म मरण शुद्धि ।
रोग विरामीमा भाकल र वलि हैन खाने आरोग्यका जडिबुटि।।
इस जन्मका मनोरथ पुरा गर्ने त्यागि नरकिय भोग ।
साक्षत छ जीव यज्ञ कर्मादी शुसद्दमा मद्दमांस त्यगि रोग।।१०।।
सबै धर्म जात समप्रादय जीव नै हुन प्राणहुने नहुने।
ग्र्नु माया दया नगर्नु हेय कुसलमान क्रिष्चीयन वा अरु भनि ।।
कुभाव अनजान शरिर र चरण छुदा पापी किन?
गुरुआमा मान्यजनमा लात्ति,द्धेष पातीक बन्छ छिनछिन ।।
उहि किछ पतङ्ग भमरा चराकै जीव योनि फिरन्ते ।
मैना सुगा वा अप्सरा शंख चक्र गद्दा र पद्दम जनले सम्झने ।।
पद्मवती,पंचमुखी,कमलिनी सबै आम स्वरुप ।
ऋषिका आश्रममा उहि मुक्त सुवास खुसि रुप।
तेज शिवको दिई ब्रह मोह स्नेहका सब सन्तान ।
दुख मुक्तभई समभाव र तेजमा जन्म मृत्यु वन्धन ।।११।।
मित्र हित पराई संगमा जल,गोदावरि स्नान गरी ।
ब्रह राक्षस निल्थ्यो जनका आश्रमबाट हरी ।।
पापी,गिद्धनै राक्षस बने, जनको बदलामा खाने ।
तप ध्यान र बिन्तिभाउमा राक्षजन उद्ध्याउने ।।
करुणा देखाई राक्षस पनी तीर्थ ब्रत जनको हित ।
सोहिगिद्ध ऋषिको हड्डि तलाउमा खसाई शुद्ध जल पवित्र ।।
नसि अभिमान पुष्पविमानको मुक्तिमा पाप हट्छ।
स्वजन हित मित भय हटाई परमपद पुग्दछ ।।१२।।
भक्तिपूर्वक धर्मात्म अश्वमेद्ध उज्ञ पूजन गर्दा ।
स शर्त वरदान द्धोडा ,गाई , सन्तानको आशमा पर्दा ।।
शरणधारि देवः ईशमा मृत्यु सम्झी शोकाकुल हुँदा ।
ब्रम्हाणको मन्त्र जपले ईशलेनै संजीवनी दिए जीव ।।१३।।
सदाचारी नाम काम भरी गृहस्थ पशुधन भय ।
परपुरुष,स्त्री व्यभिचारी,यौन कुण्ठा दुराचारीको क्षय ।।
डुबि नरकमा चण्डाल बनि पाप, रोग, वासनाले थलिई ।
प्ढी ज्ञान,समिप साार रपरोपकारी ईशले शुभदिई ।।१४।।
ीशकारीले खेदी जीव जन्तु नर वानर मार्दा मुक्ति होला ।
श्राप,अधर्मको जीव लिला देहात्मा पूण्य ईशमा छल ।।
व्ैरभाव चण्डाल देशदेहि जन कुकर्म मुक्त छ मृत्युले ।
श्रद्धा ज्ञान चेतना र भक्ति मन आत्मा बाच्छ ईश भत्mिले ।।१५।।
राज्य, सेनापति दम्भि लोभी स्वार्थमा हैजाले मर्ला ।
द्धोडा भारवाहक,श्रमका जनको पूर्नजन्म उहि तेजले गर्दा ।।
ऋण,कर्म सिद्धि मेहनेत,मनविरक्ति तपमा छ मन आनन्द ।
दिब्य आत्मा पुष्प विमान मन स्वार्थको वंश जातमा छ मद ।।
धन पद ईष्या दम्भ मनको जन विरोधि शासक पदमा छदा ।
राज्य कानुन नासि वंश माटो कुमारिचोकमा उ फसिदा ।।
रौरवमानै वास हुनेछ जन वेच्ने श्रम चुस्ने धर्म नास्नेहरुको।
मर्छ गौरव र देशको स्वाभिमान भूत हुे छ तिनिहरुको ।।१६।।
हात्ति माउते जन भय र हाहाकार त्राहीमाम मन ।
आतङ्क युद्ध क्रान्ति छरी समाजजनमा खर्चिन्छ धन ।।
बाटो नछेक्नु मनको मन्दिर देहमानी जात नलड्नु।
राज्य, सन्तान, शुभ र आर्सिफ जीबन हो बाँच्नु बचाउनु।। १७
फूर्ति दम्भ देखाउँदा घोडा चढी वा हात्ति जन्मे।
धन र अधिक खाना खाई औषधी नपाई तड्पे ।।
हान, जप र तप मनका योगाले क्षणमा शान्ति ।
बोकी समभाव र खाना, बास र कर्म नै जनको भ्रान्ति ।। १८
सिंहासन पुष्पविमान तिर्थ ब्रत नगरी इन्द्र वने ।
देशदर्शन प्रभाव र इन्द्रपदवी जप तप विष्णु अडे ।।
योगा, याग र चैतन्य विवेक बुद्धि र सुख शान्ती ।
श्रद्धा, यज्ञ विष्णुको सायुज्य पदवी सुख छैन भ्रान्ति ।। १९
कस्को विजक थिए, कुन ज्ञान म पाऊ ।
अन्धकारमै उदरको अन्धो छु ज्ञानमा जाऊ ।।
खोलिदिए प्रकास,नमन सदिच्छा चैतन्यले ।
गीता
संसारको पापाको नाश गर्ने उपाय के छ ख्वामित।
सोधि पार्वतीकन महादेव संगमा वताउदा तक।।
विष्णु मुख हात पेठ पाउ सबै मा अक्षर रुप।
उहि सार पदार्थ श्रद्धा भक्ति जपन गीता तक ।।१।।
के हो पूजा पाड भक्ष्य अभक्ष्य संसारमा छ के ?
कुकर्म नरक वेश्य र यमराज जन्म रह्यो के ।।
विषयी कुकर्मि जात ,वर्ण तोताले बोल्छ जे ।
ज्ञान गुन ,विद्धावान सुकर्म समभाव दिन्छ जन्मले ।।२।।
शान्ति ,सिद्ध ,आत्मज्ञान मित्र र ब्रह ज्ञान को दिन्छ ।
सेवा दान,भोग व्यभिचार भ्रष्ट वा चाण्डालले छिन्छ ।।
व्ृति ,सुर र असुर ानको र मोह तृष्ण जालोमा शान्ति गुम्छ ।
व्ौर समालि डर भोक पियास सबै वैरभाब ज्ञानले सुल्झिन्छ ।।३।।
इातनना जुवा रण्डीवाजी मद्दपान शीकारी र सब व्यपारी ।
ऋादत , धन , दुरग्रह, चोरी र यज्ञग्रह नजानी धन थुपारी।।
डाकु,संकट र काल जीती उज्यालो बन्छ अध्यारो जीवन ।
प्ुष्प विमान स्वर्ग र धर्मले लोक उद्दार जीत्छ यमराजको मन ।।४।।
महात्मन् ज्ञान फलमा जीवशेष कन्या अति रुपका ।
धरामा खसि सुकेका वयरबाट भईउत्पती जनले देखेका ।।
पाप छिनि तिर्थ श्रापमुक्त बने गोदावरी नदी तटमा ।
उहि महर्षिले पूर्नजन्म भए र स्वर्ग गए आश्चर्य मुक्तिमा ।।५।।
वेद जान्ने, भजन नाचगान गरी धर्ममा उस्ताद ईज्जतका ।
वर्णश्रम,धर्मि। परखि र भोग राजा रंक झुम्ने केलका ।।
चुक्लि, व्यभिचारी,मोह वास्न,कलहमा स्त्री र पुरुष सब ।।
रोग व्याथा भरी दुखमा गिद्धको सिनो झै ज्यूदै मर्ने रौरव ।।
ठुगि फोडि जीवकोष अवयव लुछि अधर्मिको ।
ीचथोरी मासु हड्डि मज्जा यमराजले मार्ने अधर्मि जो।।
एहि दिनरात श्रमगरि यातना हट्छ देह अन्तमा ।
नसुध्रि पूर्व जन्म,शिकार बन्दै शिप कला यहि जन्ममा ।।६।।
प्रजापालक,यज्ञकर्ता धर्मि तेजमा ज्ञान भर्दछ ।
श्रृति,श्रद्धा,वरदान छ छ मन ईशमा ब्हमय बन्दछ ।।
ज्ञानी हंस पन्छि खोज्न धाम ,देवल तिर्थ धाउछ ।
परमानन्द मन आत्म उहि वसि मुक्ति स्वम् पाउछ ।।७।।
धन दौलत व्यपारी आय टोली लुब्ध मोह कन ।
सन्तान,कुटुम्ब र वैर ेपि लुकाई दिनरात धन ।
स्वप्ना र मोह श्रद्धाले पापी पेट उद्दार खोजीवीनीकन ।
सुझाई पिता पूर्खा र सन्तान मुक्ति यज्ञमा वीज बन्छ धन ।।८।।
म्द्दमांस संगमा गुण्डा कलि पुरुषमा अर्जिर्ण ।
प्ूर्वजन्म र वाचुन्जेल अजीर्ण भई रोगी तृण ।।
द्यान , यज्ञ र समभाव म अरु अध्यात्मा बुझ्नु ।।
प्रिवार,वंश,कर्म गरी जुनी मुक्ति कुल उद्दार हुनु ।।९।।
ऋास्तिक वेदबेदाङ्ग मुनि, यज्ञज्ञ गर्ने जन्म मरण शुद्धि ।
रोग विरामीमा भाकल र वलि हैन खाने आरोग्यका जडिबुटि।।
इस जन्मका मनोरथ पुरा गर्ने त्यागि नरकिय भोग ।
साक्षत छ जीव यज्ञ कर्मादी शुसद्दमा मद्दमांस त्यगि रोग।।१०।।
सबै धर्म जात समप्रादय जीव नै हुन प्राणहुने नहुने।
ग्र्नु माया दया नगर्नु हेय कुसलमान क्रिष्चीयन वा अरु भनि ।।
कुभाव अनजान शरिर र चरण छुदा पापी किन?
गुरुआमा मान्यजनमा लात्ति,द्धेष पातीक बन्छ छिनछिन ।।
उहि किछ पतङ्ग भमरा चराकै जीव योनि फिरन्ते ।
मैना सुगा वा अप्सरा शंख चक्र गद्दा र पद्दम जनले सम्झने ।।
पद्मवती,पंचमुखी,कमलिनी सबै आम स्वरुप ।
ऋषिका आश्रममा उहि मुक्त सुवास खुसि रुप।
तेज शिवको दिई ब्रह मोह स्नेहका सब सन्तान ।
दुख मुक्तभई समभाव र तेजमा जन्म मृत्यु वन्धन ।।११।।
मित्र हित पराई संगमा जल,गोदावरि स्नान गरी ।
ब्रह राक्षस निल्थ्यो जनका आश्रमबाट हरी ।।
पापी,गिद्धनै राक्षस बने, जनको बदलामा खाने ।
तप ध्यान र बिन्तिभाउमा राक्षजन उद्ध्याउने ।।
करुणा देखाई राक्षस पनी तीर्थ ब्रत जनको हित ।
सोहिगिद्ध ऋषिको हड्डि तलाउमा खसाई शुद्ध जल पवित्र ।।
नसि अभिमान पुष्पविमानको मुक्तिमा पाप हट्छ।
स्वजन हित मित भय हटाई परमपद पुग्दछ ।।१२।।
भक्तिपूर्वक धर्मात्म अश्वमेद्ध उज्ञ पूजन गर्दा ।
स शर्त वरदान द्धोडा ,गाई , सन्तानको आशमा पर्दा ।।
शरणधारि देवः ईशमा मृत्यु सम्झी शोकाकुल हुँदा ।
ब्रम्हाणको मन्त्र जपले ईशलेनै संजीवनी दिए जीव ।।१३।।
सदाचारी नाम काम भरी गृहस्थ पशुधन भय ।
परपुरुष,स्त्री व्यभिचारी,यौन कुण्ठा दुराचारीको क्षय ।।
डुबि नरकमा चण्डाल बनि पाप, रोग, वासनाले थलिई ।
प्ढी ज्ञान,समिप साार रपरोपकारी ईशले शुभदिई ।।१४।।
ीशकारीले खेदी जीव जन्तु नर वानर मार्दा मुक्ति होला ।
श्राप,अधर्मको जीव लिला देहात्मा पूण्य ईशमा छल ।।
व्ैरभाव चण्डाल देशदेहि जन कुकर्म मुक्त छ मृत्युले ।
श्रद्धा ज्ञान चेतना र भक्ति मन आत्मा बाच्छ ईश भत्mिले ।।१५।।
राज्य, सेनापति दम्भि लोभी स्वार्थमा हैजाले मर्ला ।
द्धोडा भारवाहक,श्रमका जनको पूर्नजन्म उहि तेजले गर्दा ।।
ऋण,कर्म सिद्धि मेहनेत,मनविरक्ति तपमा छ मन आनन्द ।
दिब्य आत्मा पुष्प विमान मन स्वार्थको वंश जातमा छ मद ।।
धन पद ईष्या दम्भ मनको जन विरोधि शासक पदमा छदा ।
राज्य कानुन नासि वंश माटो कुमारिचोकमा उ फसिदा ।।
रौरवमानै वास हुनेछ जन वेच्ने श्रम चुस्ने धर्म नास्नेहरुको।
मर्छ गौरव र देशको स्वाभिमान भूत हुे छ तिनिहरुको ।।१६।।
हात्ति माउते जन भय र हाहाकार त्राहीमाम मन ।
आतङ्क युद्ध क्रान्ति छरी समाजजनमा खर्चिन्छ धन ।।
बाटो नछेक्नु मनको मन्दिर देहमानी जात नलड्नु।
राज्य, सन्तान, शुभ र आर्सिफ जीबन हो बाँच्नु बचाउनु।। १७
फूर्ति दम्भ देखाउँदा घोडा चढी वा हात्ति जन्मे।
धन र अधिक खाना खाई औषधी नपाई तड्पे ।।
हान, जप र तप मनका योगाले क्षणमा शान्ति ।
बोकी समभाव र खाना, बास र कर्म नै जनको भ्रान्ति ।। १८
सिंहासन पुष्पविमान तिर्थ ब्रत नगरी इन्द्र वने ।
देशदर्शन प्रभाव र इन्द्रपदवी जप तप विष्णु अडे ।।
योगा, याग र चैतन्य विवेक बुद्धि र सुख शान्ती ।
श्रद्धा, यज्ञ विष्णुको सायुज्य पदवी सुख छैन भ्रान्ति ।। १९
कस्को विजक थिए, कुन ज्ञान म पाऊ ।
अन्धकारमै उदरको अन्धो छु ज्ञानमा जाऊ ।।
खोलिदिए प्रकास,नमन सदिच्छा चैतन्यले ।
पुस्तक ज्ञान
gita
अध्याय १
अध्याय १, श्लोक ०१
धृतराष्टले सोधे हे सञ्जय,सुन्नकोईच्छा छ युद्ध रणका भूमि त के भयो रे ।
इच्छाद्वारा धर्मभूमि कुरुक्षेत्रमा जम्मा भएका मेरा र पाण्डु पुत्रहरूले के गरे? ।। १
धृतराष्ट्र उवाच धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवस्। मामकास् पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय।। १।।
अध्याय १ , श्लोक ०२
सञ्जयले बोले महाराज, युद्ध समयमा पाण्डवका व्युहाकारमा सेना भरपूर बने ।
सबै तयार सेना देखी द्रोणाचार्यको समिपमा पुग्दै दुर्योधनले केही शब्दहरू भने। ।)२
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा। आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत।। २।।
'''सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन]'''
पुस्तक :-
१.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु ।
२. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान
१. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त
४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी
५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु ६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज
६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी
८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना
७. गोरखा पत्र जात जाती
८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना
९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक 2053
personnel collection and interview of sedhay people and visit different sedai vellage.2045 Bs to till now. /सेढाई hari
1.https://www.facebook.com/sedhaynsedhayn
2.https://www.facebook.comharisedhayn
4.ne.m.wikipedia.org.wiki/सेढाई sedhai(nepali)
5.ne.m.wikipediaa.org/wiki/(angirars nep)
6.ne.wikipedia.org/s/tds/wiki/sedhai babu ama(nep)
7.harisedhayn@gmail.com
Help me,email hari.sedhayn@gmail.com,To be continue..........................
In web:-
1. ↑ https://ne.wikibooks.org/w/index.php?2.title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%3ASubject%3AHistory&action=edit,ne.wikibooks.org/w/index.php?3.title=वार्तालाप%3ASubject%3AHistory&action=edit and https://ne.wikibooks.org/wiki/सेढाई
Hari prasad sedhayn
Question for सन्दर्भ सामाग्रीहरु and other record:-
Bandhu:
how to preserve,make easy readable this to our sedhain community? write me hari.sedhayn@gmail.com
क्रमश................
अन्त
सेढाई सम्बन्धि खोज,नया खवर,जात वंश परम्परा र अन्य जात लेखि रहनु भएका दाज्यू भाई बान्धव छोरी चेलीले आफनो पुस्तौनी कहि कतै पाउनु भएमा स्रोत खुलाई harisedhayn@gmail.com पठाई दिनु हुन सादाr अनुरोध छ। आफनो परिचय पनि साथमा राखि दिनु होला । धन्यवाद ।
Rishi Aangira:-
Angiras: ५८३.उषो भद्रेभिरा गहि दिवश्चिद्रोचनादधि । वहन्त्वरुणप्सव उप त्वा सोमिनो गृहम् ॥१॥ हे देवी उषे! द्युलोक के दीप्तिमान स्थान से कल्याणकारी मार्गो द्वारा आप यहाँ आयें। अरुणिम वर्ण के अश्व आपको सोमयाग करनेवाले के घर पहुँचाएँ॥१॥ ५८४.सुपेशसं सुखं रथं यमध्यस्था उषस्त्वम् । तेना सुश्रवसं जनं प्रावाद्य दुहितर्दिवः ॥२॥ हे आकाशपुत्री उषे ! आप जिस सुन्दर सुखप्रद रथ पर आरूढ़ है, उसी रथ से उत्तम हवि देने वाले याजक की सब प्रकार से रक्षा करें॥२॥ ५८५.वयश्चित्ते पतत्रिणो द्विपच्चतुष्पदर्जुनि । उषः प्रारन्नृतूँरनु दिवो अन्तेभ्यस्परि ॥३॥ हे देदीप्यमान उषादेवि! आपके आकाशमण्डल पर उदित होने के बाद मानव पशु एवं पक्षी अन्तरिक्ष मे दूर दूर तक स्वेच्छानुसार विचरण करते हुए दिखायी देते हैं॥३॥ ५८६.व्युच्छन्ती हि रश्मिभिर्विश्वमाभासि रोचनम् । तां त्वामुषर्वसूयवो गीर्भिः कण्वा अहूषत ॥४॥ हे उषादेवी ! उदित होते हुए आप अपनी किरणो से सम्पूर्ण विश्व को प्रकाशित करती हैं। धन की कामना वाले कण्व वंशज आपका आवाहन करते हैं॥४॥ ५६७.सह वामेन न उषो व्युच्छा दुहितर्दिवः । सह द्युम्नेन बृहता विभावरि राया देवि दास्वती ॥१॥ हे आकाशपुत्री उषे! उत्तम तेजस्वी,दान देने वाली, धनो और महान ऐश्वर्यों से युक्त होकर आप हमारे सम्मुख प्रकट हों, अर्थात हमे आपका अनुदान- अनुग्रह होता रहे॥१॥ ५६८.अश्वावतीर्गोमतीर्विश्वसुविदो भूरि च्यवन्त वस्तवे । उदीरय प्रति मा सूनृता उषश्चोद राधो मघोनाम् ॥२॥ अश्व, गौ आदि (पशुओं अथवा संचारित होने वाली एवं पोषक किरणों) से सम्पन्न धन्य धान्यों को प्रदान करने वाली उषाएँ प्राणिमात्र के कल्याण के लिए प्रकाशित हुई हैं। हे उषे! कल्याणकारी वचनो के साथ आप हमारे लिए उपयुक्त धन वैभव प्रदान करें॥२॥ ५६९.उवासोषा उच्छाच्च नु देवी जीरा रथानाम् । ये अस्या आचरणेषु दध्रिरे समुद्रे न श्रवस्यवः ॥३॥ जो देवी उषा पहले भी निवास कर चुकी हैं, वह रथो को चलाती हुई अब भी प्रकट हो। जैसे रत्नो की कामना वाले मनुष्य समुद्र की ओर मन लगाये रहते हैं; वैसे ही हम देवी उषा के आगमन की प्रतिक्षा करते हैं॥३॥ ५७०.उषो ये ते प्र यामेषु युञ्जते मनो दानाय सूरयः । अत्राह तत्कण्व एषां कण्वतमो नाम गृणाति नृणाम् ॥४॥ हे उषे! आपके आने के समय जो स्तोता अपना मन, धनादि दान करने मे लगाते है, उसी समय अत्यन्त मेधावी कण्व उन मनुष्यों के प्रशंसात्मक स्तोत्र गाते हैं॥४॥ ५७१.आ घा योषेव सूनर्युषा याति प्रभुञ्जती । जरयन्ती वृजनं पद्वदीयत उत्पातयति पक्षिणः ॥५॥ उत्तम गृहिणी स्त्री के समान सभी का भलीप्रकार पालन करने वाली देवी उषा जब आयी है, तो निर्बलो को शक्तिशाली बना देती हैं, पाँव वाले जीवो को कर्म करने के लिए प्रेरित करती है और पक्षियों को सक्रिय होने की प्रेरणा देती है॥५॥ ५७२.वि या सृजति समनं व्यर्थिनः पदं न वेत्योदती । वयो नकिष्टे पप्तिवांस आसते व्युष्टौ वाजिनीवति ॥६॥ देवी उषा सबके मन को कर्म करने के लिए प्रेरित करती हैं तथा धन इच्छुको को पुरुषार्थ के लिए भी प्रेरणा देती है। ये जीवन दात्री देवी उषा निरन्तर गतिशील रहती हैं। हे अन्नदात्री उषे! आपके प्रकाशित होने पर पक्षी अपने घोसलों मे बैठे नही रहते॥६॥ ५७३.एषायुक्त परावतः सूर्यस्योदयनादधि । शतं रथेभिः सुभगोषा इयं वि यात्यभि मानुषान् ॥७॥ हे देवी उषा सूर्य के उदयस्थान से दूरस्थ देशो को भी जोड़ देती हैं। ये सौभाग्यशालिनी देवी उषा मनुष्य लोक की ओर सैंकड़ो रथो द्वारा गमन करती हैं॥७॥ ५७४.विश्वमस्या नानाम चक्षसे जगज्ज्योतिष्कृणोति सूनरी । अप द्वेषो मघोनी दुहिता दिव उषा उच्छदप स्रिधः ॥८॥ सम्पूर्ण जगत इन देवी उषा के दर्शन करके झुककर उन्हे नमन करता है। प्रकाशिका, उत्तम मार्गदर्शिका, ऐश्वर्य सम्पन्न आकाश पुत्री देवी उषा, पीड़ा पहुँचाने वाले हमारे बैरियों को दूर हटाती हैं॥८॥ ५७५.उष आ भाहि भानुना चन्द्रेण दुहितर्दिवः । आवहन्ती भूर्यस्मभ्यं सौभगं व्युच्छन्ती दिविष्टिषु ॥९॥ हे आकाशपुत्री उषे! आप आह्लादप्रद दीप्ती से सर्वत्र प्रकाशित हों। हमारे इच्छित स्वर्ग-सुख युक्त उत्त्म सौभाग्य को ले आयें और दुर्भाग्य रूपी तमिस्त्रा को दूर करें॥९॥ ५७६.विश्वस्य हि प्राणनं जीवनं त्वे वि यदुच्छसि सूनरि । सा नो रथेन बृहता विभावरि श्रुधि चित्रामघे हवम् ॥१०॥ हे सुमार्ग प्रेरक उषे! उदित होने पर आप ही विश्व के प्राणियो का जीवन आधार बनती हैं। विलक्षण धन वाली, कान्तिमती हे उषे! आप अपने बृहत रथ से आकर हमारा आवाह्न सुनें॥१०॥ ५७७.उषो वाजं हि वंस्व यश्चित्रो मानुषे जने । तेना वह सुकृतो अध्वराँ उप ये त्वा गृणन्ति वह्नयः ॥११॥ हे उषादेवि! मनुष्यो के लिये विविध अन्न-साधनो की वृद्धि करें। जो याजक आपकी स्तुतियाँ करते है, उनके इन उत्तम कर्मो से संतुष्ट होकर उन्हें यज्ञीय कर्मो की ओर प्रेरित करें॥११॥ ५७८.विश्वान्देवाँ आ वह सोमपीतयेऽन्तरिक्षादुषस्त्वम् । सास्मासु धा गोमदश्वावदुक्थ्यमुषो वाजं सुवीर्यम् ॥१२॥ हे उषे! सोमपान के लिए अंतरिक्ष से सब देवों को यहाँ ले आयें। आप हमे अश्वों, गौओ से युक्त धन और पुष्टिप्रद अन्न प्रदान करें॥१२॥ ५७९.यस्या रुशन्तो अर्चयः प्रति भद्रा अदृक्षत । सा नो रयिं विश्ववारं सुपेशसमुषा ददातु सुग्म्यम् ॥१३॥ जिन देवी उषा की दीप्तीमान किरणे मंगलकारी प्रतिलक्षित होती हैं, वे देवी उषा हम सबके लिए वरणीय, श्रेष्ठ, सुखप्रद धनो को प्राप्त करायें॥१३॥ ५८०.ये चिद्धि त्वामृषयः पूर्व ऊतये जुहूरेऽवसे महि । सा न स्तोमाँ अभि गृणीहि राधसोषः शुक्रेण शोचिषा ॥१४॥ हे श्रेष्ठ उषादेवि! प्राचीन ऋषि आपको अन्न और संरक्षण प्राप्ति के लिये बुलाते थे। आप यश और तेजस्विता से युक्त होकर हमारे स्तोत्रो को स्वीकार करें॥१४॥ ५८१.उषो यदद्य भानुना वि द्वारावृणवो दिवः । प्र नो यच्छतादवृकं पृथु च्छर्दिः प्र देवि गोमतीरिषः ॥१५॥ हे देवी उषे! आपने अपने प्रकाश से आकाश के दोनो द्वारों को खोल दिया है। अब आप हमे हिंसको से रक्षित, विशाल आवास और दुग्धादि युक्त अन्नो को प्रदान करें॥१५॥ ५८२.सं नो राया बृहता विश्वपेशसा मिमिक्ष्वा समिळाभिरा । सं द्युम्नेन विश्वतुरोषो महि सं वाजैर्वाजिनीवति ॥१६॥ हे देवी उषे! आप हमें सम्पूर्ण पुष्टिप्रद महान धनो से युक्त करें, गौओं से युक्त करें। अन्न प्रदान करने वाली, श्रेष्ठ हे देवी उषे! आप हमे शत्रुओं का संहार करने वाला बल देकर अन्नो से संयुक्त करें॥१६॥ ४११.ह्वयाम्यग्निं प्रथमं स्वस्तये ह्वयामि मित्रावरुणाविहावसे । ह्वयामि रात्रीं जगतो निवेशनीं ह्वयामि देवं सवितारमूतये ॥१॥ कल्याण की कामना से हम सर्वप्रथम अग्निदेव की प्रार्थना करते हैं। अपनी रक्षा के लिए हम मित्र और वरुण देवों को बुलाते हैं। जगत को विश्राम देने वाली रात्रि और सूर्यदेव का हम अपनी रक्षा के लिए आवाहन करते है॥१॥ ४१२.आ कृष्णेन रजसा वर्तमानो निवेशयन्नमृतं मर्त्यं च । हिरण्ययेन सविता रथेना देवो याति भुवनानि पश्यन् ॥२॥ सवितादेव गहन तमिस्त्रा युक्त अंतरिक्ष पथ मे भ्रमण करते हुए, देवो और मनुष्यो को यज्ञादि श्रेष्ठ कर्मो मे नियोजित करते है। वे समस्त लोकों को देखते(प्रकाशित करते) हुए स्वर्णिम (किरणो से युक्त) रथ से आते है॥२॥ ४१३.याति देवः प्रवता यात्युद्वता याति शुभ्राभ्यां यजतो हरिभ्याम् । आ देवो याति सविता परावतोऽप विश्वा दुरिता बाधमानः ॥३॥ स्तुत्य सवितादेव ऊपर चढ़ते हुए और फिर नीचे उतरते हे निरंतर गतिशील रहते हैं। वे सविता देव तमरूपी पापों को नष्ट कररे हुए अतिदूर से उस यज्ञशाला मे श्वेत अश्वो के रथ पर आसीन होकर आते हैं॥३॥ ४१४.अभीवृतं कृशनैर्विश्वरूपं हिरण्यशम्यं यजतो बृहन्तम् । आस्थाद्रथं सविता चित्रभानुः कृष्णा रजांसि तविषीं दधानः ॥४॥ सतत परिभ्रमणशील, विविध रूपो मे सुशोभित, पूजनिय,अद्भूत रश्मि-युक्त सवितादेव गहन तमिस्त्रा को नष्ट करने के निमित्त प्रचण्ड सामर्थ्य को धारण करते हैं तथा स्वर्णिम रश्मियों से युक्त रथ पर प्रतिष्ठित होकर आतें हैं॥४॥ ४१५.वि जनाञ्छ्यावाः शितिपादो अख्यन्रथं हिरण्यप्रउगं वहन्तः । शश्वद्विशः सवितुर्दैव्यस्योपस्थे विश्वा भुवनानि तस्थुः ॥५॥ सूर्यदेव के अश्व श्वेत पैर वाले है, वे स्वर्णरथ को वहन करते है और मानवो को प्रकाश देते हैं। सर्वदा सभी लोको के प्राणी सवितादेव के अंक मे स्थित है अर्थात उन्ही पर आश्रित है॥५॥ ४१६.तिस्रो द्यावः सवितुर्द्वा उपस्थाँ एका यमस्य भुवने विराषाट् । आणिं न रथ्यममृताधि तस्थुरिह ब्रवीतु य उ तच्चिकेतत् ॥६॥ तीनो लोंको मे द्यावा और पृथिवी ये दोनो लोक सूर्य के समीप है अर्थात सूर्य से प्रकाशित है। एक अंतरिक्ष लोक यमदेव का विशिष्ट द्वार रूप है। रथ के धूरे की कील के समान सूर्यदेव पर ही सब लोक (नक्षत्रादि) अवलम्बित है। जो यह रहस्य जाने, वे सबको बतायें॥६॥ ४१७.वि सुपर्णो अन्तरिक्षाण्यख्यद्गभीरवेपा असुरः सुनीथः । क्वेदानीं सूर्यः कश्चिकेत कतमां द्यां रश्मिरस्या ततान ॥७॥ गम्भीर, गतियुक्त, प्राणरूप, उत्तम प्रेरक, सुन्दर दीप्तिमान सूर्यदेव अंतरिक्षादि हो प्रकाशित करते हैं। ये सूर्यदेव कहां रहते है ? उनकी रश्मियां किस आकाश मे होंगी ? यह रहस्य कौन जानता है?॥७॥ ४१८.अष्टौ व्यख्यत्ककुभः पृथिव्यास्त्री धन्व योजना सप्त सिन्धून् । हिरण्याक्षः सविता देव आगाद्दधद्रत्ना दाशुषे वार्याणि ॥८॥ हिरण्य दृष्टि युक्त(सुनहली किरणो से युक्त) सवितादेव पृथ्वी की आठो दिशाओ, उनसे युक्त तीनो लोको, सप्त सागरो आदि को आलोकित करते हुए दाता(हविदाता) के लिए वरणीय विभूतियां लेकर यहां आएं॥८॥ ४१९.हिरण्यपाणिः सविता विचर्षणिरुभे द्यावापृथिवी अन्तरीयते । अपामीवां बाधते वेति सूर्यमभि कृष्णेन रजसा द्यामृणोति ॥९॥ स्वर्णिम रश्मियों रूपी हाथो से युक्त विलक्षण द्रष्टा सवितादेव द्यावा और पृथ्वी के बीच संचरित होते है। वे रोगादि बाधाओं को नष्ट कर अन्धकारनाशक दीप्तियों से आकाश को प्रकाशित करते हैं॥९॥ ४२०.हिरण्यहस्तो असुरः सुनीथः सुमृळीकः स्ववाँ यात्वर्वाङ् । अपसेधन्रक्षसो यातुधानानस्थाद्देवः प्रतिदोषं गृणानः ॥१०॥ हिरण्य हस्त (स्वर्णिम तेजस्वी किरणो से युक्त) प्राणदाता कल्याणकारक, उत्तम सुखदायक, दिव्यगुण सम्पन्न सूर्यदेव सम्पूर्ण मनुष्यो के समस्त दोषो को, असुरो और दुष्कर्मियो को नष्ट करते(दूर भगाते) हुए उदित होते है। ऐसे सूर्यदेव हमारे लिए अनुकूल हो॥१०॥ ४२१.ये ते पन्थाः सवितः पूर्व्यासोऽरेणवः सुकृता अन्तरिक्षे । तेभिर्नो अद्य पथिभिः सुगेभी रक्षा च नो अधि च ब्रूहि देव ॥११॥ हे सवितादेव! आकाश मे आपके ये धूलरहित मार्ग पूर्व निश्चित है। उन सुगम मार्गो से आकर आज आप हमारी रक्षा करें तथा हम (यज्ञानुष्ठान करने वालों) को देवत्व से युक्त करें॥११॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३४ ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता -अश्विनीकुमार । छन्द - जगती, ९,१२ त्रिष्टुप ३९९.त्रिश्चिन्नो अद्या भवतं नवेदसा विभुर्वां याम उत रातिरश्विना । युवोर्हि यन्त्रं हिम्येव वाससोऽभ्यायंसेन्या भवतं मनीषिभिः ॥१॥ हे ज्ञानी अश्विनीकुमारो! आज आप दोनो यहां तीन बार(प्रातः,मध्यान्ह,सायं) आयें। आप के रथ और दान बड़े महान है। सर्दी की रात एवं आतपयुक्त दिन के समान आप दोनो का परस्पर नित्य सम्बन्ध है। विद्वानो के माध्यम से आप हमे प्राप्त हों॥१॥ ४००.त्रयः पवयो मधुवाहने रथे सोमस्य वेनामनु विश्व इद्विदुः । त्रय स्कम्भास स्कभितास आरभे त्रिर्नक्तं याथस्त्रिर्वश्विना दिवा ॥२॥ मधुर सोम को वहन करने वाले रथ मे वज्र के समान सुदृढ़ पहिये लगे हैं। सभी लोग आपकी सोम के प्रति तीव्र उत्कंठा को जानते है। आपके रथ मे अवलम्बन के लिये तीन खम्बे लगे हैं। हे अश्विनीकुमारो ! आप उस रथ से तीन बार रात्री मे और तीन बार दिन मे गमन करते है॥२॥ ४०१.समाने अहन्त्रिरवद्यगोहना त्रिरद्य यज्ञं मधुना मिमिक्षतम् । त्रिर्वाजवतीरिषो अश्विना युवं दोषा अस्मभ्यमुषसश्च पिन्वतम् ॥३॥ हे दोषो को ढंकने वाले अश्विनीकुमारो! आज हमारे यज्ञ मे दिन मे तीन बार मधुर रसों से सिंचन करें। प्रातः , मध्यान्ह एवं सांय तीन प्रकार के पुष्टिवर्धक अन्न हमे प्रदान करें॥३॥ ४०२.त्रिर्वर्तिर्यातं त्रिरनुव्रते जने त्रिः सुप्राव्ये त्रेधेव शिक्षतम् । त्रिर्नान्द्यं वहतमश्विना युवं त्रिः पृक्षो अस्मे अक्षरेव पिन्वतम् ॥४॥ हे अश्विनीकुमारो! हमारे घर आप तीन बार आयें। अनुयायी जनो को तीन बार सुरक्षित करें उन्हे तीन बार तीन विशिष्ट ज्ञान करायें। सुखप्रद पदार्थो को तीन बार हमारी ओर पहुंचाये। बलप्रदायक अन्नो को प्रचुर परिमाण मे देकर हमे सम्पन्न करें॥४॥ ४०३.त्रिर्नो रयिं वहतमश्विना युवं त्रिर्देवताता त्रिरुतावतं धियः । त्रिः सौभगत्वं त्रिरुत श्रवांसि नस्त्रिष्ठं वां सूरे दुहिता रुहद्रथम् ॥५॥ हे अश्विनीकुमारो! आप दोनो हमारे लिए तीन बार धन इधर लायें। हमारी बुद्धि को तीन बार देवो की स्तुति मे प्रेरित करें। हमे तीन बार सौभाग्य और तीन बार यश प्रदान करें। आपके रथ मे सूर्य पुत्री (उषा) विराजमान हैं॥५॥ ४०४.त्रिर्नो अश्विना दिव्यानि भेषजा त्रिः पार्थिवानि त्रिरु दत्तमद्भ्यः । ओमानं शंयोर्ममकाय सूनवे त्रिधातु शर्म वहतं शुभस्पती ॥६॥ हे शुभ कर्मपालक अश्विनीकुमारो ! आपने तीन बार हमे(द्युस्थानीय) दिव्य औषधियां, तीन बार पार्थिव औषधियां तथा तीन बार जलौषधियां प्रदान की हैं। हमारे पुत्र को श्रेष्ठ सुख और संरक्षण दिया है और तीन धातुओ(वात-पित्त-कफ) से मिलने वाला सुख, आरोग्य एवं ऐश्वर्य प्रदान किया है॥६॥ ४०५.त्रिर्नो अश्विना यजता दिवेदिवे परि त्रिधातु पृथिवीमशायतम् । तिस्रो नासत्या रथ्या परावत आत्मेव वातः स्वसराणि गच्छतम् ॥७॥ हे अश्विनीकुमारो! आप नित्य तीन बार यजन योग्य हैं। पृथ्वी पर स्थापित वेदी के तीन ओर आसनो पर बैठें। हे असत्यरहित रथारूढ़ देवो ! प्राणवायु और आत्मा के समान दूर स्थान से हमारे यज्ञो मे तीन बार आयें॥७॥ ४०६.त्रिरश्विना सिन्धुभिः सप्तमातृभिस्त्रय आहावास्त्रेधा हविष्कृतम् । तिस्रः पृथिवीरुपरि प्रवा दिवो नाकं रक्षेथे द्युभिरक्तुभिर्हितम् ॥८॥ हे अश्विनीकुमारो! सात मातृभूत नदियो के जलो से तीन बार तीन पात्र भर दिये है। हवियो को भी तीन भागो मे विभाजित किया है। आकाश मे उपर गमन करते हुए आप तीनो लोको की दिन और रात्रि मे रक्षा करते हौं॥८॥ ४०७.क्व त्री चक्रा त्रिवृतो रथस्य क्व त्रयो वन्धुरो ये सनीळाः । कदा योगो वाजिनो रासभस्य येन यज्ञं नासत्योपयाथः ॥९॥ हे सत्यनिष्ठ अश्विनीकुमारो ! आप जिस रथ द्वारा यज्ञस्थल मे पहुंचते है, उस तीन छोर वाले रथ के तीन चक्र कहां है ? एक ही आधार पर स्थापित होने वाले तीन स्तम्भ कहां है ? और अति शब्द करने वाले बलशाली(अश्व या संचालक यंत्र) को रथ के साथ कब जोड़ा गया था ?॥९॥ ४०८.आ नासत्या गच्छतं हूयते हविर्मध्वः पिबतं मधुपेभिरासभिः । युवोर्हि पूर्वं सवितोषसो रथमृताय चित्रं घृतवन्तमिष्यति ॥१०॥ हे सत्यशील अश्विनीकुमारो ! आप यहां आएं। यहां हवि की आहुतियां दी जा रही हैं। मधु पीने वाले मुखों से मधुर रसो का पान करें। आप के विचित्र पुष्ट रथ को सूर्यदेव उषाकाल से पूर्व, यज्ञ के लिए प्रेरित करते है॥१०॥ ४०९.आ नासत्या त्रिभिरेकादशैरिह देवेभिर्यातं मधुपेयमश्विना । प्रायुस्तारिष्टं नी रपांसि मृक्षतं सेधतं द्वेषो भवतं सचाभुवा ॥११॥ हे अश्विनीकुमारो! आप दोनो तैंतीस देवताओ सहित हमारे इस यज्ञ मे मधुपान के लिए पधांरे। हमारी आयु बढा़ये और हमारे पापो को भलीं-भांति विनष्ट करें। हमारे प्रति द्वेष की भावना को समाप्त करके सभी कार्यो मे सहायक बने॥११॥ ४१०.आ नो अश्विना त्रिवृता रथेनार्वाञ्चं रयिं वहतं सुवीरम् । शृण्वन्ता वामवसे जोहवीमि वृधे च नो भवतं वाजसातौ ॥१२॥ हे अश्विनीकुमारो! त्रिकोण रथ से हमारे लिये उत्तम धन-सामर्थ्यो को वहन करें। हमारी रक्षा के लिए आवाहनो को आप सुने। युद्ध के अवसरो पर हमारी बल-वृद्धी का प्रयास करें॥१२॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३३
[ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता - इन्द्र। छन्द - त्रिष्टुप]
३८४.एतायामोप गव्यन्त इन्द्रमस्माकं सु प्रमतिं वावृधाति । अनामृणः कुविदादस्य रायो गवां केतं परमावर्जते नः ॥१॥ गौऔ को प्राप्त करने की कामना से युक्त मनुष्य इन्द्रदेव के पास जायें। ये अपराजेय इन्द्रदेव हमारे लिए गोरूप धनो को बढा़ने की उत्तम बुद्धि देंगे। वे गौओ की प्राप्ति का उत्तम उपाय करेंगें॥१॥ ३८५.उपेदहं धनदामप्रतीतं जुष्टां न श्येनो वसतिं पतामि । इन्द्रं नमस्यन्नुपमेभिरर्कैर्य स्तोतृभ्यो हव्यो अस्ति यामन् ॥२॥ श्येन पक्षी के वेगपूर्वक घोंसले मे जाने के समान हम उन धन दाता इन्द्रदेव के समीप पहुंचकर स्तोत्रो से उनका पूजन करते है। युद्ध मे सहायता के लिए स्तोताओ द्वारा बुलाये जाने पर अपराजेय इन्द्रदेव अविलम्ब पहुंचते है॥२॥ ३८६.नि सर्वसेन इषुधीँरसक्त समर्यो गा अजति यस्य वष्टि । चोष्कूयमाण इन्द्र भूरि वामं मा पणिर्भूरस्मदधि प्रवृद्ध ॥३॥ सब सेनाओ के सेनापति इन्द्रदेव तरकसो को धारण कर गौओ एवं धन को जीतते हैं। हे स्वामी इन्द्रदेव! हमारी धन-प्राप्ति की इच्छा पूरी करने मे आप वैश्य की तरह विनिमय जैसा व्यवहार न करें॥३॥ ३८७.वधीर्हि दस्युं धनिनं घनेनँ एकश्चरन्नुपशाकेभिरिन्द्र । धनोरधि विषुणक्ते व्यायन्नयज्वानः सनकाः प्रेतिमीयुः ॥४॥ हे इन्द्रदेव! आपने अकेले ही अपने प्रचण्ड वज्र से धनवान दस्यु वृत्र का वध किया। जब उसके अनुचरो ने आपके उपर आक्रमण किया, तब यज्ञ विरोधी उन दानवो को आपने दृढ़तापूरवक नष्ट कर दिया ॥४॥ ३८८.परा चिच्छीर्षा ववृजुस्त इन्द्रायज्वानो यज्वभि स्पर्धमानाः । प्र यद्दिवो हरिव स्थातरुग्र निरव्रताँ अधमो रोदस्योः ॥५॥ हे इन्द्रदेव! याजको से स्पर्धा करनेवाले अयाज्ञिक मुंह छिपाकर भाग गये। हे अश्व-अधिष्ठित इन्द्रदेव! आप युद्ध मे अटल और प्रचण्ड सामर्थ्य वाले है। आपने आकाश, अंतरिक्ष और पृथ्वी से धर्म-व्रतहीनो को हटा दिया है॥५॥ ३८९.अयुयुत्सन्ननवद्यस्य सेनामयातयन्त क्षितयो नवग्वाः । वृषायुधो न वध्रयो निरष्टाः प्रवद्भिरिन्द्राच्चितयन्त आयन् ॥६॥ उन शत्रुओ ने इन्द्रदेव की निर्दोष सेना पर पूरी शक्ति से प्रहार किया, फिर भी हार गये। उनकी वही स्थिति हो गयी, जो शक्तिशाली वीर से युद्ध करने पर नपुंसक की होती है। अपनी निर्बलता स्वीकार करते हुये वे सब इन्द्रदेव से दूर चले गये॥६॥ ३९०.त्वमेतान्रुदतो जक्षतश्चायोधयो रजस इन्द्र पारे । अवादहो दिव आ दस्युमुच्चा प्र सुन्वत स्तुवतः शंसमावः ॥७॥ हे इन्द्रदेव! आपने रोने या हंसने वाले इन शत्रुओ को युद्ध करके मार दिया, दस्यु वृत्र को ऊंचा उठाकर आकाश से नीचे गिराकर जला दिया। आपने सोमयज्ञ करनेवालो और प्रशंसक स्तोताओ की रक्षा की॥७॥ ३९१.चक्राणासः परीणहं पृथिव्या हिरण्येन मणिना शुम्भमानाः । न हिन्वानासस्तितिरुस्त इन्द्रं परि स्पशो अदधात्सूर्येण ॥८॥ उन शत्रुओ ने पृथ्वी के उपर पना आधिपत्य स्थापित किता और स्वार्ण-रत्नादि से सम्पन्न हो गये, परन्तु वे इन्द्रदेव के साथ युद्ध मे ठहर ना सके। सूर्यदेव के द्वारा उन्हे दूर कर दिया गया॥८॥ ३९२.परि यदिन्द्र रोदसी उभे अबुभोजीर्महिना विश्वतः सीम् । अमन्यमानाँ अभि मन्यमानैर्निर्ब्रह्मभिरधमो दस्युमिन्द्र ॥९॥ हे इन्द्रदेव! आपने अपनी सामर्थ्य से द्युलोक और भूलोक का चारो ओर से उपयोह किया। हे इन्द्रदेव~ आपने अपने अनुचरो द्वारा विरोधियों पर विजय प्राप्त की। आपने मन्त्र शक्ति से(ज्ञान पूर्वक किये गये प्रयासो से) शत्रु पर विजय प्राप्त की॥९॥ ३९३.न ये दिवः पृथिव्या अन्तमापुर्न मायाभिर्धनदां पर्यभूवन् । युजं वज्रं वृषभश्चक्र इन्द्रो निर्ज्योतिषा तमसो गा अदुक्षत् ॥१०॥ मेघ रूप वृत्र के द्वारा रोक लिये जाने के कारण जो जल द्युलोक से पृथ्वी पर नहीं बरस सके एवं जलो के अभाव से भूमी श्स्यश्यामला न हो सकी, तब इन्द्रदेव ने अपने जाज्वल्यमान वज्र से अन्धकार रूपी मेघ को भेदकर गौ के समान जल का दोहन किया॥१०॥ ३९४.अनु स्वधामक्षरन्नापो अस्यावर्धत मध्य आ नाव्यानाम् । सध्रीचीनेन मनसा तमिन्द्र ओजिष्ठेन हन्मनाहन्नभि द्यून् ॥११॥ जल इन ब्रीहि यवादि रूप अन्न वृद्धि के लिये (मेघो से) बरसने लगे। उस समय नौकाओ के मार्ग पर (जलो मे) वृत्र बढ़ता रहा। इन्द्रदेव ने अपने शक्ति साधनो द्वारा एकाग्र मन से अल्प समयावधि मे ही उस वृत्र को मार गिराया॥११॥ ३९५.न्याविध्यदिलीबिशस्य दृळ्हा वि शृङ्गिणमभिनच्छुष्णमिन्द्रः । यावत्तरो मघवन्यावदोजो वज्रेण शत्रुमवधीः पृतन्युम् ॥१२॥ इन्द्रदेव ने गुफा मे सोये हुए वृत्र के किलो को ध्वस्त करके उस सींगवाले शोषक वृत्र को क्षत-विक्षत कर दिया। हे ऐश्वर्यशाली इन्द्रदेव ! आपने सम्पूर्ण वेग और बल से शत्रु सेना का विनाश किया॥१२॥ ३९६.अभि सिध्मो अजिगादस्य शत्रून्वि तिग्मेन वृषभेणा पुरोऽभेत् । सं वज्रेणासृजद्वृत्रमिन्द्रः प्र स्वां मतिमतिरच्छाशदानः ॥१३॥ इन्द्रदेव का तीक्ष्ण और शक्तिशाली वज्र शत्रुओ को लक्ष्य बनाकर उनके किलों को ध्वस्त करता है। शत्रुओ को वज्र से मारकर इन्द्रदेव स्वयं अतीव उत्साहित हुए॥१३॥ ३९७.आवः कुत्समिन्द्र यस्मिञ्चाकन्प्रावो युध्यन्तं वृषभं दशद्युम् । शफच्युतो रेणुर्नक्षत द्यामुच्छ्वैत्रेयो नृषाह्याय तस्थौ ॥१४॥ हे इन्द्रदेव! ’कुत्स’ ऋषि के प्रति सेन्ह होने से आपने उनकी रक्षा की और अपने शत्रुओ के साथ युद्ध करबे वाले श्रेष्ठ गुणवान ’दशद्यु’ ऋषि की भी आपने रक्षा की। उस सहमय अश्वो के खुरो से धूल आकाश तक फैल गई, तब शत्रुभय से जल मे छिपने वाले ’श्वैत्रेय’ नामक पुरुष की रक्षाकर आपने उसे जल से बाहर निकाला॥१४॥ ३९८.आवः शमं वृषभं तुग्र्यासु क्षेत्रजेषे मघवञ्छ्वित्र्यं गाम् । ज्योक्चिदत्र तस्थिवांसो अक्रञ्छत्रूयतामधरा वेदनाकः ॥१५॥ हे धनवान इन्द्रदेव ! क्षेत्र प्राप्ति की इच्छा से सशक्त जल-प्रवाहो मे घिरने वाले ’श्वित्र्य’(व्यक्तिविशेष) की आपने रक्षा की। वहीं जलो मे ठहरकर अधिक समय तक आप शत्रुओ से युद्ध करते रहे। उन शत्रुओ को जलो के नीचे गिराकर आपने मार्मिक पीड़ा पहुंचायी॥१५॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३२
[ऋषि - हिरण्यस्तूप अङ्गिरस। देवता - इन्द्र। छन्द - त्रिष्टुप]
३६९.इन्द्रस्य नु वीर्याणि प्र वोचं यानि चकार प्रथमानि वज्री । अहन्नहिमन्वपस्ततर्द प्र वक्षणा अभिनत्पर्वतानाम् ॥१॥ मेघो को विदिर्ण कर पानी बरसाने वाले, पर्वतिय नदियो ले तटो को निर्मित करने वाले वज्रधारी, पराक्रमी इन्द्रदेव के कार्य वर्णनीय है। उन्होने जो प्रमुख वीरतापूरण कार्य किये , वे ये ही हैं॥१॥ ३७०.अहन्नहिं पर्वते शिश्रियाणं त्वष्टास्मै वज्रं स्वर्यं ततक्ष । वाश्रा इव धेनवः स्यन्दमाना अञ्जः समुद्रमव जग्मुरापः ॥२॥ इन्द्रदेव के लिये त्वष्टादेव ने शब्द चालित वज्र का निर्माण किया, उसी से इन्द्रदेव ने मेघो को विदिर्ण कर जल बरसाया। रंभाती हुयी गौओ के समान वे जलप्रवाह वेग से समुद्र की ओर चले गये॥२॥ ३७१.वृषायमाणोऽवृणीत सोमं त्रिकद्रुकेष्वपिबत्सुतस्य । आ सायकं मघवादत्त वज्रमहन्नेनं प्रथमजामहीनाम् ॥३॥ अतिबलशाली इन्द्रदेव ने सोम को ग्रहण किया। यज्ञ मे तीन विशिष्ट पात्रो मे अभिषव किये हुये सोम का पान किया। ऐश्वर्यवान इन्द्रदेव ने बाण और वज्र को धारण कर मेघो मे प्रमुख मेघ को विदीर्ण किया॥३॥ ३७२.यदिन्द्राहन्प्रथमजामहीनामान्मायिनाममिनाः प्रोत मायाः । आत्सूर्यं जनयन्द्यामुषासं तादीत्ना शत्रुं न किला विवित्से ॥४॥ हे इन्द्रदेव ! आपने मेघो मे प्रथम उत्पन्न मेघ को वेध दिया। मेघरूप मे छाये धुन्ध(मायावियो) को दूर किया, फिर आकाश मे उषा और सूर्य को प्रकट किया। अब कोई भी अवरोधक शत्रु शेष न रहा॥४॥ ३७३.अहन्वृत्रं वृत्रतरं व्यंसमिन्द्रो वज्रेण महता वधेन । स्कन्धांसीव कुलिशेना विवृक्णाहिः शयत उपपृक्पृथिव्याः ॥५॥ इन्द्रदेव ने घातक दिव्य वज्र से वृत्रासुर का वध किया। वृक्ष की शाखाओ को कुल्हाड़े से काटने के समान उसकी भुजाओ को काटा ऐर तने की तरह इसे काटकर भूमि पर गिरा दिया॥५॥ ३७४.अयोद्धेव दुर्मद आ हि जुह्वे महावीरं तुविबाधमृजीषम् । नातारीदस्य समृतिं वधानां सं रुजानाः पिपिष इन्द्रशत्रुः ॥६॥ अपने को अप्रतिम योद्धा मानने वाले मिथ्या अभिमानी वृत्र ने महाबली, शत्रुवेधक, शत्रुनाशक इन्द्रदेव को ललकारा और इन्द्रदेव के आघातो को सहन न कर गिरते हुये नदियो के किनारो को तोड़ दिया॥६॥ ३७५.अपादहस्तो अपृतन्यदिन्द्रमास्य वज्रमधि सानौ जघान । वृष्णो वध्रिः प्रतिमानं बुभूषन्पुरुत्रा वृत्रो अशयद्व्यस्तः ॥७॥ हाथ और पांव के कट जाने पर भी वृत्र ने इन्द्रदेव से युद्ध करने का प्रयास किया। इन्द्रदेव ने उसके पर्वत सदृश कन्धो पर वज्र का प्रहार किया। इतने पर भी वह वर्षा करने मे समर्थ इन्द्रदेव के सम्मुख वह डटा रहा। अन्ततः इन्द्रदेव के आघातो से ध्वस्त होकर भूमि पर गिर पड़ा॥७॥ ३७६.नदं न भिन्नममुया शयानं मनो रुहाणा अति यन्त्यापः । याश्चिद्वृत्रो महिना पर्यतिष्ठत्तासामहिः पत्सुतःशीर्बभूव ॥८॥ जैसे नदी की बाढ़ तटो को लांघ जाती है है, वैसे ही मन को प्रसन्न करने वाले जल(जल अवरोधक) वृत्र को लांघ जाते है। जिन जलो को ’वृत्र’ ने अपने बल से आबद्ध किया था, उन्ही के नीचे ’वृत्र’ मृत्युशय्या पर पड़ा सो रहा है॥८॥ ३७७.नीचावया अभवद्वृत्रपुत्रेन्द्रो अस्या अव वधर्जभार । उत्तरा सूरधरः पुत्र आसीद्दानुः शये सहवत्सा न धेनुः ॥९॥ वृत्र की माता शुककर वृत्र का संरक्षण करने लगी, इन्द्रदेव के प्रहार से बचाव के लिये वह वृत्र पर सो गयी. फिर भी इन्द्रदेव ने नीचे से उस पर प्रहार किया। उससमय माता ऊपर और पुत्र नीचे था, जैसे गाय अपने बछड़े के साथ सोती है॥९॥ ३७८.अतिष्ठन्तीनामनिवेशनानां काष्ठानां मध्ये निहितं शरीरम् । वृत्रस्य निण्यं वि चरन्त्यापो दीर्घं तम आशयदिन्द्रशत्रुः ॥१०॥ एक स्थान पर न रुकने वाले अविश्रांत (मेघरुप) जल-प्रवाहो के मध्य वृत्र का अनाम शरीर छिपा रहता है। वह दिर्घ निद्रा मे पड़ा रहता है, उसके ऊपर जल प्रवाह बना रहता है॥१०॥ ३७९.दासपत्नीरहिगोपा अतिष्ठन्निरुद्धा आपः पणिनेव गावः । अपां बिलमपिहितं यदासीद्वृत्रं जघन्वाँ अप तद्ववार ॥११॥ ’पणि’ नामक असुर ने जिस प्रकार गौओ अथवा किरणो को अवरूद्ध कर रखा था, उसी प्रकार जल-प्रवाहो को अगतिशील वृत्र ने रोक रखा था। वृत्र का वध कर वे प्रवाह खोल दिये गये॥११॥ ३८०.अश्व्यो वारो अभवस्तदिन्द्र सृके यत्त्वा प्रत्यहन्देव एकः । अजयो गा अजयः शूर सोममवासृजः सर्तवे सप्त सिन्धून् ॥१२॥ हे इन्द्रदेव! जब कुशल योद्धा वृत्र ने वज्र पर प्रहार किया, तब घोड़े की पूंछ हिलाने के तरह , बहुत आसानी से आपने अविचलित भाव से उसे दूर कर दिया। हे महाबली इन्द्रदेव ! सोम और गौओ को जीतकर आपने (वृत्र के अवरोध को नष्ट कर) गंगादि सरिताओ को प्रवाहित किया॥१२॥ ३८१.नास्मै विद्युन्न तन्यतुः सिषेध न यां मिहमकिरद्ध्रादुनिं च । इन्द्रश्च यद्युयुधाते अहिश्चोतापरीभ्यो मघवा वि जिग्ये ॥१३॥ युद्ध मे वृत्रद्वारा प्रेरित भीषण विद्युत, भयंकर मेघ गर्जन, जल और हिम वर्षा भी इन्द्रदेव को रोक नही सके। वृत्र के प्रचण्ड घातक प्रयोग भी निरर्थक हुए। उस युद्ध मे असुर के कर प्रहार को इन्द्रदेव ने निरस्त करके उसे जीत लिया॥१३॥ ३८२.अहेर्यातारं कमपश्य इन्द्र हृदि यत्ते जघ्नुषो भीरगच्छत् । नव च यन्नवतिं च स्रवन्तीः श्येनो न भीतो अतरो रजांसि ॥१४॥ हे इन्द्रदेव! वृत्र का वध करते समय यदि आपके हृदय मे भय उत्पन्न होता तो किस दूसरे वीर को असुर वध के लिये देखते ? ऐसा करके आपने निन्यानबे (लगभग सम्पूर्ण) जल प्रवाहो को बाज पक्षी की तरह सहज ही पार कर लिया॥१४॥ ३८३.इन्द्रो यातोऽवसितस्य राजा शमस्य च शृङ्गिणो वज्रबाहुः । सेदु राजा क्षयति चर्षणीनामरान्न नेमिः परि ता बभूव ॥१५॥ हाथो मे वज्रधारण करने वाले इन्द्रदेव मनुष्य, पधु आदि सभी स्थावर-जंगम प्राणियो के राजा है। शान्त एवं क्रूर प्रकृति के सभी प्राणी उनके चारो ओर उसी प्रकार रहते है, जैसे चक्र की नेमि के चारो ओर उससे ’अरे’ होते है॥१५॥ ऋग्वेद-संहिता - प्रथम मंडल सूक्त ३१
[ऋषि -हिरण्यस्तूप अंङ्गिरस। देवता- अग्नि। छन्द जगती ८,१६,१८ त्रिष्टुप।]
३५१.त्वमग्ने प्रथमो अङ्गिरा ऋषिर्देवो देवानामभवः शिवः सखा । तव व्रते कवयो विद्मनापसोऽजायन्त मरुतो भ्राजदृष्टयः ॥१॥ हे अग्निदेव! आप सर्वप्रथम अंगिरा ऋषि के रूप मे प्रकट हुये, तदनन्तर सर्वद्रष्टा, दिव्यतायुक्त, कल्याणकारी और देवो के सर्वश्रेष्ठ मित्र के रूप मे प्रतिष्ठित हुए। आप के व्रतानुशासन से मरूद गण क्रान्तदर्शी कर्मो के ज्ञाता और श्रेष्ठ तेज आयुधो से युक्त हुये है॥१॥ ३५२.त्वमग्ने प्रथमो अङ्गिरस्तमः कविर्देवानां परि भूषसि व्रतम् । विभुर्विश्वस्मै भुवनाय मेधिरो द्विमाता शयुः कतिधा चिदायवे ॥२॥ हे अग्निदेव! आप अंगिराओ मे आद्य और शिरोमणि है। आप देवताओ के नियमो को सुशोभित करते है। आप संसार मे व्याप्त तथा दो माताओ वाले दो अरणियो से समुद्भूत होने से बुद्धिमान है। आप मनुष्यों के हितार्थ सर्वत्र विद्यमान रहते हैं॥२॥ ३५३.त्वमग्ने प्रथमो मातरिश्वन आविर्भव सुक्रतूया विवस्वते । अरेजेतां रोदसी होतृवूर्येऽसघ्नोर्भारमयजो महो वसो ॥३॥ हे अग्निदेव! आप ज्योतिर्मय सूर्यदेव के पूर्व और वायु के भी पूर्व आविर्भूत हुए। आपके बल से आकाश और पृथ्वी कांप गये। होता रूप मे वरण किये जाने पर आपने यज्ञ के कार्य का संपादन किया। देवो का यजनकार्य पूर्ण करने के लिये आप यज्ञ वेदी पर स्थापित हुए ॥३॥ ३५४.त्वमग्ने मनवे द्यामवाशयः पुरूरवसे सुकृते सुकृत्तरः । श्वात्रेण यत्पित्रोर्मुच्यसे पर्या त्वा पूर्वमनयन्नापरं पुनः ॥४॥ हे अग्निदेव! आप अत्यन्त श्रेष्ठ कर्म वाले है। आपने मनु और सुकर्मा-पुरूरवा को स्वर्ग के आशय से अवगत कराया। जब आप मातृ पितृ रूप दो काष्ठो के मंथन से उत्पन्न हुये, तो सूर्यदेव की तरह पूर्व से पश्चिम तक व्याप्त हो गये॥४॥ ३५५.त्वमग्ने वृषभः पुष्टिवर्धन उद्यतस्रुचे भवसि श्रवाय्यः । य आहुतिं परि वेदा वषट्कृतिमेकायुरग्रे विश आविवाससि ॥५॥ हे अग्निदेव! आप बड़े बलिष्ठ और पुष्टिवर्धक है। हविदाता, स्त्रुवा हाथ मे लिये स्तुति को उद्यत है, जो वषटकार युक्त आहुति देता है, उस याजक को आप अग्रणी पुरुष के रूप मे प्रतिष्ठित करते है॥५॥ ३५६.त्वमग्ने वृजिनवर्तनिं नरं सक्मन्पिपर्षि विदथे विचर्षणे । यः शूरसाता परितक्म्ये धने दभ्रेभिश्चित्समृता हंसि भूयसः ॥६॥ हे विशिष्ट द्रष्टा अग्निदेव! आप पापकर्मियो का भी उद्धार करते है। बहुसंख्यक शत्रुओ का सब ओर से आक्रमण होने पर भी थोड़े से वीर पुरुषो को लेकर सब शत्रुओ को मार गिराते है॥६॥ ३५७.त्वं तमग्ने अमृतत्व उत्तमे मर्तं दधासि श्रवसे दिवेदिवे । यस्तातृषाण उभयाय जन्मने मयः कृणोषि प्रय आ च सूरये ॥७॥ हे अग्निदेव! आप अपने अनुचर मनुष्यो को दिनप्रतिदिन अमरपद का अधिकारी बनाते है, जिसे पाने की उत्कट अभिलाषा देवगण और मनुष्य दोनो की करते रहते है। वीर पुरुषो को अन्न और धन द्वारा सुखी बनाते हैं॥७॥ ३५८.त्वं नो अग्ने सनये धनानां यशसं कारुं कृणुहि स्तवानः । ऋध्याम कर्मापसा नवेन देवैर्द्यावापृथिवी प्रावतं नः ॥८॥ हे अग्निदेव! प्रशंसित होने वाले आप हमे धन प्राप्त करने की सामर्थ्य दें। हमे यशस्वी पुत्र प्रदान करें। नये उत्साह के साथ हम यज्ञादि कर्म करें। द्यावा, पृथ्वी और देवगण सब प्रकार से रक्षा करें॥८॥ ३५९.त्वं नो अग्ने पित्रोरुपस्थ आ देवो देवेष्वनवद्य जागृविः । तनूकृद्बोधि प्रमतिश्च कारवे त्वं कल्याण वसु विश्वमोपिषे ॥९॥ हे निर्दोष अग्निदेव! सब देवो मे चैतन्य रूप आप हमारे मातृ पितृ (उत्पन्न करने वाले) हैं। आप ने हमे बोध प्राप्त करने की सामर्थ्य दी, कर्म को प्रेरित करने वाली बुद्धि विकसित की। हे कल्याणरूप अग्निदेव ! हमे आप सम्पूर्ण ऐश्वर्य भी प्रदान करें॥९॥ ३६०.त्वमग्ने प्रमतिस्त्वं पितासि नस्त्वं वयस्कृत्तव जामयो वयम् । सं त्वा रायः शतिनः सं सहस्रिणः सुवीरं यन्ति व्रतपामदाभ्य ॥१०॥ हे अग्निदेव! आप विशिष्ट बुद्धि-सम्पन्न, हमारे पिता रूप, आयु प्रदाता और बन्धु रूप है। आप उत्तमवीर, अटलगुण सम्पन्न, नियम-पालक और असंख्यो धनो से सम्पन्न है॥१०॥ ३६१.त्वामग्ने प्रथममायुमायवे देवा अकृण्वन्नहुषस्य विश्पतिम् । इळामकृण्वन्मनुषस्य शासनीं पितुर्यत्पुत्रो ममकस्य जायते ॥११॥ हे अग्निदेव! देवताओ ने सर्वप्रथम आपको मनुष्यो के हित के लिये राजा रूप मे स्थापित किया। तपश्चात जब हमारे (हिरण्यस्तूप ऋषि) पिता अंगिरा ऋषि ने आपको पुत्र रूप मे आविर्भूत किया, तब देवतओ ने मनु की पुत्री इळा को शासन-अनुशासन(धर्मोपदेश) कर्त्री बनाया॥११॥ ३६२.त्वं नो अग्ने तव देव पायुभिर्मघोनो रक्ष तन्वश्च वन्द्य । त्राता तोकस्य तनये गवामस्यनिमेषं रक्षमाणस्तव व्रते ॥१२॥ हे अग्निदेव! आप वन्दना के योग्य है। आप रक्षण साधनो से धनयुक्त हमारी रक्षा करें। हमारी शारीरिक क्षमता को अपनी सामर्थ्य से पोषित करें। शीघ्रतापूर्वक संरक्षित करने वाले आप हमारे पुत्र-पौत्रादि और गवादि पशुओं के संरक्षक हों॥१२॥ ३६३.त्वमग्ने यज्यवे पायुरन्तरोऽनिषङ्गाय चतुरक्ष इध्यसे । यो रातहव्योऽवृकाय धायसे कीरेश्चिन्मन्त्रं मनसा वनोषि तम् ॥१३॥ हे अग्निदेव आप याजको के पोषक है, जो सज्जन हविदाता आपको श्रेष्ठ, पोषक हविष्यान्न देते है, आप उनकी सभी प्रकार से रक्षा करते हैं। आप साधको(उपासको) की स्तुति हृदय से स्वीकार करते है॥१३॥ ३६४.त्वमग्न उरुशंसाय वाघते स्पार्हं यद्रेक्णः परमं वनोषि तत् । आध्रस्य चित्प्रमतिरुच्यसे पिता प्र पाकं शास्सि प्र दिशो विदुष्टरः ॥१४॥ हे अग्निदेव! आप स्तुति करने वाले ऋत्विजो को धन प्रदान करते गौ। आप दुर्बलो को पिता रूप मे पोषण देनेवाले और अज्ञानी जनो को विशिष्ट ज्ञान प्रदान करने वाले मेधावी है॥१४॥ ३६५.त्वमग्ने प्रयतदक्षिणं नरं वर्मेव स्यूतं परि पासि विश्वतः । स्वादुक्षद्मा यो वसतौ स्योनकृज्जीवयाजं यजते सोपमा दिवः ॥१५॥ हे अग्निदेव! आप पुरुषार्थी यजमानो की कवच रूप मे सुरक्षा करते है। जो अपने घर मे मधुर हविष्यान्न देकर सुखप्रद यज्ञ करता है वह घर स्वर्ग की उपमा के योग्य होता है॥१५॥ ३६६.इमामग्ने शरणिं मीमृषो न इममध्वानं यमगाम दूरात् । आपिः पिता प्रमतिः सोम्यानां भृमिरस्यृषिकृन्मर्त्यानाम् ॥१६॥ हे अग्निदेव! आप यज्ञ कर्म करते समय हुई हमारी भूलों को क्षमा करे, जो लोग यज्ञ मार्ग से भटक गये है, उन्हे भी क्षमा करें। आप सोमयाग करने वाले याजको के बन्धु और पिता है। सद्बुद्धि प्रदान करनेवाले ऐर ऋषिकर्म के कुशल प्रणेता है॥१६॥ ३६७.मनुष्वदग्ने अङ्गिरस्वदङ्गिरो ययातिवत्सदने पूर्ववच्छुचे । अच्छ याह्या वहा दैव्यं जनमा सादय बर्हिषि यक्षि च प्रियम् ॥१७॥ हे पवित्र अंगिरा अग्निदेव! (अंगो मे व्याप्त अग्नि) आप मनु, अंगिरा(ऋषि), ययाति जैसे पुरुषो के साथ देवो को ले जाकर यज्ञ स्थल पर सुशोभित हों। उन्हे कुश के आसन पर प्रतिष्ठित करते हुये सम्मानित करें॥१७॥ ३६८.एतेनाग्ने ब्रह्मणा वावृधस्व शक्ती वा यत्ते चकृमा विदा वा । उत प्र णेष्यभि वस्यो अस्मान्सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या ॥१८॥ हे अग्निदेव! इन मंत्र रूप स्तुतियों से आप वृद्धि को प्राप्त करें। अपनी शक्ति या ज्ञान से हमने जो यजन किया है, उससे हमे ऐश्वर्य प्रदान करें। बल बढाने वाले अन्नो के साथ शुभ मति से हमे सम्पन्न करें॥१८॥ नोट: सेढाई बन्धुहरु लाई सहयोग होस भनी यो लेख (source) जस्ताको तस्तै अध्यायानको लागि प्रस्तुत छ । सेढाई कन्य कब्जि ब्राम्हण जात: ब्राह्मण (बाहुन) का नेपाली थरहरू उपाध्याय, ढकाल, गौडेल, रेग्मी,घिमिरे, बराल, पौडेल, अधिकारी, गुरागांइ, पोख्रेल, धिताल, चाम्लागांइ, देवकोटा, (चौलागाई) अर्याल, गौतम, तिमील्सिना, त्रिपाठी, न्यौपाने, भट्टराई, दाहाल, कोइराला, नेपाल, खनाल, तिवारी, जैसी , गैरे, भण्डारी, कंडेल,पाण्डे, उप्रेती, आचार्य,सिग्देल, पन्थि, प्याकुरेल, पराजुली, तिमिल्सीना, सेढाई, गौली, कंडेल, उप्रेती, तिवारी, पन्थ, पाठक आदि हुन। नेपालको इतिहास अनुसार भारतको बिभिन्न ठाउँहरू भारत उतराखंडको पिथुरागढ़, कुमाउ, बनारस आदि ठाउँहरू बाट ब्राह्मणहरू (बाहुन)को नेपाल प्रवेश भएको थियो। त्यसकारणले ब्राह्मण(बाहुन) समाजमा आ-आफ्ना पुर्खौली ठाउँको नाम जोडेर बोलाउने चलन छ। स:संवर्त,सत्याल,साङपाङ,सापकोटा,सिंखडा,सिग्देल,सिजापति,सिलवाल,सिवाङ,सुनार,सुयल (घर्ती),सुयल (थापा),सुवेदी,सेढाई,सोडारी
सेढाई र धार्मिक आस्था :- हाम्रा पिता पूर्खा पश्चिम पहाडका बदरी नाथ क्षेत्रको कुमाउ गढवाल बाट आएका र इशभक्तिमा अहोरात्र खटि मठ मंन्दिरका पुजारी,राज ज्योतिष थिए। यसर्थ उनिहरु ओउमकार परिवारका रसधै कला धर्म वंश र परमपरामा यथोचित सम्मानीत भएको तथ्य स्वरुप संम्झना पुन अर्पण गर्दे भावि पुस्तामा जानकारी राख्दछु।उहाहरुले अपनत्तोव्त राखेको तिथि परम्परा यस प्रकार थिए । तिथि _चन्द्रमाको कला_:-
चन्द्रमाको कला नाप्ने इकाइलाई तिथि भनिन्छ ।एक तिथिको कोणिय दुरी १२ डिग्रीको आकाशीय क्षेत्र पर्न आउँछ । एक चान्द्र महिनामा ३० वटा तिथि छन् । साधारणतय एक तिथिको समय पृथ्वीको गति अनुसार चन्द्रकलाको भोगकाल ६० घडी (२४ घण्टा) निर्धारण गरिएको छ । तापनि चन्द्रमा सूर्य र पृथ्वीको आ–आफ्नै किसिमको गति अनुसार स्थितिमा आउने कोणिय फरक को कारणबाट कलाको समयमा अन्तर आएको हो । सो अनुसार तिथिको समयमा फरक ११ घडीसम्म पर्न आउँछ । खगोलिए पिण्डको नियमित गति अनुसार चन्द्रमाको कला मध्यदिन, मध्यरात अथवा जुनसुकै समयमा पनि बदलिन सक्छ । गणितिय पक्षबाट तिथिको भोगकाल जे जस्तो समयमा भए पनि सूर्योदय भएको समयमा जुन तिथिको कला रहन्छ, उही समयदेखि उक्त तिथिमा गरिने कर्मकाण्ड, पूजा आराधना आदि गर्ने परम्परा छ । कलाको हिसाबले तिथिको समय समाप्त भै सकेपछि पनि उक्त तिथिमा पूजा, आराधना तथा उपवास, व्रत आदि गरिरहेका हुन्छौ । नारद पुराण अनुसार हरेक तिथिमा गरिने सकाम कर्म (काम्य कर्म)हरु कुन कलामा कुन कुन देवी तथा देवताहरुको पूजा आराधना गर्ने भन्ने विषयमा निम्न अनुसार वर्णन गरिएको छ । परेवा तिथि:- चैत्र महिनाको शुक्ल पक्ष प्रतिपदा तिथिमा सूर्यदयको सँगसगै ब्रहाले जगतको सृष्टि गर्न सुरु गरे । प्रतिपदामा ब्रहामाको पूजा गर्ने । जेष्ठ महिनाको शुक्ल प्रतिपदामा कनेर रुखको पूजा गर्ने । आश्विन शुक्ल प्रतिपदामा असोक वृक्षको पूजा गर्ने । चैत्र महिनाको शुक्ल दितियमा ब्राही शक्तिको साथ ब्रहाको पूजा गर्ने । बैशाख शुक्ल तृतिया (अक्षय तृतिया) मा लक्ष्मी सहित जगत गुरु भगवान विष्णुको पूजा आरधना गर्ने । चैत्र महिनाको चतुर्थी तिथिमा वासुदेव स्वरुपका श्री गणेशको पूजा, आरधना गर्ने । सबै महिनाको चतुर्थी तिथिमा गणेशको पूजा गर्दा कल्याणदायक हुने छ । चैत्र शुकल पक्षको पंञ्चमी तिथिलाई मत्स्य जयन्ती भनिन्छ । यहि तिथिमा मत्स्य अवतार भएको हो । यसलाई श्रीपंञ्चमी पनि भनिन्छ । लक्ष्मी र शेषनागको पूजा, वन्दना गर्ने । बैशाख पंञ्चमी तिथिमा नागगण सहित शेषनागको पूजा, स्तुति गर्ने हरेक महिनाको शुक्ल पक्ष र कृष्ण पक्षका पंञ्चमीमा पितृ र नागको पूजा गर्नु कल्याणकारी हुन्छ षष्टी तिथि:- चैत्र महिनाको शुक्ल षष्टी र बैशाख महिनाको शुक्ल षष्टीमा भगवान षडानन् (कार्तिकेय) कुमारको व्रत गर्नुृ पर्छ । जेष्ठ शुक्ल षष्टीमा सूर्य भगवानको पूजा गर्ने , आषाढ शुक्ल षष्टीमा स्कन्दव्रत (गणेश) को पूजा गर्ने, भाद्र महिनाको षष्टीलाई चन्दन षष्टी मानिएको छ । यसमा देवीको पूजा गर्ने । आश्विन शुक्ल षष्टीमा कात्यानी देवीको पूजा गर्ने । मार्ग शुक्ल षष्टीलाई चम्पाषष्टी पनि भनिन्छ । भगवान विश्वेश्वरको पूज ागर्ने । पौष शुक्ल षष्टीमा भगवान दिनेश उत्पति भएका हुन् । माघ शुक्ल षष्टीलाई वरुण षष्टी भनिन्छ । भगवान विष्णु स्वरुप वरुण देवताको पूजा गर्ने ।फाल्गुन शुक्ल षष्टीमा भगवान पशुपतिको मृणमयी मूर्ति बनाएर पूजा गर्ने । वर्ष भरिको सम्पूर्ण सप्तमी तिथिमा सूर्य भगवानको पूजा, आरधना गर्ने गरिन्छ । अष्टमी तिथि चैत्र शुक्ल अष्टमी तिथि दुर्गा भवानीको जन्म दिन हो । रात्रीमा देवीको पूजा गर्ने विधान भएको हुनाले उक्त दिनलाई महाअष्टमी पनि भनिन्छ । बैशाख शुक्ल अष्टमीमा अपराजित देवीको पूजा गर्नु । जेष्ट कृष्ण पक्ष अष्टमीमा भगवान त्रिलोचन को पूजा ,आरधना गर्नु । जेष्ट शुक्ल अष्टमीमा देवीको पूजा गर्नु । असार शुक्ल अष्टमीमा वेसार मिसाएको पानीले नुहाउनु , देवीलाई पनि नुहाइदिनु, मौन भोजन गर्नु । श्रावण शुक्ल अष्टमीमा देवीलाई यजन गरेर दुधले नुहाउनु । श्रावण कृष्ण अष्टमी देखि औंसि सम्म दशाफल नामक व्रत गरिन्छ । उपवास व्रतका शंकल्प पछि कालीतुलसीको दश वटा पातबाट कृष्णाय नम, विस्णवे नम, अनन्ताय नम, गोविन्दाय नम, गरुड ध्वजाय नम, दामोदराय नम, ऋषि केशाय नम, पद्यनाभाय नम, हरेय नम, प्रभवे नम, आदि नामको उच्चारण गर्दै हरेक दिन श्री कृष्ण को पूजा आरधना गर्नु । यो व्रत दश वर्ष सम्म निरन्तर गर्दा कल्याणदायक हुन्छ । श्री कृष्ण जन्मअष्टमीको जस्तो ठूलो व्रत अरु कुनै छैन । भाद्र शुक्ल अष्टमीमा राधाको व्रत गर्नु । यसलाई दुर्वा अष्टमीव्रत पनि भनिन्छ । यही तिथि देखि १६ दिन सम्म महालक्ष्मीको व्रत गर्नु । पूजा आश्विन कृष्ण अष्टमी सम्म रहन्छ । आश्विन शुक्ल अष्टमीलाई महाअष्टमी भनिन्छ । यसमा दुर्गाको पूजा गर्ने विधान छ । कात्र्तिक कृष्ण पक्षको अष्टमीलाई कर्काष्टमी भनिन्छ । यो तिथिमा भगवान शंकरको पूजा गर्नु । मार्ग कृष्ण अष्टमीलाई अनुधा अष्टमी भनिन्छ । अनध र अनुधा (पति, पत्नी) को प्रतिमा बनाएर पूजा गर्नु उत्तम पुत्र प्राप्त हुन्छ । मार्ग शुक्लाष्टमी मा काला भैरवको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल अष्टमीमा गरीएको अष्टकासंज्ञक श्राद्धले पितृलाई एक वर्ष सम्म सन्तुष्ट गराउछ , शिवको पूजा गर्नु । माघ कृष्ण अष्टमीमा भद्रकाली देवीको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल अष्टमीमा भिष्मलाई तर्पण गर्नु । फाल्गुण कृष्ण अष्टमीमा भिमा देवीको पूजा गर्नु, विधि पुर्वक शिव र पार्वतिको पूजा गर्नु । नवमी तिथि:- चैत्र शुक्ल नवमीमा भगवान श्रीरामाको पूजा, आरधना गरिन्छ । बैशाखको दुवै पक्षको नवमी चण्डीका देवीको पूजा गर्नु । जेष्ठ शुक्ल नवमीमा उमा देवीको पूजा गर्नु । असारको दुवै पक्षको नवमी को रातमा हतियारमा सवार भएकी शुक्ल वर्ण इन्द्राणी देवीको पूजा गर्नु । श्रावण महिनाको दुवै पक्षको नवमीमा कौमारी चन्द्रीकाको पूजा गर्नु । भाद्र शुक्ल नवमीलाई नन्दा नवमी भनिन्छ । दुर्गा देवीको पूजा गर्नु । कात्र्तिक शुक्ल नवमीलाई अक्षय नवमी भनिन्छ । यो तिथिमा पिपलको फेदमा बसेर देवता , ऋषि र पितृ लाई विधि पूर्वक तर्पण गर्नु , सूर्य लाई अध्र्य दिनु । ब्राह््मण भोजन गराउनु । मार्ग शुक्ल नवमीलाई नन्दिनी नवमी भनिन्छ, जगदम्बा भवानीको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल नवमीमा महामायाको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल नवमीलाई महानन्दा भनिन्छ । यसमा गरेका सम्पूर्ण कर्मको फल अक्षय हुन्छन्, आनान्द भगवानको पूजा गर्नु । दशमी तिथि:- चैत्र शुक्ल दशमीमा धर्मराजको पूजा गर्नु । विष्णु भगवानको पनि पूजा गरिन्छ , नदीहरुमा जहनु सर्वश्रेष्ठ नदी हो । जहनु पुत्री (गंगा) जेष्ठ शुक्ल दशमीमा पृथ्वीमा आएकी हुन, यसलाई दशहरा भनिन्छ । जेष्ठ शुक्ल पक्ष, हस्ता नक्षत्र बुधवार, दशमी तिथि गरकरण, आनान्द, व्यातिपात योगहरु कन्या राशिमा चन्द्रमा, वृर्ष राशिमा सूर्य यी दश योगलाई महान पूण्यमयी मानिएको छ । दश योगबाट भएको दशमी तिथिलाई दशहरा भनिन्छ । दशहरामा गंगा नदीमा स्नान गर्नु । श्रावण शुक्ल दशमी सम्पुर्ण आशा र कामनाहरुको पुरा गर्ने हुन । भगवान शंकरको पूजा गर्नु । भाद्रपद शुक्ल दशमीमा दशावतार व्रत गरिन्छ । मत्स्य, कूर्म। बराह, नृसिह, त्रिविक्रम(बामन), परशुराम, राम, कृष्ण, वुद्ध, कल्की अवतारहरुको सुनको मुर्ति बनाएर विधि पूर्वक पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल दशमीलाई विजय दशमी भनिन्छ । राम, लक्ष्मण, भरत र शत्रुधन को पूजा गर्नुृ । कार्तिक शुक्ल दशमीमा सार्वभौम व्रत गर्नु, गणेशको पूजा गर्नु । मार्ग शुक्ल दशमीमा आरोग्य व्रतको आचरण गर्नु । पौष शुक्ल दशमीमा विश्व देवताको पूजा गर्नु । विश्व देवता दश छन । क्रतु, दक्ष, वसू, सत्य, काल, काम, मुनि, गुरु, विप्र, राम आदि हुन । माघ शुक्ल दशमीमा अंगिरा आदि दश देवताको पूजा गर्नु । अंगिरा दश छन(आत्मा, आयु, मन, दक्ष, मद, प्राण, वहिषर््मान, गबिष्ट, दत्त, सत्य हुन । फाल्गुण शुक्ल दशमीमा चौध यमहरुको पूजा गर्नु । यमहरु क्रमश यम, धर्मराज, मृत्यु अन्नत, वैवस्वत, काल,सर्व भूत , क्षय, औदुम्बर, दघ्न, नील, परमेष्टी, वृकोदर, चित्र र चित्रगुप्त आदि हुन । एकादशी तिथि:- दुवै पक्षको एकादशीमा निराहार रहेर एकाग्र चित्त भई विभिन्न प्रकारको फुलमालाले सजि सजाउ भएको मण्डप बनाउनु । स्नान, उपवास, र इन्द्रिय संयम पूर्वक श्रद्धा र एकाग्रचित्त भई विभिन्न प्रकारको उपचार, जप, होम, प्रदछिण, स्तोत्रपाठ, दण्डवत प्रणाम का साथै मनमा लमाइलो लाग्ने जय जयकार शब्दबाट श्री विष्णु भगवानको पूजा आरधना गर्नु र रातमा जाग्रम बस्नु । चैत्र शुक्ल एकादशीको व्रत र द्धादशीमा बासुदेवको पूजा गर्नु । बैशाख कृष्ण एकादशीको नाम वरुथिनी हो । भगवान मधुसूदनको पूजा गर्नु । जेष्ट कृष्ण एकादशीलाई अपरा भनिन्छ । भगवान त्रिविक्रमको पूजा गर्नु । जेष्ट शुक्ल एकादशीलाई निर्जला भनिन्छ । भगवान ऋषिकेशको पूजा गर्नु । आषाढ कृष्ण एकादशीलाई योगिनी भनिन्छ । भगवान नारायणको पूजा गर्नु । आषाढ शुक्ल एकादशीमा भगवान विष्णुको पुना गर्नु । श्रावण कृष्ण एकादशीलाई कामीका भनिन्छ । भगवान श्रीधरको पूजा गर्नु । कामनाहरुको व्रतलाई कामीका भनीएको हो । श्रावण शुक्ल एकादशी लाई पुत्रदा भनिन्छ । भगवान जनार्दनको पूजा गर्नु । भाद्र कृष्ण एकादशीलाई अजा भनिन्छ । भगवान उपेन्द्रको पूजा गर्नु । भाद्र श्ुक्ल एकादशीलाई पद्य भनिन्छ । भगवान बामनको पूजा गर्नु । आश्विन कृष्ण एकादशीलाई इन्द्रिरा भनिन्छ । भगवान पद्यनाभको पूजा गरिन्छ । आश्विन शुक्ल एकादशीलाई पापा۪ड्ढुश भनिन्छ । भगवान विष्णुको पूजा गरिन्छ । कात्र्तिक कृष्ण एकादशीलाई रमा भनिन्छ । भगवान केशवको पूजा अर्चना गर्नु । कात्तिक शुक्ल एकादशीलाई प्रबोधिनी भनिन्छ । भगवान श्रीदामोदर को पूजा गर्नु । मार्गकृष्ण एकादशीलाई उत्पन्न भनिन्छ । भगवान श्रीकृष्णको पूजा गर्नु । मार्गशुक्ल एकादशीलाई मोक्षदा भनिन्छ । भगवान अनन्तको पूजा गर्नु । पौष कृष्ण एकादशीलाई सफला भनिन्छ । भगवान अच्यूतको पूजा गर्नु । पौष शुक्ल एकादशीलाई पूत्रदा भनिन्छ । सुदर्शन चक्रधारी विष्णुको पूजा गर्नु ।माघ कृण्ष्ण एकादशीलाई षढतिला भनिन्छ , भगवान वैकुण्डको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल एकादशीको नाम जया हो । भगवान श्रीपतिको पूजा गर्नु । फाल्गुण कृष्ण एकादशीको नाम विजय हो । भगवान योगेश्वरको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुक्ल एकादशीलाई आमलकी भनिन्छ । भगवान पूण्डरीकाक्ष को पूजा गर्नु । चैत्र कृष्ण एकादशीलाई पापमोचनी भनिन्छ । भगवदान गोविन्दको पूजा गर्नु । द्वादशी तिथि:- चैत्र शुक्ल द्वादशीमा मदनव्रत को आचरण गर्नु । कामस्वरुप भगवान अच्यूतको पूजा गर्नु । यसलाई मदन द्वादशी वा भर्तृद्वादशी ्को व्रत भनिन्छ । बैशाख शुक्ल द्वादशी मा भगवान माधवको पूजा गर्नु । जेष्ट शुक्ल द्वादशीमा त्रिविक्रम भगवानको पूजा गर्नु । आषाढ शुक्ल द्वादशीमा भगवान विष्णुको पूजा गर्नु । श्रावण शुक्ल द्वादशीमा भगवान श्रीधरको पूजा गर्नु । भाद्र शुक्ल द्वादशीमा भगवान वामनको पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल द्वादशीमा भगवान पद्यनाभको पूजा गर्नु । कात्र्तिक कृष्ण द्वादशी लाई गोवत्स द्वादशी भनिन्छ । कात्तिक शुक्ल द्वादशीमा भगवान दामोदरको पूजा गर्नु । मार्ग शुक्ल द्वादशीमा परम्उत्तम साध्यव्रत को पालना गर्नु । मनोभाव, प्राण, नर, अपान, वीर्यवान, चिति, हय, नय, हंस, नारायण, विभू, र प्रभू यी १२ साध्यगण हुन । १२ आदित्य – धाता, मित्र, अर्यामा, पूषा, शक्र, अंश, वरुण, भग, त्वस्टा, विवस्वान, सविता र विष्णु यी १२ लाई आदित्य भनिन्छ । माघशुक्ल द्वादशीमा शालीग्रामको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुक्ल द्वादशीमा हरिको पूजा आरधना गर्नु । त्रिस्पृशा, उन्मीलनी, पक्षवर्धिनि , वञ्जली, जया, विजया , जयन्ति र अपराजीत आदि नामका द्वादशीलाई महा द्वादशी भनिन्छ । यी द्वादशीहरुमा क्रमश गोविन्द, बासुदेव, संकर्षण, प्रधुम्र, अनिरुद्र , गदाधर, बामन, नारायणहरुको पूजा आराधाना गर्नु संसार बन्धनबाट मुक्ति पाईन्छ । त्रयोदशी तिथि
चंैत्र कृष्ण त्रयोदशी शनिवार सहित छ भने महावारुणी मानिएको छ , यसैमा शुभयोग, शतभिषा नक्षत्र र शनिवार संयुक्त भएमा महा महावारुणीको नाउँबाट प्रख्यात छ , यसमा गंगा स्नान गर्नु । जेष्ट शुक्ल त्रयोदशीमा दुर्भाग्यशम व्रत गरिन्छ । गंगा नदीमा स्नान गरी मदार, आँक र रातोकनेर जातको वनस्पितीलाई पूजा गर्दै सूर्यलाई नमस्कार गर्नु, यसबाट दुर्भाग्यको नाश हुन्छ । आषाढ शुक्ल त्रयोदशीमा उपबासको साथ शिव र पार्वतीको पूजा गर्नु । ५ वर्ष सम्म व्रतको पालन गर्दा जन्म , जन्मान्तर सम्म दाम्पत्य सुख प्राप्त भईरहन्छ । भाद्र शुक्ल त्रयोदशीको व्रतलाई गोत्रिरात्र व्रत भनिन्छ । भगवान लक्ष्मीनारायणको पूजा गर्नु । आश्विन शुक्ल त्रयोदशीमा भगवान शंकरले उत्पति गर्नु भएको अशोक वृक्षको पूजा गर्नु । नारीको कोख सफल हुन्छ । कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीमा एक समय भोजन गरेर यमराजको पूजा गर्नु । भगवान शिवको प्रार्थाना गर्नु । पौष शुक्ल त्रयोदशीमा अच्यूतको पूजा गर्नु । माघ शुक्ल त्रयोदशीबाट ३ दिन सम्म माघस्नानको व्रत गरिन्छ । माघमा प्रयागतिर्थमा ३ दिन स्नान गर्दा ठूलो पूण्य प्राप्त हुन्छ । फाल्गुण शुक्ल त्रयोदशीमा भगवान जगन्नाथको पूजा गर्नु । हरेक महिनाको त्रयोदशीमा उपवासको साथ भगवान कुवेरको पूजा आरधना गर्नु ,पृथ्वीमा कुवेर सरह धनी हुन पाईन्छ ।
चर्तुुदशी तिथि:- बैशाख कृष्ण चर्तुुदशीमा बेलपत्र सहित शिवलिङ्गको पूजा गर्नु । धन र सन्तान वृद्धिको लागि हरेक महिनाको कृष्ण चर्तुुदशीमा शिवको व्रत गर्नु । बैशाख शुक्ल चर्तुुदशीमा भगवान नृसिहको पूजा गर्नु । ॐ कारेश्वरको यात्रा तथा दर्शन गनु । जेष्ट शुक्ल चर्तुुदशीमा पञ्चाग्नि को सेवन गर्दै साँझमा सूवर्णले सिंगारिएको गाई दान गर्नु , यसलाई रुद्रव्रत भनिन्छ । आषाढ शुक्ल चर्तुुदशीमा ठाउँ र समय अनुकुल उत्पति भएको फूलबाट भगवान शिवको पूजा गर्नु । श्रावण शुक्ल चर्तुुदशीमा पवित्ररोपण गर्नु भाद्र शुक्ल चर्तुुदशीमा भगवान अनन्तको पूजा आरधना गर्नु । आश्विन कृष्ण चर्तुुदशीमा विष, हतियार, जल, अग्नि, सर्प, हिंसक जनावर र बज्रपातबाट मरेका मानिस तथा ब्रह हत्यारा पुरुषको लागि एकोद्धिष्टको विधि अनुसार श्रद्धा गर्नु , उसैदिन तर्पण , गोग्रास, कुकुरबली, काकबली, दिएर आँचमान गरेपछि भाई, बन्धुहरुको साथमा भोजन गर्नु । आश्विन शुक्ल चर्तुुदशीमा धर्मराजको पूजा गर्नु । कात्तिक कृष्ण चर्तुुदशीमा चन्द्रोदयाको समयमा शरीरमा तेल र बुकुवा लगाएर स्नान गर्नु, धर्मराजको पूजा गर्नु, भगवान विश्वनाथ र शिव लिङ्घको पूजा गर्नु , पञ्चगव्य खानु (कपिला गाईको पिसाब, काली गाईको गोवर, सेती गाईको दुध, रातो गाईको दहि, कबरी गाईको घ्यू, र कुशको टुक्रा) मार्ग शुक्ल चर्तुुदशीमा शिवको व्रत गरिन्छ । पौष शुक्ल चर्तुुदशीमा बिरुपाक्ष व्रत गरिन्छ , भगवान शिव कपर्देस्वर को पूजा आरधना गर्नु । माघ कृष्ण चर्तुुदशीमा १४ वटा नाम गरेका यमराज लाई तर्पण गर्नु, खिचडी खानु । फाल्गुण कृष्ण चर्तुुदशीामा गरिने व्रतलाई शिवरात्री व्रत भनिन्छ । दिन र रात निर्जल उपबासबाट भगवान शिव र शिव लिङ्गको पूजा गर्नु । फाल्गुण शुल्क चर्तुुदशीमा दुर्गा देवीको पूजा आराधना गर्नु । चैत्र कृष्ण चर्तुुदशीमा उपबास बसेर केदार तिर्थको जल पिउनाले अश्वमेघ यज्ञको समान फल प्राप्त हुन्छ । पुर्णिमा तिथि:- चैत्रको पूर्णिमा लाई मन्वादि तिथि भनिन्छ , चन्द्रमाको पूजा गर्ने । बैशाख पूर्णिमा मा धर्मराजको व्रत गर्ने । यसमा व्राहणलाई दिइएको दान रुपी द्रव्य दाता लाई नै प्राप्त हुन्छ । जेष्ट पूर्णिमा मा वर वृक्षको साथमा रहने सावित्री देवीको पूजा गर्ने , जसलाई वट सावित्री व्रत भनिन्छ् । व्रतालु नारी चिरकाल सम्म सौभाग्यवती रहनेछिन् । आषाढको पूर्णिमा लाई गोपद्य व्रत भनिन्छ । भगवान श्री हरिको ध्यान गर्नु, जसबाट इहलोक र परलोकमा भोग, ऐश्वर्य प्राप्त हुन्छ । श्रावण पूर्णिमा मा वेदका उपकर्महरुको विषयमा वर्णन गरिन्छ । यर्जुवेदी व्राहण, देवता , ऋषि र पितृलाई तर्पण गर्नु पर्छ । ऋग्वेदी हरुको लागि चर्तु्दशीको दिन, सामवेदी हरुको लागि भाद्र महिनाको हस्ता नक्षत्रमा विधिपुर्वक रक्षा विधान अनुसार गर्नुपर्छ । भाद्र पूर्णिमा मा उमा महेश्वर र देवराज इन्द्रको व्रत गरिन्छ । यसलाई शक व्रत पनि भनिन्छ । धन, धान्य, भोग, ऐश्वर्य को चाहाना राख्ने वाला धनी व्यक्ति ले हरेक वर्ष यो व्रत गर्नु पर्छ । आश्विन पूर्णिमालाई कोजागर व्रत भनिन्छ । रातभर जागृत अवस्थामा रहेर विभिन्न सामाग्रीका साथ लक्ष्मीको पूजा आरधाना गर्ने र वाहणलाई दान दिनु, लक्ष्मीले समृद्धि प्रदान गर्छिन । कार्तिक पूर्णिमा मा वाहण तत्वको प्राप्त गर्न र सम्पूर्ण शत्रु माथि विजय प्राप्त गर्नको लागि कार्तिकेय को दर्शन , पूजा आरधना गरिन्छ । यसै पूर्णिमा मा वृषोसर्ग व्रत र नक्तव्रत गर्दां रुद्रलोक प्राप्त हुन्छ । मार्ग पूर्णिमा मा शान्त स्वाभाव भएको व्राहणलाई ४ सेर नून दान गर्नु, लक्ष्मीको प्यारो भएर दरिद्रको नाश गर्नाको लागि योव्रत गरिन्छ । माघ पूर्णिमा को दिन आफ्नो गच्छे अनुसार तिल, जुत्ता, कपडाको साथ खाद्य सामाग्री हरु दान गर्दा स्वर्गलोकमा सुखी रहन्छ, भगवान शंकरको विधि पूर्वक पूजा गरिन्छ । फाल्गुण पूर्णिमा मा विधि पूर्वक चिता बनाएर होलीका दहन गरिन्छ । औंसी तिथि :- औसी (अमावास्या) को व्रत पितृको लागि अत्यान्त प्यारो हुन्छ । बैशाख औसीमा पितृको पूजा पार्वण विधिबाट धन , वैभव अनुसार श्रद्धा व्राहण भोजन, गाई दान गर्दा सबै औसीको लागि पूण्यदायक हुन्छ । जेष्ट औसिमा व्रहा(सावित्रीको व्रत गरिन्छ । जेष्ट पूर्णिमा को अनुसार समान विधि मानिएको छ । अषाढ, श्रावण र भाद्र महिनाको औसीमा पितृ श्राद्ध , दान, होम र देवताको पूजा गर्दा पुण्य अक्षय हुन्छ । भाद्र औसी लाई कुशेऔसी भनिन्छ । तिलबारीमा उत्पति भएको कुशलाई ब्रहा मन्त्रले आमन्त्रीत गरी हँ फट् को उच्चारणको साथ कुशलाई उखेल्नु र सबै किसिमको कार्यमा प्रयोग गर्नु । ब्रहाको मन्त्र(विरिञ्चिना सहोत्पन्न परमेष्ठी निसर्गत, नुद ,सर्वाणि पापानि दर्भ स्वस्तिकरो भव ।। आश्विनको औसी मा गंगा नदीमा वा गयामा पितृको लागि श्रद्धा तर्पण गर्दा मोक्षदायक हुन्छ । कार्तिकको औसी मा घर आँगन, बगैचा जतासुकै बत्ती बालेर लक्ष्मीको पूजा गर्नु । पशुलाई पनि तेल लगाई पूजा गर्नु । मार्ग औसी मा पितृको श्रद्धा तर्पण ब्रहाण भोजन गराउनु । पौष र माघको औसी मा पितृ श्राद्धको फल अधिक मानिएको छ । फाल्गुणको औसी मा श्रवण व्यातीपात र सूर्यको योग भएमा श्रद्धा र ब्रहाण भोजनबाट गया भन्दा बढी फल प्राप्ति हुन्छ । सोमबारको औसीमा गरिएको दानले सम्पूर्ण फल दिनेवला हुन्छन् । यसमा गरेको श्रद्धाबाट अधिक फल प्राप्त हुन्छ । सबै तिथिमा गरिने व्रतका विशेष विधिहरु हुन्छन् । जसलाई अन्य विभिन्न पुराणहरुमा वर्णन गरिएको छ । व्रत तथा उपवास बस्दा आफ्नो शरीरको भौतिक क्षमता अनुसार निराहार , जलाहार, तथा फलाहार मध्ये जसबाट शरीर र आत्मालाई सन्तुष्टि प्रदान गर्छ , उसैलाई उपयोग गरौंँ। सबै किसीमका तिथिमा देवी तथा देवताहरुको पूजा , अर्चना , होम आदिमा ब्रहणलाई आमन्त्रण गरी विधि पूर्वक आवश्यक सामाग्रीका साथ काम्यकर्मादि गराउनु । शुद्ध आचरणमा बस्नु , कन्या, कुमारी र ब्राहण तथा दीनदुखी लाई यथासक्दो दान दक्षिणा र भोजन गराउनु । एकादशीको व्रत बस्नु पर्दा दशमीको दिन साँझको खाना एक छाक, एकादशीको दिन बिहान र साँझ दुबै छाक खाना नखाई उपबास सहित द्धादशीको दिन मध्यान्नमा व्रतको समाप्ति गरी खाना खानु । दान, दक्षिणा समर्पण गर्दा पारिवारिक आयस्रोत को हैसियतलाई ध्यान दिँदै यथासक्दो पत्रमं, पुस्पमं तथा द्रव्यमं जो सामु छ उसैलाई श्राद्ध भक्तिका साथ स्मर्पण गर्नु । कुनै पनि देवी तथा देवताहरुको पूजा आरधना आदि का काम्यकर्महरु गर्नु पर्दा पुनर्जन्म लिदै जन्म र मरणको चक्रमा रमाउनको लागि सकाम कर्म र पुनर्जन्मको चाहाना नलिने हो , मोक्ष नै प्राप्त गर्ने हो भने निश्काम कर्म भक्ति भावको साथ गर्नुपर्छ । मानिस शक्तिको सन्तान भएको कारण बाट जवानी अवस्थामा जे जस्तो सोचाईमा जीवनको निर्वाहा गरेता पनि वृद्ध अवस्थामा प्रवेश गर्दा हाम्रो मन तथा मस्तिष्कले सँधै शान्तिको नै कामना गरिरहेको हुन्छ । ईश्वरको प्रार्थाना गर्दा कुनै पनि तिथि र मितिको आवश्यकता पर्दैन । समस्त प्राणी जगतमा माया गर्ने र ईश्वर प्रति भक्ति भाव दर्शाउने सज्जनको लागि जीवन भरका सबै समयहरु पूण्यवान तिथिको रुपमा रहेका छन् ।
Comments
Post a Comment