wikipedia:Hari_prasad_sedhayn
sedhayn/notifications
blogger
हरिनाम
अध्धयाय १
बिषयहरु ः
१. देवता कसलाई मान्ने ?
२. दैवी सत्ता सञ्चालन
३. कलीsedhyn
४. पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र
५. जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध
६. शरीर ः
७. मानिस मरिसकेपछि ?
८. पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?
९.जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)
१०. जीवनको अवस्था
क.नाशवान शरीरः—
ख.विना शरीरः—
ग.शूक्ष्म शरीर –
घ.आत्मा
ड.आत्माबाट उत्पत्ति
च.जीवनको उपयोगिता
११.जग जगत
देवता कसलाई मान्ने ?
यहाँ कुनै श्रोतवाट संञ्चालित,शक्तिलाई देवता भनिन्छ ।
साकार र निराकार,चेतनपुञ्जका कण अवस्थामा रहन्छन ।।
यी शक्तिका पुञ्जलाई असंख्य नामले सम्वोधन गरीएकोछ ।।
भू–मण्डलमा ३३ कोटि (करोड) देवताहरु भनि बताएका छ ।। १
सनातन शास्त्र वेद,पुराणह,धर्महरुमा वर्णन गरिएको पाईन्छ ।
ऋषिहरुले आविस्कार गरिएका मन्त्रमा चेतन शक्ति छरिन्छ ।।
जडपदार्थ तथा जडशक्तिको विषयमा ज्ञान व्याख्या गरिएको छ ।
विभिन्न किसिमका नामधारी देवताहरुलाई वोलाउन,पुजागर्नु पर्छ ।। २
देव खुशी गराउन,वरदानमाग्न आदि विविध प्रयोजनमा आवहान हुन्छ ।
यी उपयोग गर्नको लागि फरक –फरक मन्त्रको आविस्कार बताईन्छ ।।
जुन शक्ति वा देवतालाई आवहान गर्नुछ उहि मन्त्रवाट सम्वोधन जुन ।
सम्झदा आफुसामु आउने साकार वा निराकार को शक्ति नै देवता हुन ।। ३
देवताहरुको शक्ति,दृश्य र अदृश्यमानै निमेषभर शव्द, रुप तथा आकार ।
आई स्वजनमा जुन रुपमाआई व्रहाण्डको मुलशक्ति चेतनपुञ्जले साकार ।।
शस्त्र शास्त्रमा सम्वोधन गर्दा परव्रह, परमात्मापरमेश्वर, ईश्वर भनिन्छ ।
प्राणी,वनस्पति,देवताजगतको सृष्टिमा सवै चेतन पुञ्जका अंश,साकार रुप हुन ।। ४
एउटै गोलामिक सतहमा रुप,अङ्ग, एकैढिक्का र एउटै प्रकृति स्वभावमा छ ।
भू–मण्डलमा पानीको समुन्द्र रहेको छ,उही जीव संम्भव रहि रहन्छ ।।
यसैवाट कुहिरो,वादल,शित,तुषारो,हिउ र पानीको अवस्थामा उही रहन्छ ।
त्यसै गरी समस्त व्रहाण्ड चेतन सत्ताको समुन्द्र हो,यसैमा जड,प्रकृती छ ।।५
समुन्द्र भित्रमा पिण्ड,जीव र देवताका सृष्टिहरु गतिशील रहेका छन ।
व्यक्तिले कर्म,आचारण लाई अनुसाशित,संयम पुर्वक अंङ्गीकार गदछनर्् ।।
मानिस पनि ऋषि र देवता चेतनपुञ्जमा एकाकार हुनु पुरुषार्थमा छ ।
जुन अध्यात्मविज्ञान मार्फत खोजी गर्दै ज्ञान सफलतामा पुग्न सकिन्छ । ६
दैवी सत्ता सञ्चालन
गरी ईश्वरीय दैवि सत्ता संचालनको विधि विधान र नियमानुसार छ ।
ब्रहा चराचर जगतको सृष्टि,सृजनाका,ेरचना मात्र गर्ने,कृपा रहन्छ ।।
भगवान विष्णुले सृजना गरिएका जीव तथा प्राणीहरुलाई बाँच्न खान ।
लगाउन, हुर्कन,वढन र गाँस, बास, कपासको व्यवस्थाले मिलाउन ।। १
महादेव शिवले प्राणी,वनस्पति सबैको जीवन मरण,डण्ड,सजाय पुरस्कार ।
हरहिसावको लेखा श्रेष्ता अभिलेख राखि सृष्टि संरचनाको दैनिक कर्म ।
चल्छ व्यवस्था मिलाइएको छ की देखेर आउने कोही भेटिन्न ?के मर्म ।।
ब्रहा लोकसम्मका प्राणीहरु नाशवान भएको हुनाले समयानुसारका जन्म ।
मरण,क्रिया कर्म हेरी समय चक्र चल्ने भइनै रहन्छ बुन धर्म र के अधर्म ।। २
समय युग, धर्म र आयुको आधारबाट सत्य, त्रेता, द्वापर, कली चार युग छ ।
चार युगको एक चौकडी युग अर्थात महायुग बनाई, ७१ वटा महायुग बन्छ ।।
यहिको समयलाई एक मन्वन्तर, एक मनुको समय र त्यस्ता १४ वटा हुन्छ ।
मनुको समय अवधि बराबर सृष्टि कर्ता बहाको एक दिनको समय निर्धारणछ ।। २
बहाको दिनको समयमा सबै भुत प्राणीहरुको जन्म र उत्पति हुन्छ ।
बहाको रातको समयमा सबै विनास र प्रलयमा दुख,पिर बनिरहन्छ ।।
यही क्रमानुसार बहाको आफ्नो जीवन अवधि पूरा हुन १०० वर्ष लाग्दछ ।
एक बहाको आयु १०० वर्ष पूरा भएपछि अर्काे बहाको जन्म हुन्छ ।। ३
दैवि विधान अनुसार उत्पति (जन्म) परिवर्तन एक सांश्वत नियम बन्छ ।
पञ्च महाभूत वा प्रकृति बाहेकका प्राणी वनस्पति सबै नाशवान छन् ।
एक अवस्था बाट अर्काे अवस्थामा जानु नै क्रान्ति,परिवर्तन,जीवन हो ।
चाहे रासायनीक,भौतिक युगलाई सत्य अवस्थाबाट सुरु गरी असल रह्यो ।। ४
वस्तुहरुको अस्तित्व क्रमशः युगधर्म अनुसार घटाउँदै घटाउँदै जान्छ ।
असत्य अवस्थामा पु¥याएर युगको अन्त्य तथा विनास,प्रलय गर्नुपर्ने छ ।।
सत्ता संचालनकहरुको नियम भएको हुनाले युगानुसार क्रियाकलाप मानवमा ।
आहार विहार आचरण तथा आयुमा समेत फरक पर्दै जानु स्वभाविक जीवमा ।। ५
सत्य युगका मानवहरुको प्राणको वासस्थान आफ्नै शरीरको हाडमा छ ।
(हड्डी) भएको हुनाले उनीहरु लामो समय सम्म तपस्या,देवाराधाना वस्छ ।।
गरी लाखौं यत्न धेरैवर्ष सम्म बाच्न सक्ने दिर्घाजीवी सोच भक्ति गरे ।
आजका मानवको प्राणको बासस्थान अन्न भएको हुनाले छोटो आयु भए ।। ६
यी रोगी तपस्या गर्न नसक्ने अवस्थाका, युग धर्मानुसार भएको हो ।
मानवले जुन युगमा जुन समयमा जन्म लिन्छ सोही युगको धर्म भो ।।
आचरण अनुसार आफुमा युग धर्म लागु हुन्छ ,यो यथार्थ सत्य हा ।
एकको स्वभावलाई अर्काेले बाठो बनि बदल्न खोज्नु आफै मुर्ख बन्नु हो । ७
कली
हाल कलीयुग ५११० वर्षमा छ,कलिको धर्मा,हाहाकार दुस्कर्महरु छ ।
सत्यको कुनै अस्तीत्व नरही मानिसहरु उन्मत छाडा बेधर्मि बन्छ ।।
कर्म के हो ? अकर्म के हो ? बुद्धि विवेकले कामनै गर्न छोड्दछ ।
जनको आचरण निती नियमलाई विर्सेर पैसा मात्र जम्मा गर्ने हुन्छ ।। १
बिर्सि तपस्या रुपी ध्यानमा मग्नले,भौतिक उन्नतीको विकासे छ ।
चरम सिमा नै नाघी,मानिस पैसाको दासले,पाय त हुने थियो र छ ।।
भन्ने मुल मन्त्रमा पैसा संचितीमा लागि जता ततै भौतारी बाँच्छन् ।
आपसमा हत्या, लुटपाट, बलात्कार, झगडा, लडाई व्यक्तिस्वार्थी जन ।। २
राष्ट्रमा अवनती भइनैरहन्छ,युगले दुषित वातावरणलाई सफागर्न सक्दैन ।
तब,पुन सत्य युगको शुभारम्भ गरी धर्म स्थापना गर्नको लागि जगाउन ।।
महायुगको अन्त्यमा प्रलय गराई पृथ्वीमा रहेको दुषित पदार्थ हटाउने मन ।
उही काम कल्की नाम गरेको अवतारले भगवानबाट हुने रक्षित छ सब जन ।।३
यहि सकाम र रितका प्रकारले ब्रहाको समय चक्र समाप्त हुँदै फेरिन्छ ।
एक ब्रहाको पदावदी समाप्त भई,अर्काे ब्रहाको उत्पती र श्री उही चल्छ ।।
परमेश्वरले, त्रिगुणमयी योग मायाको आधारमा जग जाय जन्म गर्नु हुन्छ ।
पृथ्वी नवग्रह तारा उल्का पिण्ड, आदि बाहेक आजको भौतिक, विज्ञान रहन्छ ।। ४
वेदअनुसारमा विभिन्न लोकहरुको दर्शन तथा अध्यान गर्न जनले सकेको छैन् ।
तथ्य,याद पृथ्वीबाट धेरै टाढाको अदृस्य क्षेत्र भएको र मानव मस्तिष्कमा रहदैन ।।
बिज्ञानबाट टाढाको विषय वस्तु,पृथ्वी,लोकहरु,जन्म लिनु र मर्नु कष्टमा चल्दछ ।
यहाँ समयमा पनि जन्मनु र मर्न नपर्ने वर्तमान जीवनमा मोक्ष प्राप्त जन चाहन्छ ।। ५
परमधाममा बास बस्नको लागि, बौद्धिक विधान,सर्तकर्म,परोपकारका कार्या गर्छ ।
गरिएका कर्महरुको फल भगवानमा नै समर्पण गरी हर समय आफ्नो वृत्ति भर्छ ।।
विकासमा भगवानको स्तुती जप पाठ पूजा, आराधाना, भजन श्रवण कृर्तन गरी ।
मोक्षको अधिकारी,जीवले मेरो धाम प्राप्त गर्छ,श्रीमदभागवत गीतामा पाठ गरीन्छ ।।
गीतामा उल्लेख गरिएको,सूर्य चन्द्र तारा मण्डल,जहाँ कसैको पनि प्रकाश नपुग्ने ।
नसक्ने स्वयं तेजोमय, झलझलाकार भएको क्षेत्रलाई काञ्चन क्षेत्र बन्छ सायुज्ने ।।
वहाँ,यही परमेश्वरको परमधाम हो,जहाँ गति मति,निती र विधानले जन धन पुज्ये ।
जीवन,जेय जन्म र हरण मरण सबैमा मुक्ति र सुखदायक प्रसन्नता छ गन्येमान्ये ।।
सत्य युगको सुरु र कलीयुगको आखिरी समयसम्मको महायुगका अवस्थामा ।
पृथ्वीमा धर्म स्थापना,कामको शिलशिला,जीवनचक्र यापन गर्नेे पात्र साविकमा ।।
युग,घटना,क्रमलाई लिएर आफ्नो भूमिका,आउने समयमा उनै महापुरुष पनि ।
ऋषि, व्यास, देवि भगवती र घटनाहरुको पुनरावृत्तिमा लोक समुदायसहज बनि ।।
नौलो, नयाँ, छैन, होइन, यी सबै विगत कालमा नै निर्धारण भई आएका क्रम ।
कार्यक्रम र विषय वस्तुहरु,व्यक्ति विशेषको ज्ञान, अनुभव र दृष्टिकोणका अनुक्रम ।।
अज्ञानको,समुदायहरु भ्रममा परी,निवारणमा सतसँग आध्यात्मिक दर्शनको चिन्तन ।
मनन्,सद बुद्धि,विचार,ज्ञान,अभ्यास र समत्व बृद्धिको यथार्थ वस्तुको गर्नु मनन ।।
नजिक पुग,संसार परिवर्तनशील र नाशवान छ, देखिएको वस्तु सबै असत्य छ ।
क्षण भङ्गुर हो, एक भन्दा अर्काे वस्तुको सृजना गरिएको छैन, यथार्थ बुझने बन्छ ।।
सबै एकबाट अर्काेमा भिन्न छन्, उस्तै उस्तै देख्नु अनुभवको कमि हो, तिमी सोच ।
जे,जति बुझछौ स्वजन हो,जीव नाशवान छ जन्मने मर्छ,व्यर्थ नहोउ तिमी सधै वाँच ।।
नयाँ सृष्टि संरचनाको व्यवस्था कल्प कल्पान्तर सम्म कायम रही रहन्छ ।
उही अपरा र परा प्रकृतिको त्रिगुणमयी माया सत्व, रज, तम, गुण बन्छ ।।
यही जीवरुपलाई जन्म जन्मान्तरको चक्रमा प्रवेश गराई स्थुल शरीर चल्छ ।
त्यहीबाट गरिएका कर्मको आधारमा दण्ड सजाय पुरस्कार आदि व्यवस्था छ ।।
चालु स्वर्ग लोक र नरकलोकको व्यवस्था र सत्यलोक ब्रहाण्डीय न्यायलय हो ।
नरक लोकयातना क्षेत्र हो,स्वर्गमा देवलोक र पितृ लोकको पनि छुटै स्थान भयो ।।
जहाँ पितृहरु आफ्नो संस्कार अनुसारको कर्मको फल भोग गरेर सुख पूर्वक छन की ।
शान्तिको वातावरण वा द्धिविधामा,कोही फर्कि आएन एकिन के लेखु कहाँ रहन्छन् ती ।।
भू—लोक (पृथ्वी) देखि स्वर्गलोक सम्मका क्षत्रेहरुका प्राणीहरु नाशवान र क्षणिक छन् ।
यहाँ जीवको जन्म,मृत्यु भइनै रहन्छ,पृथ्वीमा गरिएका असल कर्मका फलको प्रभाव रहन्छ ।।
कर्मले पितृ र देवता पनि स्वर्गमा सुख सयल गर्दछ्न् वा पुण्य समाप्त भएपछि जन्मन्छन् ।
मरणको घेरामा घुमी,ईन्द्र र यमलोकमा यमराज, चित्रगुप्त जिम्माको काम कर्तव्य गर्छन ।।
कलि देवः र उनका निष्टामा बौद्धिक विधान अनुसार आफै कर्मले जन्मको क्रिय गर्दछन् ।
चराचर जगतको गहना रुपी प्राणी,वनस्पतिमा जीवन चक्र विकासमा तत्व विज (विउ)मा छन् ।।
प्रकृति उत्पादन गर्दछिन् ,जीव विज्ञानको सिमा भन्दा बाहिरको विषय वस्तु बनि रहेको छन ।
विकाशित मानवले हाड, छाला, रगत, मासु भएको कुनै प्राणीको निर्माण गर्न सकेका छैनन् ।।
विज तत्व प्राणी तथा वनस्पति सबैमा बाचुञ्जेल रही,विजको विकशित रुप स्थुल शरीर बन्यो ।
प्राणी र स्थुल शरीरमा बास गर्ने आत्मा छुट्टै तत्व,जीवन चक्र परा प्रकृतिमा निर्भर हुन्छ त्यो ।।
भनिन्छ स्थुल शरीर नाश छ,आत्मा अमर छ ,प्रकृतिको वातावरण अनुसार स्थुल शरीरको रहनेभो ।
श्रृजना र विनाश भइ नै रहन्छ,को किन बनाउछ,बिज्ञान त क्षम्य शाहसदेखि हैराननै रहि गो ।।
पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र
बुझे दैवि शासन सत्ता सञ्चालनको सब नियमित प्रक्रियामा योगमाया रुपी प्रकृतिको ।
माध्यमबाट समय समयमा दैवि शक्ति सम्पन्न महापुरुष युग पुरुष ऋषी महर्षीहरु जो ।।
आफ्नो पुर्व, निर्धारित कार्यक्रम अनुसार केही समयको लागि निश्चित उद्देश्य पूरा गर्न ।
भू—मण्डलीय यात्रानै,जीवन यात्राको घटना क्रम र संयोग हुने पृथ्वीका ठाउँ ठाउँमा पर्ने ।। १
पवित्र तिर्थस्थल र पुण्य धामको नाम,सयम समाप्त भएपछि पुन साविक ठाउँमा फर्कि ।
पवित्र स्थलनै,मानव समुदायको ज्ञान, अनुभव र बुद्धि आधारमा भौतिक संरचना बनाई ।।
सनातन देखि मृत्युपछि मोक्ष प्राप्त गर्ने तिर्थस्थलको रुपमा पूजा आराधाना गर्ने गर्दछन् ।
आस्तीक भावना भएका,हेयमा देवत्व रहेका मानव समुदायमा यही नै परम्परा कायम छन् । २
पृथ्वीमा रहेका,बनेका सबै पवित्र तिर्थ,धाम तथा मन्दिरहरुले मोक्ष प्राप्त गराउँदैनन् ।
सदाचार,मोक्ष,सनातनको लागि समभावको बाटो खुल्ला गर्ने,जागृत,धारण प्रेरणादिन्छन् ।।
अज्ञानको कारणबाट आफूसँग लुकेर बसेको आस्था,आस्तीक भावनालाई जाग्रीत गराई ।
समभाव र तत्व ज्ञान प्राप्त गरी,धैर्यमा सार्मथ्यवान बन्नको लागि गति,नितीध्येय जगाई ।। ३
भिन्न मोक्ष,तिर्थस्थल र पवित्र धामहरुको आत्मा दर्शन गर्नु भनेको, यात्राको माध्यम बनि ।
धरा र जगको सुख, दुःख, ज्ञान वैराग्यको शिक्षा चेतनामा अनुभव प्राप्त गर्नु सुखद मन होनी ।
यात्रा,धारण,प्राप्तीमा गरिएका अनुभवबाट बुद्धिलाई सुख विवेकतर्फ उन्मुख हुन शक्ति मिल्दछ ।
यसबाट बुृद्धि स्थीर,शुद्ध बनी विवेकबाट अन्तर आत्मामो तत्व ज्ञानको पुञ्जप्रकाश उत्पन्न हुन्छ ।। ४
दिव्य,सोही प्रकाशले जीव र जीवन यात्रामा के हो, भनि विश्लेषण गरी दिव्य धामतर्फ उन्मुख बन्छ ।
जीवनै जन्म मरणको बन्धनबाट भय,मुक्तिको छुटकारा पाउदा प्रेरणा प्रदान भई मोक्षले देह त्याग्छ ।।
संस्मरण,अनुमान,यात्रा गर्नु नै अनुभवले सुख प्राप्ती ज्ञान हो,यहि ज्ञानबाट नै वैराग्य र भक्ति जन्मन्छ ।
उही मोक्षको आधिकारी बनी,यावत जन्म मरण र सुख दुखको सागर जनले सहजै तर्न,तराउन सक्छ ।। ५
सबै अन्तर आत्माबाट निस्किएको आत्माको आवाज संकल्पलाई मन वचन कर्मले समाजमा दिनु ।
व्यवहारमा उतार्नु, धारण गर्नु नै धर्म बन्छ,व्यक्तिका संकल्पलाई धारण गरी,कर्म उसको हितमा लिनु ।।
नाउँबाट धर्मको नाउँ राखि,गौतम बुद्धको नाउँबाट बौद्ध धर्म, रजनिशको नाउँबाट रजनिस धर्म रहेकी ।
जिसस क्राइस्टको नाउँबाट क्रिस्चीयन धर्म, कुरान नाना ग्रन्थ र धर्म मूलतः यसैगरी सृजीए,बने ती ।।६
हिमद्युःवेदले मान्यता दिएका तीस किसिमका हिन्दुका संकल्पलाई संनातन धर्म भने ।
मूल,आदि सबै धर्मको मूल सार तत्व भनेको भू—तलमा रहेका प्राणी समुदायलाई बने ।।
हानी नोक्सान हुने काम नगर्नु, अर्थात परोपकार सम्बन्धी सबै किसिमका कामहरु गर्नु ।
सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा निराकार निर्विकल्प, परमेश्वरमा जवाफदेही हुनु ,समभावमा पर्नु ।। ७
धर्म हो,चार वेदको सार तत्वमा पनि परोपकारं पुण्ययाम, पापायां, परपिडनम जनित ।
सम्पूर्ण भूत प्राणीलाई फाइदा नहुने किसिमको काम गर्नु प्राणीको चित्त दुखाउनु फलित ।।
हेय,निजको नोक्सान हुने काम गरिदिनु पाप हो, बर्जित दुख कष्ट दायक पापी भनिएको छ ।
क्षणिक वा दुरगामी प्रभाव कुभाव,विचार,संस्कार गरिवी,शोषण नीति र न्यायनै पाप हुन्छ ।। ८
धारण,धर्म ठूलो वा सानो छैनन्, ज्ञानको दृष्टिमा सबै धर्मको अस्तित्व बराबरी, छ रहन्छ ।
कारण,हेर्ने व्यक्तिको सोचाई, स्वभाव, संगतमा मात्र फरक हुन आई धर्मको विषयमा बन्छ ।।
मत मतान्तर र सबै धर्मका आस्थाको केन्द्र विन्दु दिव्यधाम एउटै हो धर्मालम्बीको पथ,कुन? ।
हिँड्ने बाटो फरक छन् ,उपयुक्त छ,उतैबाट हिँड हस्तछेप नगर्नु,सबै अधिकार समान हुन ।। ९
जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध
जन्म दिनु, लिनु र मर्नु अवस्थाको परिवर्तन नै जीवको जीवन हो र यो चलिरहन्छ ।
कहिले अन्तरिक्ष,यमलोक,स्वर्गलोक त कहिले पृथ्वीमा,कर्म क्षेत्र बनाई हिड्छ यो ।।
हो,यहाँ नै गरिएका सम्पूर्ण कर्महरुको मूल्याङ्कन यमलोकका पदाधिकारीहरुबाट जाँची ।
निरीक्षण गरी गराई फलको भोग गर्नुको लागि सबै लोकहरुमा उसले गरेका परिक्ष यी ।। १
प्रारब्ध कर्मको आधारमा जीवलाई घुमाई रहन्छ, यही नै अवस्थामा मानिसले भोग्नु छ ।
गरिएका सकाम अथवा निस्काम कर्महरुको फल अर्काे जन्ममा भोग गर्न वा मोक्ष पाउछ ।।
मोक्ष्ाँ कारक तत्व भएको हुनाले समभाव, समदर्शी र समत्वबुद्धिको आधारमा परोपकार छ ।
बहुजन हितायको भावनामा गरिएको निष्काम कर्मबाट अती पुण्य प्राप्त भै देहावसान हुन्छ ।। २
मृतयुमा दिव्यधामतर्फ प्रस्थान गर्छ ,उ जन्म मरणको परिवर्तनबाट अब छुटकरा पाउछ ।
मृत्यु शैयामा छटपटाई रहेको जिर्ण जर्जर अवस्थाको शरीरबाट प्राणरुपी वायुले उ अशक्त छ ।।
शरीरमा रहेका सार तत्व रुपी जीवात्मालाई बाहिर अन्तरिक्षमा निकाली सकेपछि अव मृत्यु बन्छ ।
शरीरको मृत्यु भैसकेपछि, अर्काे देहधारी गर्भमा जीवको प्रवेश नभएको अवस्थासम्म प्रेतात्मा हुन्छ ।। ३
जीवरुप आत्मा विना शरीरबाट अन्तरिक्षमा वायुको रुपमा घुमी योनी खोजी रहन्छ ।
एउटा शरीरबाट छुटकारा पाउनु अर्काे शरीरमा प्रवेश नर्गनु अथवा देहमा नजाने छ ।।
देह समावेश नभएको समय अवधि अन्तरिक्षको अवस्था,उ के के हो? बुझ्नु कहाँ छ ।
अनुमानमा रोमान्चित विशव जगत जनले निजी,संस्कारगरी चित्त,धारणमा बुझाउछ ।। ४
जीव,मानिसको जन्म कर्म र आचरण सम्बन्धमा व्याख्या गर्ने गरुड पुराणको भनाई छ ।
मतमा शरीरको मृत्यु भएको समयदेखि १३ दिनको समयसम्म घरपरिवाका सदस्यमा रहन्छ ।।
वंशहरुले पितृको लागि जुन कर्म यज्ञहरु गरिदिन्छन् यसैबाट वायुमण्डल (अन्तरिक्ष) मा जान्छ ।
नयाँ शरीरको निर्माण भएर जीव रुप आत्मा (प्रेतात्मा) उक्त शरीरमा प्रवेश गरी उही रहन्छ ।।५
सबै इन्द्रियहरु समावेश भएको एक चेतन गतिशील शरीर बन्दछ ।
सोही शरीरबाट साविक जन्मामा गरिएको कर्महरुको फलको नतिजा भोग छ ।।
नरकलोक र स्वर्गलोकमा तोकिएको समय अवधिसम्म दुःख,सुःखको भोग्छ ।
भोग समाप्त भएपछि पुन पृथ्वीमा जन्म लिई जीवात्माको नाशवान शरीर चलिरहन्छ ।।६
मरेको मानिसको सदगत वा (१३ दिनसम्मको कृया हुननसके) उसले वायू बन्छ ।
जीवित अवस्थामा जस्तो सुकै राम्रो वा नराम्रो कर्म गरेता पनि उही घुम्नु छ ।।
देहधारी रुपले स्वर्ग, नर्कको भोग गर्न नपाई,वायु मडलमा नै प्रेतात्मा भएरको हुन्छ ।
युगौ युगसम्म भड्किरहन्छ,न त उसको शरीरको निर्माण,सुख, दुःखको स्वर्ग नर्क छ ।। ७
अपरा रुपी जड प्रकृति र परारुपी चेतना प्रकृतिको माध्यमबाट पृथ्वीका स्थवरजंगममा ।
प्राणी तथा वनस्पतिको सृजना र विनास बारम्बार भइ नै रहने हुनाले स्वर्ग,नर्क लोकमा ।।
जग वा लोकको आवश्यकता नै छैन्, बिज्ञानले त, यो केबल भ्रम मात्र हो ठान्दछ ।
प्रमाण,सत्य तथ्य र भन्ने दखिन्न,खालि कथनका नास्तीक मतालम्बीहरुको कथन छ ।। ८
शरीर ः
बुझ जीवात्मा (आत्मा) को बासस्थान प्राणी र वनस्पतिको शरीर हो यहाँ ।
जानी शरीर अन्तर्गत विभिन्न,तह,तप्का र किसिमका रुपहरु पर्छन् सृष्टिमा ।। १
हो ,शरीरबाट अलग भएको आत्मा विना शरीरमा र शुक्ष्म शरीरमा रहन्छ ।
बहा, विष्णु, महेश्वरले जीवात्माको शरीरलाई परा,अपरा प्रकृतिको जिम्मा छ ।।
वर्तमान शरीरको लागी नाफा नोक्सान जे हुन्छ जो गरिन्छ सबै प्रकृतिबाट हुन्छ ।
पूर्व जन्मको फल (प्रारब्ध) अनुसार नै छ,भगवानले थपघट गरिदिने समभव कहा छ् ।। २
मानिसको शरीरबाट नै प्राणीमा रहने आत्मा (जीवात्मा) परमात्मा हुदैं ।
परमेश्वरमा एकाकार भएर रहने,मानिसको शरीरबाट नै आत्मा रुमलिदै ।।
अन्य पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग तथा वनस्पतिको शरीरमा विचरण गरी घुम्दै ।
जन्ममरणको चक्रमा घुमि मानिसको शरीर बाट नै आत्मा विना शरीर हुदैं ।। ३
आत्मा भएर प्रेतात्माको रुपमा वायु मण्डलमा भड्कीरहन सक्दछ मानिसको ।
शरीरबाट नै आत्मा भ्रमण,शुक्ष्म शरीर धारणा गरेर नरक लोक र स्वर्ग लोकको ।।
तसर्थ जीवात्मालाई प्रकृतिको त्रीगुणमयी माया र उसैको शरीरमा रहेको आफ्नै छ ।
इन्द्रिय, मन तथा बुद्धिको आधारमा जहा पठाउन खोज्यो त्यही नै पठाउन सकिन्छ । ४
मानव जीवन अमूल्य र दुर्लभ छ उही चेतना प्रकृतिले बाँस बसुञ्जेल गर्दछ ।
नाशवान शरीर जीवित रहने हँुदा शरीरलाई हर प्रकारबाट पवित्र राख्नु पर्दछ ।।
मन र बुद्धिको परम कर्तव्य हुन आउँछ,जीवात्मा बास बसेको नाशवान शरीर ।
मरेर शरीरबाट आत्मा अलग भै सकेपछि र प्रणीका योनी र गर्भमा प्रवेश पीर ।। ५
भड्की आत्मा,जन्म नगरेको समयसम्म आत्मा विना शरीरमा दुर्गतीमा रहने भो ।
यस्तो अवस्थामा वायु मण्डल र अन्तरिक्ष (आकाश) नै जीवात्माको बासस्थान हो ।।
नाशवान शरीरबाट जीवात्मा (आत्मा) अलग भै निजको कपडा रुपी शरीरले फेर्छ ।
पूर्व जन्ममा गरिएका कर्महरुको संञ्चित फल (प्रारब्ध) भोग गर्नाको लागि नरक जान्छ ।। ६
अन्य लोक, पितृ लोक तथा देवलोकहरुमा रहने आत्मा शुक्ष्म शरीरमा उही रहन्छन् ।
मानिसको शरीरबाट मात्रै जीवात्माले विना शरीर भएर अन्तरिक्षमा शुक्ष्म शरीर बन्छ ।।
यावत भएर नरक लोक स्वर्गलोकमा रहन्छ,जन्म जन्मान्तरको यो अभ्यासपछि उ बन्छ ।
जीवात्मा परमधाम पुग्दछ,अन्य प्राणी तथा वनस्पतिबाट योनीका गर्भ मात्रै बदलिरहन्छ ।। ७
मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने अधिकार मानव शरीरलाई रहन्छ, मानव चोला दुर्लभ र अमुल्य बन्छ ।
स्वर्गमा बस्ने देवताहरु पनि मानिसको जन्म लिएर परमधाम पुग्नको लागि लालयित हुन्छन् ।
किनकी देवताहरु आ–आफ्ना पूर्व पुण्यको प्रभाव बाँकि रहुञ्जेल मात्र स्वर्गलेकमा बस्दछन् ।
पुण्य समाप्त भएपछि जन्म मरणको साहारा पृथ्वी (मत्र्य मण्डल) मा लिनै,काल समय पर्छन् ।। ८
आत्मा र परमात्माको मिलनलाई योग (+) भनिन्छ, यो अवसर प्राप्त गर्नको लागि सन्त ।
साधु, महात्मा पुुरुषहरुको संगत गर्ने सत शास्त्रहरुको चिन्तन, मनन, अध्ययन, ध्यानको मन छ ।।
समर्पण तथा खोजबाट प्राप्त गर्न, सकिन्छ योग कै माध्यमबाट मानिसको शरीरमा रहने भो ।
आत्मा परमात्मा परमेश्वरमा गएर मिल्दछ,दान ,आचार,कर्म यही नै जीवात्माको मुक्ति हो ।। ९
प्राण्ीको साथमा चेतना प्रकृति चैतन्य स्वरुप आत्मा रहेको अवस्थासम्म जागृत प्राणी बन्छ ।
जीवित रही, शरीरबाट चेतना प्रकृति बाहिर गएपछि नाशवान शरीर,देह त्यागी उ मर्छ ।।
टुटी चेतना त्यति बेला सन्तान स्त्री, छोरा, छोरी, वंश नाता कुटुम्ब स्फूर्त रुने कराउने छन् ।
निश्वास मुर्दा शरीरलाई दाजु भाइ छिमेकीबाट श्मशानघाटमा लगी दाहा संस्कार गन्र्नेछन ।।१०
छुट्छ सबै किसिमका व्यवहारहरुको सम्पर्क नै बन्द हुन्छ,पुन ः अर्काे नयाँ संसार बन्छ ।
को र के जान्छ संगै,अध्याय सुरु र यहि नै परिवर्तन बनि लासमा तासै वा धन त्यागीन्छ ।। ११
हो, खगोलीय पिण्डहरुमा समय समयमा ठूला ठूला विस्फोटनले अन्तरालमा फुट्दछन् ।
टुक्रा टुक्रा हुन्छन्, पुन जोडिन्छन्,स्वतन्त्र रुपमा रहन्छन्,यही नै परिवर्तन बनी रित चल्छन् ।
हेर खगोलिय पिण्डहरु आर्कषण, विकर्षण, स्थीर,गति र परिवर्तनले आधारित,सञ्चालित छन् ।
के प्राणी तथा वनस्पति गति कर्म र खाना,उही गति,रित र विधान परिवर्तनमा आधारित छन् । १२
मानिसको शरीरमा आत्माको बास रहने भएको कारणबाट शरीरको बाहिरी तथा भित्री छ ।
अन्तस्करणलाई हर समय सफा, शुद्ध, पवित्र हुँदा शरीरलाई सफा राख्नु भौतिक तथा आध्यात्मिक ।।
दुवैकोणबाट अनिवार्य र उपयोगी,अपवित्रको कारणबाट मन तथा शरीरमा रोगका किटाण्ुा नवसुन् ।
शरीरको मयललाई समय अनुकुल पानीले नुहाए झै, मन मस्तिष्कमा रहेको सांसरिक मयल नासुन ।। १३
अध्यायानलाई द्धापर युगको उत्तर्राधको समयमा महाभारत नामले चिनारी नाटक मञ्चनमा ।
के श्री कृष्ण भगवान र अर्जुनको सम्वादरुपी श्रीमद् भागवत गिता अमृत पिउनु पर्छ जीवनमा । १४
सृष्टिमा चराचर (गति भएका र नभएका) तथा स्थावर, जंगम सबै महाभूतहरु ।
परा र अपरा प्रकृतिको अधिनमा रही,उनै परमेश्वरका कृपा भगवानले सृष्टिहरु ।।
सबै किसिमको काम परा र अपरा (चेतना र जड) प्रकृतिको जिम्मामा सुम्पिनु बरु ।
प्राणी तथा वनस्पतिका विषयमा जे गर्छ जे हुन्छ सबै प्रकृतिमा आधारित हो अरु ।। १
मानिसको लागि भगवानले आफ्नो तर्फबाट फलानोले दुःख पायो कठै विचरा !
भनि उसको प्रारब्धको कर्म,कमाई बाहेक अन्य केही थपि दिनु हुँदैन,धर्म सारा ।।
तव मानिसको भौतिक सहयोग कर्मको आधारमा प्रकृतिमा निर्भर परि रहन्छ ।
भगावनबाट हैन,उ त केवल साक्षीको रुपमा टुलुटुलु हैसियत हेरिरहनु हुन्छ ।। २
मानिसहरु सबै पूर्व जन्ममा गरिएका फल,कर्मको फलको कमाई वर्तमान समयमा ।
कर्म प्रधान भएर भोगिरहेका छ,सबै चराचर जगतका स्थावर,जंगम समयको साथमा ।।
अन्तरालमा नाश भएर हराउँछन् ,परिवर्तनबाट नयाँ सृष्टिको संरचना तयार हुँदै छ ।
शरीरमा रहने कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय, मन,अहंकारले जीवात्मालाई सकाम कर्मफल बन्छ ।। ३
सबै माध्यमबाट कर्म बन्धनमा फसायर जन्म मरणको चक्रमा घुमाई रहन्छ ।
पार्थिव शरीरलाई निर्वाह गर्ने शिलशिलामा इन्द्रियले खोज्ने सुख सुविधा लिन्छ ।।
भोगादीको लागि संग्रह गरिने गाँस, बाँस, कपासको आपूर्ति,कला तथा विज्ञानले ।
ज्ञान,आविष्कार गरेका मानवीय उपयोगी यश, आराम,मनोरञ्जनका अवयवहरुले ।। ४
भौतिक सुख सुविधा,सामानहरुमा चञ्चलमन र इन्द्रियको प्रभाव पर्न जान्छ ।
व्यक्तिको पारिवारिक माया, मोह, र अल्पवृद्धिको कारणबाट नाशवान बनिन्छ ।।
शरीरलाईनै आत्मा सम्झिएर आफ्नो पार्थिक शरीरको लागि प्रर्याप्त हुने थियो ।
उही भन्ने लालसाको तृष्णारुपी अग्निको लागि भोगरुपी समिधा अर्पण गरीदियो ।। ५
अमेर,समयको फल स्वरुप शरीरमा जीवात्माले बास बसुञ्जेल उमेर ढल्दैजाँन्छ ।
बल,बर्कतले बुढेसकालमा इन्द्रिय सिथिल भएर ज्ञान, वैराग्य र भक्ति प्राप्त भैरहन्छ ।।
आत्मा साक्षत्कार नभएको समय सम्म डडेलो (दावालन)को तृष्णारुपी अग्निमा जल्छ ।
चञ्चल मन, मस्तिष्कलाई तडपी तडपी,शिथिल स्थूल र मन आत्माले दौडाई रहन्छ ।। ६
जीव उ,शरीरमा रहने इन्द्रियदेखि टाढा मन छ,मन देखि टाढा बुद्धिले बृति चाहन्छ ।
बुद्धि देखि टाढा आत्मा छ,आत्मा देखि टाढा परमात्मा भगवान छन् ,अब उही जाग्छ ।।
तसर्थ आत्माले बुद्धिलाई बुद्धिले मनलाई, मनले इन्द्रियलाई बसमा राख्न सक्नुपर्दछ ।
बुद्धिका अधिनमा इन्द्रिया,मन नभएको कारणबाट शरीरमा रहने आत्माले जगाउनु पर्छ ।। ७
जन्म जन्मान्तरमा शरीर रुपी कपडा बदलिनु बाध्य छ, र चौरासी लाख योनीमा ।
चक्रमा जीवात्मा घुमी ,मन र बुद्धिले आफ्नै शरीरमा सँगै बसेको ज्ञान लिनुमा ।।
अन्तरआत्मालाई चिनी,आत्मा साक्षत्कार हुनको लागि सन्त महात्माहरु सिकाउनु ।
संगत,सत शास्त्र आदिको अध्ययन, चिन्तन, मनन तथा खोज विना व्यक्तिमा हुनु ।। ८
रहेको बुद्धि मन्द भई शरीरमा लुकेर बसेका जीवन रुपी उर्जाको शक्तिलाई चिन ।
लिई प्रकाशमा नबदली,जीन्दगी अन्धकारमा भड्की दुखमा रहन्छ,त्याहा नहिड ।।
मन तथा बुद्धिलाई बसमा राखेर ज्ञान, वैराग्य, भक्तिको सद अभ्यासबाट बुझ जन ।
आत्मा साक्षात्कार भएपछि मात्र एक शरीरमा बस्ने जीवात्मालाई अर्काे भन्ने नठान ।। ९
शरीरमा बस्ने जीवात्माले आत्मा, अन्तर, आत्मा, भूतात्मा, प्रेतात्मा, देवात्मा ।
पितृआत्मा तथा जीवात्माको एक आपसमा चिनारी भै आफ्नो श्रोत केन्द्रतहमा ।।
परमात्मा भगवान प्रति जवाफदेहि भएर उनैको स्वरुपमा समर्पित हुनु छ ।
उनैले मोक्ष दिनु र चौरासी लाख योनीको जन्म मरणबाट जीवात्मा छुटनु पर्छ ।। १०
जीवले छुटकारा पाई,नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा रहँदा आफ्नो बंश साँच्छ ।
परम्परा अनुसारका आचरण, संत्सग तथा आस्तिक विषय वस्तुमा जिज्ञासाले बाँच्छ ।।
जगमा खोज, खनुसन्धान सतशास्त्रको अध्ययनले आदिबाट कर्मगरी बिषय भोग्छ ।
इन्द्रिय मनप्रति÷मन, बुद्धि प्रति । बुद्धि आत्मा प्रति÷आत्मा परमात्मा भगवान प्रति जाग्छ ।। ११
जीव समर्पित भएर आत्माको बसमा इन्द्रिय तथा मन, बद्धि समर्पित भैरहन्छ ।
साक्षत्कार भएपछि जीवात्मा (प्राणीमा रहने आत्मा) निराकार, निराधारमा जाग्छ ।।
सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा परमात्माको स्वरुपमा फर्कन्छ, यहिनै परिवर्तनको अन्त्य बन्छ ।
तब स्थिर मन,बुद्धि र अंहमा जकडिएको जीव लोभ,मेह वास्नामा जेलीएको हुन्छ ।। १२
सृष्टिका पिता बहाले जीवात्माको सृजना गरी परा र अपरा प्रकृतिको दिन्छन् ।
जिम्मामा छोडी दिएका,दुवै प्रकृतिको मिलन तथा भाले र पोथीको कृयाबन्छन् ।।
हो,सम्भोगबाट ज्ञानेन्द्रिय कर्म इन्द्रिय मन, बुद्धि अहंकार तथा आत्मा सहितले ।
जागी यहो खगोलिय पिण्ड (पृथ्वी) मा नाशवान शरीर लिएर जीवको जन्म हुन्छ ।। १३
जीव (प्राणी) मा आत्माको बास हुदा कारणबाट आत्मालाई जीवात्मा भनिएको कि ।
परमआत्मा ब्रहा बाट प्रकृतिमा र प्रकृतिबाट प्राणीमा प्रवेश गरी अन्त्यमा मिलिछ नी ।।
मानवको शरीरबाट ब्रहा मा नै फर्किएर मिल्नु नै जीवको जीवनको यात्रा अन्त्य भयो ।
कुरो त ज्ञान हो,सत्यको हो?प्रमाण उस्तै छ,जीव मानवको व्यवहार उस्तै त रह्यो ।। १४
परा प्रकृति परमात्मा भगवानको स्वरुप बनि,चराचर ब्रहाण्डलाई परिवर्तन बुझियो ।
गती र कर्मको आधारमा सृष्टि सञ्चालनकर्ता तथा रचयीता रजोगुणले युक्त भयो ।।
ब्रहाले अपरा प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको स्थुल शरीरमा जीवात्माको शरमा छ त्यो ।
जीव (प्राणीको) शरीरमा बास बस्ने नाशवान शरीरलाई छोटो छोटो समय बाच्ने भयो ।। १५
के? को? लागि जीवन्त राख्ने अमर तत्व आत्माको आफ्नै स्वरुपबाट सृजना छ ।
फैली अपराप्रकृतिमा सर्वव्यापक रुपमा कहाँ कुन रुप,गुणले कर्मफल छोड्दछ ।।
विद्यमान भौतिक जड वस्तुमा विद्युतीयतरङ्ग पठाए पछि निर्जिव वस्तु (पदार्थ) पनि ।
हुन्छ सजिव र प्राणी जगतमा जीवात्मा रुपी आत्मालाई नाशवान जड वस्तुमा छ नी ।। १६
आत्माशक्ति (विद्युतीय तरङ्ग) उर्जाशक्ति प्राणीका २ लिङ्ग मध्ये पुलिङ्गको वीर्यमा जान्छ ।
उही प्रवेश गराएर स्त्री लिङ्गको रजरुपी उर्वरा माटोको गर्भमा सुरक्षित रहिरहन्छ ।।
तब पछि जड प्रकृति (अपरा) को माध्यमबाट ५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रियहरुमा रही ।
मन वृद्धि अहंकार सहितको नाशवान शरीर जन्मी सोही हुन्छ,आत्मकेन्द्रनै शिराभई ।। १७
निजै शरीरमा साकार रुप गरेका भगवान श्री विष्णुमा रहने सबै किसिमका गुण ।
स्वभावहरु विराजमान रही,प्राणी र सृष्टिको शरीर नै भगवानको साकाररुप सगुण ।।
उनै भगवानले प्रयोगकर्ता, बनी शरीर साध्य कि साधन,यसैबाट साध्य पूरुषार्थ बन्दछ ।
जब जीवात्मा साविक जन्मको कपडा रुपी शरीरलाई परिवर्तनको माध्यमबाट फेरिन्छ ।। १८
शरिर बदलेर नयाँ योनीको गर्भमा पुनर्जन्म भई गर्भमा रहँदाको उ आमाको स्वभावमा ।
आहार, विहार कर्म र साविक जन्ममा उसबाट शरीरका इन्द्रिय तथा मन, बुद्धि, अहंकारमा ।।
हुने र गरिएका सकाम कर्मको आधारशीलाको नतिजाले नै वर्तमान जन्मको लागि शरीरका ।
बुद्धि, आयु र कर्मको किटान गरी अपरा प्रकृतिले आमाको योनीबाट हुन की जन्म गराएका ।। १९
जीवको पालन पोषणको काम अपरा प्रकृतिबाट चलिरहेको हुन्छ ।
बाबु, आमा त मानौ केवल कर्तव्य कर्मका निमित्त मात्र हुन्छन् ।।
वितेका प्रारब्धको र्कमको फलमानै वर्तमान समयको वंश, कुल छ ।
घर घरान, सुख, दुःख, आस्तिक, नास्तिक धनि, गरीव, रोगी उही छ ।। २०
हाय निरोगी, ठग, मुर्ख, हत्यारा, सज्जन, ज्ञानी, महात्मा, वैज्ञानिक पनि ।
कुनै विषयका ज्ञाता, प्रतिभाशाली तथा महान व्यक्तित्वको भोगाई छ नी ।।
हो यस विषयमा कसैले कसैलाई मूल्याङ्गन गरी वाङ्गा टिङ्गा प्रस्तुती गरे ।
गरी अमूल्य मानव चोलाको प्राप्ति समयलाई वरवाद गर्नु निन्दा हो अरे ।। २०
घृणरुपी डढेलोमा आफैलाई सल्काई,वर्तमान शरीर र आफू (आत्मा) लाई ।
रची प्यारो र पवित्र,मानिसलाई अन्य प्राणी (जीवात्मा) को मारेर शरीरलाई ।।
परमात्मा भगवान रुपी देवि देवताको नाउमा जीवात्मा ठानी रहेको शरीरलाई ।
हेय र द्धैषमा काट मार गरेर बलि चढाउन अधिकार र जीव हर्नु छैन तिमी भाई ।। २१ ।।
यी परमात्मा भगवानले जीवात्माको नाशवान शरीरको रगत मासु त खादै खादैनन् ।
बुझ एक जीवात्माले अर्काे जीवात्माको शरीरको अवयव मासु रगत पनि चाहदैनन् ।।
मासु र रगत खाने त एक जीवित शरीरलाई अर्काे जीवित शरीरले नाशवानले खाने ।
जो शरीर पालन पोाण गरी केही समय बलियो बनाउको लागि मात्र खाने हो,जाने ।। २२
परम्परालाई अज्ञान र तमोगुणले ज्ञानलाई ढाकीएको अवस्थादेखि चालु गरिएको छ ।
प्राणीको मृत्यु पछि जीवित अवस्थाको शरीर,स्वभावले मासु निमित्त बने खान हुन्छ ।।
मरेका शरीर, कसैको भोजन बनाए पनि नवनाए पनि नाश भई सढेर माटोनै बन्छ ।
पञ्च महाभूतमा नै विलाउने हुँदा खान,पाप दोष,जीवात्मा कर्म बन्धन किन बन्छ ।। २३
मुक्तिका लागि बाटो दिई,जीवित शरीरमा चेतना प्रकृति आत्माको बास रहि रहनाले ।
सो आत्मालाई घर रुपी शरीरमा बसे दिनु बसीरहन,शरीरलाई मारेर आत्मामा वस्नाले ।।
नधपाउनु,भरुलमा ठूलो अपराध हो ,जीवात्मा गर्भमा रहे पालन पोषण गर्ने काम गर्नु ।
सत्व गुण रुपी भगवान श्री विष्णुको पराप्रकृतिको रेखदेखमा अपराप्रकृतिमा गरिदिनु ।। २४
बुझि,तत् समयमा मृत्यु त कोही गर्भमा,जन्म भैसकेपछि ,जवानी अवस्थामा मर्नु पर्छ ।
कोहीले पूर्ण आयु भोग गर्नु, दुर्घटनमा पर्नुमा पूर्व प्रारब्ध अनुशारका कर्मका भोग हुन्छ ।।
आधार त जीवात्माले शरीर बदल्ने काम हो,सृष्टि संरचनामा परिवर्तन भई रहने छ ।
समय र सन्तुलन कायम राख्नको लागि जन्म गराइएका वस्ूतुलाई नाश,परिवर्तन बन्छ ।। २५
यीे काममा तमोगुण रुपी भगवान श्री शिवले, सृष्टि संहारक, विनाश कर्ता छन् भनिन्छ ।
मानिस,प्राणीको नाशवान शरीरलाई छोटो अवधिमा,प्राणमो जीवनीय शक्ति प्राप्य नै रहन्छ ।।
आत्मा नै परमात्मा भगवानको अंश बनी प्राणीको शरीरमा बास बसुञ्जेल परमधाम छैन ।
धाम पुग्न नसकेको समयसम्मा जीवात्मा हुन्छ,जीव (प्राणी) मर्छ जीवात्मा कजर अमर छ ।। २६
जीवमा रहने जीवात्मा, परमात्मा भगवान प्रति सधैं उत्तरदायी भएर भगवानमा नै समावेश छ ।
सधै एउटै स्वरुपमा बस्ने उसको स्वभाव त ब्रहाबाट उत्पन्न भएको जीवात्मा कालान्तर रहन्छ ।।
पछि परमात्मा भगवानमा समावेश हुने नै, जीवात्माले जन्म र मृत्युको चक्रबाट छुटकारा पाउछ ।
मोक्ष हुनु, बैकुण्ठधाम जानु ,पार्थिव शरीर मृत्यु हुँदा शरीरमा रहने अष्ट प्रकृति (पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि, आकाश, तथा मन, बुद्धि अहंकार)बन्छ ।। २७
यी तत्वहरु उनै उनै तत्वमा परिवर्तन भएर विलिन हुदै,जीवात्मा नाशवान शरीरबाट छुट्टिन्छ ।
शरीरमा रहने कर्म इन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय तथा मन बुद्धि अहंकारले जीवात्मालाई कर्म बन्धनमा पार्छ ।।
फसाएर जन्म, मरण, स्वर्ग, नरक पृथ्वी र विभिन्न गर्भका योनीमा एक यात्रीसरह भ्रमण गराउछ् ।
जीवात्मा निर्दाेष शक्तिले नाशवान शरीरले धन सम्पत्ति स्रग्रह गर्न लालसामा मनलाई डोहोराउछ ।। २८
सबै गरिएका सकाम कर्म बन्धनबाट दोषी भएर पुन –पुन कर्म बन्धनमा फसि लड्कीरहन्छन् ।
कर्मबन्धन दलदलमा,बाँधिएर ढापमा फसिरहन्छन,निश्काम कर्मको माध्यम बाट नै आत्मा रहन्छन् ।।
उही देह,आत्मा सबै कर्म बन्धन र मुक्तिका सकाम बुझि नश्वर शरिर जीव मोक्षमा टकमकाउछ ।
साक्षात्कार आत्मा भएर जीवात्मालाई परम धाम पुग्न लामो समय नपर्खी ब्यूझाई साक्षत्कार बन्छ ।। २९
आत्मासँग नाशवान शरीर, शरीरसँग कपडा, कपडासँग पं्राकृतिक वनस्पतिको पनि ।
गहिरो सम्बन्धले एक अर्काका पूरक बनि शरीर र प्राणलाई जोगाउन,जतन गर्दछनी ।।
बढी समयसम्म खपाउनको लागि अन्न, फलफूल, सागपात, चुस्ने चपाउने, पिउने, चाट्ने ।
चार किसिमका अन्न र वनस्पतिका वर्ग (समूह) खाद्दन्न हरु साथ साथै घाम पानी छेक्ने ।। ३०
ओत लाग्न, तातो चिसो, अवस्थाबाट बचाउन सकिने बस्ने ठाउँको र आवश्यकता सबै ।।
रही आत्माले कपडारुपी शरीर हजारौको संख्यमा अनन्त समयसम्म कर्म बदली रहे गौरबै ।।
बदल्दै शरीर च्यातिन्छ, फाट्दछ,शरीर मर्छ तर आत्मा मर्दैन,उ अजर अमर बनि अस्तित्व ।
शरीरमा बसुञ्जेल,बोल्न, हाँस्न, खेल्न हिँड्न,सक्रिय शारीरिक,मानसिक सबै कर्मबोध तत्व ।। ३१
कर्ममा शरीरले,सयौंको संख्यामा प्राकृतिक वनस्पतिबाट विज्ञानको प्रविधिले उत्पादन गरी ।
नाना रङ्गी विरङ्गी कपडाहरु इन्द्रिय तथा मनको वशंमा परेर इच्छा अनुसार बदली हरघरी ।।
जीवित अवस्था (आत्मा रहेसम्म) सम्ममा लगाई,कपडा र शरीरमा फरक दर्शाउदै रहन्छ ।
या कपडा चाडै फाट्दछ,छिटो नाश हुन्छ तर शरीर कपडाको भन्दा लामो समयपछि फाट्छ ।। ३२
यहि, नाशवान पञ्चमहाभूतको अस्तित्वमा निर्माण समयको अन्तरालमा विलिन हुदैं जान्छ ।
नाश भएर जाने र अन्न तथा वनस्पतिबाट पालन पोषणको शरीरलाई नाशवान शरीर बन्छ ।।
प्राकृत , त्रीगुणमय शरीर नामाकरण भई आत्माले आत्मालाई चिनेपछि ज्ञानको ढोका खुल्दछ ।
पथनै अस्थायी जीवनलाई ज्योर्तिमयको रुपमा देखी,आफूमा चेतना प्रकृतिको तरङ्गमा आफै छ ।। ३३
कठिन कर्मले निरन्तर अभ्यासमा रहँदा सफल भई शरीरको कपडा र आत्माको शरीरलाई चिन्छ ।
बुझी नश्वर शरिर,उही चेतनापुञ्ज र कर्मका हुने गुण दोष र सकाम हुदा ज्ञान शिप जगाउनु छ ।।
विश्लेषण गरी समयको अन्तरालमा देहबाट चेतना प्रकृति उडेर गएपछि शरीर पनि बुझ त के रहन्छ ।
कपडा सरह नै निर्जीव र निरर्थक वस्तु बनी मन वा आत्मा कहाँ छ, बुझि जगमा बताउने वायू बहन्छ ।। ३४
मानिस मरिसकेपछि ?
समिपका श्रीमती छोरा छोरी नाता घरपरिवारका आफन्तहरू देह त्याग पछि ।
मरेको व्यक्तिको गुण, अवगुण, रूप, रङ्ग, अनुहार कायालाई हेरी चिचाई बसि ।।
गुण सम्झेर रुन कराउने,दोष थोपरेर बहकाउने हडबडाउने शोकउही थाल्दछन् ।
ज्यू,हजुर,फूल अविर माला र सलामी बत्तिमा दाग बत्तिले माटोमा बिलाउछन् ।। १
यो निर्जीव शरीर (लाश) एकातर्फ÷मन, बुद्धि, अहंकार अर्काे तर्फ÷जीवात्मा हो ।
अर्काेतर्फ÷जीवित अवस्थामा उसले गरेका साकाम तथा निस्काम कर्मका फल भो ।।
पाप, पुण्य, एक घर व्यवहारिक सांसारिक विषयवस्तु अर्काे शरीरका नातामा ।
श्रीमती छोरा, छोरी, नाती, नातीना, पलाती, खलाती र अरु बेग्लै अवस्थामा ।। २
रही,जीवात्माले कपडा बदल्ने चोला अभ्यास गर्दा उक्त घर परिवारमा बेहाल ।
चिहिल विहील, विचल्ली बन्छ,वातावरण कोलाहलपूर्ण करुणामय छ,लौ समाल ।।
निर्जीव शरीर (लास) लाई वन्धुवर्ग छिमेकीले श्मशान घाटमा लगेर दाह संस्कारले ।।
बिधि,रीति, रिवाज जमीनमा गाड्नेगरी गिद्वलाई खुवाउने÷आगोमा डढाउने गरिन्छ । ३
शरीरमा पहिला रहने जड प्रकृति मन, बुद्धि, अहंकार आकाश महाभूतको बाँस कहाँ ।
वायुमण्डलमा नै विलयी अन्य जड प्रकृति अर्थात पञ्चमहाभूत –आकाशमा की उहाँ ।।
जल, वायु, पथ्वी, अग्नि आ–आफ्नो महाभूतमा गएर मिली,आहार, निन्द्रा, भय मैथुनयी ।
सबै काम, कोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य÷अथ, स्नायु मण्डलसहितको ज्ञानेन्द्रिय तथापी ।। ४
अहो मेरो र म नासी,बल प्रणय,माया मोह नासी हर्छ को,जान्छ कुन निवास ताक्दछन् ।
कर्मइन्द्रिय सबै लाससँगै निदाई,जुम्रा, उपियाहरु लासलाई छोडेर बाहिर भाग्नछन् ।।
संगका बशिभूत आश,संग्रह र विग्रहकहाँ लुक्यो कलिबशमा परि उम्को कुन जीव यो छ ।
शरीरको जीवात्मा (आत्मा) कृया कर्म नसकी दिन,पे्रतात्मा भई,घरमा ति घुमि नै रहन्छ ।। ५
हाय शरीर छदाँ श्रीमती, छोरा,बन्धु वर्गबाट १३ दिन भित्रको कृया नाम सिद्धि कर्म गरिसके ।
पछि भनी प्रेतात्माले शुक्ष्म शरीर धारण गरी उसैको पूर्व शरीरले जीवित अवस्था मृत बके ।।
भए गरेका शुभ, अशुभ कर्मको फलको पोको (बाटो खर्च) बोकेर वैदिक न्यालयका दूत जुन ।
डरलाग्दा सिपाही (यमदुत) का रोहवरमा नरक र स्वर्ग लोकको क्षणिक यात्रामा अगाडी रहुन ।। ६
त्यागी आफ्ना पूर्व शरीरका, नाताका बंशजका जीवात्मा रहने ठाउँमा शुक्ष्म शरीर धारीले ।
आत्मा भेटी त्यो ठाउँमा,पितृ आत्मा नरकलोक र स्वर्गलोकमा दुःख कष्टादी र भोग योगले ।।
ऐश्वर्यको समय विताई पुन पूर्व साविक जन्ममा गरिएका कर्मका सञ्चित फल (प्रारब्ध)को ।
जुन आधारमा पृथ्वीका धनि, गरीव, उच्च तथा निच जाति जे जस्तोमा जन्म लिनु पर्ने भो ।।७
सच छ, मानिसकै योनीका गर्भमा पितृ आत्मा लिई जन्म छ,मर्छ, स्वर्ग, नरक पृथ्वीमा भड्किन्छ ।
विधि,रितनै जीवात्मा परमात्मा भगवानसँग एकाकार रही,उ जन्म र मरण भइ नै रहनेछ ।
नित्य जीवात्मा परमात्मा परमेश्वरसँग मिलन,वियोग हुने साधन मानिसकै शरीरबाट हो र ।
के जीवजन्तु किट पतङ्ग आदिका शरीरबाट मानिसको दुर्लभ शरीरको जीवात्मा परमधाम छ र ।। ८
बिज्ञान पुग्न सके भला,न पुन ८४ लाख योनीे चक्रमा,मानिसको शरीर र कर्मका जीवात्मा ।
कर्म बन्धनमा बाधि,पशुको जीवात्मा कर्म बन्धनमा नबाधिनु,जीवात्माले छुट्नु छिटो शरीरमा ।।
के कुन मात्र वदलीन्छ, कि जीवात्माले परमगतीपाउनु नै मानव शरीरबाट नै हो र छ संम्भव ।
मित्थक र ज्ञान कुन छ प्रविधी कस्ले चाल्छ,शस्त्र सास्त्र वा साधना कुन बुझि गरु हामी गौरव ।। ९
छैन,मानिस म¥यो कुनै कारणवस,कि कर्म हुन सकेन,अब त्यो शरीरमा रहने जीवात्मा कहाँ बस्छ ।
कुन शुक्ष्म शरीर धारण गरी, नरक तथा स्वर्ग लोकको दुःख सुखदीको अनुभव वा पुनर्जन्म पाउछ ।।
किन,त्यो जीवात्मा वायु मण्डलमा नै पिशाच प्रेतात्मा भएर अनन्त समयसम्म भड्की सधै रहन्छ ।
कुन पिशाचले जीवित मानिसलाई तर्साई,विभिध हानी कामहरु गरेर मानिसलाई चिन्तित बनाउँदछ ।।१०
पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?
मानिसको शरीरबाट नै शरीरमा रहने जीवात्मा (आत्मा) लाई परमात्मा परमेशवरसँग ।
समावेश गर्न सकिने भएबाट आगामी जन्ममा उक्त जीवात्मालाई कुन हैसियतको रंग ।।
शरीरमा प्रवेश गराउने हो,मोक्ष गराउने भन्ने विषयमा वर्तमान शरीरका मन, बुद्धि, अहंकार ।
फल बुद्धिमानले फलित कर्मको आधारमा जहा जुन योनीको गर्भमा प्रवेश गर्न चाह अपार ।। १
ईच्छा प्रवेशले वर्तमान समयका कर्म नै पुनर्जन्म, परमधाम कारक तत्व हुन आउँछ ।
साविक कर्मको फल अनुसार जीवात्मा बाधिने कर्म बन्धनमा रहने हुँदा व्यक्ति आफैछ ।।
भविष्यमा के भएर कसरी रहनेमा रोजेर आफुसँग बस्ने जीवात्मा अवस्थामा राख्न सकिन्छ ।
जीवनका चार पुरुषार्थ, धर्म, अर्थ, काम, मोक्षका कर्तव्य कर्ममा क्रियाशील अनुसार रहन्छ ।। २
विषयवस्तुका,आध्यात्मिक चिन्तन,निश्काम कर्म,योगीको अभ्यास,मनलाई परमात्मा जोडी ।
ईशको स्वरुपमा एकाकार हुनको लागि नाशवान शरीरको अन्तिम समय भगवानमा मोडी ।।
कल्पन,गाथा,भजन गाउनु हरिकृर्तन गर्नु नै परमधाम जाने सुगम मार्ग,लोभ मोह बास्ना छोडीे ।
सांसारिक विषयवस्तुका सकामी कर्ममा रमाएर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको अभिलासा प्राप्त गरी ।। ३
मनलगाई मानवीय व्यवहार गर्दै, ईश्वरीय सत्ताका भिन्न देवि देवताहरुको पूजा आराधनामा ।
मनगर्दै जानुमा विद्या र धनले सम्पन्न भएको वंश परिवारमा जीवात्माले जन्म लिन्छ जीवमा ।।
गुण शरीरले भौतिक ऐश्वर्य भोगले,पुनर्जन्म वारम्बार भइ,रमाइलो अवसर पनि वित्छ क्षणमा ।
आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्तर्गत आधारभूत संरचनाका विषय वासना रुपी कामले लीप्तमा ।। ४
क्रोध, लोभ, मोह, मद मात्सर्य प्रीय ठानी आत्मालाइ ईश्वर नै शरीर हो भनि शरीरको मोह ।
सधै आफू र आफ्नाको लागि सत्कर्म अथवा दुस्कर्म जस्तो सामु आई उसैमा रमाउदाको जोहो ।।
अरुलाई ठगेर, खोसेर, चित्त दुखाएर बलत तरिकाबाट भएपनि धनसम्पत्ति, आर्जन गरी सुख भो ।
सुविधा ऐश्वर्यको भोग गर्ने व्यक्तिको जीवात्मा त कर्म बन्धनले निच योनीका गर्भमा प्रवेश जो ।। ५
बिर्सि सतसङ्गको नाउँ नै नभएको दुराचारी, गरीव तथा महत्वकाक्षीहिन, पाखन्डि व्यक्तिहरुका ।
घर परिवारमा जीवात्माको जन्म छ,जीवात्माले बारम्बार नाजुक अवस्थाको घर परिवार जन्मका ।।
मरणको जन्म लिन्छ,,यो निजै कर्मको फल (प्रारम्भ) ले प्रोत्साहीत गरिएको कर्म,यहलौकिक शरीर छ ।
उही पालन पोषण तथा रक्षा गर्ने र सकभर प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको शरीरमा रहने भगवान भज्छ ।। ६
जीवात्मा (आत्मा) लाई परमधाम त असल कर्म गरेर कर्म कै संस्कारबाट असल, धनी, दानी भनियो ।
धर्मात्मा,कूल घरानका जीवात्मालाई जन्म लिने काम उपयोगी रही,यो सबै काम वर्तमान शरीर रह्यो ।।
जीवका मन, बुद्धि, चित्त तथा अहंकारबाट नै सार्थक हुने,मरेपछि भगवानले कहाँ पु¥याउनु हुन्छ ?
स्वर्ग, नरक, बैकुण्ठ भन्ने होइन, शरीर जीवित हुदा जीवात्मालाई पठाउने कर्ममा नै कल्याण हुनेछ ।। ७
प्रकृतिका सत्य, रज, तम मानिस यी तीनै गुणमा आधारित प्रकृति स्वभाव अनुसार बाध्य,कर्ममा छ ।
मन, बुद्धि, अहंकार तत्वमा स्वभावको हैकम जमाउने हुँदा व्यक्तिमा सात्यिक गुणको प्रवेश भएको हुन्छ ।।
ज्ञान आध्यात्मिक,विज्ञानको विषयमा चिन्तन, मनन, परोपकार सम्बन्धी कार्यहरु र अरु प्राणीमा जस्तै ।
हेर्ने दृष्टिकोण, समभाव, समदर्शीमा आधारित छ, तत्व ज्ञान प्राप्त गर्ने खोजीमा व्यक्तिमा पनि उस्तै ।। ८
जब मानिसमा रजो गुणको प्रवेश भएमा उद्योग, व्यवसाय, विभिन्न किसिमका आय मूलक कामले ।
दत्तचित्त,एकाग्र कार्यक्रम,लगनशिलता,बुझि शिप र सृजनशील कार्यको योजनामा काम बनाउने ।।
तमोगुण को प्रवेश भएमा ठगीमा आधारित निचकर्म तथा खराब आचरणको संगत, लडाइ, झगडामा ।
काटमार विनाशमय लिलाहरुले प्रोत्साहित,भई निन्दा तिरस्कार, गाली अपमान र प्रकृति अकल्याणमा ।। ९
यही शरीरमा आत्माको बासस्थानहुदा मन्दिर हो,गर पालन पोषण बाचेर जीवन चलाउ ।
निर्वाह यथेष्ट प्रकृतिले व्यवस्था मिलाएको छ, नाशवान शरीर प्रकृतिमा जगाऊ ।।
प्राप्य कृषिजन्य वनस्पति तथा अन्नले जीवात्माको मन्दिरको प्राण बचाँई लक्ष्मी बोलाउ ।
अन्न नै लक्ष्मी हो,बसि रहेर अल्छी बनेर लक्ष्मी प्राप्तीमा जाग कर्मले श्रम फहराउ ।। १०
श्रम शारीरिक तथा वौद्धिक वर्गमो समय र शरीरको अवस्था अनुसार जगाउन सकिन्छ ।
रजोगुण प्रधान भएका ब्रहाले प्राणीलाई कर्म प्रधान बनाएर श्रृष्टीको श्री गणेश गर्नसिकाउछ ।।
संसार गतिशील र परिवर्तनशील छ, कर्म विना गति र गति विना परिवर्तन सम्भव हुदैन ।
मानिसले जीवात्माकोे घर रुपी नाशवान शरीरलाई,जीवन्त राखी गाँस, बाँस, कपासक पाईदैन ।। ११
अन्य मानिस तथा जीवजन्तुको हिंसा र कसैको चित्त (मन) दुख्ने कर्म बाहेक अन्य नमार ।
शारीरिक, बौद्धिक, मानसिक, जुनसुकै जस्तोसुकै कर्महरु पनि आफ्नो शरीरको अवस्थासार ।।
समयानुकुल आफूसँग भएको शीप तथा ज्ञान, विज्ञानको आधारमा जो सामु आईपर्छ श्रम गर ।
त्यसलाई शिरोधार्य गरी कर्तव्य पथमा अगाडि बढ्ी कर्तव्य कर्म शरीरको पालन पोषण हरघर ।। १२
रक्षाको लागि लक्ष्मी रुपी अन्नको संग्रहको साथ साथै शरीरमा बसेको जीवात्मा जिलाई ।
परमात्मा भगवानमा समाविष्ट गर्नको लागि योगाभ्यासको माध्यमबाट परम पितामा भाई ।।
परमात्मा परमेश्वरप्रति समर्पित भएर बाच्नु नै प्रमुख कर्ममा जीवनको सारतत्व अडेको छ ।
केही छैन र हुदैन कुविचार।खालि हातमा सन्तान वंश अहित छ,जाग तिमि कहा कसरी बाच्नु छ ।। १३
जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)
सृष्टि,अपरा (जड प्रकृति) आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, तथा मन, बुद्धि अहंकार यी ।
सुझि जसलाई अष्ट प्रकृतिका समिश्रण तथा समिकरणबाट प्राणीको हाड, छाला, मासु बनी ।।
उही रांै, रगत, शरीरमा रहने विभिन्न किसिमका तरल पदार्थ तथा शारीरिक यन्त्रहरुको संगम ।
यही निर्माण जड प्रकृतिको वा पूर्व जन्मको ज्ञान,तप र भोगाईको दण्डले हो की छ अरु माध्यम ।। १
परा (चेतना प्रकृति) ब्रहाण्ड संञ्चालनकर्ता जसलाई सर्वव्यापक, सर्वद«ष्टा, निराकार पनि भनियो ।
निराधार, सर्वज्ञ आदि नाउँबाट बोलीने प्राणीको चर्मचक्षुबाट देख्न अनुभव गर्न नसकिने अदृश्य त्यो ।।
कुन दैवि शक्तिबाट निस्कने प्रकाशपुञ्जको तरङ्ग जसको स्पर्श प्राप्त भएपछि जड प्रकृतिले गती लिने ।
पं्राणीमा वायुको संचार गर्ने, प्राणशक्ति, जीवनिय शक्ति जसलाई आत्माको नाउँबाट बोलिन्छ, बक दिने ।। २
चेतना प्रकृति ब्रहाण्डमा व्याप्त छ र सृष्टि संरचनाको विज नै चेतना प्रकृति हो ,जुन पुरुष पनि ।
पुकारी जपिन्छ,अपरा प्रकृतिबाट निर्माण भएको प्राणी तथा वनस्पतिको सार तत्व वीर्यमा जीवन छ नी ।।
चेतना प्रकृतिको तरङ्ग (प्राणी शक्ति–आत्मा) प्रवेश भएपछि प्राणी जगतमा भाले र पोथी, जनाईन्छ ।
वनस्पति जगतमा वायु र पराग सेचनको अनुकुल मिलनको माध्यमबाट गर्भमा हुने अनुकुल रहन्छ ।। ३
उही जलवायुमा विजाङ्कुर अर्थात प्राणी र वनस्पतिको जन्म तथा उत्पत्ति हुनु स्वाभिक बन्छ ।
जन्ममरणको प्रक्रियामा बाँच्ने अवधि, प्रकृतिको गुण, प्राणीको स्वभाव शरीर निर्माण वीजमा छ ।।
समय र समागममा गर्भमा प्राप्त हुने पोषक तत्व तथा मांशपेशीको आधारमा लामो,छोटो आयु छ ।
बाच्ने निर्धारण हुन्छ, तोकिएको समय सिमामा देहत्याग गर्नु अनिवार्य मृत्युको कारण सत्य रहन्छ ।। ४
जुनसुकै प्राणी आहार, निन्द्र, भए, मैथूनको कर्म बन्धनमा बाधिन्छ र सोही कर्म चल्छ ।
काम बन्धनलाई विवेकशील बुद्धिले सहि मार्गमा उपयोग गरी छिटो अथवा ढिलो बन्दछ ।।
समयको अन्तरालमा साविक अवस्थामा प्राण शक्ति (आत्मा) जहाँबाट निस्किएर स्थुलमा छ ।
पार्थिव शरीर, तथा सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश गरेर विभिन्न किसिमका योनीहरुमा जन्म लिँदै छ ।। ५
वीज एक यात्री बटुवाको रुपमा विभिन्न गर्भहरुमा भ्रमण गर्दै बुद्धी, ज्ञान, वैराग्य चाल्दै ।
किन र को माध्यमबाट साविकको मूल घरमा फर्कने अवस्थाको समय सम्म यात्रा थाल्दै ।।
जीवात्माले जीवन यात्रामा छोटो समयमा जन्म मरण भै नाशवान शरीर परिवर्तन हुन्छ ।
यो धुरा र चक्र निर्माण भएको जीवित अवस्था नै प्राणीको जीवन बनी सकल संभव छ ।। ६
जीवनको अवस्था
नाशवान शरीरः—
पार्थिव,स्थूल,त्रिगुणमय शरीरले साविक जन्म जन्मान्तरमा शरीरबाट चल्छ ।
कर्मबन्धनका शुभाशूभ फल अनुसार पूर्व संञ्चित संस्कार (प्रारब्ध) को नतिजा हुन्छ ।।
भोगको फल पृथ्वीमा जीवित अवस्थामानै जीवन यापन छ अवधि शरीर र वीर्यसंग ।
सबै नाता, कुटुम्बहरु, परिधिमा रहेर देह विर्सजन गरिन्छ उ नाशवान शरीर मर्दछ ।। १
विना शरीरः—
पार्थिव शरीरमा रहने चेतना प्रकृति उडेर वायूमण्डलमा छ,मृत उ ।
शरीरलाई उसैका नाता, कुटुम्ब, दाजूभाई रुपी समाजले मृत लाश हु ।।
श्मशान घाटमा लगेर आ–आफ्नो संस्कार अनुसार लासलाई खाक छ ।
जमिनमा गाड्ने, आगोमा डढाउने, काटेर टुक्रा–टुक्रा बनाई गिद्दलाई दिन्छ ।। १
जब संस्कार गरी सकिया,सनातन वेदको आधारमा काजक्रिया भएन ।
काजक्रिया हुँदा हुँदै पूर्व समाप्ति हुन नसकेको समयसम्म काम रहेन ।।
पार्थिव शरीरमा रहने जीवात्मा, शरीर नाश भएपछि क्रियाकर्म सक्नुपर्छ ।
कर्मक्रियादी नभएको दिनसम्मको उ के कामका लागि भनिने प्रेतात्मा बन्छ ।। २
काजक्रिया सम्पन्नले वैद्धिक विधान अनुसार अब सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश हुनुपर्छ ।
क्रिया नभएको समयसम्मको अवस्था विना शरीरकोे प्रेतात्मा,अन्तरिक्ष (वायुमण्डल)मा डुल्छ ।।
विचरण भई।हावाको रुपमा प्राणी त शंका डरलाई तर्साउँछ दुःख सधै दिन्छ ।
प्रेतात्माले सुक्ष्म शरीर र स्थलु शरीरमा प्रवेश गरी कुल,वंश र सन्तान सताउछ ।। ३
उ त शरीर निर्माण नभएपछि पूर्वजन्मका कमाईहरुको फल पनि के भोग्छ ।
स्वर्ग नरक वा पृथ्वीमा बसी फलको भोग गर्ने अधिकार प्रेतात्मालाई कहाँ छ ।। ४
शूक्ष्म शरीर –
पार्थिव शरीर नाशभएर वैदिक विधानबाट काज कृया समाप्त जब हुन्छ ।
५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रिय एकमन र जीवात्मा सहितको शुक्ष्म शरीर छ ।।
व्यक्ति (आत्मा) लाई पूर्व जन्ममा गरिएका सकाम तथा निस्काम कर्म हुन्छ ।
वन्धनको फल भोग गर्नको लागि नरक र स्वर्गलोक तर्फ स्वतह हुन्छ (लगिन्छ) ।।५
सो स्थानमा शुक्ष्म शरीर धारीको रुपमा तोकिएको समय सम्म बस्छ ।
पाप पुण्यका फल भोग गरी सकेपछि पुनः वितेका कर्म सस्कार (प्रारव्ध) रहन्छ ।।
फल भोग गर्न उत्तम तथा निच योनिहरुमा नाशवान शरीरको चौंरासी पर्छ ।
लाख जुनी अन्गर्ततका गर्भमा पृथ्वीमा सुक्ष्म आत्मालाई भड्की पठाइन्छ ।। ६
यसरी स्थुल शरीरमा इन्द्रिय, मन बुद्धिको कर्म बन्धनमा अनुबन्धित छ ।
आत्मारुपी जीवात्माले जीवन चक्रमा तीन चरण पार गरी भ्रमणमा पर्छ ।।
जीवात्मलाई भू—मण्डल, अन्तरिक्ष तथा स्वर्ग र नरकलोकहरुमा डुल्छ ।
यात्रा,आवात जावत गराउने शक्ति प्रारब्ध कर्म र वर्तमान समयनै बन्छ ।। ७
बुझ ल समय बलवान छ र भू —मण्डलको प्रकृति अनुसारको चल्दछ ।
लय,प्रलयमा सबै कान्ति क्षय र नाशभौतिक सृष्टि समयमा आधारित छ ।।८
आत्मा
देखिने समस्थ ब्रहाण्डमा सर्वव्यापक रुपको चेतन शक्तिलाई आत्मा भनिन्छ ।
सृष्टिको प्रक्रियामा यसका साकार रुप अनेकमा यो निराकारमा नै रहि रहन्छ ।।
निराकारबाट साकार, साकारबाट निराकारमा फेरिनु हुनु आत्माको विशेषता हो ।।
साकार सृष्टिमा आत्मालाई जीवात्मा, पितृआत्मा, देवात्मा, पे्रतात्मा, भूतात्मा भयो ।। १
परमात्मा आदि विभिन्न नाउँबाट सम्बोधन गरि,आत्मा सृष्टिको समयमा (वर्तमान समय) ।
बनि साकार अवस्थामा र सृष्टिको विनास पछि निराकार अवस्थामा कला र प्रलयमा ।। २
आत्माबाट उत्पत्ति
जुन चेतना प्रकृतिबाट निस्किएको ज्योर्तिमय तरङ्ग नै आत्मा जाग्ने भयो ।
यो सर्वव्याक, सर्वदृष्टा, निराकार, निराधार तथा आगोले डडाउन नसक्ने हो ।।
हावाले सुकाउन, पानीले गलाउन, हतियारले काट्न नसक्ने आत्मा रहि रहयो ।
तब जीवात्माका साश्वत विशेषताहरु,चेतना प्रकृतिको अदृष्य रुपमा रहेका ।। १
संस्मरणमा भगवान परमेश्वरको आरधना गरि सारकार रुप सृष्टि चलेको ।
संरचनाका मालिक रजोगुण युक्त भएका चर्तुमूख श्री ब्रहाजीमा रहेको ।।
सृष्टि पालनकर्ता सत्वगुण रुपी भगवान श्री विष्णु र सृष्टि संहारकर्ता यी ।
तमोगुणरुपी भगवान श्री महेश्वर तथा उनीहरुकै गुणबाट उत्पन्न भए ती ।।२
सबै योगमाया रुपी शक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी र महाकाली पनि ।
असख्यं देवी भगवतीहरु नारी रत्न, परा,अपरा प्रकृतिको अधिनमा छ नी ।।
प्राणी तथा वनस्पतिमा जड प्रकृति र चेतना प्रकृतिको समिश्रणबाट बनी ।
जीव गतिशील छ,प्राणीको शरीरमा रहेको जीवात्मा, निराकार रुप होनी ।। ३
आत्माशक्ति प्रति उत्तरदायी जवाफ देही हुँदा प्राणीले भगवान मान्छ ।
निराका परमेश्वरको साकार अथवा निराकार रुप सम्झि भजन गर्दछ ।।
समावेश वा एकाकारको अवस्थामा (निराकार) समावेश हुन उ सक्दैन ।
भई संलग्न,प्रयासमा जन्म जन्मान्तरसम्म क्रमजारी रहने छ,तर पाउन्न ।।
प्राणीले जीवित अवस्थामा गरिने आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनादीले व्याप्त ।
ती कर्महरु लाई जीवात्माले साक्षीको रुपमा हेरी रहने र शरीरमा लिप्त ।।
आत्मा (जीवात्मा) अलग भई सकेपछि अगाडिका पार्थिव शरीरमा के छ ।
जीवनमा गरिएका कर्महरु ले बर्तमान समयको भाग्य निर्धारण कसरी हुन्छ ।। ४
कुन सहयोग गरिदिने,कारणले पूर्व सञ्चित सस्कार रुपि कर्म बन्धनमा छ ।
जीवात्मा (आत्मा¬¬) बाँधिएर नै बसी रहने र शूभाशूभ कर्मको फलभोग मिल्छ ।।
किन जीवात्मा धारीशरीर माध्यमबनि साक्षीको रुपमा रहेको होला आत्माको ।
अब भड्की कस्तो सक्रियतामा जीवात्माले फल भोग र्गछ बुझ प्राण र प्राणीको ।। ५
अनुमान पार्थिव शरीरले निर्वाह गर्ने, कर्म हरुको माध्यमबाट जीवात्माका प्रमाण ।
बसेको साबिकको घर (स्वरुप) मा फर्कन को लागी पूर्व संञ्चित हुदैन के अनुमान ।।
वर्तमान समयमा शरीर बाट गरिने कर्महरुको सम्पूर्ण जवाफदेही मन नै किन हो ।
नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा जीवात्मा साक्षीको रुपमा रहन्छ यही आधार भयो ।। ६
बुझ जीवात्माले कुनै पनि किसिमको कर्म गर्दैन,कर्महरु कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय चाल्छ ।
मन, बुद्धि, अंहकार चित्त तथा सत्व, रज, तम गुणका एकआपसमा मिलि हुने कर्म छ ।।
अन्तरसम्बन्धकोे प्रभावबाट समयको गति अनुकुलमा जीवात्म प्रमाण साक्षि भइरहन्छ ।
सबै कर्महरुलाई केवल टुलुटुलु ऊही कर्म गर्ने, गराइदिने, गरिदिने वाला पनि किन बन्छ ।। ७
हो,प्रारब्ध कर्मलाई थपघट गरिदिन्न र पार्थिव शरीरले गरिदिएको कर्म बन्धनमा उ छ ।
जीवात्मा बाँधिएको छ,सोही कारणबाट प्रारब्ध कर्मको फल भोग गर्नको लागि पर्नुपर्छ ।।
जन्म र मरणको प्रकृया मार्फत क्रमशः शरीर परिर्वतन गरि अन्तस्करणले अन्तरभाव दिन्छ ।
यो कर्म गर्न हुन्छ, यो कर्म गर्न हुँदैनभनि खबरदारी गर्दा गर्दै पनि इन्दि«यले अरुमा जगाउछ ।। ८
मन बुद्धीको प्रभावले साक्षी रुपी जीवात्मालाई नराम्रा कर्महरुमा फसाँउछ ।
फलस्वरुप जीवात्माले जन्म जन्मान्तर सम्म क्रमशः शरीर बदल्दै भोग गर्छ ।।
जीवात्मा स्थूल शरीरमा रहेका इन्दि«य तथा मन बुद्धी अंहकारका बसमा पर्छ ।
चौरासी योनीका विभिन्न योनीहरुमा जन्म लिएर जन्ममरणको घुमाउरो बन्दछ ।। ९
भोग चक्रमा भौतारिई,ज्ञान, बुद्धि, विवेक र अनुभवको माध्यमबाट रुप नियाल्छ ।
आफ्नो स्वरुपको आभास नाशवान शरीरलाई प्राप्त भएपछि भगवान खोजीमा पर्छ ।।
तब आफ्नै स्वरुपको खोजी गर्दा गर्दै ज्ञान र वैराग्याबाट भक्तिरुपी समाधी जगाउछ ।
अमर आत्मामा सर्मपित गरेपछि जीवात्मा चेतना प्रकृतिको स्वरुपमा प्रवेश गर्दछ ।। १०
सुझ बुझले सोही अवस्थानै जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बनि आत्मा जान्ने हो ।
यहिबाट जीव (मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को जीवन यात्रा नै समाप्त हुने भो ।।
अब मुझि र चेतनाले शरीरमा जन्म लिनु र मर्नुको अवस्था नै मेटि सफल बन्छ ।
प्रमाण प्रमेय त छैन,बुझाई लेखेको छु,स्वजन बिद्धत्तका अनुसन्धान बन्न पनि सक्छ ।। ११
जीवनको उपयोगिता
मानिसले पृथ्वीको जुनसुकै भागमा बसोबास गर्दै आएता पनि पृथ्वीको उपज ।
धरातल र जलवायु अनुसार उत्पादन भएका वनस्पति जन्य र प्राणी छ सुझबुझ ।।
खाध्य पदार्थ को परिकारबाट नाशवान शरीरको पालन पोषण गरी जीवन चलाउछ ।
गुजराको निर्वाहा जीवित समय सम्म गरि समाज,वंश,सन्तानले उ खुसि रहन्छ ।। १
मानिस,पशुपंक्षीमा, किट, पतङ्ग र प्राणी जगत, आहारा, निन्द्रा भय, मैथून कर्म ।
उही एउटै धरातलमा बाँचि,संरचना एकै,सबैको जीवात्मा एउटै साझा छ के मर्म ।।
फरक तत्व त मानसिक उर्जा र सङ्कल्पको,बुद्धि तथा विवेकको,ज्ञान र विज्ञान हो ।
चेतन,मोक्ष मार्ग को खोजी गरी आफ्नै पुराना घरमा गएर बस्नु,मानिसनै ईश्वर भयो ।। २
फरक विषय वस्तुमा आधारित,अन्य र कर्म व्यवहारमा अमुल्य मानव चोला रह्यो ।
सर्मपण गरी समय र श्रम बिना बाँच्नु एक निकृष्ट, अति तुच्छ जीवन विताउनु हो ।
आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्र्तगत पशुको जीवनमा र मानिसमा केही फरक हुदैन ।
ह्ृदयमा दया,मनमा डर, आँखामा लाजमा बाँचे त्यस्ता व्याक्तिहरुको जन्म व्यर्थ छैन ।। ३
भौतिक स्वरुपमा मात्र फरक,चराचर जगत चेतना प्रकृति र जड प्रकृतिबाट भरिएकोछ ।
न,यहाँ कुनै प्राणी तथा वनस्पतिको बिज (बिउ) कसै बाट उमारिदिन आवश्यक रहेनछ ।।
उर्मान खोजेर उम्रदैन,किन?पृथ्वीको धरातलीय बनोट, हावापानी, तातो, चिसोले भूगर्भ छ ।
माटो,भू—मण्डलका हरेक कुना कुनामा प्राणी र वनस्पतिको विजारोपण प्रकृतिबाट नै हुन्छ ।। ४
समयसारिणीमा उम्रदै नाश हुदैँ गई,यो सृष्टिको निरन्तरता,हित परायको क्रम रह्यो ।
क्रममा प्राणी अण्डजा, जरायूजा र स्वेदजा प्रणालीमा उत्पति भइ नाशवान शरीर छ यो ।।
पालन पोषणका लागि आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनका आधारभूत स्तम्भमा कृयाशिल हुँदा ।
दैनिक उपभोग्य खाद्य सामाग्री आपूर्ति गर्न प्रकृतिले नै उद्भिज्जा प्रणाली अन्र्तगत रहँदा ।। ५
वनस्पतिलाई पृथ्वीमा उमारेर तितो, टर्रो, गुलियो, अमिलो, पिरो र नुनिलो आदिका स्वाद ।
छ किसिमका रसमा फूल तथा फल र अन्न, साग सब्जी आदि लाई पूर्णतामा रस पराग ।।
उत्पादन गरी प्रकृति सँग रहेका सत्व, रज, तम गुण समेत यीनै रसमा संलग्न पूर्ण छ ।
प्राणीको पालन पोषण गरी क्षणीक जीवन उत्र्सग गराउनको प्रकृतिकै जिम्मा लगाएछ ।। ६
चेतना निवास प्रकृति स्वरुप,सोहि अवस्थामा जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बताइएको हो ।
जसबाट जीव(मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को शरिर जन्म,मरण यात्रा नै क्षय,समाप्त हुदै गयो । ७
जग जगत
जान चराचर जगतको प्रकृतिमा विउको भण्डार भरिपूर्ण हुन्छ ।
बुझ प्राणीको शरीरमा र वनस्पतिको बोट विरुवामा के के रहन्छ ।।
चेतना प्रकृति भरिभराउ भई साथमा बास बसुन्जेल प्राणीको भाले ।
संग पोथीको,वनस्पतिले वायु र परागसेचनको माध्यमले वंश फैलनाले ।। १
क्रम समय सहवासमा विस्तार,सन्तानको जन्माउने काम चलिरहनाले ।
क्षण भंङ्गुर जीवन सञ्चालन गर्नको लागि गाँस, बास, कपासमा बाच्नाले ।। २
प्राणीको गती नै रोकिन्छ,की सामाग्री अन्तर्गतको सात्यिक, राजसी, तामसीमा ।
खान, पिन र पालन पोषणबाट सक्षम बनाइएको क्षण भङ्गुर शरीरले लिप्तउसैमा ।।
समय,अवस्थाका निर्वाहा गर्ने काम क्रोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य उही जाग्दछ ।
विषयमा प्रभाव पार्ने प्रकृतिका सत्व, रज, तम, गुणबाट पर्ने प्रभाव यीनै माग्दछ ।। ३
शरीरको अङ्ग प्रत्याङ्गको स्वाभावको आधारमा क्षण भंगुर नाशवान शरीर त्यो ।
भौतिक तथा आध्यात्मिक सामाग्रीको संग्रहले पालन पोषण,यहभोग विलासको ।।
उही क्षण भंगुर शरीरको माध्यमबाट जीवात्मालाई परमात्मामा लय गराउ छ ।
जीवनका चार पूराषार्थ जसलाई धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको त्यागी अल्पदो रहेछ ।। ४
बुझ्न पुरुषार्थका आधार स्तम्भलाई विजमन्त्रको रुपमा अंङ्गिकार गर्नुृ ।
अनाहक कसैको चित्त (मन) नदुखाइकन मानवीय कर्म, व्यवहार नधर्नुृृ ।।
शिप,उद्योग व्यवसाय, धर्मका निती नियम अन्तर्गतमा रहेर साचोमा कर्म ।
सहि अर्थमा सक्दो भौतिकमा,आध्यात्मिक सम्पत्ति कमाउनु जम्मा हो धर्म ।। ५
प्राप्ति, जीवनलाई सार्थक बनाउने र प्राणीहरुको सहयोगमा लागि सधै ।
उद्योगधन्दा सञ्चालनले कमाईएको धनबाट विश्वका विपुल सुख सुविधै ।।
भोग गरी लोक समाजको लागि सेवामूलक कल्याणकारी काम गर्नै धन्दा ।
जगमा मोक्ष प्राप्ती,अधिकारी बनेर स्थूल शरीरलाई विर्सजन गर्नु मन्द ।। ६
यही मानवको कल्याण र जीवनलाई सदुपयोग गर्ने माध्यम बन्छ ।
जागी,यसैबाट जीवात्मा परमात्मा भगवानको खोजीमा लाग्नु छ ।।
जीवात्माका मूल बासस्थान नै परमात्मा बस्ने,जेय जन्म त हो ।
बुझि कारण मानिसहरुमा भिन्न किसिमका प्रकृतिका गुणको ।। ७
जीव स्वभाव अनुसार बाल्यकालदेखि अथवा प्रौढ समय सम्म ।
जीवनभर परमात्मा परमेश्वर भगवानको चिन्तन मनन ध्यानमा ।।
जप तप उपाशनाले शरीरमा रहने इन्द्रिय, मन, बुद्धिमा नै बस्ने ।
आत्माको अधिनस्थमा आवाज सुनी,जीवमा हुने जीवात्माले खोज्ने ।। ८
यो बाटो कुन छ,जवानी,शारीरिक बल, भौतिक धन सम्पत्ति कुन ।
मानसिक बल,उन्माद र छाडा भएका अवस्थामा परमपिता जागुन ।।
परमात्मा भगवानलाई निन्दा र तिरस्कार नगर,आपत विपत टर्छ ।
आई परेको र मर्ने अवस्था,डरमा मानिस जातको प्राणीलाई करै छ ।। ९
ब्रहाण्ड एउटै प्रकृति (परा र अपरा) को साझा फूलबारी बुझनु ।
एकमाली (ईश्वर) उनैको हेरचाह,रखवारी,सिंचाई गर्ने चौकीदार हुनु ।।
प्रकृतिको फुलबारीमा रहने सत्व, रज, तम, गुणका बोट विरुवा (प्राणी) ।
वनस्पतिको लागि भूत, भविष्य,वर्तमान समयानुसार गती, कर्मका कुरुवा ।। १०
परिवर्तनको शुत्रबाट मन,काम नगरेर पूराना बोट विरुवा (प्राणी वा वनस्पति)मा ।
छाटकाट (जन्म मृत्यु) बाट नष्ट गरी,नयाँ विउ (जन्म) तथा वेर्ना (जीवात्मा) सबमा ।।
अनुकुल व्याड निर्माण गरी सार्ने हुर्काउने (गर्भ) काम त्रिगुणमयी माली (ईश्वर) हुन ।
प्रकृति नाउँको हातबाट हुने र भइरहने कला र जीम्मा छ । माली (भगवान) बुझ्छ जुन ।। ११
महत्वकांक्षा तथा मनोरञ्जन एवं कर्तव्य कर्मको शिलशिलामा लाग्ग्छ को ।
भगवान (मालि) कै शरीरबाट उत्पति भएको विज पृथ्वीको भौगोलिक हुने भो ।।
वातावरणमा घुलमिल भएर नाशवान शरीरको मृत्युपछि मालिकै शरीरमा मिल्छ ।
प्रवेश गरी शुन्य अवस्थामा विलाउन नै जीवात्मा (विज) को मुख्य विशेषता हुन्छ । १२
१२.शक्ति
देखियो वर्तमान गतिशील ब्रहाण्ड शक्तिपुञ्जबाट सञ्चालित छ ।
चेतना र जड शक्तिका दुई पाटा र यी दुवैको समिकरणबाट चल्छ ।।
जीव सृष्टिको निरन्तरता कायमै बनि चेतनशक्ति सनातनीय बनेछ ।
ब्रम्ह्ाँको उत्पत्ति तथा विनाश आदि र अन्त्यको विषयमा वेद त बोल्छ ।।
तर पुराणहरु अनविज्ञ छ,प्रमाण नहुँदा सनातनीयनै भन्न को सक्छ? ।। १
बुझ्छु किन आत्मा र जीवात्मा शक्तिकै अंश बनि जीवात्मासित छ ।
हो,शक्तिबाट आत्मा र जीवात्माको उत्पत्तिमा परिवर्तन शक्ति हुन्छ ।।
शक्ति निराकार र आत्मा,जीवात्माहरुपनि निराकारमा नै बन्छ् ।
शक्ति फैलिदा जीव सृष्टि,उत्पत्ति र शक्ति खुम्चिदा सृष्टिको विनाश छ ।। २
समस्त ब्रहाण्डको मालिक नै शक्ति बनि सबै धर्म शास्त्रहरुले सुझाउछ ।
भाषामा ईश्वर, भगवान, परमात्मा, परमेश्वर, अल्ला भनी पुकार गर्दछन् ।। ३
जड शक्ति समय र पदार्थ रुपमा आधारित भएर ब्रहाण्डमा चल्दछ ।
पिण्ड सृष्टिको विनाश भई,शुन्य अन्तरिक्षमा यो शक्ति शुषुप्त रहन्छ ।
अन्तरिक्षको भण्डारमा विभिन्न किसिमका पदार्थहरुको उत्पत्ति हुन्छन् ।
कालन्तरपछि क्रमशः विनाश हुने प्रक्रिया निरन्तर दोहोरिदै चलि रहन्छ ।। ४
समय र पदार्थको क्रमको अन्तरालमा अन्तरिक्षमा द्यष्न द्यबलन देखि द्यष्न ऋचगलअज छ ।
द्यष्न ऋचगलअज देखि द्यष्न द्यबलन सम्मका क्उबअभ त्ष्mभ का घटनाक्रमका श्रृंखलामा छ ।।
समय अन्तर्गत दोहोरिदै रहन्छन् र जीव सृष्टिको आधार पञ्चमहाभूत नै भयो ।
पिण्डको भौगोलिक वातावरण अनुकुल र प्रतिकुलमा आधारित भएर चलिरहयो ।। ५
वनस्पति जगतका विभिन्न वंशका बोटविरुवाहरुमा रुप, रंग, स्वाद, गन्धको ।
नरम, कडा, विष, अमृत आदिको प्रभूत्व कायम हुदै ब्रम्हाण्ड स्थायी चलेको ।।
प्राणी जगतमा पञ्चमहाभूतमा प्रकृतिको गुण (सत्व, रज, तम) समावेश भई ।
गुणको मात्रा अनुसार प्राणीको स्वभाव,दोष लाभमा फरक किसिमको देखाई ।। ६
प्रकृति (पञ्चमहाभूत) र पुरुष (चेतनशक्ति) को तारतम्य छ जीवसृष्टि जगको ।
गतिशील रहि सृष्टि कालखण्डमा शक्तिका रश्मिहरु समस्त ब्रहाण्डभरिएको ।।
आत्माबाट अन्तरिक्षमा छ,पुण्यवान शरीरका जीवात्माहरु शरीरको देहवासन (परिवर्तन)मा ।
पछि आत्मामा प्रवेश गरी जीव सृष्टि विनाश काल खण्डमा समस्त जीवात्मा ।। ७
मिलि आत्मामा एकाकार भएर निराकारमा छ शक्तिको स्वरुप फेरिन्छ ।
यसरी ब्रम्हाण्डमा क्रमशः साकारबाट निराकारमा परिवर्तन हुन्छ ।।
सूर्य र पानीबाट बाफ बनि वायुले अन्तरिक्षमा ढुवानी हुने गर्दछ ।
बाफ वायुमण्डलमा क्रमश ः सेलाउँदै जाँदा बादलको रुप लिन्छ ।।
प्रकृतिको नियमानुसार पृथ्वीमा वर्षा भई खोला र नदीको रुप छ ।
गतिशील हुँदै संर्घषमय यात्रामा समुन्द्रमा सफा,पेयको रुपमा छ ।।
पानीलाई समुन्द्रबाट अन्तरिक्षमा र अन्तरिक्षबाट भू–मण्डल हुने क्रम ।
फेरी समुन्द्रमा नै प्रवेश गराउने कारक तत्व वायु र सूर्य बन्न अनुक्रम ।।
थामी वनस्पति जगतमा बोट विरुवा तथा भीमकाय रुखहरुको जराले धरा ।
जमिनबाट खाद्य सामाग्री समग्र वृक्षको टुप्पा टुप्पामा र समस्त साख र जरा ।।
लवण र बृद्धि रुखैभरी एकै नासले अविछिन्न रुपले रस, रसादी वितरण ।
सामाग्रीहरु आपूर्ति छ शक्तिको मलिन अंश र पञ्चमहाभूतीय समिकरण ।।
समुन्द्रबाट नै बाफ बनेझै शरीरमा रहने जीवात्मा पनि शरीरबाट ।
मिलि आत्मा हुँदै शक्तिमा एकाकार जीवात्माहरुको परिवर्तन हुन्छ ।।
शरीर र शक्तिको क्षणिक सम्बन्ध जुन सनातनीय बनि क्रममा छ ।
यस्तै प्राण र जीवमा आत्मा शक्ति बुझ्नु रि विधि सनातननै बन्छ ।।
क . शक्ति चक्र ः
नाशवान संसारमा मर्नु, पुनर्जन्म लिनु र अनुभवहरु बटुलिरहनु हो ।
चौरासी लाख जन्ममा रमाइरहनु,समय क्रममो समाप्ति मर्ने भयो ।।
पछि पृथ्वी, चन्द्रमा, सूर्य, तारा,खगोलिय जड पिण्डहरु नाशवान भयो ।
प्रकृतिमा मिलि धुलो,खरानी अन्तरिक्षमा हराए पृथ्वी (संसार)मा बिलायो ।।
बुझि प्रकृतिको शुक्ष्म तत्व– सत्व, रज, तम गुणमा रहेहुन् ।
पदार्थको शुक्ष्म तत्व – परमाणु र यसमा रहने टुक्रिने जुन ।।
इलेक्ट्रोन घुमि चक्र, प्रोटोन उहि र न्युट्रोन न्यूकिल्यसमा रहुन् ।
प्रोटोन केन्द्रमा, न्युट्रोन तटस्थ र इलेक्ट्रोन केन्द्रको वरिपरि घुमरहुन ।। १
शक्ति र आत्मा एउटै तत्व हो,जीवात्मा उसैको वंश शाखः हो ।
प्राणी र वनस्पति जगत चलयमान छ यो आत्मा तत्वको रह्यो ।।
अंश जीव (प्राणी) को शरीरमाहुने अवधि सम्मलाई जीवात्मा भनिन्छ ।
अन्तरिक्षमा जीवात्माको बासस्थान सनातन पञ्चमहाभूतियमा बस्छ ।।
भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत अनुकूल वातावरणमा बासस्थान हुन्छ ।
पञ्चमहाभूतिय समिकरणबाट उत्पत्ति हुने शरीरले जीवात्मामा छ ।।
यी धारणा गर्ने जीवात्माधारी प्राणी अण्डजा, जरायुजा, स्वेद्जा जुन ।
छुट्याई जातका, मानव, पशु, पंक्षि, किट, पतंग आदि धराका हुन् ।।
भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत उत्पत्ति हुने गणना गर्न नसकिने गण ।
उद्भिज्जा वनस्पति जगका जाति, प्रजातिमा मलिन चेतनाका अंश हुन् ।।
अन्तरिक्षमा बासस्थान भएका बायवीय र प्रकाशकीय शरीरधारीहरु ।
ज्ञात अज्ञात भूत, प्रेत,वायू, पिशाच, गणका यावत जीवात्माहरू ।।
लोक,पाताल क्षेत्रमा रहने सम्पूर्ण प्राण,राक्षस गणका जीवात्माहरू ।
पितृ गणका जीवात्माहरु,नरक,स्वर्ग,चन्द र अन्तरिक्ष लोकमा यी ।
घुम्ने,रहने जीवात्मा र अन्य आत्माहरूमा शक्ति चक्र बस्छन् ती ।।
सबै स्वर्गीय आनन्दमय क्षेत्रमा बस्ने सम्पूर्ण देवताहरुका आत्माहरू ।
प्रारब्धमा,नरक क्षेत्रमा रहने दुखि सम्पूर्ण यातनाभोगी जीवात्माहरू ।।
ईति
अध्याय २
१.अन्तस्करणका अंगहरु ः–
क.काम
ख, क्रोध
ग, लोभ
घ, मोह
ड., मद
च, माश्चर्य
छ, राग
ज, द्धेष
२ शरीरको संरचना
अ. पञ्चतन मात्रा – ५
क, शब्द
ख, स्पर्श
ग, रुप
घ, रस
ड्, गन्ध
आ. पञ्चमहाभूत – ५
क– आकाश
ख, वायु
ग, अग्नि
घ, जल
ड., पृथ्वी (माटो)
इ.पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५
क– हात
ख, मुख
ग, पाउ
घ, मलद्वार
ड., लिङ्ग
ई.पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५
क– कान
ख, छाला
ग, आँखा
घ, जिब्रो
ड., नाक
उ.अन्तस्करण – ४
क– मन
ख, बुद्धि
ग, अहंकार
घ, चित्त (ईच्छा)
ऊ.प्रकृतिका गुण – ३
क– सत्व
ख, रज
ग, तम
ए.समय – १
क– काल
एै.जीवात्मा – १
क– ईश्वरको अंश (शक्ति)
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।
अन्तस्करणका अंगहरु ः– काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, माश्चर्य, राग, द्धेष हुन् ।
शरीरको संरचना
पञ्चतन मात्रा – ५ – शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध
पञ्चमहाभूत – ५ – आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)
पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५ – हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग
पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५ – कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक
अन्तस्करण – ४ – मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा)
प्रकृतिका गुण – ३ – सत्व, रज, तम
समय – १ – काल
जीवात्मा – १ – ईश्वरको अंश (शक्ति)
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।
माथि उल्लेख गरिएका २९ तत्वबाट पार्थिव शरीर केही समयको लागि जीवन्त भई गतिशील हुन्छ ।
सृष्टिमा रमाउँछ । धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको उत्तराधिकारी बन्दछ ।
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी ९माटो०मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त ९ईच्छा० बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश ९शक्ति०अरणी र कारणी ।।
सृष्टि ः
छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।
जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।
पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।
चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १
बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।
निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।
गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।
शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २
उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।
जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।
गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।
उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३
विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।
बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।
पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।
गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४
विनित ः
समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।
पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।
चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।
शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १
न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।
सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।
नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।
चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २
छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।
तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३
बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।
हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।
बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।
हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १
बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।
उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।
संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।
छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २
ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –
छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।
यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।
फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।
जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १
अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।
भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।
रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।
चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २
अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।
यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।
बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।
यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३
ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–
चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।
रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।
रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।
के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १
देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।
प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।
कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।
जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २
गति ः
बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।
बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।
गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।
क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।
कर्म ः
कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।
यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।
जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।
नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १
परिवर्तन ः
किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।
फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।
काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।
रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १
यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।
खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २
आर्कषण ः
बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।
बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।
निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।
तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।
म,मेरो ः
जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।
बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।
उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।
जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १
हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।
जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।
बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।
वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २
अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।
जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।
नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।
विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।
विकर्षण ः
किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।
कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।
उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।
टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १
गतिशील ः
आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।
सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।
सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।
सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १
ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।
गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।
बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।
जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २
यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।
जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।
फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।
बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३
सकाम कर्म ः
आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।
छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।
समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।
किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १
निस्काम कर्म ः
उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।
कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।
सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।
देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १
जन्म ः
हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।
ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।
न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।
कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १
यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।
जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।
जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।
जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २
मृत्यु ः
जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।
अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।
हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।
बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १
सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।
निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।
होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।
स्वभाविक रुपले मृत्यु हुन नपाएका मानिसको मृत्यु प्राकृतिक प्रकोप, यातायात साधन लड्नु, ठोकिनु, डुब्नु जल्नु, खस्नु विद्युतइी सक तथा मानिस र अन्य प्रणीबाट अस्वभाविक किसिमले हुने गर्दछ । अस्वभाविक मृत्युको बढ्ने दरमा वर्तमान कलियुगमा बढ्दै गइरहेको छ ।
प्रलय ः
यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।
रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।
न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।
छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १
जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।
जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।
निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।
साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २
सार्थक तत्व ः
हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।
समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।
सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।
स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १
सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।
अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।
समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।
सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २
चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।
जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३
साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः
यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।
हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।
पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।
मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १
निराकार सृष्ट्रि ः
समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।
उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।
त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।
साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १
विर्य ः
स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।
लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।
क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।
प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १
यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।
जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।
सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।
मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २
बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।
उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।
वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।
जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३
प्रलय ः
ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।
चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।
प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।
ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४
चेतना ः
बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।
नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।
यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।
रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १
जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।
चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।
ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।
बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २
चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।
अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।
रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।
बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३
हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।
शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।
जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।
उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४
बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।
त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।
जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।
अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५
यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।
जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६
सृष्टि ः
छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।
जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।
पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।
चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १
बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।
निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।
गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।
शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २
उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।
जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।
गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।
उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३
विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।
बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।
पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।
गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४
विनित ः
समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।
पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।
चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।
शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १
न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।
सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।
नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।
चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २
छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।
तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३
बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।
हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।
बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।
हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १
बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।
उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।
संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।
छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २
ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –
छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।
यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।
फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।
जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १
अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।
भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।
रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।
चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २
अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।
यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।
बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।
यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३
ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–
चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।
रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।
रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।
के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १
देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।
प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।
कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।
जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २
गति ः
बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।
बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।
गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।
क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।
कर्म ः
कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।
यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।
जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।
नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १
परिवर्तन ः
किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।
फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।
काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।
रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १
यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।
खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २
आर्कषण ः
बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।
बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।
निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।
तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।
म,मेरो ः
जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।
बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।
उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।
जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १
हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।
जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।
बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।
वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २
अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।
जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।
नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।
विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।
विकर्षण ः
किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।
कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।
उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।
टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १
गतिशील ः
आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।
सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।
सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।
सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १
ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।
गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।
बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।
जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २
यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।
जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।
फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।
बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३
सकाम कर्म ः
आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।
छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।
समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।
किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १
निस्काम कर्म ः
उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।
कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।
सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।
देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १
जन्म ः
हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।
ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।
न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।
कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १
यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।
जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।
जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।
जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २
मृत्यु ः
जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।
अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।
हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।
बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १
सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।
निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।
होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।
प्रलय ः
यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।
रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।
न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।
छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १
जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।
जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।
निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।
साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २
प्रलय ः
ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।
चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।
प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।
ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४
सार्थक तत्व ः
हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।
समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।
सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।
स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १
सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।
अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।
समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।
सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २
चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।
जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३
साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः
यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।
हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।
पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।
मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १
निराकार सृष्ट्रि ः
समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।
उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।
त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।
साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १
विर्य ः
स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।
लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।
क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।
प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १
यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।
जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।
सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।
मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २
बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।
उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।
वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।
जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३
चेतना ः
बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।
नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।
यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।
रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १
जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।
चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।
ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।
बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २
चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।
अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।
रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।
बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३
हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।
शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।
जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।
उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४
बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।
त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।
जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।
अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५
यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।
जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६
पदार्थको उत्पत्ति
जग त परमात्मा परमेश्वरको साकार रुप विशाल शुन्य आकाश –स्थिर व्रहाण्ड) भयो ।
खाली ठाँउको उत्पति (स्थापित) भै सकेपछि अनन्त आकाश भित्रै उत्पति र विकशित यो ।।
यहाँ प्रदुषण जम्मा भएको ओस, धुलोका, कण,पदार्थलाई बादल गतिशीलतामा रहि रह्यो ।
बनी भौतिक,रासायनिक परिवर्तनमा हिलियम, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन ग्याँसहरु निरन्तरता हो ।। १
यो कृया प्रतिक्रियाले शक्तिशाली तापक्रम,वाक्लो गहुङ्गो आगो को ज्वाला उत्पति व्रहाण्ड छ ।
मिलिे वादलले रासायनिक, भौतिक परिवर्तनका प्रकृयाका पिण्डहरुमा पदार्थको जन्म भएको छ ।।
जुन आणविक उर्जा,शक्ति र विनाश त प्रकृयाको निरन्तरता सूर्य र तारा क्रमश सेलाउदै गए ।
उही पृथ्वी ,मंगल ,चन्द्रमा वृहस्पति शनिश्चर, अरुण, वरुण, यममा प्रणाी तथा वनस्पति रहे ।। २
बिराट पुरुषको शरीर अन्तर्गत
व्रहाण्ड पुरुष र विद्यामान आकाशको अक्षांशमा अनुसार रहन्छन् ।
१ शिर आकाशमा धु्रर्र्र्र्व्र,सत्य र २ घाटीमा जन ३ छाती तपलोक छन् ।।
४ स्तन मर्हलोक५ ह्दय स्वर्ग ६ नाभी अन्तरिक्ष लोक मिलि रहेको छ ।
७ कम्मर व्रहाण्डकाभू–(पृथ्वी) भू–मण्डल र सौर्य मण्डल प्रकाश,तारा यही छ ।। १
८ कम्मर मुनि अतल ९ जाङघा वितल १० घुडा सूतललोक रहेका छन् ।
११ पिडौला तलातल १२ गोलिगाठो महातल ब्रम्हाण्डको आकासमानै छन् ।।
१३ खुट्टाको एण्डी रसातललोक १४ पैतला पातललोक सृष्टि जीव जस्तैे छन् ।
यहाँ पुरुषरुपमा लम्ब र परलम्वता र अक्षांस मिलि आकासमा रहेको बुझिन्छ ।। २
अरु लोक
यही व्रहाण्डमा नरकलोकको स्थान तीन लोक (भू–मण्डल,अन्तरिक्ष र स्वर्गलोक) रहे ।
यीनै लोेक भित्र दक्षिण पृथ्वी,तल पानी,माथी नभको भागमा अग्नी स्वात पितृगण रहे ।।
उहि वंश र परिवारको उद्धारले मंगल कामना छ,नरकमा सूर्य देवताका छोरा विराजीत ।
पितृ राज भगवान यम र सैन्य वलका साथ यमदुतहरुले मत्र्यमण्डलबाट लिएर गर्ने प्रीत ।। १
अकाल मरेका प्राणीका जीवात्माले पूर्व जन्ममा भए गरिएका पूर्व कर्मको डण्ड सजया छ ।
उही यातना गृहलाई नरक यमराज र चित्र गुप्तको प्रशासन जीवात्माहरु नरक लोकमा छ ।।
जन्ममा कर्मले नरक, स्वर्ग मोक्षधाम जीवात्मा –आत्मा तत्व) लाई अरु लोक खटाईन्छ ।।
जहाँ पूर्वको जन्ममा कर्महरुको संगालो पूर्नजन्ममा उत्तम तथा निचयोनीमा प्रवेश बत्ताईन्छ ।। २
यातना गृह –नरक) का नामहरु ः– तामिस्र, अन्ध तामिस्र, रौरव, महारौरव, कुम्भि पाक ।
कालसुत्र, असिपत्रवन, सुकरमूख, अन्धकुप, कृर्मि भोजन, सनदंश, तप्तसुर्मि, व्रजकण्टकशाल्लाली ।।
वैतरणी, पुयोद, प्राणरोध, विशसन, लाल भक्ष, सारमैयादन, अवीचि, अयपान, क्षर कर्दम ।
रक्षोगयाभोजन शुलप्रेत, दन्दशुक, अवटनिरोधन, पयोवर्तन, सुचिमूख, यातना भोग छ ।।
नरक लोक भन्ने ठाउँ पृथ्वी –मत्र्यमण्डल) को दक्षिणी ध्रुर्व मा नै छ र गरेर अति सम्पन्न तथा विपन्न ।
अवस्थामा रहि समय अवस्था अनुसार कर्मको फल भोग गरिरहनु पर्दछ ।
सहारा दिनेवाला कोहि पनि हुँदैनन् । समय छदै होस गरौ ।
संसार
दृष्य संसार –
यो संसार अन्तर्गत अपरा –जड) प्रकृति हुन,आँखाले देख्न र इन्द्रियहरुले अनुभव गर्न सकिन्छ ।
आकाश, वायू, जल, अग्नि, पृथ्वी र सौर्यका रहने ग्रहहरु तथा उल्का र उल्का पिण्डहरु हुन्छ ।।
तारा, तारापुञ्ज, तारासमूह, नक्षत्र, राशी र आकाश गंगा, जीवात्मा प्राणी किट,पतङ्ग,वनस्पति सब ।
परा र अपरा प्रकृति,ज्ञान तथा विज्ञानमा मानिसले गर्ने वैज्ञानिक आविस्कार तथा निर्माण कार्य तब ।। १ ।
समय –काल) गति,कर्म र परिवर्तनमा सञ्चालित र समयको अन्तरालमा क्षणिक तथा नाशवान यी ।
बिज्ञान दृश्य र द्रष्टा छन् सवै महाभूतमानै समय अनुसार विलय हुन्छन् र दृशय ससार छ प्रभावी ।। २।
अदृष्य संसार –
यहाँ संसार अन्तर्गत परा –चेतना) प्रकृतिले चराचर जगतको विजरुप शक्ती सृष्टीको स्वरुप रहे ।
यीनै चेतना प्रकृति जुन श्रोतकेन्द्र परमात्मा परमेश्वर छन,मानव अन्तस्करण वाट अनुभव गरिन्ने ।।
रही अद्वैत भावमा,ज्ञान, वैराग्य र भक्तिको मध्ययम सृजी अनुभव गर्न र नाशवान शरीर भित्र छ ।
जनको लुकेर वसेको अन्तर आत्मा लाई परमात्मा भगवानमा एकाकार गरी लाएक दृष्य नै हुन्छ ।। १
आत्मा साक्षात्कारभएर एकाकारमा लिन भैे निराकार शक्ति शून्यमा र निरन्तर जाग्रित बन्छ ।
जुन अज, अविनाशी, अजन्मा व्रहाण्ड अदभूत विषय र शक्ति, मानवका मन,मस्तिष्कमा बस्छ ।।
पृथ्वीका मानिसमा पुण्य अवसर र सामथ्र्य नरही अभ्यास गरि भगवानमा एकाकार भई जनमा छ ।
हुन सकियला तर व्रहाण्डको नजिक पुगेर वुझ्न जानकारी लिन केहि मात्रामा सम्भव होला ।
परमात्मा परमेश्वर भगवानको अंश मानिसको अन्तर आत्मा मिलि अंश र वंशको परिवार होला ।। २
व्रहण्ण्ड, परा र अपरा प्रकृति ले समय,गति, कर्म वाट सृष्टि स्थिती र लय भई निराकार रुपमा छ ।
रही परव्रहका प्रतिनिधीका साकार रुप रजोगुणी व्रहा । सत्व गुणी विष्णु र तमो गुणी महेश्वर रहन्छ ।।
मायावी संकल्पका कार्यरुप क्रमशः महासरास्वती, महालक्ष्मी, महाकालीको कृपा समयनुसार चलिरहन्छ ।
यही कल्पौ कल्प सयममा सृष्टि सृजनाले रातदिन पृथ्विमा शरिरको संचय,गतिले,प्राणी बनस्पती पृथिवमा छ ।। ३
शक्ति
परब्रह ः—
जग जगत र दुवै प्रकृतिमा व्रहाण्ड संचालनकर्ता,आत्माको महासागर,परमात्मा छ कुन ।
उनै परमेश्वर मुल प्रकृति, जुन उत्पती र विनाश सनातन देखि अव्यक्त छ,परब्रम्हा रहुन ।।
प्राणीह्दयमा रहने, व्रहाण्ड व्याप्ति, भिन्न नाउँका भक्तका स्तुती, आराधाना शून्य शक्तिमा ।
साकार (सगुण) अवस्थामा व्रहाण्ड आधार र आकारका निराकार (र्निगुण) स्वरुपको कणमा ।। १
महेश्वर ः—
चलि समय –काल) वा संहारकारणी शक्तिले ज्ञेय अज्ञेय जग जगत संचालन गर्नुहुन्छ ।
जाय जन्म र जीवन पलि फक्रि सबै परिवर्तनको केन्द्र विन्दु निती,बिधीमा पालनरहन्छ ।।
लिई सकाम,वृत र चित्तका उज्याला दण्ड वा यहलीला उजागरमा हजारौ नामबाट किर्तन ।
संस्मरण भक्तजनका धारण र पूँजा आराधाना, स्तूति सुकृत्य,योग शक्ति पुञ्जकाल पुरुष जान ।। १
बिष्णु ः—
व्रहाले सृर्जी आत्मा तत्वको तरङ्ग जग जीवात्माका नाशवान क्रम,शरीरको संचालन छ ।
स्थवर जङ्गम,प्राणी,वनस्पती जगतलाई स्थान,मान,पालनपोषण गर्ने, निति नियम रहन्छ ।।
सृर्जी सत्य प्राण,विषयवस्तु जन्म गुजराको सस्थापन रुप पिपल,काँस,शालिकग्राम पुजीन्छ ।
भिन्नै नामले याजकमा कृपा र भक्तजनहरुले पूँजा आराधाना हिमद्यु शक्तिपुञ्ज हुनुहुन्छ ।। १
ब्रहा ः—
अज्ञात जन्म,ब्रहाण्डको शुन्य आकाशमा,खगोलिय पिण्डहरु र गतिविधि प्रभू संचालनकर्ता ।
भरी जन्म,जीवात्माको उत्पतीमा प्राणनै आत्मतत्वको रुप प्राणी र वनस्पतीको हर्ताभर्ता ।।
हो सृष्ट्री,उत्पती,संचालनकर्ता सबै लोक र देवताहरुको निवासका व्यवस्थापक मूलकर्ता ।
ब्रहा, बिष्णु, महेश्वर,योग मायावीशक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी, महाकालीका शक्तिदाता ।। १
पुरुष ः—
रही अदृश्य वृर्य शक्ति,आत्म तत्व –विज रुप) सृर्जी चराचर व्रहाण्ड व्यप्ती,स्वप्रकाशित ।
जागी जेय जन्म र जीव छ,उही प्राणी र वनस्पती अल्पकाल सजीव रही वाचि जीवनसित ।।
सनातन पुरुष र प्रकृतिको मिलन नै जग सृष्टिको क्रमैे छ र जीवन्त चलिनै रहने पुरुषप्रित ।
आमा उनै हिरण्यगर्भ उही,लाखौ यत्न तप गरी जन्मले भोग गरी कालमा वित्छ माटोसित ।। १
प्रकृति ः—
ब्रम्हाले सृष्टि संचालक रही आधार परा –चेतना) र अपरा –जड) प्रकृतिका गुणरुपी छन ।
उही मायावी रंग सत्व, रज, तमनै प्राणी, वनस्पती र पदार्थको जगतमा जगत्र रहन्छन ।।
धारी रुप,आकार, वोली अन्तर सम्वन्ध, तौल, उर्जा शक्ति, गुरुत्वाकर्षण शक्ति भरिपूर्ण ।
यत्रतत्र क्षेत्रमा बिबिध विषय वस्तुको उत्पती,एक विषय वस्तुमा दुई वस्तुको उत्पती सम्पूर्ण ।। १
आत्मा ः—
आत्मा परव्रहको वंश हुनाले प्राणी वनस्पती सम्पूर्ण जीवन चेतना पनी शक्तिले भरपूर्ण ।
भरी चैत्यन्य स्वरुप उसैको तरङ्गले बास परव्रहमा रहने आत्माको महासागर छ सम्पूर्ण ।।
विभिन्न जग जगत र व्रहाण्डमा सृष्टि,चेतना,स्वरुप,अवस्थाले जीवात्माधारीे सृजना छ ।
बनी चैतन्य स्वरुप,साक्षीपुरुष,चेतना तत्व नै आत्मा एक छ सूर्य अग्नि पर्यावरण बन्दछ ।। १
सृष्टि
व्यष्टि सृष्टि ः–
यो पिण्ड सृष्टि हो,आकाशमा समयको अन्तरमा स्वनिर्माणहुने चेतना नभएका व्यष्टि जडले ।
पदार्थको खगोलिए भिन्न आकारका पिण्डहरु सृष्टि र ब्रहाण्डमा नै बिग बैंङ्ग सिद्धान्तमा हराउने ।।
मिलि व्यष्टि सृष्टिको प्रकृयामा हाइड्रोजन र हिलियम ,वायु,यौगिक पदार्थहरु कारक तत्व रहन्छ ।
यस व्यष्टि सृष्टिमा प्रथम योनी स्थावर (वनस्पति) योनि,सृष्टि तमोगुणबाट सत्वगुणी बनी जान्छ ।।
समष्टि सृष्टि सत्वगुणबाट तमोगुण तर्फ घटदा,व्यष्टि सृष्टि –ब्रहाण्ड, पिण्ड) मा जीवको सृष्टिमा ।
प्रवाह उब्जि सो देखि स्वेदजा, जरायुजा र अण्डाजा सम्म प्रकृतिमाताका त्रिगुण (सत्व, रज, तम) मा ।।
बनि रङ्गिन तरङ्गले परमात्मा,सूर्यका प्रतिविम्व रुपी अंशबाट जीवहरुको सृष्टि गतिशील सदा चल्छ ।
सारा शुक्ष्म रुपका जीवहरुको गतिविधि तमोगुणबाट शुरु भएर सत्वगुण तर्फ विकाश हुदैँ जान्छ ।
प्राकृत सृष्टि ः–
जुटी ब्राहाण्डमा सृष्टि,सञ्चालन तत् कडी र तत्वहरुको उत्पति नै प्राकृत सृष्टि बन्दछ ।
मिली सनातनिय दैवि शक्ति,समय,क्रमले सञ्चालीत छ,जसमा प्रकृति, महतत्व, अंहकार छ ।।
भिन्न पञ्चतनमात्रा, पञ्चमाहभुत, अन्तस्करण र इन्द्रिय मिली सृष्टि प्रकृत बनि रहि रहन्छ ।
यही प्रकृतिका समग्रनै प्राकृत छन सबै सत्य र सनातनी कारक तत्वले सृष्टि क्रम बनिरहन्छ ।। १
वैकृत सृष्टि ः–
अन्त्य भई प्राकृत सृष्टि संरचना,चेतनतत्वको प्रतिविम्व बाकी जडतत्व नीवासमा संकल्प छ ।
विकल्प,स्त्री र पुरुष, भाले र पोथी साथै वायु र परागको यौगिक सम्मिलनमा नै उत्पति हुन्छ ।।।
चराचर,प्राणी,वनस्पति, मानव पशुपक्षि, किटपतंग, देवता, यक्ष, राक्षस, गन्धर्वका सृष्टि चल्छ ।
बाकी किन्नर, किन्नरी, किँपुरुष, अश्वमुख ईत्यादि सबै वैकृत सृष्टि समय नै सञ्चालन छ ।। १
सूर्य (अग्नी) र परब्रहको अन्र्तसम्बन्ध के छ त ?
जानी भौतिक विज्ञान त सूर्यका आकाश गंगा तारापुञ्जको सदस्य बुझिदिनु ।
भलोका लागी उत्पत्ती भए दिने मझौला पहेलो प्रकाश दिप्त तारा पिण्ड बनिन। ।।
बिबिध ग्याँसको विशाल भण्डार, दैनिक आणविक उर्जा उत्पादन छ, भु मण्डलमा ।
जीवन दिने प्राणी र वनस्पत्तीमा शक्ति प्राप्त हुने अग्नी तत्ववाट समस्त जग धरामा ।। १
भरी जीवित र गतिशील हुदै, मृत्यूतक पञ्चमहाभूतको आश्रय प्रकृतिक प्रकृया छ ।
गरी पालन पोषणले निर्भर अस्तित्व क्षणिक र नाशवान मृत्युतक बाचीबसि रहेछ ।।
यीनै परब्रह समस्त ब्रहाण्डको नायक अपरा र परा प्रकृतिलाई संचालन कत्र्ता,हत्र्ता ।
उ निराकार र साकार,जन्म, मरण नभएका, अविनाशी, सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा सुकर्ता ।। २,
बुझ समय,काल पुरुष,ब्रहाण्ड निर्माण,परब्रहको आविश्कार सूर्य (अग्नी) देवः भने ।
सूर्यनै हिरण्य गर्भ, सुत्रात्माले समस्त वेद, पूराण, उपनिषद आत्मको सृष्टिकर्ता जाने ।।
शक्ति ,सृष्टिमा सूर्य छन निरन्तर आत्मा चेतनमा सन्तानको रक्षक स्रोत मन्त्रण भजे ।
निरन्तर समय खबरदारी र देबहरु कार्य संचालनमा जीवधारी शरिर मन बचनले जपे ।। ३
sedhayn/notifications
blogger
हरिनाम
अध्धयाय १
बिषयहरु ः
१. देवता कसलाई मान्ने ?
२. दैवी सत्ता सञ्चालन
३. कलीsedhyn
४. पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र
५. जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध
६. शरीर ः
७. मानिस मरिसकेपछि ?
८. पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?
९.जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)
१०. जीवनको अवस्था
क.नाशवान शरीरः—
ख.विना शरीरः—
ग.शूक्ष्म शरीर –
घ.आत्मा
ड.आत्माबाट उत्पत्ति
च.जीवनको उपयोगिता
११.जग जगत
देवता कसलाई मान्ने ?
यहाँ कुनै श्रोतवाट संञ्चालित,शक्तिलाई देवता भनिन्छ ।
साकार र निराकार,चेतनपुञ्जका कण अवस्थामा रहन्छन ।।
यी शक्तिका पुञ्जलाई असंख्य नामले सम्वोधन गरीएकोछ ।।
भू–मण्डलमा ३३ कोटि (करोड) देवताहरु भनि बताएका छ ।। १
सनातन शास्त्र वेद,पुराणह,धर्महरुमा वर्णन गरिएको पाईन्छ ।
ऋषिहरुले आविस्कार गरिएका मन्त्रमा चेतन शक्ति छरिन्छ ।।
जडपदार्थ तथा जडशक्तिको विषयमा ज्ञान व्याख्या गरिएको छ ।
विभिन्न किसिमका नामधारी देवताहरुलाई वोलाउन,पुजागर्नु पर्छ ।। २
देव खुशी गराउन,वरदानमाग्न आदि विविध प्रयोजनमा आवहान हुन्छ ।
यी उपयोग गर्नको लागि फरक –फरक मन्त्रको आविस्कार बताईन्छ ।।
जुन शक्ति वा देवतालाई आवहान गर्नुछ उहि मन्त्रवाट सम्वोधन जुन ।
सम्झदा आफुसामु आउने साकार वा निराकार को शक्ति नै देवता हुन ।। ३
देवताहरुको शक्ति,दृश्य र अदृश्यमानै निमेषभर शव्द, रुप तथा आकार ।
आई स्वजनमा जुन रुपमाआई व्रहाण्डको मुलशक्ति चेतनपुञ्जले साकार ।।
शस्त्र शास्त्रमा सम्वोधन गर्दा परव्रह, परमात्मापरमेश्वर, ईश्वर भनिन्छ ।
प्राणी,वनस्पति,देवताजगतको सृष्टिमा सवै चेतन पुञ्जका अंश,साकार रुप हुन ।। ४
एउटै गोलामिक सतहमा रुप,अङ्ग, एकैढिक्का र एउटै प्रकृति स्वभावमा छ ।
भू–मण्डलमा पानीको समुन्द्र रहेको छ,उही जीव संम्भव रहि रहन्छ ।।
यसैवाट कुहिरो,वादल,शित,तुषारो,हिउ र पानीको अवस्थामा उही रहन्छ ।
त्यसै गरी समस्त व्रहाण्ड चेतन सत्ताको समुन्द्र हो,यसैमा जड,प्रकृती छ ।।५
समुन्द्र भित्रमा पिण्ड,जीव र देवताका सृष्टिहरु गतिशील रहेका छन ।
व्यक्तिले कर्म,आचारण लाई अनुसाशित,संयम पुर्वक अंङ्गीकार गदछनर्् ।।
मानिस पनि ऋषि र देवता चेतनपुञ्जमा एकाकार हुनु पुरुषार्थमा छ ।
जुन अध्यात्मविज्ञान मार्फत खोजी गर्दै ज्ञान सफलतामा पुग्न सकिन्छ । ६
दैवी सत्ता सञ्चालन
गरी ईश्वरीय दैवि सत्ता संचालनको विधि विधान र नियमानुसार छ ।
ब्रहा चराचर जगतको सृष्टि,सृजनाका,ेरचना मात्र गर्ने,कृपा रहन्छ ।।
भगवान विष्णुले सृजना गरिएका जीव तथा प्राणीहरुलाई बाँच्न खान ।
लगाउन, हुर्कन,वढन र गाँस, बास, कपासको व्यवस्थाले मिलाउन ।। १
महादेव शिवले प्राणी,वनस्पति सबैको जीवन मरण,डण्ड,सजाय पुरस्कार ।
हरहिसावको लेखा श्रेष्ता अभिलेख राखि सृष्टि संरचनाको दैनिक कर्म ।
चल्छ व्यवस्था मिलाइएको छ की देखेर आउने कोही भेटिन्न ?के मर्म ।।
ब्रहा लोकसम्मका प्राणीहरु नाशवान भएको हुनाले समयानुसारका जन्म ।
मरण,क्रिया कर्म हेरी समय चक्र चल्ने भइनै रहन्छ बुन धर्म र के अधर्म ।। २
समय युग, धर्म र आयुको आधारबाट सत्य, त्रेता, द्वापर, कली चार युग छ ।
चार युगको एक चौकडी युग अर्थात महायुग बनाई, ७१ वटा महायुग बन्छ ।।
यहिको समयलाई एक मन्वन्तर, एक मनुको समय र त्यस्ता १४ वटा हुन्छ ।
मनुको समय अवधि बराबर सृष्टि कर्ता बहाको एक दिनको समय निर्धारणछ ।। २
बहाको दिनको समयमा सबै भुत प्राणीहरुको जन्म र उत्पति हुन्छ ।
बहाको रातको समयमा सबै विनास र प्रलयमा दुख,पिर बनिरहन्छ ।।
यही क्रमानुसार बहाको आफ्नो जीवन अवधि पूरा हुन १०० वर्ष लाग्दछ ।
एक बहाको आयु १०० वर्ष पूरा भएपछि अर्काे बहाको जन्म हुन्छ ।। ३
दैवि विधान अनुसार उत्पति (जन्म) परिवर्तन एक सांश्वत नियम बन्छ ।
पञ्च महाभूत वा प्रकृति बाहेकका प्राणी वनस्पति सबै नाशवान छन् ।
एक अवस्था बाट अर्काे अवस्थामा जानु नै क्रान्ति,परिवर्तन,जीवन हो ।
चाहे रासायनीक,भौतिक युगलाई सत्य अवस्थाबाट सुरु गरी असल रह्यो ।। ४
वस्तुहरुको अस्तित्व क्रमशः युगधर्म अनुसार घटाउँदै घटाउँदै जान्छ ।
असत्य अवस्थामा पु¥याएर युगको अन्त्य तथा विनास,प्रलय गर्नुपर्ने छ ।।
सत्ता संचालनकहरुको नियम भएको हुनाले युगानुसार क्रियाकलाप मानवमा ।
आहार विहार आचरण तथा आयुमा समेत फरक पर्दै जानु स्वभाविक जीवमा ।। ५
सत्य युगका मानवहरुको प्राणको वासस्थान आफ्नै शरीरको हाडमा छ ।
(हड्डी) भएको हुनाले उनीहरु लामो समय सम्म तपस्या,देवाराधाना वस्छ ।।
गरी लाखौं यत्न धेरैवर्ष सम्म बाच्न सक्ने दिर्घाजीवी सोच भक्ति गरे ।
आजका मानवको प्राणको बासस्थान अन्न भएको हुनाले छोटो आयु भए ।। ६
यी रोगी तपस्या गर्न नसक्ने अवस्थाका, युग धर्मानुसार भएको हो ।
मानवले जुन युगमा जुन समयमा जन्म लिन्छ सोही युगको धर्म भो ।।
आचरण अनुसार आफुमा युग धर्म लागु हुन्छ ,यो यथार्थ सत्य हा ।
एकको स्वभावलाई अर्काेले बाठो बनि बदल्न खोज्नु आफै मुर्ख बन्नु हो । ७
कली
हाल कलीयुग ५११० वर्षमा छ,कलिको धर्मा,हाहाकार दुस्कर्महरु छ ।
सत्यको कुनै अस्तीत्व नरही मानिसहरु उन्मत छाडा बेधर्मि बन्छ ।।
कर्म के हो ? अकर्म के हो ? बुद्धि विवेकले कामनै गर्न छोड्दछ ।
जनको आचरण निती नियमलाई विर्सेर पैसा मात्र जम्मा गर्ने हुन्छ ।। १
बिर्सि तपस्या रुपी ध्यानमा मग्नले,भौतिक उन्नतीको विकासे छ ।
चरम सिमा नै नाघी,मानिस पैसाको दासले,पाय त हुने थियो र छ ।।
भन्ने मुल मन्त्रमा पैसा संचितीमा लागि जता ततै भौतारी बाँच्छन् ।
आपसमा हत्या, लुटपाट, बलात्कार, झगडा, लडाई व्यक्तिस्वार्थी जन ।। २
राष्ट्रमा अवनती भइनैरहन्छ,युगले दुषित वातावरणलाई सफागर्न सक्दैन ।
तब,पुन सत्य युगको शुभारम्भ गरी धर्म स्थापना गर्नको लागि जगाउन ।।
महायुगको अन्त्यमा प्रलय गराई पृथ्वीमा रहेको दुषित पदार्थ हटाउने मन ।
उही काम कल्की नाम गरेको अवतारले भगवानबाट हुने रक्षित छ सब जन ।।३
यहि सकाम र रितका प्रकारले ब्रहाको समय चक्र समाप्त हुँदै फेरिन्छ ।
एक ब्रहाको पदावदी समाप्त भई,अर्काे ब्रहाको उत्पती र श्री उही चल्छ ।।
परमेश्वरले, त्रिगुणमयी योग मायाको आधारमा जग जाय जन्म गर्नु हुन्छ ।
पृथ्वी नवग्रह तारा उल्का पिण्ड, आदि बाहेक आजको भौतिक, विज्ञान रहन्छ ।। ४
वेदअनुसारमा विभिन्न लोकहरुको दर्शन तथा अध्यान गर्न जनले सकेको छैन् ।
तथ्य,याद पृथ्वीबाट धेरै टाढाको अदृस्य क्षेत्र भएको र मानव मस्तिष्कमा रहदैन ।।
बिज्ञानबाट टाढाको विषय वस्तु,पृथ्वी,लोकहरु,जन्म लिनु र मर्नु कष्टमा चल्दछ ।
यहाँ समयमा पनि जन्मनु र मर्न नपर्ने वर्तमान जीवनमा मोक्ष प्राप्त जन चाहन्छ ।। ५
परमधाममा बास बस्नको लागि, बौद्धिक विधान,सर्तकर्म,परोपकारका कार्या गर्छ ।
गरिएका कर्महरुको फल भगवानमा नै समर्पण गरी हर समय आफ्नो वृत्ति भर्छ ।।
विकासमा भगवानको स्तुती जप पाठ पूजा, आराधाना, भजन श्रवण कृर्तन गरी ।
मोक्षको अधिकारी,जीवले मेरो धाम प्राप्त गर्छ,श्रीमदभागवत गीतामा पाठ गरीन्छ ।।
गीतामा उल्लेख गरिएको,सूर्य चन्द्र तारा मण्डल,जहाँ कसैको पनि प्रकाश नपुग्ने ।
नसक्ने स्वयं तेजोमय, झलझलाकार भएको क्षेत्रलाई काञ्चन क्षेत्र बन्छ सायुज्ने ।।
वहाँ,यही परमेश्वरको परमधाम हो,जहाँ गति मति,निती र विधानले जन धन पुज्ये ।
जीवन,जेय जन्म र हरण मरण सबैमा मुक्ति र सुखदायक प्रसन्नता छ गन्येमान्ये ।।
सत्य युगको सुरु र कलीयुगको आखिरी समयसम्मको महायुगका अवस्थामा ।
पृथ्वीमा धर्म स्थापना,कामको शिलशिला,जीवनचक्र यापन गर्नेे पात्र साविकमा ।।
युग,घटना,क्रमलाई लिएर आफ्नो भूमिका,आउने समयमा उनै महापुरुष पनि ।
ऋषि, व्यास, देवि भगवती र घटनाहरुको पुनरावृत्तिमा लोक समुदायसहज बनि ।।
नौलो, नयाँ, छैन, होइन, यी सबै विगत कालमा नै निर्धारण भई आएका क्रम ।
कार्यक्रम र विषय वस्तुहरु,व्यक्ति विशेषको ज्ञान, अनुभव र दृष्टिकोणका अनुक्रम ।।
अज्ञानको,समुदायहरु भ्रममा परी,निवारणमा सतसँग आध्यात्मिक दर्शनको चिन्तन ।
मनन्,सद बुद्धि,विचार,ज्ञान,अभ्यास र समत्व बृद्धिको यथार्थ वस्तुको गर्नु मनन ।।
नजिक पुग,संसार परिवर्तनशील र नाशवान छ, देखिएको वस्तु सबै असत्य छ ।
क्षण भङ्गुर हो, एक भन्दा अर्काे वस्तुको सृजना गरिएको छैन, यथार्थ बुझने बन्छ ।।
सबै एकबाट अर्काेमा भिन्न छन्, उस्तै उस्तै देख्नु अनुभवको कमि हो, तिमी सोच ।
जे,जति बुझछौ स्वजन हो,जीव नाशवान छ जन्मने मर्छ,व्यर्थ नहोउ तिमी सधै वाँच ।।
नयाँ सृष्टि संरचनाको व्यवस्था कल्प कल्पान्तर सम्म कायम रही रहन्छ ।
उही अपरा र परा प्रकृतिको त्रिगुणमयी माया सत्व, रज, तम, गुण बन्छ ।।
यही जीवरुपलाई जन्म जन्मान्तरको चक्रमा प्रवेश गराई स्थुल शरीर चल्छ ।
त्यहीबाट गरिएका कर्मको आधारमा दण्ड सजाय पुरस्कार आदि व्यवस्था छ ।।
चालु स्वर्ग लोक र नरकलोकको व्यवस्था र सत्यलोक ब्रहाण्डीय न्यायलय हो ।
नरक लोकयातना क्षेत्र हो,स्वर्गमा देवलोक र पितृ लोकको पनि छुटै स्थान भयो ।।
जहाँ पितृहरु आफ्नो संस्कार अनुसारको कर्मको फल भोग गरेर सुख पूर्वक छन की ।
शान्तिको वातावरण वा द्धिविधामा,कोही फर्कि आएन एकिन के लेखु कहाँ रहन्छन् ती ।।
भू—लोक (पृथ्वी) देखि स्वर्गलोक सम्मका क्षत्रेहरुका प्राणीहरु नाशवान र क्षणिक छन् ।
यहाँ जीवको जन्म,मृत्यु भइनै रहन्छ,पृथ्वीमा गरिएका असल कर्मका फलको प्रभाव रहन्छ ।।
कर्मले पितृ र देवता पनि स्वर्गमा सुख सयल गर्दछ्न् वा पुण्य समाप्त भएपछि जन्मन्छन् ।
मरणको घेरामा घुमी,ईन्द्र र यमलोकमा यमराज, चित्रगुप्त जिम्माको काम कर्तव्य गर्छन ।।
कलि देवः र उनका निष्टामा बौद्धिक विधान अनुसार आफै कर्मले जन्मको क्रिय गर्दछन् ।
चराचर जगतको गहना रुपी प्राणी,वनस्पतिमा जीवन चक्र विकासमा तत्व विज (विउ)मा छन् ।।
प्रकृति उत्पादन गर्दछिन् ,जीव विज्ञानको सिमा भन्दा बाहिरको विषय वस्तु बनि रहेको छन ।
विकाशित मानवले हाड, छाला, रगत, मासु भएको कुनै प्राणीको निर्माण गर्न सकेका छैनन् ।।
विज तत्व प्राणी तथा वनस्पति सबैमा बाचुञ्जेल रही,विजको विकशित रुप स्थुल शरीर बन्यो ।
प्राणी र स्थुल शरीरमा बास गर्ने आत्मा छुट्टै तत्व,जीवन चक्र परा प्रकृतिमा निर्भर हुन्छ त्यो ।।
भनिन्छ स्थुल शरीर नाश छ,आत्मा अमर छ ,प्रकृतिको वातावरण अनुसार स्थुल शरीरको रहनेभो ।
श्रृजना र विनाश भइ नै रहन्छ,को किन बनाउछ,बिज्ञान त क्षम्य शाहसदेखि हैराननै रहि गो ।।
पवित्रा धाम तथा आस्था केन्द्र
बुझे दैवि शासन सत्ता सञ्चालनको सब नियमित प्रक्रियामा योगमाया रुपी प्रकृतिको ।
माध्यमबाट समय समयमा दैवि शक्ति सम्पन्न महापुरुष युग पुरुष ऋषी महर्षीहरु जो ।।
आफ्नो पुर्व, निर्धारित कार्यक्रम अनुसार केही समयको लागि निश्चित उद्देश्य पूरा गर्न ।
भू—मण्डलीय यात्रानै,जीवन यात्राको घटना क्रम र संयोग हुने पृथ्वीका ठाउँ ठाउँमा पर्ने ।। १
पवित्र तिर्थस्थल र पुण्य धामको नाम,सयम समाप्त भएपछि पुन साविक ठाउँमा फर्कि ।
पवित्र स्थलनै,मानव समुदायको ज्ञान, अनुभव र बुद्धि आधारमा भौतिक संरचना बनाई ।।
सनातन देखि मृत्युपछि मोक्ष प्राप्त गर्ने तिर्थस्थलको रुपमा पूजा आराधाना गर्ने गर्दछन् ।
आस्तीक भावना भएका,हेयमा देवत्व रहेका मानव समुदायमा यही नै परम्परा कायम छन् । २
पृथ्वीमा रहेका,बनेका सबै पवित्र तिर्थ,धाम तथा मन्दिरहरुले मोक्ष प्राप्त गराउँदैनन् ।
सदाचार,मोक्ष,सनातनको लागि समभावको बाटो खुल्ला गर्ने,जागृत,धारण प्रेरणादिन्छन् ।।
अज्ञानको कारणबाट आफूसँग लुकेर बसेको आस्था,आस्तीक भावनालाई जाग्रीत गराई ।
समभाव र तत्व ज्ञान प्राप्त गरी,धैर्यमा सार्मथ्यवान बन्नको लागि गति,नितीध्येय जगाई ।। ३
भिन्न मोक्ष,तिर्थस्थल र पवित्र धामहरुको आत्मा दर्शन गर्नु भनेको, यात्राको माध्यम बनि ।
धरा र जगको सुख, दुःख, ज्ञान वैराग्यको शिक्षा चेतनामा अनुभव प्राप्त गर्नु सुखद मन होनी ।
यात्रा,धारण,प्राप्तीमा गरिएका अनुभवबाट बुद्धिलाई सुख विवेकतर्फ उन्मुख हुन शक्ति मिल्दछ ।
यसबाट बुृद्धि स्थीर,शुद्ध बनी विवेकबाट अन्तर आत्मामो तत्व ज्ञानको पुञ्जप्रकाश उत्पन्न हुन्छ ।। ४
दिव्य,सोही प्रकाशले जीव र जीवन यात्रामा के हो, भनि विश्लेषण गरी दिव्य धामतर्फ उन्मुख बन्छ ।
जीवनै जन्म मरणको बन्धनबाट भय,मुक्तिको छुटकारा पाउदा प्रेरणा प्रदान भई मोक्षले देह त्याग्छ ।।
संस्मरण,अनुमान,यात्रा गर्नु नै अनुभवले सुख प्राप्ती ज्ञान हो,यहि ज्ञानबाट नै वैराग्य र भक्ति जन्मन्छ ।
उही मोक्षको आधिकारी बनी,यावत जन्म मरण र सुख दुखको सागर जनले सहजै तर्न,तराउन सक्छ ।। ५
सबै अन्तर आत्माबाट निस्किएको आत्माको आवाज संकल्पलाई मन वचन कर्मले समाजमा दिनु ।
व्यवहारमा उतार्नु, धारण गर्नु नै धर्म बन्छ,व्यक्तिका संकल्पलाई धारण गरी,कर्म उसको हितमा लिनु ।।
नाउँबाट धर्मको नाउँ राखि,गौतम बुद्धको नाउँबाट बौद्ध धर्म, रजनिशको नाउँबाट रजनिस धर्म रहेकी ।
जिसस क्राइस्टको नाउँबाट क्रिस्चीयन धर्म, कुरान नाना ग्रन्थ र धर्म मूलतः यसैगरी सृजीए,बने ती ।।६
हिमद्युःवेदले मान्यता दिएका तीस किसिमका हिन्दुका संकल्पलाई संनातन धर्म भने ।
मूल,आदि सबै धर्मको मूल सार तत्व भनेको भू—तलमा रहेका प्राणी समुदायलाई बने ।।
हानी नोक्सान हुने काम नगर्नु, अर्थात परोपकार सम्बन्धी सबै किसिमका कामहरु गर्नु ।
सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा निराकार निर्विकल्प, परमेश्वरमा जवाफदेही हुनु ,समभावमा पर्नु ।। ७
धर्म हो,चार वेदको सार तत्वमा पनि परोपकारं पुण्ययाम, पापायां, परपिडनम जनित ।
सम्पूर्ण भूत प्राणीलाई फाइदा नहुने किसिमको काम गर्नु प्राणीको चित्त दुखाउनु फलित ।।
हेय,निजको नोक्सान हुने काम गरिदिनु पाप हो, बर्जित दुख कष्ट दायक पापी भनिएको छ ।
क्षणिक वा दुरगामी प्रभाव कुभाव,विचार,संस्कार गरिवी,शोषण नीति र न्यायनै पाप हुन्छ ।। ८
धारण,धर्म ठूलो वा सानो छैनन्, ज्ञानको दृष्टिमा सबै धर्मको अस्तित्व बराबरी, छ रहन्छ ।
कारण,हेर्ने व्यक्तिको सोचाई, स्वभाव, संगतमा मात्र फरक हुन आई धर्मको विषयमा बन्छ ।।
मत मतान्तर र सबै धर्मका आस्थाको केन्द्र विन्दु दिव्यधाम एउटै हो धर्मालम्बीको पथ,कुन? ।
हिँड्ने बाटो फरक छन् ,उपयुक्त छ,उतैबाट हिँड हस्तछेप नगर्नु,सबै अधिकार समान हुन ।। ९
जीवात्मा र शरीरको अन्र्तसम्बन्ध
जन्म दिनु, लिनु र मर्नु अवस्थाको परिवर्तन नै जीवको जीवन हो र यो चलिरहन्छ ।
कहिले अन्तरिक्ष,यमलोक,स्वर्गलोक त कहिले पृथ्वीमा,कर्म क्षेत्र बनाई हिड्छ यो ।।
हो,यहाँ नै गरिएका सम्पूर्ण कर्महरुको मूल्याङ्कन यमलोकका पदाधिकारीहरुबाट जाँची ।
निरीक्षण गरी गराई फलको भोग गर्नुको लागि सबै लोकहरुमा उसले गरेका परिक्ष यी ।। १
प्रारब्ध कर्मको आधारमा जीवलाई घुमाई रहन्छ, यही नै अवस्थामा मानिसले भोग्नु छ ।
गरिएका सकाम अथवा निस्काम कर्महरुको फल अर्काे जन्ममा भोग गर्न वा मोक्ष पाउछ ।।
मोक्ष्ाँ कारक तत्व भएको हुनाले समभाव, समदर्शी र समत्वबुद्धिको आधारमा परोपकार छ ।
बहुजन हितायको भावनामा गरिएको निष्काम कर्मबाट अती पुण्य प्राप्त भै देहावसान हुन्छ ।। २
मृतयुमा दिव्यधामतर्फ प्रस्थान गर्छ ,उ जन्म मरणको परिवर्तनबाट अब छुटकरा पाउछ ।
मृत्यु शैयामा छटपटाई रहेको जिर्ण जर्जर अवस्थाको शरीरबाट प्राणरुपी वायुले उ अशक्त छ ।।
शरीरमा रहेका सार तत्व रुपी जीवात्मालाई बाहिर अन्तरिक्षमा निकाली सकेपछि अव मृत्यु बन्छ ।
शरीरको मृत्यु भैसकेपछि, अर्काे देहधारी गर्भमा जीवको प्रवेश नभएको अवस्थासम्म प्रेतात्मा हुन्छ ।। ३
जीवरुप आत्मा विना शरीरबाट अन्तरिक्षमा वायुको रुपमा घुमी योनी खोजी रहन्छ ।
एउटा शरीरबाट छुटकारा पाउनु अर्काे शरीरमा प्रवेश नर्गनु अथवा देहमा नजाने छ ।।
देह समावेश नभएको समय अवधि अन्तरिक्षको अवस्था,उ के के हो? बुझ्नु कहाँ छ ।
अनुमानमा रोमान्चित विशव जगत जनले निजी,संस्कारगरी चित्त,धारणमा बुझाउछ ।। ४
जीव,मानिसको जन्म कर्म र आचरण सम्बन्धमा व्याख्या गर्ने गरुड पुराणको भनाई छ ।
मतमा शरीरको मृत्यु भएको समयदेखि १३ दिनको समयसम्म घरपरिवाका सदस्यमा रहन्छ ।।
वंशहरुले पितृको लागि जुन कर्म यज्ञहरु गरिदिन्छन् यसैबाट वायुमण्डल (अन्तरिक्ष) मा जान्छ ।
नयाँ शरीरको निर्माण भएर जीव रुप आत्मा (प्रेतात्मा) उक्त शरीरमा प्रवेश गरी उही रहन्छ ।।५
सबै इन्द्रियहरु समावेश भएको एक चेतन गतिशील शरीर बन्दछ ।
सोही शरीरबाट साविक जन्मामा गरिएको कर्महरुको फलको नतिजा भोग छ ।।
नरकलोक र स्वर्गलोकमा तोकिएको समय अवधिसम्म दुःख,सुःखको भोग्छ ।
भोग समाप्त भएपछि पुन पृथ्वीमा जन्म लिई जीवात्माको नाशवान शरीर चलिरहन्छ ।।६
मरेको मानिसको सदगत वा (१३ दिनसम्मको कृया हुननसके) उसले वायू बन्छ ।
जीवित अवस्थामा जस्तो सुकै राम्रो वा नराम्रो कर्म गरेता पनि उही घुम्नु छ ।।
देहधारी रुपले स्वर्ग, नर्कको भोग गर्न नपाई,वायु मडलमा नै प्रेतात्मा भएरको हुन्छ ।
युगौ युगसम्म भड्किरहन्छ,न त उसको शरीरको निर्माण,सुख, दुःखको स्वर्ग नर्क छ ।। ७
अपरा रुपी जड प्रकृति र परारुपी चेतना प्रकृतिको माध्यमबाट पृथ्वीका स्थवरजंगममा ।
प्राणी तथा वनस्पतिको सृजना र विनास बारम्बार भइ नै रहने हुनाले स्वर्ग,नर्क लोकमा ।।
जग वा लोकको आवश्यकता नै छैन्, बिज्ञानले त, यो केबल भ्रम मात्र हो ठान्दछ ।
प्रमाण,सत्य तथ्य र भन्ने दखिन्न,खालि कथनका नास्तीक मतालम्बीहरुको कथन छ ।। ८
शरीर ः
बुझ जीवात्मा (आत्मा) को बासस्थान प्राणी र वनस्पतिको शरीर हो यहाँ ।
जानी शरीर अन्तर्गत विभिन्न,तह,तप्का र किसिमका रुपहरु पर्छन् सृष्टिमा ।। १
हो ,शरीरबाट अलग भएको आत्मा विना शरीरमा र शुक्ष्म शरीरमा रहन्छ ।
बहा, विष्णु, महेश्वरले जीवात्माको शरीरलाई परा,अपरा प्रकृतिको जिम्मा छ ।।
वर्तमान शरीरको लागी नाफा नोक्सान जे हुन्छ जो गरिन्छ सबै प्रकृतिबाट हुन्छ ।
पूर्व जन्मको फल (प्रारब्ध) अनुसार नै छ,भगवानले थपघट गरिदिने समभव कहा छ् ।। २
मानिसको शरीरबाट नै प्राणीमा रहने आत्मा (जीवात्मा) परमात्मा हुदैं ।
परमेश्वरमा एकाकार भएर रहने,मानिसको शरीरबाट नै आत्मा रुमलिदै ।।
अन्य पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग तथा वनस्पतिको शरीरमा विचरण गरी घुम्दै ।
जन्ममरणको चक्रमा घुमि मानिसको शरीर बाट नै आत्मा विना शरीर हुदैं ।। ३
आत्मा भएर प्रेतात्माको रुपमा वायु मण्डलमा भड्कीरहन सक्दछ मानिसको ।
शरीरबाट नै आत्मा भ्रमण,शुक्ष्म शरीर धारणा गरेर नरक लोक र स्वर्ग लोकको ।।
तसर्थ जीवात्मालाई प्रकृतिको त्रीगुणमयी माया र उसैको शरीरमा रहेको आफ्नै छ ।
इन्द्रिय, मन तथा बुद्धिको आधारमा जहा पठाउन खोज्यो त्यही नै पठाउन सकिन्छ । ४
मानव जीवन अमूल्य र दुर्लभ छ उही चेतना प्रकृतिले बाँस बसुञ्जेल गर्दछ ।
नाशवान शरीर जीवित रहने हँुदा शरीरलाई हर प्रकारबाट पवित्र राख्नु पर्दछ ।।
मन र बुद्धिको परम कर्तव्य हुन आउँछ,जीवात्मा बास बसेको नाशवान शरीर ।
मरेर शरीरबाट आत्मा अलग भै सकेपछि र प्रणीका योनी र गर्भमा प्रवेश पीर ।। ५
भड्की आत्मा,जन्म नगरेको समयसम्म आत्मा विना शरीरमा दुर्गतीमा रहने भो ।
यस्तो अवस्थामा वायु मण्डल र अन्तरिक्ष (आकाश) नै जीवात्माको बासस्थान हो ।।
नाशवान शरीरबाट जीवात्मा (आत्मा) अलग भै निजको कपडा रुपी शरीरले फेर्छ ।
पूर्व जन्ममा गरिएका कर्महरुको संञ्चित फल (प्रारब्ध) भोग गर्नाको लागि नरक जान्छ ।। ६
अन्य लोक, पितृ लोक तथा देवलोकहरुमा रहने आत्मा शुक्ष्म शरीरमा उही रहन्छन् ।
मानिसको शरीरबाट मात्रै जीवात्माले विना शरीर भएर अन्तरिक्षमा शुक्ष्म शरीर बन्छ ।।
यावत भएर नरक लोक स्वर्गलोकमा रहन्छ,जन्म जन्मान्तरको यो अभ्यासपछि उ बन्छ ।
जीवात्मा परमधाम पुग्दछ,अन्य प्राणी तथा वनस्पतिबाट योनीका गर्भ मात्रै बदलिरहन्छ ।। ७
मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने अधिकार मानव शरीरलाई रहन्छ, मानव चोला दुर्लभ र अमुल्य बन्छ ।
स्वर्गमा बस्ने देवताहरु पनि मानिसको जन्म लिएर परमधाम पुग्नको लागि लालयित हुन्छन् ।
किनकी देवताहरु आ–आफ्ना पूर्व पुण्यको प्रभाव बाँकि रहुञ्जेल मात्र स्वर्गलेकमा बस्दछन् ।
पुण्य समाप्त भएपछि जन्म मरणको साहारा पृथ्वी (मत्र्य मण्डल) मा लिनै,काल समय पर्छन् ।। ८
आत्मा र परमात्माको मिलनलाई योग (+) भनिन्छ, यो अवसर प्राप्त गर्नको लागि सन्त ।
साधु, महात्मा पुुरुषहरुको संगत गर्ने सत शास्त्रहरुको चिन्तन, मनन, अध्ययन, ध्यानको मन छ ।।
समर्पण तथा खोजबाट प्राप्त गर्न, सकिन्छ योग कै माध्यमबाट मानिसको शरीरमा रहने भो ।
आत्मा परमात्मा परमेश्वरमा गएर मिल्दछ,दान ,आचार,कर्म यही नै जीवात्माको मुक्ति हो ।। ९
प्राण्ीको साथमा चेतना प्रकृति चैतन्य स्वरुप आत्मा रहेको अवस्थासम्म जागृत प्राणी बन्छ ।
जीवित रही, शरीरबाट चेतना प्रकृति बाहिर गएपछि नाशवान शरीर,देह त्यागी उ मर्छ ।।
टुटी चेतना त्यति बेला सन्तान स्त्री, छोरा, छोरी, वंश नाता कुटुम्ब स्फूर्त रुने कराउने छन् ।
निश्वास मुर्दा शरीरलाई दाजु भाइ छिमेकीबाट श्मशानघाटमा लगी दाहा संस्कार गन्र्नेछन ।।१०
छुट्छ सबै किसिमका व्यवहारहरुको सम्पर्क नै बन्द हुन्छ,पुन ः अर्काे नयाँ संसार बन्छ ।
को र के जान्छ संगै,अध्याय सुरु र यहि नै परिवर्तन बनि लासमा तासै वा धन त्यागीन्छ ।। ११
हो, खगोलीय पिण्डहरुमा समय समयमा ठूला ठूला विस्फोटनले अन्तरालमा फुट्दछन् ।
टुक्रा टुक्रा हुन्छन्, पुन जोडिन्छन्,स्वतन्त्र रुपमा रहन्छन्,यही नै परिवर्तन बनी रित चल्छन् ।
हेर खगोलिय पिण्डहरु आर्कषण, विकर्षण, स्थीर,गति र परिवर्तनले आधारित,सञ्चालित छन् ।
के प्राणी तथा वनस्पति गति कर्म र खाना,उही गति,रित र विधान परिवर्तनमा आधारित छन् । १२
मानिसको शरीरमा आत्माको बास रहने भएको कारणबाट शरीरको बाहिरी तथा भित्री छ ।
अन्तस्करणलाई हर समय सफा, शुद्ध, पवित्र हुँदा शरीरलाई सफा राख्नु भौतिक तथा आध्यात्मिक ।।
दुवैकोणबाट अनिवार्य र उपयोगी,अपवित्रको कारणबाट मन तथा शरीरमा रोगका किटाण्ुा नवसुन् ।
शरीरको मयललाई समय अनुकुल पानीले नुहाए झै, मन मस्तिष्कमा रहेको सांसरिक मयल नासुन ।। १३
अध्यायानलाई द्धापर युगको उत्तर्राधको समयमा महाभारत नामले चिनारी नाटक मञ्चनमा ।
के श्री कृष्ण भगवान र अर्जुनको सम्वादरुपी श्रीमद् भागवत गिता अमृत पिउनु पर्छ जीवनमा । १४
सृष्टिमा चराचर (गति भएका र नभएका) तथा स्थावर, जंगम सबै महाभूतहरु ।
परा र अपरा प्रकृतिको अधिनमा रही,उनै परमेश्वरका कृपा भगवानले सृष्टिहरु ।।
सबै किसिमको काम परा र अपरा (चेतना र जड) प्रकृतिको जिम्मामा सुम्पिनु बरु ।
प्राणी तथा वनस्पतिका विषयमा जे गर्छ जे हुन्छ सबै प्रकृतिमा आधारित हो अरु ।। १
मानिसको लागि भगवानले आफ्नो तर्फबाट फलानोले दुःख पायो कठै विचरा !
भनि उसको प्रारब्धको कर्म,कमाई बाहेक अन्य केही थपि दिनु हुँदैन,धर्म सारा ।।
तव मानिसको भौतिक सहयोग कर्मको आधारमा प्रकृतिमा निर्भर परि रहन्छ ।
भगावनबाट हैन,उ त केवल साक्षीको रुपमा टुलुटुलु हैसियत हेरिरहनु हुन्छ ।। २
मानिसहरु सबै पूर्व जन्ममा गरिएका फल,कर्मको फलको कमाई वर्तमान समयमा ।
कर्म प्रधान भएर भोगिरहेका छ,सबै चराचर जगतका स्थावर,जंगम समयको साथमा ।।
अन्तरालमा नाश भएर हराउँछन् ,परिवर्तनबाट नयाँ सृष्टिको संरचना तयार हुँदै छ ।
शरीरमा रहने कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय, मन,अहंकारले जीवात्मालाई सकाम कर्मफल बन्छ ।। ३
सबै माध्यमबाट कर्म बन्धनमा फसायर जन्म मरणको चक्रमा घुमाई रहन्छ ।
पार्थिव शरीरलाई निर्वाह गर्ने शिलशिलामा इन्द्रियले खोज्ने सुख सुविधा लिन्छ ।।
भोगादीको लागि संग्रह गरिने गाँस, बाँस, कपासको आपूर्ति,कला तथा विज्ञानले ।
ज्ञान,आविष्कार गरेका मानवीय उपयोगी यश, आराम,मनोरञ्जनका अवयवहरुले ।। ४
भौतिक सुख सुविधा,सामानहरुमा चञ्चलमन र इन्द्रियको प्रभाव पर्न जान्छ ।
व्यक्तिको पारिवारिक माया, मोह, र अल्पवृद्धिको कारणबाट नाशवान बनिन्छ ।।
शरीरलाईनै आत्मा सम्झिएर आफ्नो पार्थिक शरीरको लागि प्रर्याप्त हुने थियो ।
उही भन्ने लालसाको तृष्णारुपी अग्निको लागि भोगरुपी समिधा अर्पण गरीदियो ।। ५
अमेर,समयको फल स्वरुप शरीरमा जीवात्माले बास बसुञ्जेल उमेर ढल्दैजाँन्छ ।
बल,बर्कतले बुढेसकालमा इन्द्रिय सिथिल भएर ज्ञान, वैराग्य र भक्ति प्राप्त भैरहन्छ ।।
आत्मा साक्षत्कार नभएको समय सम्म डडेलो (दावालन)को तृष्णारुपी अग्निमा जल्छ ।
चञ्चल मन, मस्तिष्कलाई तडपी तडपी,शिथिल स्थूल र मन आत्माले दौडाई रहन्छ ।। ६
जीव उ,शरीरमा रहने इन्द्रियदेखि टाढा मन छ,मन देखि टाढा बुद्धिले बृति चाहन्छ ।
बुद्धि देखि टाढा आत्मा छ,आत्मा देखि टाढा परमात्मा भगवान छन् ,अब उही जाग्छ ।।
तसर्थ आत्माले बुद्धिलाई बुद्धिले मनलाई, मनले इन्द्रियलाई बसमा राख्न सक्नुपर्दछ ।
बुद्धिका अधिनमा इन्द्रिया,मन नभएको कारणबाट शरीरमा रहने आत्माले जगाउनु पर्छ ।। ७
जन्म जन्मान्तरमा शरीर रुपी कपडा बदलिनु बाध्य छ, र चौरासी लाख योनीमा ।
चक्रमा जीवात्मा घुमी ,मन र बुद्धिले आफ्नै शरीरमा सँगै बसेको ज्ञान लिनुमा ।।
अन्तरआत्मालाई चिनी,आत्मा साक्षत्कार हुनको लागि सन्त महात्माहरु सिकाउनु ।
संगत,सत शास्त्र आदिको अध्ययन, चिन्तन, मनन तथा खोज विना व्यक्तिमा हुनु ।। ८
रहेको बुद्धि मन्द भई शरीरमा लुकेर बसेका जीवन रुपी उर्जाको शक्तिलाई चिन ।
लिई प्रकाशमा नबदली,जीन्दगी अन्धकारमा भड्की दुखमा रहन्छ,त्याहा नहिड ।।
मन तथा बुद्धिलाई बसमा राखेर ज्ञान, वैराग्य, भक्तिको सद अभ्यासबाट बुझ जन ।
आत्मा साक्षात्कार भएपछि मात्र एक शरीरमा बस्ने जीवात्मालाई अर्काे भन्ने नठान ।। ९
शरीरमा बस्ने जीवात्माले आत्मा, अन्तर, आत्मा, भूतात्मा, प्रेतात्मा, देवात्मा ।
पितृआत्मा तथा जीवात्माको एक आपसमा चिनारी भै आफ्नो श्रोत केन्द्रतहमा ।।
परमात्मा भगवान प्रति जवाफदेहि भएर उनैको स्वरुपमा समर्पित हुनु छ ।
उनैले मोक्ष दिनु र चौरासी लाख योनीको जन्म मरणबाट जीवात्मा छुटनु पर्छ ।। १०
जीवले छुटकारा पाई,नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा रहँदा आफ्नो बंश साँच्छ ।
परम्परा अनुसारका आचरण, संत्सग तथा आस्तिक विषय वस्तुमा जिज्ञासाले बाँच्छ ।।
जगमा खोज, खनुसन्धान सतशास्त्रको अध्ययनले आदिबाट कर्मगरी बिषय भोग्छ ।
इन्द्रिय मनप्रति÷मन, बुद्धि प्रति । बुद्धि आत्मा प्रति÷आत्मा परमात्मा भगवान प्रति जाग्छ ।। ११
जीव समर्पित भएर आत्माको बसमा इन्द्रिय तथा मन, बद्धि समर्पित भैरहन्छ ।
साक्षत्कार भएपछि जीवात्मा (प्राणीमा रहने आत्मा) निराकार, निराधारमा जाग्छ ।।
सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा परमात्माको स्वरुपमा फर्कन्छ, यहिनै परिवर्तनको अन्त्य बन्छ ।
तब स्थिर मन,बुद्धि र अंहमा जकडिएको जीव लोभ,मेह वास्नामा जेलीएको हुन्छ ।। १२
सृष्टिका पिता बहाले जीवात्माको सृजना गरी परा र अपरा प्रकृतिको दिन्छन् ।
जिम्मामा छोडी दिएका,दुवै प्रकृतिको मिलन तथा भाले र पोथीको कृयाबन्छन् ।।
हो,सम्भोगबाट ज्ञानेन्द्रिय कर्म इन्द्रिय मन, बुद्धि अहंकार तथा आत्मा सहितले ।
जागी यहो खगोलिय पिण्ड (पृथ्वी) मा नाशवान शरीर लिएर जीवको जन्म हुन्छ ।। १३
जीव (प्राणी) मा आत्माको बास हुदा कारणबाट आत्मालाई जीवात्मा भनिएको कि ।
परमआत्मा ब्रहा बाट प्रकृतिमा र प्रकृतिबाट प्राणीमा प्रवेश गरी अन्त्यमा मिलिछ नी ।।
मानवको शरीरबाट ब्रहा मा नै फर्किएर मिल्नु नै जीवको जीवनको यात्रा अन्त्य भयो ।
कुरो त ज्ञान हो,सत्यको हो?प्रमाण उस्तै छ,जीव मानवको व्यवहार उस्तै त रह्यो ।। १४
परा प्रकृति परमात्मा भगवानको स्वरुप बनि,चराचर ब्रहाण्डलाई परिवर्तन बुझियो ।
गती र कर्मको आधारमा सृष्टि सञ्चालनकर्ता तथा रचयीता रजोगुणले युक्त भयो ।।
ब्रहाले अपरा प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको स्थुल शरीरमा जीवात्माको शरमा छ त्यो ।
जीव (प्राणीको) शरीरमा बास बस्ने नाशवान शरीरलाई छोटो छोटो समय बाच्ने भयो ।। १५
के? को? लागि जीवन्त राख्ने अमर तत्व आत्माको आफ्नै स्वरुपबाट सृजना छ ।
फैली अपराप्रकृतिमा सर्वव्यापक रुपमा कहाँ कुन रुप,गुणले कर्मफल छोड्दछ ।।
विद्यमान भौतिक जड वस्तुमा विद्युतीयतरङ्ग पठाए पछि निर्जिव वस्तु (पदार्थ) पनि ।
हुन्छ सजिव र प्राणी जगतमा जीवात्मा रुपी आत्मालाई नाशवान जड वस्तुमा छ नी ।। १६
आत्माशक्ति (विद्युतीय तरङ्ग) उर्जाशक्ति प्राणीका २ लिङ्ग मध्ये पुलिङ्गको वीर्यमा जान्छ ।
उही प्रवेश गराएर स्त्री लिङ्गको रजरुपी उर्वरा माटोको गर्भमा सुरक्षित रहिरहन्छ ।।
तब पछि जड प्रकृति (अपरा) को माध्यमबाट ५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रियहरुमा रही ।
मन वृद्धि अहंकार सहितको नाशवान शरीर जन्मी सोही हुन्छ,आत्मकेन्द्रनै शिराभई ।। १७
निजै शरीरमा साकार रुप गरेका भगवान श्री विष्णुमा रहने सबै किसिमका गुण ।
स्वभावहरु विराजमान रही,प्राणी र सृष्टिको शरीर नै भगवानको साकाररुप सगुण ।।
उनै भगवानले प्रयोगकर्ता, बनी शरीर साध्य कि साधन,यसैबाट साध्य पूरुषार्थ बन्दछ ।
जब जीवात्मा साविक जन्मको कपडा रुपी शरीरलाई परिवर्तनको माध्यमबाट फेरिन्छ ।। १८
शरिर बदलेर नयाँ योनीको गर्भमा पुनर्जन्म भई गर्भमा रहँदाको उ आमाको स्वभावमा ।
आहार, विहार कर्म र साविक जन्ममा उसबाट शरीरका इन्द्रिय तथा मन, बुद्धि, अहंकारमा ।।
हुने र गरिएका सकाम कर्मको आधारशीलाको नतिजाले नै वर्तमान जन्मको लागि शरीरका ।
बुद्धि, आयु र कर्मको किटान गरी अपरा प्रकृतिले आमाको योनीबाट हुन की जन्म गराएका ।। १९
जीवको पालन पोषणको काम अपरा प्रकृतिबाट चलिरहेको हुन्छ ।
बाबु, आमा त मानौ केवल कर्तव्य कर्मका निमित्त मात्र हुन्छन् ।।
वितेका प्रारब्धको र्कमको फलमानै वर्तमान समयको वंश, कुल छ ।
घर घरान, सुख, दुःख, आस्तिक, नास्तिक धनि, गरीव, रोगी उही छ ।। २०
हाय निरोगी, ठग, मुर्ख, हत्यारा, सज्जन, ज्ञानी, महात्मा, वैज्ञानिक पनि ।
कुनै विषयका ज्ञाता, प्रतिभाशाली तथा महान व्यक्तित्वको भोगाई छ नी ।।
हो यस विषयमा कसैले कसैलाई मूल्याङ्गन गरी वाङ्गा टिङ्गा प्रस्तुती गरे ।
गरी अमूल्य मानव चोलाको प्राप्ति समयलाई वरवाद गर्नु निन्दा हो अरे ।। २०
घृणरुपी डढेलोमा आफैलाई सल्काई,वर्तमान शरीर र आफू (आत्मा) लाई ।
रची प्यारो र पवित्र,मानिसलाई अन्य प्राणी (जीवात्मा) को मारेर शरीरलाई ।।
परमात्मा भगवान रुपी देवि देवताको नाउमा जीवात्मा ठानी रहेको शरीरलाई ।
हेय र द्धैषमा काट मार गरेर बलि चढाउन अधिकार र जीव हर्नु छैन तिमी भाई ।। २१ ।।
यी परमात्मा भगवानले जीवात्माको नाशवान शरीरको रगत मासु त खादै खादैनन् ।
बुझ एक जीवात्माले अर्काे जीवात्माको शरीरको अवयव मासु रगत पनि चाहदैनन् ।।
मासु र रगत खाने त एक जीवित शरीरलाई अर्काे जीवित शरीरले नाशवानले खाने ।
जो शरीर पालन पोाण गरी केही समय बलियो बनाउको लागि मात्र खाने हो,जाने ।। २२
परम्परालाई अज्ञान र तमोगुणले ज्ञानलाई ढाकीएको अवस्थादेखि चालु गरिएको छ ।
प्राणीको मृत्यु पछि जीवित अवस्थाको शरीर,स्वभावले मासु निमित्त बने खान हुन्छ ।।
मरेका शरीर, कसैको भोजन बनाए पनि नवनाए पनि नाश भई सढेर माटोनै बन्छ ।
पञ्च महाभूतमा नै विलाउने हुँदा खान,पाप दोष,जीवात्मा कर्म बन्धन किन बन्छ ।। २३
मुक्तिका लागि बाटो दिई,जीवित शरीरमा चेतना प्रकृति आत्माको बास रहि रहनाले ।
सो आत्मालाई घर रुपी शरीरमा बसे दिनु बसीरहन,शरीरलाई मारेर आत्मामा वस्नाले ।।
नधपाउनु,भरुलमा ठूलो अपराध हो ,जीवात्मा गर्भमा रहे पालन पोषण गर्ने काम गर्नु ।
सत्व गुण रुपी भगवान श्री विष्णुको पराप्रकृतिको रेखदेखमा अपराप्रकृतिमा गरिदिनु ।। २४
बुझि,तत् समयमा मृत्यु त कोही गर्भमा,जन्म भैसकेपछि ,जवानी अवस्थामा मर्नु पर्छ ।
कोहीले पूर्ण आयु भोग गर्नु, दुर्घटनमा पर्नुमा पूर्व प्रारब्ध अनुशारका कर्मका भोग हुन्छ ।।
आधार त जीवात्माले शरीर बदल्ने काम हो,सृष्टि संरचनामा परिवर्तन भई रहने छ ।
समय र सन्तुलन कायम राख्नको लागि जन्म गराइएका वस्ूतुलाई नाश,परिवर्तन बन्छ ।। २५
यीे काममा तमोगुण रुपी भगवान श्री शिवले, सृष्टि संहारक, विनाश कर्ता छन् भनिन्छ ।
मानिस,प्राणीको नाशवान शरीरलाई छोटो अवधिमा,प्राणमो जीवनीय शक्ति प्राप्य नै रहन्छ ।।
आत्मा नै परमात्मा भगवानको अंश बनी प्राणीको शरीरमा बास बसुञ्जेल परमधाम छैन ।
धाम पुग्न नसकेको समयसम्मा जीवात्मा हुन्छ,जीव (प्राणी) मर्छ जीवात्मा कजर अमर छ ।। २६
जीवमा रहने जीवात्मा, परमात्मा भगवान प्रति सधैं उत्तरदायी भएर भगवानमा नै समावेश छ ।
सधै एउटै स्वरुपमा बस्ने उसको स्वभाव त ब्रहाबाट उत्पन्न भएको जीवात्मा कालान्तर रहन्छ ।।
पछि परमात्मा भगवानमा समावेश हुने नै, जीवात्माले जन्म र मृत्युको चक्रबाट छुटकारा पाउछ ।
मोक्ष हुनु, बैकुण्ठधाम जानु ,पार्थिव शरीर मृत्यु हुँदा शरीरमा रहने अष्ट प्रकृति (पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि, आकाश, तथा मन, बुद्धि अहंकार)बन्छ ।। २७
यी तत्वहरु उनै उनै तत्वमा परिवर्तन भएर विलिन हुदै,जीवात्मा नाशवान शरीरबाट छुट्टिन्छ ।
शरीरमा रहने कर्म इन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय तथा मन बुद्धि अहंकारले जीवात्मालाई कर्म बन्धनमा पार्छ ।।
फसाएर जन्म, मरण, स्वर्ग, नरक पृथ्वी र विभिन्न गर्भका योनीमा एक यात्रीसरह भ्रमण गराउछ् ।
जीवात्मा निर्दाेष शक्तिले नाशवान शरीरले धन सम्पत्ति स्रग्रह गर्न लालसामा मनलाई डोहोराउछ ।। २८
सबै गरिएका सकाम कर्म बन्धनबाट दोषी भएर पुन –पुन कर्म बन्धनमा फसि लड्कीरहन्छन् ।
कर्मबन्धन दलदलमा,बाँधिएर ढापमा फसिरहन्छन,निश्काम कर्मको माध्यम बाट नै आत्मा रहन्छन् ।।
उही देह,आत्मा सबै कर्म बन्धन र मुक्तिका सकाम बुझि नश्वर शरिर जीव मोक्षमा टकमकाउछ ।
साक्षात्कार आत्मा भएर जीवात्मालाई परम धाम पुग्न लामो समय नपर्खी ब्यूझाई साक्षत्कार बन्छ ।। २९
आत्मासँग नाशवान शरीर, शरीरसँग कपडा, कपडासँग पं्राकृतिक वनस्पतिको पनि ।
गहिरो सम्बन्धले एक अर्काका पूरक बनि शरीर र प्राणलाई जोगाउन,जतन गर्दछनी ।।
बढी समयसम्म खपाउनको लागि अन्न, फलफूल, सागपात, चुस्ने चपाउने, पिउने, चाट्ने ।
चार किसिमका अन्न र वनस्पतिका वर्ग (समूह) खाद्दन्न हरु साथ साथै घाम पानी छेक्ने ।। ३०
ओत लाग्न, तातो चिसो, अवस्थाबाट बचाउन सकिने बस्ने ठाउँको र आवश्यकता सबै ।।
रही आत्माले कपडारुपी शरीर हजारौको संख्यमा अनन्त समयसम्म कर्म बदली रहे गौरबै ।।
बदल्दै शरीर च्यातिन्छ, फाट्दछ,शरीर मर्छ तर आत्मा मर्दैन,उ अजर अमर बनि अस्तित्व ।
शरीरमा बसुञ्जेल,बोल्न, हाँस्न, खेल्न हिँड्न,सक्रिय शारीरिक,मानसिक सबै कर्मबोध तत्व ।। ३१
कर्ममा शरीरले,सयौंको संख्यामा प्राकृतिक वनस्पतिबाट विज्ञानको प्रविधिले उत्पादन गरी ।
नाना रङ्गी विरङ्गी कपडाहरु इन्द्रिय तथा मनको वशंमा परेर इच्छा अनुसार बदली हरघरी ।।
जीवित अवस्था (आत्मा रहेसम्म) सम्ममा लगाई,कपडा र शरीरमा फरक दर्शाउदै रहन्छ ।
या कपडा चाडै फाट्दछ,छिटो नाश हुन्छ तर शरीर कपडाको भन्दा लामो समयपछि फाट्छ ।। ३२
यहि, नाशवान पञ्चमहाभूतको अस्तित्वमा निर्माण समयको अन्तरालमा विलिन हुदैं जान्छ ।
नाश भएर जाने र अन्न तथा वनस्पतिबाट पालन पोषणको शरीरलाई नाशवान शरीर बन्छ ।।
प्राकृत , त्रीगुणमय शरीर नामाकरण भई आत्माले आत्मालाई चिनेपछि ज्ञानको ढोका खुल्दछ ।
पथनै अस्थायी जीवनलाई ज्योर्तिमयको रुपमा देखी,आफूमा चेतना प्रकृतिको तरङ्गमा आफै छ ।। ३३
कठिन कर्मले निरन्तर अभ्यासमा रहँदा सफल भई शरीरको कपडा र आत्माको शरीरलाई चिन्छ ।
बुझी नश्वर शरिर,उही चेतनापुञ्ज र कर्मका हुने गुण दोष र सकाम हुदा ज्ञान शिप जगाउनु छ ।।
विश्लेषण गरी समयको अन्तरालमा देहबाट चेतना प्रकृति उडेर गएपछि शरीर पनि बुझ त के रहन्छ ।
कपडा सरह नै निर्जीव र निरर्थक वस्तु बनी मन वा आत्मा कहाँ छ, बुझि जगमा बताउने वायू बहन्छ ।। ३४
मानिस मरिसकेपछि ?
समिपका श्रीमती छोरा छोरी नाता घरपरिवारका आफन्तहरू देह त्याग पछि ।
मरेको व्यक्तिको गुण, अवगुण, रूप, रङ्ग, अनुहार कायालाई हेरी चिचाई बसि ।।
गुण सम्झेर रुन कराउने,दोष थोपरेर बहकाउने हडबडाउने शोकउही थाल्दछन् ।
ज्यू,हजुर,फूल अविर माला र सलामी बत्तिमा दाग बत्तिले माटोमा बिलाउछन् ।। १
यो निर्जीव शरीर (लाश) एकातर्फ÷मन, बुद्धि, अहंकार अर्काे तर्फ÷जीवात्मा हो ।
अर्काेतर्फ÷जीवित अवस्थामा उसले गरेका साकाम तथा निस्काम कर्मका फल भो ।।
पाप, पुण्य, एक घर व्यवहारिक सांसारिक विषयवस्तु अर्काे शरीरका नातामा ।
श्रीमती छोरा, छोरी, नाती, नातीना, पलाती, खलाती र अरु बेग्लै अवस्थामा ।। २
रही,जीवात्माले कपडा बदल्ने चोला अभ्यास गर्दा उक्त घर परिवारमा बेहाल ।
चिहिल विहील, विचल्ली बन्छ,वातावरण कोलाहलपूर्ण करुणामय छ,लौ समाल ।।
निर्जीव शरीर (लास) लाई वन्धुवर्ग छिमेकीले श्मशान घाटमा लगेर दाह संस्कारले ।।
बिधि,रीति, रिवाज जमीनमा गाड्नेगरी गिद्वलाई खुवाउने÷आगोमा डढाउने गरिन्छ । ३
शरीरमा पहिला रहने जड प्रकृति मन, बुद्धि, अहंकार आकाश महाभूतको बाँस कहाँ ।
वायुमण्डलमा नै विलयी अन्य जड प्रकृति अर्थात पञ्चमहाभूत –आकाशमा की उहाँ ।।
जल, वायु, पथ्वी, अग्नि आ–आफ्नो महाभूतमा गएर मिली,आहार, निन्द्रा, भय मैथुनयी ।
सबै काम, कोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य÷अथ, स्नायु मण्डलसहितको ज्ञानेन्द्रिय तथापी ।। ४
अहो मेरो र म नासी,बल प्रणय,माया मोह नासी हर्छ को,जान्छ कुन निवास ताक्दछन् ।
कर्मइन्द्रिय सबै लाससँगै निदाई,जुम्रा, उपियाहरु लासलाई छोडेर बाहिर भाग्नछन् ।।
संगका बशिभूत आश,संग्रह र विग्रहकहाँ लुक्यो कलिबशमा परि उम्को कुन जीव यो छ ।
शरीरको जीवात्मा (आत्मा) कृया कर्म नसकी दिन,पे्रतात्मा भई,घरमा ति घुमि नै रहन्छ ।। ५
हाय शरीर छदाँ श्रीमती, छोरा,बन्धु वर्गबाट १३ दिन भित्रको कृया नाम सिद्धि कर्म गरिसके ।
पछि भनी प्रेतात्माले शुक्ष्म शरीर धारण गरी उसैको पूर्व शरीरले जीवित अवस्था मृत बके ।।
भए गरेका शुभ, अशुभ कर्मको फलको पोको (बाटो खर्च) बोकेर वैदिक न्यालयका दूत जुन ।
डरलाग्दा सिपाही (यमदुत) का रोहवरमा नरक र स्वर्ग लोकको क्षणिक यात्रामा अगाडी रहुन ।। ६
त्यागी आफ्ना पूर्व शरीरका, नाताका बंशजका जीवात्मा रहने ठाउँमा शुक्ष्म शरीर धारीले ।
आत्मा भेटी त्यो ठाउँमा,पितृ आत्मा नरकलोक र स्वर्गलोकमा दुःख कष्टादी र भोग योगले ।।
ऐश्वर्यको समय विताई पुन पूर्व साविक जन्ममा गरिएका कर्मका सञ्चित फल (प्रारब्ध)को ।
जुन आधारमा पृथ्वीका धनि, गरीव, उच्च तथा निच जाति जे जस्तोमा जन्म लिनु पर्ने भो ।।७
सच छ, मानिसकै योनीका गर्भमा पितृ आत्मा लिई जन्म छ,मर्छ, स्वर्ग, नरक पृथ्वीमा भड्किन्छ ।
विधि,रितनै जीवात्मा परमात्मा भगवानसँग एकाकार रही,उ जन्म र मरण भइ नै रहनेछ ।
नित्य जीवात्मा परमात्मा परमेश्वरसँग मिलन,वियोग हुने साधन मानिसकै शरीरबाट हो र ।
के जीवजन्तु किट पतङ्ग आदिका शरीरबाट मानिसको दुर्लभ शरीरको जीवात्मा परमधाम छ र ।। ८
बिज्ञान पुग्न सके भला,न पुन ८४ लाख योनीे चक्रमा,मानिसको शरीर र कर्मका जीवात्मा ।
कर्म बन्धनमा बाधि,पशुको जीवात्मा कर्म बन्धनमा नबाधिनु,जीवात्माले छुट्नु छिटो शरीरमा ।।
के कुन मात्र वदलीन्छ, कि जीवात्माले परमगतीपाउनु नै मानव शरीरबाट नै हो र छ संम्भव ।
मित्थक र ज्ञान कुन छ प्रविधी कस्ले चाल्छ,शस्त्र सास्त्र वा साधना कुन बुझि गरु हामी गौरव ।। ९
छैन,मानिस म¥यो कुनै कारणवस,कि कर्म हुन सकेन,अब त्यो शरीरमा रहने जीवात्मा कहाँ बस्छ ।
कुन शुक्ष्म शरीर धारण गरी, नरक तथा स्वर्ग लोकको दुःख सुखदीको अनुभव वा पुनर्जन्म पाउछ ।।
किन,त्यो जीवात्मा वायु मण्डलमा नै पिशाच प्रेतात्मा भएर अनन्त समयसम्म भड्की सधै रहन्छ ।
कुन पिशाचले जीवित मानिसलाई तर्साई,विभिध हानी कामहरु गरेर मानिसलाई चिन्तित बनाउँदछ ।।१०
पुनर्जन्म को लागि कुन रोज्ने ?
मानिसको शरीरबाट नै शरीरमा रहने जीवात्मा (आत्मा) लाई परमात्मा परमेशवरसँग ।
समावेश गर्न सकिने भएबाट आगामी जन्ममा उक्त जीवात्मालाई कुन हैसियतको रंग ।।
शरीरमा प्रवेश गराउने हो,मोक्ष गराउने भन्ने विषयमा वर्तमान शरीरका मन, बुद्धि, अहंकार ।
फल बुद्धिमानले फलित कर्मको आधारमा जहा जुन योनीको गर्भमा प्रवेश गर्न चाह अपार ।। १
ईच्छा प्रवेशले वर्तमान समयका कर्म नै पुनर्जन्म, परमधाम कारक तत्व हुन आउँछ ।
साविक कर्मको फल अनुसार जीवात्मा बाधिने कर्म बन्धनमा रहने हुँदा व्यक्ति आफैछ ।।
भविष्यमा के भएर कसरी रहनेमा रोजेर आफुसँग बस्ने जीवात्मा अवस्थामा राख्न सकिन्छ ।
जीवनका चार पुरुषार्थ, धर्म, अर्थ, काम, मोक्षका कर्तव्य कर्ममा क्रियाशील अनुसार रहन्छ ।। २
विषयवस्तुका,आध्यात्मिक चिन्तन,निश्काम कर्म,योगीको अभ्यास,मनलाई परमात्मा जोडी ।
ईशको स्वरुपमा एकाकार हुनको लागि नाशवान शरीरको अन्तिम समय भगवानमा मोडी ।।
कल्पन,गाथा,भजन गाउनु हरिकृर्तन गर्नु नै परमधाम जाने सुगम मार्ग,लोभ मोह बास्ना छोडीे ।
सांसारिक विषयवस्तुका सकामी कर्ममा रमाएर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको अभिलासा प्राप्त गरी ।। ३
मनलगाई मानवीय व्यवहार गर्दै, ईश्वरीय सत्ताका भिन्न देवि देवताहरुको पूजा आराधनामा ।
मनगर्दै जानुमा विद्या र धनले सम्पन्न भएको वंश परिवारमा जीवात्माले जन्म लिन्छ जीवमा ।।
गुण शरीरले भौतिक ऐश्वर्य भोगले,पुनर्जन्म वारम्बार भइ,रमाइलो अवसर पनि वित्छ क्षणमा ।
आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्तर्गत आधारभूत संरचनाका विषय वासना रुपी कामले लीप्तमा ।। ४
क्रोध, लोभ, मोह, मद मात्सर्य प्रीय ठानी आत्मालाइ ईश्वर नै शरीर हो भनि शरीरको मोह ।
सधै आफू र आफ्नाको लागि सत्कर्म अथवा दुस्कर्म जस्तो सामु आई उसैमा रमाउदाको जोहो ।।
अरुलाई ठगेर, खोसेर, चित्त दुखाएर बलत तरिकाबाट भएपनि धनसम्पत्ति, आर्जन गरी सुख भो ।
सुविधा ऐश्वर्यको भोग गर्ने व्यक्तिको जीवात्मा त कर्म बन्धनले निच योनीका गर्भमा प्रवेश जो ।। ५
बिर्सि सतसङ्गको नाउँ नै नभएको दुराचारी, गरीव तथा महत्वकाक्षीहिन, पाखन्डि व्यक्तिहरुका ।
घर परिवारमा जीवात्माको जन्म छ,जीवात्माले बारम्बार नाजुक अवस्थाको घर परिवार जन्मका ।।
मरणको जन्म लिन्छ,,यो निजै कर्मको फल (प्रारम्भ) ले प्रोत्साहीत गरिएको कर्म,यहलौकिक शरीर छ ।
उही पालन पोषण तथा रक्षा गर्ने र सकभर प्रकृतिबाट निर्माण गरिएको शरीरमा रहने भगवान भज्छ ।। ६
जीवात्मा (आत्मा) लाई परमधाम त असल कर्म गरेर कर्म कै संस्कारबाट असल, धनी, दानी भनियो ।
धर्मात्मा,कूल घरानका जीवात्मालाई जन्म लिने काम उपयोगी रही,यो सबै काम वर्तमान शरीर रह्यो ।।
जीवका मन, बुद्धि, चित्त तथा अहंकारबाट नै सार्थक हुने,मरेपछि भगवानले कहाँ पु¥याउनु हुन्छ ?
स्वर्ग, नरक, बैकुण्ठ भन्ने होइन, शरीर जीवित हुदा जीवात्मालाई पठाउने कर्ममा नै कल्याण हुनेछ ।। ७
प्रकृतिका सत्य, रज, तम मानिस यी तीनै गुणमा आधारित प्रकृति स्वभाव अनुसार बाध्य,कर्ममा छ ।
मन, बुद्धि, अहंकार तत्वमा स्वभावको हैकम जमाउने हुँदा व्यक्तिमा सात्यिक गुणको प्रवेश भएको हुन्छ ।।
ज्ञान आध्यात्मिक,विज्ञानको विषयमा चिन्तन, मनन, परोपकार सम्बन्धी कार्यहरु र अरु प्राणीमा जस्तै ।
हेर्ने दृष्टिकोण, समभाव, समदर्शीमा आधारित छ, तत्व ज्ञान प्राप्त गर्ने खोजीमा व्यक्तिमा पनि उस्तै ।। ८
जब मानिसमा रजो गुणको प्रवेश भएमा उद्योग, व्यवसाय, विभिन्न किसिमका आय मूलक कामले ।
दत्तचित्त,एकाग्र कार्यक्रम,लगनशिलता,बुझि शिप र सृजनशील कार्यको योजनामा काम बनाउने ।।
तमोगुण को प्रवेश भएमा ठगीमा आधारित निचकर्म तथा खराब आचरणको संगत, लडाइ, झगडामा ।
काटमार विनाशमय लिलाहरुले प्रोत्साहित,भई निन्दा तिरस्कार, गाली अपमान र प्रकृति अकल्याणमा ।। ९
यही शरीरमा आत्माको बासस्थानहुदा मन्दिर हो,गर पालन पोषण बाचेर जीवन चलाउ ।
निर्वाह यथेष्ट प्रकृतिले व्यवस्था मिलाएको छ, नाशवान शरीर प्रकृतिमा जगाऊ ।।
प्राप्य कृषिजन्य वनस्पति तथा अन्नले जीवात्माको मन्दिरको प्राण बचाँई लक्ष्मी बोलाउ ।
अन्न नै लक्ष्मी हो,बसि रहेर अल्छी बनेर लक्ष्मी प्राप्तीमा जाग कर्मले श्रम फहराउ ।। १०
श्रम शारीरिक तथा वौद्धिक वर्गमो समय र शरीरको अवस्था अनुसार जगाउन सकिन्छ ।
रजोगुण प्रधान भएका ब्रहाले प्राणीलाई कर्म प्रधान बनाएर श्रृष्टीको श्री गणेश गर्नसिकाउछ ।।
संसार गतिशील र परिवर्तनशील छ, कर्म विना गति र गति विना परिवर्तन सम्भव हुदैन ।
मानिसले जीवात्माकोे घर रुपी नाशवान शरीरलाई,जीवन्त राखी गाँस, बाँस, कपासक पाईदैन ।। ११
अन्य मानिस तथा जीवजन्तुको हिंसा र कसैको चित्त (मन) दुख्ने कर्म बाहेक अन्य नमार ।
शारीरिक, बौद्धिक, मानसिक, जुनसुकै जस्तोसुकै कर्महरु पनि आफ्नो शरीरको अवस्थासार ।।
समयानुकुल आफूसँग भएको शीप तथा ज्ञान, विज्ञानको आधारमा जो सामु आईपर्छ श्रम गर ।
त्यसलाई शिरोधार्य गरी कर्तव्य पथमा अगाडि बढ्ी कर्तव्य कर्म शरीरको पालन पोषण हरघर ।। १२
रक्षाको लागि लक्ष्मी रुपी अन्नको संग्रहको साथ साथै शरीरमा बसेको जीवात्मा जिलाई ।
परमात्मा भगवानमा समाविष्ट गर्नको लागि योगाभ्यासको माध्यमबाट परम पितामा भाई ।।
परमात्मा परमेश्वरप्रति समर्पित भएर बाच्नु नै प्रमुख कर्ममा जीवनको सारतत्व अडेको छ ।
केही छैन र हुदैन कुविचार।खालि हातमा सन्तान वंश अहित छ,जाग तिमि कहा कसरी बाच्नु छ ।। १३
जीवन के हो ? (जीवात्माको समय चक्रमा आधारित)
सृष्टि,अपरा (जड प्रकृति) आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, तथा मन, बुद्धि अहंकार यी ।
सुझि जसलाई अष्ट प्रकृतिका समिश्रण तथा समिकरणबाट प्राणीको हाड, छाला, मासु बनी ।।
उही रांै, रगत, शरीरमा रहने विभिन्न किसिमका तरल पदार्थ तथा शारीरिक यन्त्रहरुको संगम ।
यही निर्माण जड प्रकृतिको वा पूर्व जन्मको ज्ञान,तप र भोगाईको दण्डले हो की छ अरु माध्यम ।। १
परा (चेतना प्रकृति) ब्रहाण्ड संञ्चालनकर्ता जसलाई सर्वव्यापक, सर्वद«ष्टा, निराकार पनि भनियो ।
निराधार, सर्वज्ञ आदि नाउँबाट बोलीने प्राणीको चर्मचक्षुबाट देख्न अनुभव गर्न नसकिने अदृश्य त्यो ।।
कुन दैवि शक्तिबाट निस्कने प्रकाशपुञ्जको तरङ्ग जसको स्पर्श प्राप्त भएपछि जड प्रकृतिले गती लिने ।
पं्राणीमा वायुको संचार गर्ने, प्राणशक्ति, जीवनिय शक्ति जसलाई आत्माको नाउँबाट बोलिन्छ, बक दिने ।। २
चेतना प्रकृति ब्रहाण्डमा व्याप्त छ र सृष्टि संरचनाको विज नै चेतना प्रकृति हो ,जुन पुरुष पनि ।
पुकारी जपिन्छ,अपरा प्रकृतिबाट निर्माण भएको प्राणी तथा वनस्पतिको सार तत्व वीर्यमा जीवन छ नी ।।
चेतना प्रकृतिको तरङ्ग (प्राणी शक्ति–आत्मा) प्रवेश भएपछि प्राणी जगतमा भाले र पोथी, जनाईन्छ ।
वनस्पति जगतमा वायु र पराग सेचनको अनुकुल मिलनको माध्यमबाट गर्भमा हुने अनुकुल रहन्छ ।। ३
उही जलवायुमा विजाङ्कुर अर्थात प्राणी र वनस्पतिको जन्म तथा उत्पत्ति हुनु स्वाभिक बन्छ ।
जन्ममरणको प्रक्रियामा बाँच्ने अवधि, प्रकृतिको गुण, प्राणीको स्वभाव शरीर निर्माण वीजमा छ ।।
समय र समागममा गर्भमा प्राप्त हुने पोषक तत्व तथा मांशपेशीको आधारमा लामो,छोटो आयु छ ।
बाच्ने निर्धारण हुन्छ, तोकिएको समय सिमामा देहत्याग गर्नु अनिवार्य मृत्युको कारण सत्य रहन्छ ।। ४
जुनसुकै प्राणी आहार, निन्द्र, भए, मैथूनको कर्म बन्धनमा बाधिन्छ र सोही कर्म चल्छ ।
काम बन्धनलाई विवेकशील बुद्धिले सहि मार्गमा उपयोग गरी छिटो अथवा ढिलो बन्दछ ।।
समयको अन्तरालमा साविक अवस्थामा प्राण शक्ति (आत्मा) जहाँबाट निस्किएर स्थुलमा छ ।
पार्थिव शरीर, तथा सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश गरेर विभिन्न किसिमका योनीहरुमा जन्म लिँदै छ ।। ५
वीज एक यात्री बटुवाको रुपमा विभिन्न गर्भहरुमा भ्रमण गर्दै बुद्धी, ज्ञान, वैराग्य चाल्दै ।
किन र को माध्यमबाट साविकको मूल घरमा फर्कने अवस्थाको समय सम्म यात्रा थाल्दै ।।
जीवात्माले जीवन यात्रामा छोटो समयमा जन्म मरण भै नाशवान शरीर परिवर्तन हुन्छ ।
यो धुरा र चक्र निर्माण भएको जीवित अवस्था नै प्राणीको जीवन बनी सकल संभव छ ।। ६
जीवनको अवस्था
नाशवान शरीरः—
पार्थिव,स्थूल,त्रिगुणमय शरीरले साविक जन्म जन्मान्तरमा शरीरबाट चल्छ ।
कर्मबन्धनका शुभाशूभ फल अनुसार पूर्व संञ्चित संस्कार (प्रारब्ध) को नतिजा हुन्छ ।।
भोगको फल पृथ्वीमा जीवित अवस्थामानै जीवन यापन छ अवधि शरीर र वीर्यसंग ।
सबै नाता, कुटुम्बहरु, परिधिमा रहेर देह विर्सजन गरिन्छ उ नाशवान शरीर मर्दछ ।। १
विना शरीरः—
पार्थिव शरीरमा रहने चेतना प्रकृति उडेर वायूमण्डलमा छ,मृत उ ।
शरीरलाई उसैका नाता, कुटुम्ब, दाजूभाई रुपी समाजले मृत लाश हु ।।
श्मशान घाटमा लगेर आ–आफ्नो संस्कार अनुसार लासलाई खाक छ ।
जमिनमा गाड्ने, आगोमा डढाउने, काटेर टुक्रा–टुक्रा बनाई गिद्दलाई दिन्छ ।। १
जब संस्कार गरी सकिया,सनातन वेदको आधारमा काजक्रिया भएन ।
काजक्रिया हुँदा हुँदै पूर्व समाप्ति हुन नसकेको समयसम्म काम रहेन ।।
पार्थिव शरीरमा रहने जीवात्मा, शरीर नाश भएपछि क्रियाकर्म सक्नुपर्छ ।
कर्मक्रियादी नभएको दिनसम्मको उ के कामका लागि भनिने प्रेतात्मा बन्छ ।। २
काजक्रिया सम्पन्नले वैद्धिक विधान अनुसार अब सुक्ष्म शरीरमा प्रवेश हुनुपर्छ ।
क्रिया नभएको समयसम्मको अवस्था विना शरीरकोे प्रेतात्मा,अन्तरिक्ष (वायुमण्डल)मा डुल्छ ।।
विचरण भई।हावाको रुपमा प्राणी त शंका डरलाई तर्साउँछ दुःख सधै दिन्छ ।
प्रेतात्माले सुक्ष्म शरीर र स्थलु शरीरमा प्रवेश गरी कुल,वंश र सन्तान सताउछ ।। ३
उ त शरीर निर्माण नभएपछि पूर्वजन्मका कमाईहरुको फल पनि के भोग्छ ।
स्वर्ग नरक वा पृथ्वीमा बसी फलको भोग गर्ने अधिकार प्रेतात्मालाई कहाँ छ ।। ४
शूक्ष्म शरीर –
पार्थिव शरीर नाशभएर वैदिक विधानबाट काज कृया समाप्त जब हुन्छ ।
५ कर्म इन्द्रिय ५ ज्ञानेन्द्रिय एकमन र जीवात्मा सहितको शुक्ष्म शरीर छ ।।
व्यक्ति (आत्मा) लाई पूर्व जन्ममा गरिएका सकाम तथा निस्काम कर्म हुन्छ ।
वन्धनको फल भोग गर्नको लागि नरक र स्वर्गलोक तर्फ स्वतह हुन्छ (लगिन्छ) ।।५
सो स्थानमा शुक्ष्म शरीर धारीको रुपमा तोकिएको समय सम्म बस्छ ।
पाप पुण्यका फल भोग गरी सकेपछि पुनः वितेका कर्म सस्कार (प्रारव्ध) रहन्छ ।।
फल भोग गर्न उत्तम तथा निच योनिहरुमा नाशवान शरीरको चौंरासी पर्छ ।
लाख जुनी अन्गर्ततका गर्भमा पृथ्वीमा सुक्ष्म आत्मालाई भड्की पठाइन्छ ।। ६
यसरी स्थुल शरीरमा इन्द्रिय, मन बुद्धिको कर्म बन्धनमा अनुबन्धित छ ।
आत्मारुपी जीवात्माले जीवन चक्रमा तीन चरण पार गरी भ्रमणमा पर्छ ।।
जीवात्मलाई भू—मण्डल, अन्तरिक्ष तथा स्वर्ग र नरकलोकहरुमा डुल्छ ।
यात्रा,आवात जावत गराउने शक्ति प्रारब्ध कर्म र वर्तमान समयनै बन्छ ।। ७
बुझ ल समय बलवान छ र भू —मण्डलको प्रकृति अनुसारको चल्दछ ।
लय,प्रलयमा सबै कान्ति क्षय र नाशभौतिक सृष्टि समयमा आधारित छ ।।८
आत्मा
देखिने समस्थ ब्रहाण्डमा सर्वव्यापक रुपको चेतन शक्तिलाई आत्मा भनिन्छ ।
सृष्टिको प्रक्रियामा यसका साकार रुप अनेकमा यो निराकारमा नै रहि रहन्छ ।।
निराकारबाट साकार, साकारबाट निराकारमा फेरिनु हुनु आत्माको विशेषता हो ।।
साकार सृष्टिमा आत्मालाई जीवात्मा, पितृआत्मा, देवात्मा, पे्रतात्मा, भूतात्मा भयो ।। १
परमात्मा आदि विभिन्न नाउँबाट सम्बोधन गरि,आत्मा सृष्टिको समयमा (वर्तमान समय) ।
बनि साकार अवस्थामा र सृष्टिको विनास पछि निराकार अवस्थामा कला र प्रलयमा ।। २
आत्माबाट उत्पत्ति
जुन चेतना प्रकृतिबाट निस्किएको ज्योर्तिमय तरङ्ग नै आत्मा जाग्ने भयो ।
यो सर्वव्याक, सर्वदृष्टा, निराकार, निराधार तथा आगोले डडाउन नसक्ने हो ।।
हावाले सुकाउन, पानीले गलाउन, हतियारले काट्न नसक्ने आत्मा रहि रहयो ।
तब जीवात्माका साश्वत विशेषताहरु,चेतना प्रकृतिको अदृष्य रुपमा रहेका ।। १
संस्मरणमा भगवान परमेश्वरको आरधना गरि सारकार रुप सृष्टि चलेको ।
संरचनाका मालिक रजोगुण युक्त भएका चर्तुमूख श्री ब्रहाजीमा रहेको ।।
सृष्टि पालनकर्ता सत्वगुण रुपी भगवान श्री विष्णु र सृष्टि संहारकर्ता यी ।
तमोगुणरुपी भगवान श्री महेश्वर तथा उनीहरुकै गुणबाट उत्पन्न भए ती ।।२
सबै योगमाया रुपी शक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी र महाकाली पनि ।
असख्यं देवी भगवतीहरु नारी रत्न, परा,अपरा प्रकृतिको अधिनमा छ नी ।।
प्राणी तथा वनस्पतिमा जड प्रकृति र चेतना प्रकृतिको समिश्रणबाट बनी ।
जीव गतिशील छ,प्राणीको शरीरमा रहेको जीवात्मा, निराकार रुप होनी ।। ३
आत्माशक्ति प्रति उत्तरदायी जवाफ देही हुँदा प्राणीले भगवान मान्छ ।
निराका परमेश्वरको साकार अथवा निराकार रुप सम्झि भजन गर्दछ ।।
समावेश वा एकाकारको अवस्थामा (निराकार) समावेश हुन उ सक्दैन ।
भई संलग्न,प्रयासमा जन्म जन्मान्तरसम्म क्रमजारी रहने छ,तर पाउन्न ।।
प्राणीले जीवित अवस्थामा गरिने आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनादीले व्याप्त ।
ती कर्महरु लाई जीवात्माले साक्षीको रुपमा हेरी रहने र शरीरमा लिप्त ।।
आत्मा (जीवात्मा) अलग भई सकेपछि अगाडिका पार्थिव शरीरमा के छ ।
जीवनमा गरिएका कर्महरु ले बर्तमान समयको भाग्य निर्धारण कसरी हुन्छ ।। ४
कुन सहयोग गरिदिने,कारणले पूर्व सञ्चित सस्कार रुपि कर्म बन्धनमा छ ।
जीवात्मा (आत्मा¬¬) बाँधिएर नै बसी रहने र शूभाशूभ कर्मको फलभोग मिल्छ ।।
किन जीवात्मा धारीशरीर माध्यमबनि साक्षीको रुपमा रहेको होला आत्माको ।
अब भड्की कस्तो सक्रियतामा जीवात्माले फल भोग र्गछ बुझ प्राण र प्राणीको ।। ५
अनुमान पार्थिव शरीरले निर्वाह गर्ने, कर्म हरुको माध्यमबाट जीवात्माका प्रमाण ।
बसेको साबिकको घर (स्वरुप) मा फर्कन को लागी पूर्व संञ्चित हुदैन के अनुमान ।।
वर्तमान समयमा शरीर बाट गरिने कर्महरुको सम्पूर्ण जवाफदेही मन नै किन हो ।
नाशवान शरीर जीवित अवस्थामा जीवात्मा साक्षीको रुपमा रहन्छ यही आधार भयो ।। ६
बुझ जीवात्माले कुनै पनि किसिमको कर्म गर्दैन,कर्महरु कर्मइन्द्रिय, ज्ञानेन्द्रिय चाल्छ ।
मन, बुद्धि, अंहकार चित्त तथा सत्व, रज, तम गुणका एकआपसमा मिलि हुने कर्म छ ।।
अन्तरसम्बन्धकोे प्रभावबाट समयको गति अनुकुलमा जीवात्म प्रमाण साक्षि भइरहन्छ ।
सबै कर्महरुलाई केवल टुलुटुलु ऊही कर्म गर्ने, गराइदिने, गरिदिने वाला पनि किन बन्छ ।। ७
हो,प्रारब्ध कर्मलाई थपघट गरिदिन्न र पार्थिव शरीरले गरिदिएको कर्म बन्धनमा उ छ ।
जीवात्मा बाँधिएको छ,सोही कारणबाट प्रारब्ध कर्मको फल भोग गर्नको लागि पर्नुपर्छ ।।
जन्म र मरणको प्रकृया मार्फत क्रमशः शरीर परिर्वतन गरि अन्तस्करणले अन्तरभाव दिन्छ ।
यो कर्म गर्न हुन्छ, यो कर्म गर्न हुँदैनभनि खबरदारी गर्दा गर्दै पनि इन्दि«यले अरुमा जगाउछ ।। ८
मन बुद्धीको प्रभावले साक्षी रुपी जीवात्मालाई नराम्रा कर्महरुमा फसाँउछ ।
फलस्वरुप जीवात्माले जन्म जन्मान्तर सम्म क्रमशः शरीर बदल्दै भोग गर्छ ।।
जीवात्मा स्थूल शरीरमा रहेका इन्दि«य तथा मन बुद्धी अंहकारका बसमा पर्छ ।
चौरासी योनीका विभिन्न योनीहरुमा जन्म लिएर जन्ममरणको घुमाउरो बन्दछ ।। ९
भोग चक्रमा भौतारिई,ज्ञान, बुद्धि, विवेक र अनुभवको माध्यमबाट रुप नियाल्छ ।
आफ्नो स्वरुपको आभास नाशवान शरीरलाई प्राप्त भएपछि भगवान खोजीमा पर्छ ।।
तब आफ्नै स्वरुपको खोजी गर्दा गर्दै ज्ञान र वैराग्याबाट भक्तिरुपी समाधी जगाउछ ।
अमर आत्मामा सर्मपित गरेपछि जीवात्मा चेतना प्रकृतिको स्वरुपमा प्रवेश गर्दछ ।। १०
सुझ बुझले सोही अवस्थानै जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बनि आत्मा जान्ने हो ।
यहिबाट जीव (मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को जीवन यात्रा नै समाप्त हुने भो ।।
अब मुझि र चेतनाले शरीरमा जन्म लिनु र मर्नुको अवस्था नै मेटि सफल बन्छ ।
प्रमाण प्रमेय त छैन,बुझाई लेखेको छु,स्वजन बिद्धत्तका अनुसन्धान बन्न पनि सक्छ ।। ११
जीवनको उपयोगिता
मानिसले पृथ्वीको जुनसुकै भागमा बसोबास गर्दै आएता पनि पृथ्वीको उपज ।
धरातल र जलवायु अनुसार उत्पादन भएका वनस्पति जन्य र प्राणी छ सुझबुझ ।।
खाध्य पदार्थ को परिकारबाट नाशवान शरीरको पालन पोषण गरी जीवन चलाउछ ।
गुजराको निर्वाहा जीवित समय सम्म गरि समाज,वंश,सन्तानले उ खुसि रहन्छ ।। १
मानिस,पशुपंक्षीमा, किट, पतङ्ग र प्राणी जगत, आहारा, निन्द्रा भय, मैथून कर्म ।
उही एउटै धरातलमा बाँचि,संरचना एकै,सबैको जीवात्मा एउटै साझा छ के मर्म ।।
फरक तत्व त मानसिक उर्जा र सङ्कल्पको,बुद्धि तथा विवेकको,ज्ञान र विज्ञान हो ।
चेतन,मोक्ष मार्ग को खोजी गरी आफ्नै पुराना घरमा गएर बस्नु,मानिसनै ईश्वर भयो ।। २
फरक विषय वस्तुमा आधारित,अन्य र कर्म व्यवहारमा अमुल्य मानव चोला रह्यो ।
सर्मपण गरी समय र श्रम बिना बाँच्नु एक निकृष्ट, अति तुच्छ जीवन विताउनु हो ।
आहार, निन्द्रा, भय, मैथुन अन्र्तगत पशुको जीवनमा र मानिसमा केही फरक हुदैन ।
ह्ृदयमा दया,मनमा डर, आँखामा लाजमा बाँचे त्यस्ता व्याक्तिहरुको जन्म व्यर्थ छैन ।। ३
भौतिक स्वरुपमा मात्र फरक,चराचर जगत चेतना प्रकृति र जड प्रकृतिबाट भरिएकोछ ।
न,यहाँ कुनै प्राणी तथा वनस्पतिको बिज (बिउ) कसै बाट उमारिदिन आवश्यक रहेनछ ।।
उर्मान खोजेर उम्रदैन,किन?पृथ्वीको धरातलीय बनोट, हावापानी, तातो, चिसोले भूगर्भ छ ।
माटो,भू—मण्डलका हरेक कुना कुनामा प्राणी र वनस्पतिको विजारोपण प्रकृतिबाट नै हुन्छ ।। ४
समयसारिणीमा उम्रदै नाश हुदैँ गई,यो सृष्टिको निरन्तरता,हित परायको क्रम रह्यो ।
क्रममा प्राणी अण्डजा, जरायूजा र स्वेदजा प्रणालीमा उत्पति भइ नाशवान शरीर छ यो ।।
पालन पोषणका लागि आहार, निन्द्रा, भय, मैथुनका आधारभूत स्तम्भमा कृयाशिल हुँदा ।
दैनिक उपभोग्य खाद्य सामाग्री आपूर्ति गर्न प्रकृतिले नै उद्भिज्जा प्रणाली अन्र्तगत रहँदा ।। ५
वनस्पतिलाई पृथ्वीमा उमारेर तितो, टर्रो, गुलियो, अमिलो, पिरो र नुनिलो आदिका स्वाद ।
छ किसिमका रसमा फूल तथा फल र अन्न, साग सब्जी आदि लाई पूर्णतामा रस पराग ।।
उत्पादन गरी प्रकृति सँग रहेका सत्व, रज, तम गुण समेत यीनै रसमा संलग्न पूर्ण छ ।
प्राणीको पालन पोषण गरी क्षणीक जीवन उत्र्सग गराउनको प्रकृतिकै जिम्मा लगाएछ ।। ६
चेतना निवास प्रकृति स्वरुप,सोहि अवस्थामा जीवात्माको मुक्तिको अवस्था बताइएको हो ।
जसबाट जीव(मानिस, पशुपंक्षि, किट, पतङ्ग) को शरिर जन्म,मरण यात्रा नै क्षय,समाप्त हुदै गयो । ७
जग जगत
जान चराचर जगतको प्रकृतिमा विउको भण्डार भरिपूर्ण हुन्छ ।
बुझ प्राणीको शरीरमा र वनस्पतिको बोट विरुवामा के के रहन्छ ।।
चेतना प्रकृति भरिभराउ भई साथमा बास बसुन्जेल प्राणीको भाले ।
संग पोथीको,वनस्पतिले वायु र परागसेचनको माध्यमले वंश फैलनाले ।। १
क्रम समय सहवासमा विस्तार,सन्तानको जन्माउने काम चलिरहनाले ।
क्षण भंङ्गुर जीवन सञ्चालन गर्नको लागि गाँस, बास, कपासमा बाच्नाले ।। २
प्राणीको गती नै रोकिन्छ,की सामाग्री अन्तर्गतको सात्यिक, राजसी, तामसीमा ।
खान, पिन र पालन पोषणबाट सक्षम बनाइएको क्षण भङ्गुर शरीरले लिप्तउसैमा ।।
समय,अवस्थाका निर्वाहा गर्ने काम क्रोध, लोभ, मोह, मद, मात्सर्य उही जाग्दछ ।
विषयमा प्रभाव पार्ने प्रकृतिका सत्व, रज, तम, गुणबाट पर्ने प्रभाव यीनै माग्दछ ।। ३
शरीरको अङ्ग प्रत्याङ्गको स्वाभावको आधारमा क्षण भंगुर नाशवान शरीर त्यो ।
भौतिक तथा आध्यात्मिक सामाग्रीको संग्रहले पालन पोषण,यहभोग विलासको ।।
उही क्षण भंगुर शरीरको माध्यमबाट जीवात्मालाई परमात्मामा लय गराउ छ ।
जीवनका चार पूराषार्थ जसलाई धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको त्यागी अल्पदो रहेछ ।। ४
बुझ्न पुरुषार्थका आधार स्तम्भलाई विजमन्त्रको रुपमा अंङ्गिकार गर्नुृ ।
अनाहक कसैको चित्त (मन) नदुखाइकन मानवीय कर्म, व्यवहार नधर्नुृृ ।।
शिप,उद्योग व्यवसाय, धर्मका निती नियम अन्तर्गतमा रहेर साचोमा कर्म ।
सहि अर्थमा सक्दो भौतिकमा,आध्यात्मिक सम्पत्ति कमाउनु जम्मा हो धर्म ।। ५
प्राप्ति, जीवनलाई सार्थक बनाउने र प्राणीहरुको सहयोगमा लागि सधै ।
उद्योगधन्दा सञ्चालनले कमाईएको धनबाट विश्वका विपुल सुख सुविधै ।।
भोग गरी लोक समाजको लागि सेवामूलक कल्याणकारी काम गर्नै धन्दा ।
जगमा मोक्ष प्राप्ती,अधिकारी बनेर स्थूल शरीरलाई विर्सजन गर्नु मन्द ।। ६
यही मानवको कल्याण र जीवनलाई सदुपयोग गर्ने माध्यम बन्छ ।
जागी,यसैबाट जीवात्मा परमात्मा भगवानको खोजीमा लाग्नु छ ।।
जीवात्माका मूल बासस्थान नै परमात्मा बस्ने,जेय जन्म त हो ।
बुझि कारण मानिसहरुमा भिन्न किसिमका प्रकृतिका गुणको ।। ७
जीव स्वभाव अनुसार बाल्यकालदेखि अथवा प्रौढ समय सम्म ।
जीवनभर परमात्मा परमेश्वर भगवानको चिन्तन मनन ध्यानमा ।।
जप तप उपाशनाले शरीरमा रहने इन्द्रिय, मन, बुद्धिमा नै बस्ने ।
आत्माको अधिनस्थमा आवाज सुनी,जीवमा हुने जीवात्माले खोज्ने ।। ८
यो बाटो कुन छ,जवानी,शारीरिक बल, भौतिक धन सम्पत्ति कुन ।
मानसिक बल,उन्माद र छाडा भएका अवस्थामा परमपिता जागुन ।।
परमात्मा भगवानलाई निन्दा र तिरस्कार नगर,आपत विपत टर्छ ।
आई परेको र मर्ने अवस्था,डरमा मानिस जातको प्राणीलाई करै छ ।। ९
ब्रहाण्ड एउटै प्रकृति (परा र अपरा) को साझा फूलबारी बुझनु ।
एकमाली (ईश्वर) उनैको हेरचाह,रखवारी,सिंचाई गर्ने चौकीदार हुनु ।।
प्रकृतिको फुलबारीमा रहने सत्व, रज, तम, गुणका बोट विरुवा (प्राणी) ।
वनस्पतिको लागि भूत, भविष्य,वर्तमान समयानुसार गती, कर्मका कुरुवा ।। १०
परिवर्तनको शुत्रबाट मन,काम नगरेर पूराना बोट विरुवा (प्राणी वा वनस्पति)मा ।
छाटकाट (जन्म मृत्यु) बाट नष्ट गरी,नयाँ विउ (जन्म) तथा वेर्ना (जीवात्मा) सबमा ।।
अनुकुल व्याड निर्माण गरी सार्ने हुर्काउने (गर्भ) काम त्रिगुणमयी माली (ईश्वर) हुन ।
प्रकृति नाउँको हातबाट हुने र भइरहने कला र जीम्मा छ । माली (भगवान) बुझ्छ जुन ।। ११
महत्वकांक्षा तथा मनोरञ्जन एवं कर्तव्य कर्मको शिलशिलामा लाग्ग्छ को ।
भगवान (मालि) कै शरीरबाट उत्पति भएको विज पृथ्वीको भौगोलिक हुने भो ।।
वातावरणमा घुलमिल भएर नाशवान शरीरको मृत्युपछि मालिकै शरीरमा मिल्छ ।
प्रवेश गरी शुन्य अवस्थामा विलाउन नै जीवात्मा (विज) को मुख्य विशेषता हुन्छ । १२
१२.शक्ति
देखियो वर्तमान गतिशील ब्रहाण्ड शक्तिपुञ्जबाट सञ्चालित छ ।
चेतना र जड शक्तिका दुई पाटा र यी दुवैको समिकरणबाट चल्छ ।।
जीव सृष्टिको निरन्तरता कायमै बनि चेतनशक्ति सनातनीय बनेछ ।
ब्रम्ह्ाँको उत्पत्ति तथा विनाश आदि र अन्त्यको विषयमा वेद त बोल्छ ।।
तर पुराणहरु अनविज्ञ छ,प्रमाण नहुँदा सनातनीयनै भन्न को सक्छ? ।। १
बुझ्छु किन आत्मा र जीवात्मा शक्तिकै अंश बनि जीवात्मासित छ ।
हो,शक्तिबाट आत्मा र जीवात्माको उत्पत्तिमा परिवर्तन शक्ति हुन्छ ।।
शक्ति निराकार र आत्मा,जीवात्माहरुपनि निराकारमा नै बन्छ् ।
शक्ति फैलिदा जीव सृष्टि,उत्पत्ति र शक्ति खुम्चिदा सृष्टिको विनाश छ ।। २
समस्त ब्रहाण्डको मालिक नै शक्ति बनि सबै धर्म शास्त्रहरुले सुझाउछ ।
भाषामा ईश्वर, भगवान, परमात्मा, परमेश्वर, अल्ला भनी पुकार गर्दछन् ।। ३
जड शक्ति समय र पदार्थ रुपमा आधारित भएर ब्रहाण्डमा चल्दछ ।
पिण्ड सृष्टिको विनाश भई,शुन्य अन्तरिक्षमा यो शक्ति शुषुप्त रहन्छ ।
अन्तरिक्षको भण्डारमा विभिन्न किसिमका पदार्थहरुको उत्पत्ति हुन्छन् ।
कालन्तरपछि क्रमशः विनाश हुने प्रक्रिया निरन्तर दोहोरिदै चलि रहन्छ ।। ४
समय र पदार्थको क्रमको अन्तरालमा अन्तरिक्षमा द्यष्न द्यबलन देखि द्यष्न ऋचगलअज छ ।
द्यष्न ऋचगलअज देखि द्यष्न द्यबलन सम्मका क्उबअभ त्ष्mभ का घटनाक्रमका श्रृंखलामा छ ।।
समय अन्तर्गत दोहोरिदै रहन्छन् र जीव सृष्टिको आधार पञ्चमहाभूत नै भयो ।
पिण्डको भौगोलिक वातावरण अनुकुल र प्रतिकुलमा आधारित भएर चलिरहयो ।। ५
वनस्पति जगतका विभिन्न वंशका बोटविरुवाहरुमा रुप, रंग, स्वाद, गन्धको ।
नरम, कडा, विष, अमृत आदिको प्रभूत्व कायम हुदै ब्रम्हाण्ड स्थायी चलेको ।।
प्राणी जगतमा पञ्चमहाभूतमा प्रकृतिको गुण (सत्व, रज, तम) समावेश भई ।
गुणको मात्रा अनुसार प्राणीको स्वभाव,दोष लाभमा फरक किसिमको देखाई ।। ६
प्रकृति (पञ्चमहाभूत) र पुरुष (चेतनशक्ति) को तारतम्य छ जीवसृष्टि जगको ।
गतिशील रहि सृष्टि कालखण्डमा शक्तिका रश्मिहरु समस्त ब्रहाण्डभरिएको ।।
आत्माबाट अन्तरिक्षमा छ,पुण्यवान शरीरका जीवात्माहरु शरीरको देहवासन (परिवर्तन)मा ।
पछि आत्मामा प्रवेश गरी जीव सृष्टि विनाश काल खण्डमा समस्त जीवात्मा ।। ७
मिलि आत्मामा एकाकार भएर निराकारमा छ शक्तिको स्वरुप फेरिन्छ ।
यसरी ब्रम्हाण्डमा क्रमशः साकारबाट निराकारमा परिवर्तन हुन्छ ।।
सूर्य र पानीबाट बाफ बनि वायुले अन्तरिक्षमा ढुवानी हुने गर्दछ ।
बाफ वायुमण्डलमा क्रमश ः सेलाउँदै जाँदा बादलको रुप लिन्छ ।।
प्रकृतिको नियमानुसार पृथ्वीमा वर्षा भई खोला र नदीको रुप छ ।
गतिशील हुँदै संर्घषमय यात्रामा समुन्द्रमा सफा,पेयको रुपमा छ ।।
पानीलाई समुन्द्रबाट अन्तरिक्षमा र अन्तरिक्षबाट भू–मण्डल हुने क्रम ।
फेरी समुन्द्रमा नै प्रवेश गराउने कारक तत्व वायु र सूर्य बन्न अनुक्रम ।।
थामी वनस्पति जगतमा बोट विरुवा तथा भीमकाय रुखहरुको जराले धरा ।
जमिनबाट खाद्य सामाग्री समग्र वृक्षको टुप्पा टुप्पामा र समस्त साख र जरा ।।
लवण र बृद्धि रुखैभरी एकै नासले अविछिन्न रुपले रस, रसादी वितरण ।
सामाग्रीहरु आपूर्ति छ शक्तिको मलिन अंश र पञ्चमहाभूतीय समिकरण ।।
समुन्द्रबाट नै बाफ बनेझै शरीरमा रहने जीवात्मा पनि शरीरबाट ।
मिलि आत्मा हुँदै शक्तिमा एकाकार जीवात्माहरुको परिवर्तन हुन्छ ।।
शरीर र शक्तिको क्षणिक सम्बन्ध जुन सनातनीय बनि क्रममा छ ।
यस्तै प्राण र जीवमा आत्मा शक्ति बुझ्नु रि विधि सनातननै बन्छ ।।
क . शक्ति चक्र ः
नाशवान संसारमा मर्नु, पुनर्जन्म लिनु र अनुभवहरु बटुलिरहनु हो ।
चौरासी लाख जन्ममा रमाइरहनु,समय क्रममो समाप्ति मर्ने भयो ।।
पछि पृथ्वी, चन्द्रमा, सूर्य, तारा,खगोलिय जड पिण्डहरु नाशवान भयो ।
प्रकृतिमा मिलि धुलो,खरानी अन्तरिक्षमा हराए पृथ्वी (संसार)मा बिलायो ।।
बुझि प्रकृतिको शुक्ष्म तत्व– सत्व, रज, तम गुणमा रहेहुन् ।
पदार्थको शुक्ष्म तत्व – परमाणु र यसमा रहने टुक्रिने जुन ।।
इलेक्ट्रोन घुमि चक्र, प्रोटोन उहि र न्युट्रोन न्यूकिल्यसमा रहुन् ।
प्रोटोन केन्द्रमा, न्युट्रोन तटस्थ र इलेक्ट्रोन केन्द्रको वरिपरि घुमरहुन ।। १
शक्ति र आत्मा एउटै तत्व हो,जीवात्मा उसैको वंश शाखः हो ।
प्राणी र वनस्पति जगत चलयमान छ यो आत्मा तत्वको रह्यो ।।
अंश जीव (प्राणी) को शरीरमाहुने अवधि सम्मलाई जीवात्मा भनिन्छ ।
अन्तरिक्षमा जीवात्माको बासस्थान सनातन पञ्चमहाभूतियमा बस्छ ।।
भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत अनुकूल वातावरणमा बासस्थान हुन्छ ।
पञ्चमहाभूतिय समिकरणबाट उत्पत्ति हुने शरीरले जीवात्मामा छ ।।
यी धारणा गर्ने जीवात्माधारी प्राणी अण्डजा, जरायुजा, स्वेद्जा जुन ।
छुट्याई जातका, मानव, पशु, पंक्षि, किट, पतंग आदि धराका हुन् ।।
भू–मण्डलमा प्रकृति अन्तर्गत उत्पत्ति हुने गणना गर्न नसकिने गण ।
उद्भिज्जा वनस्पति जगका जाति, प्रजातिमा मलिन चेतनाका अंश हुन् ।।
अन्तरिक्षमा बासस्थान भएका बायवीय र प्रकाशकीय शरीरधारीहरु ।
ज्ञात अज्ञात भूत, प्रेत,वायू, पिशाच, गणका यावत जीवात्माहरू ।।
लोक,पाताल क्षेत्रमा रहने सम्पूर्ण प्राण,राक्षस गणका जीवात्माहरू ।
पितृ गणका जीवात्माहरु,नरक,स्वर्ग,चन्द र अन्तरिक्ष लोकमा यी ।
घुम्ने,रहने जीवात्मा र अन्य आत्माहरूमा शक्ति चक्र बस्छन् ती ।।
सबै स्वर्गीय आनन्दमय क्षेत्रमा बस्ने सम्पूर्ण देवताहरुका आत्माहरू ।
प्रारब्धमा,नरक क्षेत्रमा रहने दुखि सम्पूर्ण यातनाभोगी जीवात्माहरू ।।
ईति
अध्याय २
१.अन्तस्करणका अंगहरु ः–
क.काम
ख, क्रोध
ग, लोभ
घ, मोह
ड., मद
च, माश्चर्य
छ, राग
ज, द्धेष
२ शरीरको संरचना
अ. पञ्चतन मात्रा – ५
क, शब्द
ख, स्पर्श
ग, रुप
घ, रस
ड्, गन्ध
आ. पञ्चमहाभूत – ५
क– आकाश
ख, वायु
ग, अग्नि
घ, जल
ड., पृथ्वी (माटो)
इ.पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५
क– हात
ख, मुख
ग, पाउ
घ, मलद्वार
ड., लिङ्ग
ई.पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५
क– कान
ख, छाला
ग, आँखा
घ, जिब्रो
ड., नाक
उ.अन्तस्करण – ४
क– मन
ख, बुद्धि
ग, अहंकार
घ, चित्त (ईच्छा)
ऊ.प्रकृतिका गुण – ३
क– सत्व
ख, रज
ग, तम
ए.समय – १
क– काल
एै.जीवात्मा – १
क– ईश्वरको अंश (शक्ति)
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।
अन्तस्करणका अंगहरु ः– काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, माश्चर्य, राग, द्धेष हुन् ।
शरीरको संरचना
पञ्चतन मात्रा – ५ – शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध
पञ्चमहाभूत – ५ – आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)
पञ्चकर्मेन्द्रिय – ५ – हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग
पञ्चज्ञानेन्द्रिय – ५ – कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक
अन्तस्करण – ४ – मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा)
प्रकृतिका गुण – ३ – सत्व, रज, तम
समय – १ – काल
जीवात्मा – १ – ईश्वरको अंश (शक्ति)
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी (माटो)मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त (ईच्छा) बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश (शक्ति)अरणी र कारणी ।।
माथि उल्लेख गरिएका २९ तत्वबाट पार्थिव शरीर केही समयको लागि जीवन्त भई गतिशील हुन्छ ।
सृष्टिमा रमाउँछ । धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको उत्तराधिकारी बन्दछ ।
क्रम ः
गुनी बिनी स्वअध्यायनमा यस्तो क्रम र सुचि बिषयमा बुझे ।
हो,अन्तस्करणका अंगहरु जुन काम, क्रोध, लोभ, मोह अल्झिए ।।
मिलि क्रममा मद, माश्चर्य, राग, द्धेष आदी जगमा रहिर हुन् ।
बिभक्त र शेष निमेष नहुने प्राण आत्मा चराचर,जगमा छ कुन ।।
शरीरको संरचना
रहि पञ्चतन मात्राले ५ यी शब्द, स्पर्श, रुप, रस, गन्ध मिश्रणमा ।
पञ्चमहाभूतले ५ नै छन आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी ९माटो०मा ।।
जागी पञ्चकर्मेन्द्रिय ५ यीनै हात, मुख, पाउ, मलद्वार, लिङ्ग मिालसब ।
पञ्चज्ञानेन्द्रियहरु ५ नै कान, छाला, आँखा, जिब्रो, नाक कर्मका गौरब ।।
बुझ त अन्तस्करणका ४ यी मन, बुद्धि, अहंकार, चित्त ९ईच्छा० बाहेक ।
प्रकृतिका गुणमा ३ मा सत्व, रज, तम भन्दा रहदैन भिन्न जग सहायक ।।
घुमि समय १ चक्रले काल उहि गति सम्भव असम्भव तोकिन्छ,शारिणी ।
वाँस छ प्राणका जीवात्मा १नै ऊ ईश्वरको अंश ९शक्ति०अरणी र कारणी ।।
सृष्टि ः
छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।
जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।
पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।
चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १
बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।
निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।
गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।
शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २
उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।
जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।
गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।
उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३
विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।
बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।
पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।
गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४
विनित ः
समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।
पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।
चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।
शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १
न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।
सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।
नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।
चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २
छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।
तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३
बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।
हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।
बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।
हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १
बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।
उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।
संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।
छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २
ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –
छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।
यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।
फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।
जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १
अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।
भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।
रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।
चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २
अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।
यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।
बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।
यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३
ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–
चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।
रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।
रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।
के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १
देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।
प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।
कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।
जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २
गति ः
बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।
बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।
गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।
क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।
कर्म ः
कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।
यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।
जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।
नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १
परिवर्तन ः
किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।
फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।
काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।
रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १
यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।
खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २
आर्कषण ः
बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।
बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।
निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।
तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।
म,मेरो ः
जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।
बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।
उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।
जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १
हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।
जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।
बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।
वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २
अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।
जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।
नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।
विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।
विकर्षण ः
किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।
कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।
उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।
टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १
गतिशील ः
आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।
सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।
सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।
सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १
ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।
गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।
बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।
जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २
यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।
जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।
फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।
बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३
सकाम कर्म ः
आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।
छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।
समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।
किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १
निस्काम कर्म ः
उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।
कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।
सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।
देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १
जन्म ः
हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।
ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।
न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।
कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १
यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।
जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।
जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।
जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २
मृत्यु ः
जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।
अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।
हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।
बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १
सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।
निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।
होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।
स्वभाविक रुपले मृत्यु हुन नपाएका मानिसको मृत्यु प्राकृतिक प्रकोप, यातायात साधन लड्नु, ठोकिनु, डुब्नु जल्नु, खस्नु विद्युतइी सक तथा मानिस र अन्य प्रणीबाट अस्वभाविक किसिमले हुने गर्दछ । अस्वभाविक मृत्युको बढ्ने दरमा वर्तमान कलियुगमा बढ्दै गइरहेको छ ।
प्रलय ः
यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।
रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।
न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।
छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १
जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।
जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।
निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।
साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २
सार्थक तत्व ः
हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।
समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।
सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।
स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १
सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।
अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।
समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।
सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २
चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।
जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३
साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः
यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।
हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।
पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।
मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १
निराकार सृष्ट्रि ः
समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।
उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।
त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।
साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १
विर्य ः
स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।
लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।
क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।
प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १
यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।
जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।
सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।
मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २
बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।
उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।
वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।
जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३
प्रलय ः
ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।
चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।
प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।
ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४
चेतना ः
बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।
नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।
यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।
रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १
जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।
चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।
ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।
बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २
चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।
अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।
रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।
बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३
हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।
शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।
जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।
उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४
बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।
त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।
जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।
अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५
यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।
जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६
सृष्टि ः
छन् सृष्टिको संरचनामा परा प्रकृति र अपराप्रकृतिको संयोगबाट प्राणी,बनस्पति जगत ।
जस्को जीवनचक्र गतिशील छ,गतिबाट कर्म,कर्ममा मोह र लोभको बासना हुदैन फगत ।।
पछि प्रारब्ध कर्मको उत्पति बन्छ,कर्म बन्धनमा बाधि परा प्रकृतिको अंग जीवात्मा जन्म ।
चलि जन्मान्तर सम्म भु–मण्डल,अन्तरिक्षमा घुमि जन्म सार्थक,नित्य प्रलय कालको गमन ।। १
बने,परा प्रकृति पुरुष र अपरा प्रकृति स्त्री मिलिनै सृष्टिको चक्र चलायमान रहि रहने छ ।
निमित्तभै बाबु आमाको रज, विर्यमा परा प्रकृति –जीवात्मा) को प्रवेश ेपछि गर्भ,पछि जन्म बन्छ ।।
गर्भ देखि मृत्यु तक जीवात्माले धारण गरेको नश्वर शरीरको पाली पञ्चमाभुतको प्रकृया चल्छ ।
शरीरको आयु तोक्ने काम, विद्या, धन सम्पति, भाग्य, भोग ऐश्वर्य र जीविका विषय वस्तुमा रहन्छ ।। २
उही प्रारब्ध कर्म हो पञ्चमाहभुतिय समिकरणले शरीर ईन्जीनियरीङ्ग शिप कला निर्धारण चल्दछ ।
जहाँ,मेरी विशाल व्रहरुप प्रकृति अर्थात त्रिगुणमयी माया, सम्पूर्ण भूत(प्राणी)हरुको योनी बनेको छ ।।
गर्भ धारणा गर्ने गर्भस्थानमा नै म यही योनीमा चेतनरुप विज –विर्य)को स्थापना गर्दछु,भनिएको छ ।
उही जड र चेतन प्रकृतिको संयोगमा भुत समुदाय –प्राणी तथा वनस्पति) को उत्पति तथा जन्मबन्छ ।। ३
विभिद सबै किसिमका योनी(जन्म)हरुबाट जन्मे मूर्ति (शरीर)हरु पूर्खा वंश उनैमा उत्पति रहन्छ ।
बृहत्तर त्रिगुणमयी मायानै गर्भधारणागर्ने माता हुन् र म वीजको स्थापना गर्ने पिता प्रकृति पुरुष बन्छ ।।
पूर्खा प्रदत्त,सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणलाई प्रकृतिले उत्पति सगै सनातन जीव योनीमा स्थान्तरण ।
गरी रहुन्,सृष्टि क्रम चलि तीनै मायावी गुणले अविनाशी जीवात्मालाई नाशवान शरीरमा बाधिए प्रण ।। ४
विनित ः
समयमा नीति, नियम, कथा, काहानी तथा श्लोक र आफूले पढ्न सक्ने वयत तक ।
पढी रामायण, देवी भागवत, कृष्ण चरित्र, आचरका कितावको प्रेरणाबाट आध्यात्मीक ।।
चिन्तनको बिजाङ्कुर स्वज्ञानले पृष्ट भूमिमा रही घर परिवार, जीवीकोपार्जन, लागी भौतिक ।
शिक्षा,कर्तव्यको समय अन्तर्गत उमेरले वित्दै जादो विषयमा चिन्तन मनन हो त रौनक ।। १
न शुन्य आकाशको परिधि वा व्रहाण्डमाहुने प्रकृतिको विषयमा आफ्नो मस्तिष्कले सम्भव ।
सुधारी दिनु प्रेरणाबाट यो द्वैत रहीत अद्धैत सनातन –वैदीक) दर्शनलाई बुझि असम्भव ।।
नाशवान शरीर जुन भौतिक जगतमा आफू –म भाव विहिन यो जीवात्मा बास छ बुझ ।
चेतना प्रकृति चैतन्यको स्वरुप जीवनउर्जा सक्रिय मूल घर (परब्रह) मा नै फर्काउन खोज ।। २
छोटो बसाईमा कर्मयोग र ज्ञानयोगले जन्म सोधन गरी जीवात्माको जीवन यात्रा बन्द गर ।
तिम्रा प्राकृत शरीरले गर्ने कर्म, ज्ञान, वैराञ्य र भक्तिनै आत्मा साक्षात्कार भई लक्ष्य धर ।। ३
बुझि ब्रहाण्डका यी फरक–फरक भिन्न दुई विषय हुन एक अर्काका पूरक पनि ।
हो,सृजना र विनाश,जीवात्मा र शरीर, ईश्वर र ब्रहाण्ड,दृश्य र अदृश्य छ नी ।।
बनि अद्धैत र द्धैत जगका समुल स्थावर र जङ्गम या पिण्ड संचालन शिरोधार्य ।
हुन्छ कुन द्रष्टा र दृष्य मित्रवत बनि फरक बिषयमा सृष्टि,जेय जन्मका छ कार्य ।। १
बुझ ल व्रहाण्डको सारतत्व त अविनासी तथा अपरिवर्त्निय संसारमा रहेको छ ।
उही जीवात्मा, आत्मा तथा ईश्वर चेतन उर्जा बनी सार सृष्टि के को सार त्यही छ ।।
संम्झि नाशवान तथा वदलिरहने संसारमा,पृथ्वी र सम्पूर्ण खगोलिय जडपिण्डहरु जुन ।
छ आकाशीय पिण्डमा रहने महाभुतादी सहितका गतिविधि र प्राणी,वनस्पतीहरु रहुन ।। २
ब्रहाण्डका शक्तिशाली उर्जा –
छ चेतन उर्जा,फलतः यस उर्जालाई ईश्वर, पुरुष, द्रष्टा आदि वाट सम्वोधन हुन्छ ।
यो स्थीर र अविनाशी,जसको जन्म र मरण नभएको, आकाश र समयसीत गोलवद्ध छ ।
फगत नाभकीय चराचर र जगको के उ? धैर्य सरश ध्यान किन केन्द्रित बनि दिन्छ ।
जुन संर्व व्यापक भई साकार र निराकार अध्यात्मिक विज्ञानवाट चेतनाको खोजी मिल्छ ।। १
अर्को जडउर्जालाई प्रकृति, दृष्य, संसार आदिले सम्वोधीत छ,जुन समय अन्तर्गत बन्धित ।
भई नाशवान र परिवर्तनशील, ज्ञान र भौतिक विज्ञानवाट अनुसन्धान हुन्छ,सबै सम्बन्धित ।।
रही समयले संचालन गर्दा,दुवै उर्जाको संयुक्त मिलन विना पृथ्वीमा अन्तरिक्षका सृष्टि छ ।
चेतन उर्जालाई पुरुष र जड उर्जालाई प्रकृति मानि मिलन भएपछि ब्रहाण्डको क्रम चल्छ ।। २
अब त पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको उत्पति बन्छ,सृष्टिको प्रक्रिया छ ।
यी चेतन उर्जाको क्रमले जीव सृष्टिमा प्राणी र वनस्पति उत्पति रहिरहन्छ ।।
बुझे कारक तत्व पुरुष र प्रकृतिनै स्त्रि र पुरुष, भाले,पोथी, वायु र पराग हुन् ।
यी पुरुष र प्रकृतिको अंशबाट निमित्त कारक तत्वहरु गतिशील र उर्वारक छन् ।। ३
ब्रहाण्डका आधारभूत विषयहरु ः–
चेतना शक्ति –ईश्वर) भनियो उत्पतिनै अज्ञात बनि यसैबाट प्राणी र वनस्पति जगतपनि ।
रही जीवात्माहरु गतिशील छन् ,जीवसृष्टि चेतनाशक्तिबाट र पिण्ड सृष्टि जडशक्ति छ नी ।।
रही समय –काल),उत्पतिको विषय अज्ञात छ,समयनै प्राणी र वनस्पतिको जन्म, मृत्यु हो र ।
के उत्पति, विनाश, नैमित्तीक प्रलय र प्रकृति प्रलयका कालखण्डहरु उही संलग्न नरहेको छ । ।। १
देख्ने आकाश –खाली ठाउँ) उस्तै अज्ञात के यसमा खगोलिय जडपिण्डहरुको उत्पति छैन र ।
प्रलय,विनाश क्रम छ,पिण्डको गति क्षेत्र, खेल्ने ठाउँ त सबै ब्रहाण्डको पृष्ठभूमि आकाश भएन र ।।
कुन पदार्थ (द्रव्य) ः– समय अन्तर्गत उत्पति र विनाश भएन तत्वमा,पदार्थबाट अन्तरिक्ष छैन र ।
जहाँ खगोलिय जडपिण्डहरुको निर्माण , विनाश , सृष्टि र जीव सृष्टिको गति संचालन चलेन र ।। २
गति ः
बुझ ब्रहाण्ड भित्र रहेका ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा तारापुञ्ज र उल्कापिण्डहरुमा स्वभाविक गति छ ।
बनि चाल अनुसार निरन्तर आफूभन्दा ठूला ग्रह,पिण्डलाई उही अविरल परिक्रमा गरिरहेका हुन्छ ।।
गतिशिल समय र प्रारब्धको अधिनमानै जीवात्मा ब्रहाको सृष्टिको निरन्तरताको लागि सहकर्मि बन्छ ।
क्रम जीव आत्मानेर हुदै भु–मण्डल र अन्तरिक्षमा स्थुल र शुक्ष्म शरीरमा जीव बशीभूत घुमिरहन्छ ।।
कर्म ः
कर्म योगी प्राणी,वनस्पति जो कर्म नगरीकन एकछिन पनि रहदैनन् र जीवात्माको वास छ ।
यो नाशवान पार्थिव शरीरको रक्षार्थ, गाँस, बाँस, कपासनै आपूर्ति,शरीरमा र आत्मा बस्छ ।।
जीलाई परमात्मा परमेश्वरमा समयनै लय गराउने कार्यमा आधारित कर्महरु विस्मृत रहन्छ ।
नगरी असल कर्म,भोग,शरिर क्षणभर रहन्न,निमित्त उनैको ज्ञान बिज्ञान,माया,बास्न चुडि ढल्छ ।। १
परिवर्तन ः
किन प्राणी तथा वनस्पति जन्म मरणको घुमाउरो चक्रमा कुन जुनीले निरन्तर घुमिरहन्छ ।
फेरी चोला जन्म लिनु,हुर्कनु, बढ्नु र मर्नु प्राणी तथा वनस्पतिको नियमित प्रक्रिया न हुन्छ ।।
काल,समय समयमा अन्नतः आकाशमा रहने ग्रह, नक्षत्र, तारा उल्का पिण्डमा परिवर्तन छ ।
रही पृथ्वीमा समुन्द्र गुजरा पहाड बन्छ, पहाड समुन्द्र बन्छ चट्टान तथा ग्रह, उप–ग्रह सब छ ।। १
यावत भौतिक तथा रासायनिक परिवर्तन रहन्छ, छ अन्तरिक्ष ,अग्नितत्वमा समाहित बन्छ ।
खगोलिय जड पिण्ड समयान्तरमा ध्वस्त हुन्छ,समस्त आकाश शुन्य मा रहन्छ, खाली हुन्छ ।। २
आर्कषण ः
बिज्ञानमय सिद्धान्त एउटा खगोलिय पिण्डले अर्काे खगोलिय पिण्डलाई तान्नु,क्रिया र प्रतिक्रियमा ।
बनी शक्ति एक– आपसमा सन्तुलन भएर आफूभन्दा ठूला पिण्डका वरिपरि स–साना पिण्ड सबमा ।।
निरन्तर परिक्रमा गरी यहाँ चन्द्रमाले पृथ्वीलाई घुम्नु, पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्नु, सूर्यले आकाश जस्तै ।
तारा पुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई घुम्नु, पृथ्वीका सबै पदार्थहरु पृथ्वीमा नै खस्नु, आकाशमा नजानु, उस्तै ।।
म,मेरो ः
जीव,तिम्रो “म” प्राणीको स्थुल शरीर भित्र रहने ईश्वरीय उर्जा शक्ति ॐ –अउम) को भाषामा ।
बोली,साक्षात परमात्मा परमेश्वरको स्वरुप तृप्त अंशनै जीवात्माको रुप लिएर प्राणीको शरीरमा ।।
उही समय रही सृष्टिलाई निरन्तरता दिई, म अजन्मा र अविनाशी तत्व स्वचालित छ निरन्तर ।
जागी स्रोतकेन्द्रवाट भू– मण्डलमा आउने र भू– मण्डलबाट स्रोत केन्द्रमा फर्कने गर्छ बारम्बार ।। १
हेर त“मेरो” म ले धारणा गरेको या म को वासस्थान प्राणीको शरीर लाई मेरो किन भनिएछ ।
जो नाशवान भएर जन्म मरणको चक्रमा वन्धित,हैसियत शमसानघाट हुदै पञ्च महाभूतमा लुक्छ ।।
बुझि“मेरो आफ्ना” को अर्थनै शरीरको आफ्ना, श्रीमती, छोरा, छोरी, बाबु आमा, दाजुभाइ नशनाता ।
वंश कुल दिदी वहीनी तथा नाता कुटुम्व इष्टमित्र,प्रिय, बन्धुबान्धवहरु आफना मेरोका खाता पाता ।। २
अहो,रजोगुणीका धन सम्पत्ति, जग्गा जमिन भिन्न,भौतिक सामान र साधनहरु मेरो आफ्ना बने ।
जीवन,शरीर जीवित रहेसम्म ती सवै मेरा आफ्ना शरीर नाश भएपछि शरीरको नाता छुट्छ भने ।।
नाताको अस्तित्वनै हराई पशुकै जीन्दगीको जीवन यात्रामा जोतिएर मेरा आफ्नाको कुन जन बने ।
विवेकमा पालन पोषण गर्दा गर्दै शरीरलाई समयले मृत्यूको पंजाले नाता छिनी विवेक शून्ये छ रे ।।
विकर्षण ः
किन खगोलिय ग्रह पिण्डहरुमा समयको अन्तरालमा रासायनिक,भौतिक परिवर्तन आउछ ।
कसरी विस्फोटन भई टुक्रा, टुक्रा हुनु, नाश हुदै यी पिण्ड अर्काे पिण्डमा ठोकिनु, जुध्छ ।।
उही, विस्फोटन,अन्तरक्षिमा छरिएर रहनु, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्वमा हुनु,एक–आपसमा ।
टकराव र आन्तरिक तनाव, ज्वाँलामुखी, भूकम्प बनीे प्रलय कालखण्डको छ अन्तरमा ।। १
गतिशील ः
आकाश गंगा,तारा पुञ्जको केन्द्रविन्दुबाट सूर्य ३० हजार प्रकाश वर्ष टाढाको दुरी रहनु ।
सूर्यबाट करिव १५करोड कि.मी टाढा पृथ्वी,पृथ्वीबाट ३ लाख ८४ हजार ४ सय कि.मी हुनु ।।
सूर्यले तारापुञ्जिय केन्द्र विन्दुलाई २५ करोड वर्षको समय फन्को मार्दै परिक्रमा गर्दाछ ।
सूर्यलाई आ–आफ्नो कक्ष परिक्रम,समय अनुसार दिन र रात कायम गतिशिल भईरहन्छ ।। १
ब्रहाण्डमा सूर्यको उदय तथा अस्त त पिण्डको दैनिक घुमाइबाट सूर्यले दिने प्रकाशनै हो ।
गति पिण्डकै गोलामिक सतहले छेकी आफ्नै छायाँ आफैमा परेर दिन र रात भएको त्यो ।।
बुझनु अन्नत शुन्य आकाश भित्र अणु, परमाणुका उर्जा,ग्याँस तथा आगोले भरिएर रह्यो ।
जुन पिण्डनै नेहरीका नामको पदार्थबाट साना–ठूला असाङ्ख्या पिण्डहरुको आविस्कार भयो ।। २
यीनै ग्रह, नक्षत्र, तारा तथा उल्का पिण्ड भनि,समय अन्तरले तातो रः सेलाउँदै उही रह्यो ।
जुन पिण्डमा प्राणी,वनस्पति बाँच्ने,बन्यो तातो र अति चिसो हुँदा गाँस वासको अवस्था बन्यो ।।
फलतः अन्तरिक्षका सबै पिण्डहरुमा प्राणी र वनस्पतिको बासस्थान हुन नसकी,आकाशमा रहे ।
बुझनु ग्रह, पिण्ड,नक्षत्रहरुको क्रम निरन्तर घुमाइरहने शक्ति गुरुत्वाआकार्षण शक्ति आशिन भए ।। ३
सकाम कर्म ः
आशनै यह लौकिक कर्म,सुख दुःखमा कर्मको फल प्राप्त गर्ने लालसा तथा इच्छा लिप्तमा गरिन्छ ।
छैन मोक्ष,जन्म, मरणको चक्रमा रहन्छ,जीव पृथ्वीमा जीवित रहदा स्त्रि, छोराछोरी, धन सम्पत्ति छ ।।
समय सुख दुःख भोक ऐश्वय पाउन कर्मलाई यह लौकिक कर्म र मृत्यु पछिको अन्तरिक्ष। पिण्डहरु ।
किन स्वर्ग, नरकमा बाँच्दा प्राप्त हुने भोग ऐश्वर्यको विषय अन्तरवस्तु पारलौकिक कर्म छ,सकामहरु ।। १
निस्काम कर्म ः
उही यह लौकिक कर्मले धर्म, अर्थ, काम मोक्षको आधारशीलामा अडिएर नाशवान शरीरभित्र बस्छ ।
कुन आत्मालाई परमात्मा परमेश्वरमा मिली गरिने कर्मलाई निस्काम कर्म छ, कर्मफललाई चाहन्छ ।।
सबै कर्महरु भगवानमा नै समर्पित छ,जीवात्मा कर्म बन्धनमा छैन,जन्म, मरण तथा स्वर्ग, नरक कुन ।
देह छुटकार छ,जीव आत्माको परमात्मा परमेशवरको मिलनमा छ,यही सत चित आनन्द परमधाम हुन ।। १
जन्म ः
हो,चेतना प्रकृति र जड प्रकृति सबैका पञ्चमहाभूतिय समिकरणले पृथ्वीमा प्राणी,वनसस्पति जगत छ ।
ढाली शरीरको निर्माण त जड प्रकृतिको इन्जिनियरिङ छ,उर्जा भर्ने काम चेतना प्रकृति क्रमबाट हुन्छ ।।
न विज्ञानले चेतना प्रकृतिलाई संचालन गर्न सकिरहेको छ, आकाश वायु, अग्नि, जल र पृथ्वी शरीर कुन ।
कसरी निर्माण छ,संयन्त्र यी सत्व, रज, तम, गुण र माहाभूतबाट नै भिन्न किसिमका रुपरङ्ग आकार हुन ।। १
यसरी शरीरको निर्माण तथा उत्पति छ,जहाँ संयन्त्रमा चेतन उर्जा,पृथ्वीको माटोमा अनुकुल बनि रहन्छ ।
जुटी वातावरण, अनुकुल मात्रा, समयको मेलले पृथ्वीले हरमा प्राणी तथा वनस्पतिको उत्पति भइरहेछ ।।
जहाँ जन्म तथा उत्पतिको लागि प्रकृति र पुरुष –चेतन तत्व र जड तत्व) का प्राणीको रज र विर्य बने ।
जमिनको बाफ, शरीरको पसिनाले,वनस्पतिमा वायु र पराग निमित्त कारकतत्वको चेतन उर्जागतिशील भए ।। २
मृत्यु ः
जान्नु प्राणीको मृत्यु स्वभाविकमा उमेर ,अवस्था, समय सकी,बृद्ध पार्थिव शरीरबाट चेतन उर्जाको मृत्यु छ ।
अचानक,भिन्न स्रोतले आक्रमण गरी शरीरबाट चेतन उर्जा बलत अवस्थामा प्राणीको अस्वभाविक मृत्यु बन्छ ।।
हिंसा लडाई झगडा, प्राकृतिक प्रकोप, सवारी साधन,अकल्पनीय स्थितीनै अस्वभाविक मृत्युका कारक तत्व हुन् ।
बुझ स्थुल शरीरबाट शुक्ष्म शरीर छुट्टिनु, अलग हुनु,प्राणवायु बाहिर निस्कनु,जीवात्माले बूढो, पूरानो शरीर जुन ।। १
सोच,जीवात्माले पनि शरीरलाई बदली आफ्नो पुख्यौली घरमा फर्कदैन तव सम्म शरीर बदलि मृत्यु बन्छ ।
निस्की शरीरबाट चेतन उर्जा शक्ति,भू–मण्डलबाट जीवात्मा अन्तरिक्षमा निवाश गर्नु शरीरको मृत्यु हुन्छ ।।
होकी प्रारब्धको संचित भोग समाप्ती,शरीरबाट चेतन उर्जा बाहिर निस्कनु नै मृत्यु वा कालचक्र जीवमा छ ।
प्रलय ः
यहाँ प्रलय छः उत्पतिसंगै सबै विषय र वस्तुलाई काल (समय) ले समायान्तरमा नाशीन्छ सत्यमा ।
रहन्न मानिस, पशुपक्षि, किटपतङ्गको जन्म, उत्पति छ ती पलपलमा मृत्यु पनि भैरहका समयअन्तमा ।।
न अन्तरिक्ष,पिण्डका निर्माण पछि विनाश –पतन) हुने प्रक्रिया चरमबाट शुन्य अवस्था बनी प्राकृतिक ।
छ नियम नैमितिक र प्रकृति प्रलय नामाङ्कन छ, चेतन उर्जालेनै प्रलय,शून्य आकास निराकारनियम एक ।। १
जहाँ जीवात्मा –आत्मा) हरु परमात्मा परमेश्वरप्रति जवाफदेही बनी,मानिसको नाशवान शरीरल धर्र्छ ।
जागी योगले जीवात्मा र परमात्माको मिलननै प्राणी तथा मानिसमा रहने आत्मालाई जीवात्मा पर्दछ ।।
निराकर रुपमा धर्म स्थापना भई प्राणीकै योनिमा जन्म –अवतार) लिएर साकार शरीर साकार निराकार छ ।
साकार र निराकार ब्रहा, विष्णु, महेश्वर पनि साकार रुप ब्रहा, अविनाशि योगमाया पुरुष अजन्म रहुनुहुन्छ ।। २
प्रलय ः
ब्रहाण्डमा शक्तिको निराकार रुप,सृष्ट्रिको कालखण्डमा जड शक्ति असन्तुलनमा रहनु प्रलय भनियो ।
चेतन शक्ति साकार अवस्थानै निराकारमा परिवर्तन हुँदा जीव सृष्ट्रिको प्रकृया बन्द हुनु प्रलय भयोे ।
प्रकृतिमा विखण्डन,अवरोध आउनु र प्रलयपछी चेतना र जड शक्तिहरु विन्दु स्वरुप,शून्य अवस्था छ ।
ब्रहाण्डका गतिविधिहरु निष्कृय भई पृथ्वीमा घटिरहने नियमित गतिविधिका घटाना चक्र क्रमहरु छ ।। ४
सार्थक तत्व ः
हो त्रिगुणमयी मायाँमा,रहने तत्व सत्व, रज र तम। नश्वर शरीरमा रहने जीवात्मा, आत्मा बुझे ।
समय भूत, भविष्य, वर्तमान सृष्टिमा बिषय जहाँ परा र अपरामा रहने मूलप्रकृति(चेतन पुञ्ज) भए ।।
सृष्टि संचालन त पिण्डमा आधारित छ चराचर जगत – गति भएका प्राणी र गति नभएका वनस्पति सब ।
स्थावर, जङ्गम यी चेतनशिल प्राणी र वनस्पति,चेतना नभएका पहाड, पर्वत, खोलानाला नदी, चट्टान गौरब ।। १
सबै सजीव तथा निर्जीव ती आत्म जीवात्मा र आत्मा स्वरुपका जीवात्मा नभएका विषयवस्तुहरु कुन तत्व ।
अमर तथा नासवान छन,परमात्मा,परमेश्वर,भगवान –आत्मा) बाहेक अरु जन्मने अजम्बरी छैन,यही हो सत्व ।।
समय विषय वस्तुहरु नाशवान,महाभूत –जड प्रकृति) मा नै विलिए छ,प्रलयमा चेतना तत्व ब्रहामानै लय छ ।
सृष्टि संरचना ब्रहाले काम गर्ने शक्ति, चेतन शक्ति परब्रह चेतनाप्रकृति÷ज्योर्ति्लिङ्ग भनि धरा र जगमा जागृत छ ।। २
चलि सृष्टि अपराप्रकृतिलाई जड प्रकृति÷अष्ट प्रकृतिका आकाश, वायु, अग्नि, जल, पृथ्वी, मन, बुद्धि, अंहकार रहे ।
जानी प्रकृतिका गुण तथा भगवानको त्रिगुणमयी मायालाई सत्व, रज र तम बुझ चराचर जीव आत्मा सत्यमा भए ।। ३
साकार (मायावी) सृष्ट्रि ः
यो भू–मण्डलमा प्राणी र वनस्पति उत्पत्तिको नियमित प्रकृया,क्रमलाई साकार सृष्ट्रि भनियो ।
हो चेतनसत्ताको सारतत्व बीर्य (विज) एक शरीर वा रुपबाट अर्काे शरीरमा परिवर्तन भैरह्यो ।।
पूर्व र हालको समयमा विभिन्न नामधारी र प्राणी र बनस्पतिहरु साकार सृष्ट्रिका उपज हुने यो ।
मायवी अवस्था सकिदा चेतनामा मूल शक्ति निराकर रहि सृष्टिक्रम त चराचरमा चलिरहेयो ।। १
निराकार सृष्ट्रि ः
समय र अवस्थामा चेतनाको मुल शक्ति साकार वा निराकारमा परिवर्तन थियो,प्राणी तथा वनस्पति जगमा ।
उही रहेका समस्त जीवात्माहरु, पितृहरु, देवताहरु, विभिन्न स्वरुपका आत्माहरुले क्षेत्रबाट परमात्मा मिलनमा ।।
त्यही परमेश्वरमा आपसमा मिलन भई एउटै स्वरुपको निराकरमा शुषुप्ती अवस्थामा रही,समय सापेक्ष हुन्छ ।
साविक अवस्थामा देखिने विषय लुप्त छ,केवल एक मात्र शक्ति देख्नेवाला मात्र बांकी निराकार सृष्टि रहन्छ ।। १
विर्य ः
स्वत ः चराचर जगतमा विज दुई किसिमको स्रोतबाट जीवसृष्ट्रिमा प्राणीको शरीर र वनस्पतिका रहेको छ ।
लता,वृक्षदीबाट प्राप्त हुने विर्य क्षणिक र नासवान रहेर यी मैथुन कर्म र बायु तथा परागसेचनको सम्पर्क छ ।।
क्रियाशील त समयले उत्पति र समयले नै नाश गरी, चेतन उर्जाको श्रोत परमात्मा परमेश्वरको अंश रहन्छ ।
प्राप्य विर्यलाई जीव –जीवात्मा) शेष अविनाशी र अपरिवर्तनीय तत्वले ब्रहाण्डलाई ढाकेरे निराकारमा एकाकार छ ।। १
यी प्रलय,काल,समयबाहेक अन्य समयमा विर्य गतिशील र कृयाशील भै प्रकृतिबाट उत्पति भएर प्रकृतिमानै बस्छ ।
जुन प्रकृतिका निराकारमा हराइसकेकी छिन,समय सालमा विजको उत्पति र लय हुने प्रकृया दोहोरी रहेको हुन्छ ।।
सृष्टि त पञ्चमहाभुतिय समिकरणबाट विज तत्वको साकार रुप उद्भिज्जा, स्वैदजा, अण्डजा र जरायूजा जातहरु ।
मानव, पशु, पंक्षी, किट,पतङ्ग र वनस्पति जगत प्रजातिहरुमा विर्य जड उर्जाबाट उत्पति,चेतना र जड प्रकृति बरु ।। २
बुझनु पञ्चमहाभुतका गतिविधिहरुले विभिन्न किसिमका विजका रुपहरु,प्राणीको शरीर र वनस्पतिको वृक्ष समान छ ।
उसो त अधिकारवादीले यी विनास हुदा जड विर्य पनि शरीर र वृक्ष अपराध भनि किटान र बाच्न पाउने बताउनु छ ।।
वीज जुन समय संगसगै समाप्त छ तर जीवात्मा रुपी चेतन विर्य अविनाशी बनि प्राणको रुपमा बोल्ने र नबोल्ने त छ ।
जहाँ जहिले पनि बलबानका तेज ओजमा जन्मधिकारी वीर्य न नास्नु ,दान र जीव चेतन छ,सबल प्राणी हर्षित यसैमा छ ।। ३
चेतना ः
बुझि चेतनाकै श्रोत अनन्त आकाशमासंगै ढाकिएर रहने अदभुत उर्जा ,जुन सर्वव्यापक हुन्छ ।
नदोखने, आगोले नडढ्ने, हावाले नउडाउने शस्त्रले काट्न नसक्ने, पानीले गलाउन नसक्ने छ ।।
यस्को आकार, रुप, रंग, गन्ध, शब्द तथा स्पर्शको इन्द्रियले अनुभव गर्न,बुझन थाहापाउन्न नी ।
रही निराकारमा शुन्य स्वरुप, साकार अवस्थामा ब्रहाण्ड स्वरुप बनि स्वतन्त्र श्रोतका उर्जा शक्ति ।। १
जसको उत्पत्ति र विनाश छैन,परा प्रकृति र अपरा प्रकृति चेतनाको श्रोतबाट सधै संचालिन छन् ।
चेतनाको श्रोतबाट प्रकृति, प्रकृतिबाट पिण्ड सृष्टिमा चेतन जीव सृष्टि निरन्तर गति भएका छन् ।।
ईन्धन शक्तिले विद्युत बलेझै, भौतिक जड पिण्डमा गरिने जीव सृष्टि चेतना जगतमा निर्भर हुन्छ ।
बुझि जीव सृष्टिको तत्व, चेतना विना प्राणी र वनस्पत्तिको सृष्टि नरही,चेतना शक्तिको पुञ्ज हुन्छ । २
चेतना फैलदा जीव सृष्टि र खुम्चदा प्रलयकाल बनि स्वतन्त्र छ, नाभकिय उर्जा र उतपति यस्को छ ।
अज्ञात, चेतना पनि सनातनिय बन्यो,उत्पत्ति र अन्त्य को बुज्छ,पृथ्वीमा चेतन तत्व प्रकृति तत्वको छ ।।
रही संरचनामा अग्नि महाभूते प्रतिनिधि सूर्य बने,सूर्यबाट पृथ्वीले तापक्रम प्राप्तीले जाय जन्म र मृत्यु ।
बनि सतह र जमिनका प्राणी, वनस्पत्ति, मानव, किट्पतङ्ग यही धरातल स्वतःस्फुर्त उत्पत्ति गुजारा ऋृतु ।। ३
हेर त यो पृथ्वीमा दिनेवाला नकोहि छ, न हरणगर्नेवाला छ, जो छ सवै आफैमा पूर्ण,लीप्त छ ।
शत्रु, मित्र, धनी, गरीव, रोगि, निरोगि, विद्वान, मुर्ख, भूत, प्रेत, पिशाच, जे हुन कर्मका अधिन छ ।।
जागी सत्य, न्याय, परोपकार,यर्थाथ यी उपलव्धि मुलक कर्म गरी भावि जन्म जन्मान्तर बस्छ ।
उहि भोग ऐश्वर्यलाई अनुभवले शरीरमा वास वसेको पाहुना –जीवात्मा),पुख्यौलि घर (चेतनपुञ्ज)मा छ ।। ४
बिनी चेतन पुञ्ज –जहा परमात्मा परमेश्वर, ईश्वर, भगवान, व्रह, आत्मा आदि र कर्मको गति चलेको छ ।
त्याहाँ जीवात्मा चेतन पुञ्जमा प्रवेश गरी मोक्ष पाई,उदभिज्जा जाति – पृथ्वीका समस्त वनस्पति जगत छ ।।
जान स्वेदेजा जाति — शरीरको पसिना र जमिनको बाफबाट उत्पति हुने जुम्रा, उपिया, गड्यौला समूह पर्छ ।
अण्डजा जाति — अण्डा, फुलबाट उत्पति हुने समस्त चराचुरुङ्गि, किटपतङ्गका समूहसबै चतना लिप्त हुन जान्छ ।। ५
यहाँ राम्रो कर्म भयो, प्रारब्ध बाँकी रहेन भने, जीवले चाडै मुक्ती पायो, जन्म मृत्यूको चक्रको दण्ड छुट्छ ।
जन्मका जरायुजा जाति — साल, नालबाट उत्पति हुने सबै पशुजगत र बादर, मानिसका जीव समूह हुन्छ ।। ६
पदार्थको उत्पत्ति
जग त परमात्मा परमेश्वरको साकार रुप विशाल शुन्य आकाश –स्थिर व्रहाण्ड) भयो ।
खाली ठाँउको उत्पति (स्थापित) भै सकेपछि अनन्त आकाश भित्रै उत्पति र विकशित यो ।।
यहाँ प्रदुषण जम्मा भएको ओस, धुलोका, कण,पदार्थलाई बादल गतिशीलतामा रहि रह्यो ।
बनी भौतिक,रासायनिक परिवर्तनमा हिलियम, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन ग्याँसहरु निरन्तरता हो ।। १
यो कृया प्रतिक्रियाले शक्तिशाली तापक्रम,वाक्लो गहुङ्गो आगो को ज्वाला उत्पति व्रहाण्ड छ ।
मिलिे वादलले रासायनिक, भौतिक परिवर्तनका प्रकृयाका पिण्डहरुमा पदार्थको जन्म भएको छ ।।
जुन आणविक उर्जा,शक्ति र विनाश त प्रकृयाको निरन्तरता सूर्य र तारा क्रमश सेलाउदै गए ।
उही पृथ्वी ,मंगल ,चन्द्रमा वृहस्पति शनिश्चर, अरुण, वरुण, यममा प्रणाी तथा वनस्पति रहे ।। २
बिराट पुरुषको शरीर अन्तर्गत
व्रहाण्ड पुरुष र विद्यामान आकाशको अक्षांशमा अनुसार रहन्छन् ।
१ शिर आकाशमा धु्रर्र्र्र्व्र,सत्य र २ घाटीमा जन ३ छाती तपलोक छन् ।।
४ स्तन मर्हलोक५ ह्दय स्वर्ग ६ नाभी अन्तरिक्ष लोक मिलि रहेको छ ।
७ कम्मर व्रहाण्डकाभू–(पृथ्वी) भू–मण्डल र सौर्य मण्डल प्रकाश,तारा यही छ ।। १
८ कम्मर मुनि अतल ९ जाङघा वितल १० घुडा सूतललोक रहेका छन् ।
११ पिडौला तलातल १२ गोलिगाठो महातल ब्रम्हाण्डको आकासमानै छन् ।।
१३ खुट्टाको एण्डी रसातललोक १४ पैतला पातललोक सृष्टि जीव जस्तैे छन् ।
यहाँ पुरुषरुपमा लम्ब र परलम्वता र अक्षांस मिलि आकासमा रहेको बुझिन्छ ।। २
अरु लोक
यही व्रहाण्डमा नरकलोकको स्थान तीन लोक (भू–मण्डल,अन्तरिक्ष र स्वर्गलोक) रहे ।
यीनै लोेक भित्र दक्षिण पृथ्वी,तल पानी,माथी नभको भागमा अग्नी स्वात पितृगण रहे ।।
उहि वंश र परिवारको उद्धारले मंगल कामना छ,नरकमा सूर्य देवताका छोरा विराजीत ।
पितृ राज भगवान यम र सैन्य वलका साथ यमदुतहरुले मत्र्यमण्डलबाट लिएर गर्ने प्रीत ।। १
अकाल मरेका प्राणीका जीवात्माले पूर्व जन्ममा भए गरिएका पूर्व कर्मको डण्ड सजया छ ।
उही यातना गृहलाई नरक यमराज र चित्र गुप्तको प्रशासन जीवात्माहरु नरक लोकमा छ ।।
जन्ममा कर्मले नरक, स्वर्ग मोक्षधाम जीवात्मा –आत्मा तत्व) लाई अरु लोक खटाईन्छ ।।
जहाँ पूर्वको जन्ममा कर्महरुको संगालो पूर्नजन्ममा उत्तम तथा निचयोनीमा प्रवेश बत्ताईन्छ ।। २
यातना गृह –नरक) का नामहरु ः– तामिस्र, अन्ध तामिस्र, रौरव, महारौरव, कुम्भि पाक ।
कालसुत्र, असिपत्रवन, सुकरमूख, अन्धकुप, कृर्मि भोजन, सनदंश, तप्तसुर्मि, व्रजकण्टकशाल्लाली ।।
वैतरणी, पुयोद, प्राणरोध, विशसन, लाल भक्ष, सारमैयादन, अवीचि, अयपान, क्षर कर्दम ।
रक्षोगयाभोजन शुलप्रेत, दन्दशुक, अवटनिरोधन, पयोवर्तन, सुचिमूख, यातना भोग छ ।।
नरक लोक भन्ने ठाउँ पृथ्वी –मत्र्यमण्डल) को दक्षिणी ध्रुर्व मा नै छ र गरेर अति सम्पन्न तथा विपन्न ।
अवस्थामा रहि समय अवस्था अनुसार कर्मको फल भोग गरिरहनु पर्दछ ।
सहारा दिनेवाला कोहि पनि हुँदैनन् । समय छदै होस गरौ ।
संसार
दृष्य संसार –
यो संसार अन्तर्गत अपरा –जड) प्रकृति हुन,आँखाले देख्न र इन्द्रियहरुले अनुभव गर्न सकिन्छ ।
आकाश, वायू, जल, अग्नि, पृथ्वी र सौर्यका रहने ग्रहहरु तथा उल्का र उल्का पिण्डहरु हुन्छ ।।
तारा, तारापुञ्ज, तारासमूह, नक्षत्र, राशी र आकाश गंगा, जीवात्मा प्राणी किट,पतङ्ग,वनस्पति सब ।
परा र अपरा प्रकृति,ज्ञान तथा विज्ञानमा मानिसले गर्ने वैज्ञानिक आविस्कार तथा निर्माण कार्य तब ।। १ ।
समय –काल) गति,कर्म र परिवर्तनमा सञ्चालित र समयको अन्तरालमा क्षणिक तथा नाशवान यी ।
बिज्ञान दृश्य र द्रष्टा छन् सवै महाभूतमानै समय अनुसार विलय हुन्छन् र दृशय ससार छ प्रभावी ।। २।
अदृष्य संसार –
यहाँ संसार अन्तर्गत परा –चेतना) प्रकृतिले चराचर जगतको विजरुप शक्ती सृष्टीको स्वरुप रहे ।
यीनै चेतना प्रकृति जुन श्रोतकेन्द्र परमात्मा परमेश्वर छन,मानव अन्तस्करण वाट अनुभव गरिन्ने ।।
रही अद्वैत भावमा,ज्ञान, वैराग्य र भक्तिको मध्ययम सृजी अनुभव गर्न र नाशवान शरीर भित्र छ ।
जनको लुकेर वसेको अन्तर आत्मा लाई परमात्मा भगवानमा एकाकार गरी लाएक दृष्य नै हुन्छ ।। १
आत्मा साक्षात्कारभएर एकाकारमा लिन भैे निराकार शक्ति शून्यमा र निरन्तर जाग्रित बन्छ ।
जुन अज, अविनाशी, अजन्मा व्रहाण्ड अदभूत विषय र शक्ति, मानवका मन,मस्तिष्कमा बस्छ ।।
पृथ्वीका मानिसमा पुण्य अवसर र सामथ्र्य नरही अभ्यास गरि भगवानमा एकाकार भई जनमा छ ।
हुन सकियला तर व्रहाण्डको नजिक पुगेर वुझ्न जानकारी लिन केहि मात्रामा सम्भव होला ।
परमात्मा परमेश्वर भगवानको अंश मानिसको अन्तर आत्मा मिलि अंश र वंशको परिवार होला ।। २
व्रहण्ण्ड, परा र अपरा प्रकृति ले समय,गति, कर्म वाट सृष्टि स्थिती र लय भई निराकार रुपमा छ ।
रही परव्रहका प्रतिनिधीका साकार रुप रजोगुणी व्रहा । सत्व गुणी विष्णु र तमो गुणी महेश्वर रहन्छ ।।
मायावी संकल्पका कार्यरुप क्रमशः महासरास्वती, महालक्ष्मी, महाकालीको कृपा समयनुसार चलिरहन्छ ।
यही कल्पौ कल्प सयममा सृष्टि सृजनाले रातदिन पृथ्विमा शरिरको संचय,गतिले,प्राणी बनस्पती पृथिवमा छ ।। ३
शक्ति
परब्रह ः—
जग जगत र दुवै प्रकृतिमा व्रहाण्ड संचालनकर्ता,आत्माको महासागर,परमात्मा छ कुन ।
उनै परमेश्वर मुल प्रकृति, जुन उत्पती र विनाश सनातन देखि अव्यक्त छ,परब्रम्हा रहुन ।।
प्राणीह्दयमा रहने, व्रहाण्ड व्याप्ति, भिन्न नाउँका भक्तका स्तुती, आराधाना शून्य शक्तिमा ।
साकार (सगुण) अवस्थामा व्रहाण्ड आधार र आकारका निराकार (र्निगुण) स्वरुपको कणमा ।। १
महेश्वर ः—
चलि समय –काल) वा संहारकारणी शक्तिले ज्ञेय अज्ञेय जग जगत संचालन गर्नुहुन्छ ।
जाय जन्म र जीवन पलि फक्रि सबै परिवर्तनको केन्द्र विन्दु निती,बिधीमा पालनरहन्छ ।।
लिई सकाम,वृत र चित्तका उज्याला दण्ड वा यहलीला उजागरमा हजारौ नामबाट किर्तन ।
संस्मरण भक्तजनका धारण र पूँजा आराधाना, स्तूति सुकृत्य,योग शक्ति पुञ्जकाल पुरुष जान ।। १
बिष्णु ः—
व्रहाले सृर्जी आत्मा तत्वको तरङ्ग जग जीवात्माका नाशवान क्रम,शरीरको संचालन छ ।
स्थवर जङ्गम,प्राणी,वनस्पती जगतलाई स्थान,मान,पालनपोषण गर्ने, निति नियम रहन्छ ।।
सृर्जी सत्य प्राण,विषयवस्तु जन्म गुजराको सस्थापन रुप पिपल,काँस,शालिकग्राम पुजीन्छ ।
भिन्नै नामले याजकमा कृपा र भक्तजनहरुले पूँजा आराधाना हिमद्यु शक्तिपुञ्ज हुनुहुन्छ ।। १
ब्रहा ः—
अज्ञात जन्म,ब्रहाण्डको शुन्य आकाशमा,खगोलिय पिण्डहरु र गतिविधि प्रभू संचालनकर्ता ।
भरी जन्म,जीवात्माको उत्पतीमा प्राणनै आत्मतत्वको रुप प्राणी र वनस्पतीको हर्ताभर्ता ।।
हो सृष्ट्री,उत्पती,संचालनकर्ता सबै लोक र देवताहरुको निवासका व्यवस्थापक मूलकर्ता ।
ब्रहा, बिष्णु, महेश्वर,योग मायावीशक्ति महासरस्वती, महालक्ष्मी, महाकालीका शक्तिदाता ।। १
पुरुष ः—
रही अदृश्य वृर्य शक्ति,आत्म तत्व –विज रुप) सृर्जी चराचर व्रहाण्ड व्यप्ती,स्वप्रकाशित ।
जागी जेय जन्म र जीव छ,उही प्राणी र वनस्पती अल्पकाल सजीव रही वाचि जीवनसित ।।
सनातन पुरुष र प्रकृतिको मिलन नै जग सृष्टिको क्रमैे छ र जीवन्त चलिनै रहने पुरुषप्रित ।
आमा उनै हिरण्यगर्भ उही,लाखौ यत्न तप गरी जन्मले भोग गरी कालमा वित्छ माटोसित ।। १
प्रकृति ः—
ब्रम्हाले सृष्टि संचालक रही आधार परा –चेतना) र अपरा –जड) प्रकृतिका गुणरुपी छन ।
उही मायावी रंग सत्व, रज, तमनै प्राणी, वनस्पती र पदार्थको जगतमा जगत्र रहन्छन ।।
धारी रुप,आकार, वोली अन्तर सम्वन्ध, तौल, उर्जा शक्ति, गुरुत्वाकर्षण शक्ति भरिपूर्ण ।
यत्रतत्र क्षेत्रमा बिबिध विषय वस्तुको उत्पती,एक विषय वस्तुमा दुई वस्तुको उत्पती सम्पूर्ण ।। १
आत्मा ः—
आत्मा परव्रहको वंश हुनाले प्राणी वनस्पती सम्पूर्ण जीवन चेतना पनी शक्तिले भरपूर्ण ।
भरी चैत्यन्य स्वरुप उसैको तरङ्गले बास परव्रहमा रहने आत्माको महासागर छ सम्पूर्ण ।।
विभिन्न जग जगत र व्रहाण्डमा सृष्टि,चेतना,स्वरुप,अवस्थाले जीवात्माधारीे सृजना छ ।
बनी चैतन्य स्वरुप,साक्षीपुरुष,चेतना तत्व नै आत्मा एक छ सूर्य अग्नि पर्यावरण बन्दछ ।। १
सृष्टि
व्यष्टि सृष्टि ः–
यो पिण्ड सृष्टि हो,आकाशमा समयको अन्तरमा स्वनिर्माणहुने चेतना नभएका व्यष्टि जडले ।
पदार्थको खगोलिए भिन्न आकारका पिण्डहरु सृष्टि र ब्रहाण्डमा नै बिग बैंङ्ग सिद्धान्तमा हराउने ।।
मिलि व्यष्टि सृष्टिको प्रकृयामा हाइड्रोजन र हिलियम ,वायु,यौगिक पदार्थहरु कारक तत्व रहन्छ ।
यस व्यष्टि सृष्टिमा प्रथम योनी स्थावर (वनस्पति) योनि,सृष्टि तमोगुणबाट सत्वगुणी बनी जान्छ ।।
समष्टि सृष्टि सत्वगुणबाट तमोगुण तर्फ घटदा,व्यष्टि सृष्टि –ब्रहाण्ड, पिण्ड) मा जीवको सृष्टिमा ।
प्रवाह उब्जि सो देखि स्वेदजा, जरायुजा र अण्डाजा सम्म प्रकृतिमाताका त्रिगुण (सत्व, रज, तम) मा ।।
बनि रङ्गिन तरङ्गले परमात्मा,सूर्यका प्रतिविम्व रुपी अंशबाट जीवहरुको सृष्टि गतिशील सदा चल्छ ।
सारा शुक्ष्म रुपका जीवहरुको गतिविधि तमोगुणबाट शुरु भएर सत्वगुण तर्फ विकाश हुदैँ जान्छ ।
प्राकृत सृष्टि ः–
जुटी ब्राहाण्डमा सृष्टि,सञ्चालन तत् कडी र तत्वहरुको उत्पति नै प्राकृत सृष्टि बन्दछ ।
मिली सनातनिय दैवि शक्ति,समय,क्रमले सञ्चालीत छ,जसमा प्रकृति, महतत्व, अंहकार छ ।।
भिन्न पञ्चतनमात्रा, पञ्चमाहभुत, अन्तस्करण र इन्द्रिय मिली सृष्टि प्रकृत बनि रहि रहन्छ ।
यही प्रकृतिका समग्रनै प्राकृत छन सबै सत्य र सनातनी कारक तत्वले सृष्टि क्रम बनिरहन्छ ।। १
वैकृत सृष्टि ः–
अन्त्य भई प्राकृत सृष्टि संरचना,चेतनतत्वको प्रतिविम्व बाकी जडतत्व नीवासमा संकल्प छ ।
विकल्प,स्त्री र पुरुष, भाले र पोथी साथै वायु र परागको यौगिक सम्मिलनमा नै उत्पति हुन्छ ।।।
चराचर,प्राणी,वनस्पति, मानव पशुपक्षि, किटपतंग, देवता, यक्ष, राक्षस, गन्धर्वका सृष्टि चल्छ ।
बाकी किन्नर, किन्नरी, किँपुरुष, अश्वमुख ईत्यादि सबै वैकृत सृष्टि समय नै सञ्चालन छ ।। १
सूर्य (अग्नी) र परब्रहको अन्र्तसम्बन्ध के छ त ?
जानी भौतिक विज्ञान त सूर्यका आकाश गंगा तारापुञ्जको सदस्य बुझिदिनु ।
भलोका लागी उत्पत्ती भए दिने मझौला पहेलो प्रकाश दिप्त तारा पिण्ड बनिन। ।।
बिबिध ग्याँसको विशाल भण्डार, दैनिक आणविक उर्जा उत्पादन छ, भु मण्डलमा ।
जीवन दिने प्राणी र वनस्पत्तीमा शक्ति प्राप्त हुने अग्नी तत्ववाट समस्त जग धरामा ।। १
भरी जीवित र गतिशील हुदै, मृत्यूतक पञ्चमहाभूतको आश्रय प्रकृतिक प्रकृया छ ।
गरी पालन पोषणले निर्भर अस्तित्व क्षणिक र नाशवान मृत्युतक बाचीबसि रहेछ ।।
यीनै परब्रह समस्त ब्रहाण्डको नायक अपरा र परा प्रकृतिलाई संचालन कत्र्ता,हत्र्ता ।
उ निराकार र साकार,जन्म, मरण नभएका, अविनाशी, सर्वव्यापक, सर्वद्रष्टा सुकर्ता ।। २,
बुझ समय,काल पुरुष,ब्रहाण्ड निर्माण,परब्रहको आविश्कार सूर्य (अग्नी) देवः भने ।
सूर्यनै हिरण्य गर्भ, सुत्रात्माले समस्त वेद, पूराण, उपनिषद आत्मको सृष्टिकर्ता जाने ।।
शक्ति ,सृष्टिमा सूर्य छन निरन्तर आत्मा चेतनमा सन्तानको रक्षक स्रोत मन्त्रण भजे ।
निरन्तर समय खबरदारी र देबहरु कार्य संचालनमा जीवधारी शरिर मन बचनले जपे ।। ३
Highly appreciate Dai,
ReplyDelete