१ पिता पूर्खा

हे माता करुणामयी,विणा र पुस्तक साथमा लिई । हंसवाहनी हौ दृष्टि दिनुहोस् ,विद्याको दानै दिई ।। पङ्गितपढि दिनु खोज तथ्य फरक भए बन्धुले सुधारी।

इतिहास प्रारम्भ:-

तथ्यहरु :- गोत्रः अङ्गिरस९ऋषिः अंगीरा०,बन्धु :- शुक्र,पदः पडरिया,शाखा :- धुन्धुली शाख अध्धेयी , कुलदेवता :- कालिका,संकाय :- ९हिमधुं० हिन्दु, सम्प्रादाय :-ब्राम्हण, लेखनः सेढाई ९जोशी, मैनाली, क्षेत्री, खत्रि, शर्मा० वर्ण :- गहुगोरो,पेशा :- कृषि, नोकरी, स्वामी ग्रह :- ९गू,गे,गो,सा,सो,सू,से,वा०शनि, राशि :- कुम्भ,रत्न उपरत्न :- नीलम,जामुनिय,बसोवास :- समथर पहारिलो गाऊ वेशि प्रवृती :- धार्मिक,उत्पति :- कुमाउ सेडावेसी यु।पि भारत डोया संर्घषपछि कुलमन्दन शाहको ज्योतिष वनि पश्चिम लम्जुङ्गको चिति क्रमस पूर्काङ्ग कुन्छा धादिङ्ग काभ्रे ,बसाई सराई :- तराईका चितवन,झापा,मोरङ्ग,भैरहवा,दाङ्ग आदि .

सेढाई।सिलाई।सेडायी(कान्य कुव्जि ब्रम्हाण्,तागधारी,कुमाई)Hari prasad sedhayn:-

निर्वासित भए कुमाउ गढवालबाट । जनै र धर्म रक्षा गर्न मुसलमानले लखेटदा।।डोया राज्य त्यागि महाकालि झुलाघाट तरे।भागि वाग्लुङ्ग पर्वत हुदै कर्मदा छेउ लम्जुङ्ग चितिमा बसाई सरे।।१।। किर्ति कटु सिप अनुभव लिपि पढाई सिकाउद । रोई मर्छन विज्ञान विकट ज्ञान त्यो झुकाउदा ।। घायल शिर,चुरा पोते गोलि मनको छोडिदा । टुङ्गाई कटुवोलि धर्ति भेषभुसाले चेलि सजिदा ।।२।। कसि पटुका भोकमा गरिवी ,कन्दमूल भ्रमण । जडीबुटी चपाई गाउघरमा धर्ने शिरमा चन्दन ।। धर्ति र भेषभुसाले सजिने नेपाली गर्छन् कर्मण । वैर सामु झुक्दैन शिर छाति यि पोटिला नारी पुरुष र नव यौवना ।।३।। रुदीनन् आमा यस धरतीमा सुरक्षेत्र का खर्क सजाई अति । काखि च्यापि एकता ,विष बमनलाई फुलाउछ जडिबुटि ।। द्धार उनै इशको बक्ष्यस्थल हरितकण च्यातिएका कति । रगत पसिना किर्ति नाटक बनि बर्षा रुवाउछ अति ।।४।। जानी सकल प्रमाद कृषिमा चन्द्र चादनि अति । मिटाई थकाई प्रगकिो प्रमाद समेटछ यो सेढाई जाती ।हसिला छोरी चेली मोटिला गहुगोरा। छरिए नेपालभरी प०िडत्याई सेना र जागिर खातिर।।५।।

अङ्गिरस :

अंगिरसको जन्म अंगिरावाट भएको मत दिए जैमिनीय ब्राह्मणले । (सं पद ३।२६३) निस्क्रिया अंगमा आगो समान रहने रस नै अंगिर स भैदिनाले।। प्राण(आत्मा) अंगको रस हो मित्र प्राणि दिव्य भक्तिमा पाउछ।९सं शतपथ ब्राह्मण १४।४।१।२१० सम्पूर्ण नित्य कर्म पूजा आरोग्यता सेढाई ब्रम्हाणले पाउछ ।।१।। कुनै बेला अङ्गिरस र आदित्य स्वर्ग जानमा प्रतिस्पधि गरे । अङ्गिरस त म स्वर्ग जाने भन्दै अगाडी बढि रहे ।। त्यस्तै अदित्य उनलाई छोडि पहिल्यै दिनमा स्वर्ग पुगि गए । त्यसैले त आदित्यले अंगिरसलाई नमान्ने पृथ्विमा यस्तो सेतो घोडा समान सूर्यलाई पाई खुसि भै रहे ।। नेपाल बन्द हो अनि बिग्रदैं हो। २।। सिह स्वरुप देखि अंगिरासले पृथ्विलाई फिर्ता गरि कन । यस्तो सेतो घोडा समान सूर्यलाई पाई खुसि भै रहे ।। २।। (सं ( ऐतरेय ब्राह्मण ६।३५ इत्यादि ) बुझ अंगिरस सर्वाङ्गीण साधना का रूप हो उस्ले प्रत्येक प्राण को साथमा लिएर हिड्छ। यहि यज्ञ हो ,पुनः यज्ञ साधानामा चाहना पुरा गर्दछ ।। अर्को दिनमा साधना र अनुग्रहितलाई । यसरी आदित्य साधाना गरि उत्तर पक्ष र अङ्गिरस दक्षिण पक्ष वनि बस्दछ ।।३।। (जैमिनीय ब्राह्मण २।३६६) पुराणमा ५ अङ्गिरसको छ ढोका उत्तर र ५ ढोका दक्षिण तर्फ साधनाका लागि हुनेछ । (गोपथ ब्राह्मण १।२।१८) पृथिवी आदित्य को पद हो अङ्गिरसले अङ्गिरालाई पुत्र भन्दछन् ।।(मुण्डकोपनिषद १।१।२० साक्षत ब्रह्माको ब्रह्मविद्याको उद्घाटन पहिले अथर्वालाई र अथर्वाने अङ्गिराको दिए । अङ्गिराले भारद्वाजलाई र पुनः भारद्वाज ने अङ्गिरस लाई पाणि दिए ।।४।। शिक्षा परिशिलनता अङ्गिरसलाई परा और अपरा विद्या भनि सुजाई दिए । अव त भरद्वाजको मन का असल प्रतीक मानि पाणि ग्रहण गरिदलए । यहा त ब्रह्मविद्याले पर चेतना की ५ क्रमिक अवस्थाओं अस्ति, भाति, प्रिय, नाम व रूप के लिने भए ।।५।। (स मुण्डकोपनिषद ३।२।८ ) अब फेरि अङ्गिरसरद्धारा नाम र रूप त्यागने उपदेश दिएका थिए । (संगोपथ ब्राह्मण १।३।१९० फलत आफनोआत्मालाई लीन गराई अरु वह अथर्वा बनिु र धैर्य गर्दथे ।। जस्ले स्वयं र अर्काको नामको परित्याग गर्छ ( अर्थात् अपmनो चेतनाको दोस्रोको चेतनामा लीन गराउछ , उहि अङ्गिरस हुन्छ ।।(सं गोपथ ब्राह्मण १।२।२४ ) बुझ लोक इशमा ओम अथर्वणगर्न जान्नु त्यो बन्छ प्रवृत्ति अङ्गिरस भै । ६।। कोहि भन्छन् अथर्वाङ्गिरस र भृगु ९ अङ्गिरस । भृगु को जुन भर्जन गर्दछ, विर्सिएको अग्नि नै हो पुराणोंको अङ्गिरसमा रहने अग्निकै ।। उ त ( पुत्र भएर उल्लेख भएको पुष्टि दिलाउछ । (सं गोपथ ब्राह्मण १।५।२४ ०यहि नै आदित्य को सामवेद का देवता मानिन्छ यहा । वहां भृगु ( अङ्गिरस९ अथर्वरु ० का अधिपति चन्द्रमा र विद्युत भनिन्छ यहा ।। हामिले गरिने यज्ञमा ब्रह्मा नामक ऋत्विज हुनुहुन्छ ।।७।। (सं शतपथ ब्राह्मण ४।१।५।१ ) लौ सुन च्यवन ऋषि साथमा भार्गव र आङ्गिरस दुवैलाई भनिन्छ । (संऋग्वेद १०।६२ तथा अथर्ववेद २।१२।४ ) बुझ सूक्तीको देवता अङ्गिरस नै पित गण हुनुहुन्छ।। पुराणमा जहां अङ्गिरसको सुरूपा (पति भनियो, ऋग्वेदमा यिनका विरूपा विशेषण आयो । ( ३।५३।७, १०।६२।५० । त्यस्तै विरूप शब्दको अर्थ अन्तर्मुखी भैगयो ।।८।।( ऋग्वेद १०।४७।६० )। उषाकालमा अङ्गिरस्तमा विशेषण को प्रयोग हुदै गयो । (सं( ऋग्वेद ७।७५।१०) जसलाई पथ्या पनि भनि पुराणको मतमा पथ्या अङ्गिरसकी एक श्रीमति थिईन ।। इन्द्रपनि अङ्गिरस को सहायतामा अङ्गिरस्तम बनउथे रच्दथे । (सं( ऋग्वेद १।१००।४ ० )तव त अङ्गिरसले आफनोलागि गाईको निवासस्थान गोत्र बताईदिनु भयो।।९।।( सं( ऋग्वेद १।५१।३ )) । अङ्गिरस बुबाबाट यम का वर्धन हुन गयो । ( ऋग्वेद १०।१४।३) । अङ्गिरस तपस्य गाई सृष्टि भैगयो ।। )सं ( ऋग्वेद १०।१६९।२) । यसरि पुराणमा अङ्गिरसको आत्मा, आयु, मन, दक्ष, मद, प्राण, हविष्मान्ग अरु । तीष्ट, ऋत और सत्य जो १० नाम आए जो छनु रहेका वैदिक मन्त्र र उनका कार्योंमा प्रकटहरु ।।१०।।(सं ऋग्वेद ६।७३।१)पहिले बृहस्पतिलाई यहा आङ्गिरस पुत्र भनिएको छ । अश्विनलाई अङ्गिरस्वन्त भएर स्तोताको आह्वान गरि आउनेलाई बताइएको छ।। (सं ( ऋग्वेद ८।३५।१४०। )फेरि मरुद्गण सामोंले अङ्गिरसको विविध विश्वरूप बनाएको छ ।(सं ( ऋग्वेद १०।७८।५० )। बुझौ कोहि शब्दको अन्तीम वेद ले उहि मानुषी स्तर को प्रतीक बताउछ।।११।।

कुमाऊँ बाट आएका कुमाईहरुको जीवन र परम्परा :
wikipedia

विविध प्राचीन इतिहास अनेक संस्कृतिक महत्व यस ठाउमा विविध समस्य चन्द शासन काल भयो । यहि शासनकाल चन्द वंश को स्थापना का सूत्रपात चम्पावतीमा सोमचन्दले आरम्भ गरयो ।। यीनको दश वंशजों का शासन ९७५ ई। से ११७८ ई। चल्दै रह्यो । यहि कालमा सत्य घटना इन्द्र चन्द का चीनकी राजकन्या सेग विवाह भयो १।। यो विवाहमा स्थानीय जनताले विद्रोह गरि उसको शासन काल विरोधमा उत्रिदा । ब्राह्मण, क्षत्रिय ९राजपूत० जातका कुमाऊँ कुमाउ राज्यवाट भगाई दिए।। कुमाईहरु २०० देखि२५० वर्ष सम्म कुमाऊँ फर्कन सकेनन्। पुन १३६५ ई। में राजाले पुन काली कुमाऊँ में अपना राज्य स्थापित गरे।।२।। यहाँका प्रशासक अथवा शासक राजपूत वर्ग ( महरा, फड़त्याल, जिन्ना, जलाल, मनराल, सबै । रोतौला, रजबार आदि सबैमा कलाकारिता सिप कौशल भएन र सांस्कृतिक जीवनदिन कुमाउ वोलाए ।। यहि अंग ऐपण वा भिप्ति चित्रकला परम्परा बचाउन कुमाऊँमा साह ९साह०अरु ब्राह्मण वोलाए । राज्यको कला सम्पूर्ण विकसित अनि स्वरुप तथा जीवनको समस्त सांस्कृतिक बनि गहराई ।।२।। ब्राह्मणमा पंत जोशी सिलाई अपना मूल स्थान हिन्दुस्थानको महाराष्ट्र व गुजरात मान्छन् ।। यीजाती सोम चन्द ८ औ शताब्दीमा गुजरात कसमाउ क्षेत्र आएका थिए । या त सोम चन्द ुझूसीु इलाहाबादका राजकुमार थिए र उहि राजवंश संग सम्बन्धित थिए ।३।। हैन कि सोम चन्द कन्नौजका शासकका भाई थीए, जो ज्योतिषियों भविष्यवाणी गर्दथे ।नया राज्यको कामना ओतप्रोत कुमाऊँमा आयाका थाीए ।। यत्राकक्रममा बद्रीनाथ यात्रामा तत्कालीन शासक ब्रह्मदेवले अपनी कन्या को विवाह दाइजो साथ चम्पावत दिए ।।चम्पावत क्षेत्र, दुर्गम तथा तराईको केहिभूमि जग्गा दाइजोमा दिए ।।४।। यी कथन कुमाऊँ क्षेत्रमा बस्ने साहुको मान्यता राखि पुरानो स्थान ।मानि ुझूसीु इलाहाबादको आज पनि विशेष रुपमा कैले प्रयाग वा कुम्भ स्नान गर्दछन्।। यसरी झुसी रचम्पावतको विश्वास हुदै साहु जातका चन्द सित बाहिर धकेलिए । यहि समय नै जनै र जीवनको लागि अरु कुमाई पनि त्याहावाट भागि झुलाघाट बाट महकालि तरेका थिए ।।४।। ऐपन र भित्ते चित्र अनेक फूलबुट्टामा कुमाई सिपालु र निपूर्ण थिए । बिभिनन नागकृति छाप मान्यता इश दैवी शक्त् िर भक्तिका ब्राह्मणले चामलको पिठोबाट बनाएको रेखि आबहान आलेखन प्रतीकों, कलात्मक डिजाइन, बेलबूटों कान्ति र दिप्ति भर्दथे।। यहि धरातलीय आलेखन ब्राह्मण भित्ते चित्रको सहि रचनाकार ठोस परम्परा भयो । पछि यहि चित्रांकन पर्खाल घर कागज हुदै गयो यहि शैलि कुमाईको विवाह उत्सोव चाडवाडमा अध्यावधि रह्यो।।५।। यो शैली ब्राह्मणमा बराबरी सबै हिन्दु चाड र रिति रिवाज उत्सवमा छ। दशै विवाहोत्सवमा विशेष प्रकारको कुसुमी पिछौड़ा ९विशेष ओढ़नी० सारी कुमाऊँमा प्रचलित छ।।यो ब्राह्मणमा विशेष तुलसीमठ त्यसमा लागाउने रंगको प्रयोग तथा केन्द्र को आलेखन गरिन्छ।। हेर्नु कुमाई मठ मन्दिर ऐपणमा स्पष्ट अन्तर छ, ब्राह्मण ले सबै ऐपणों का आलेखन लेख्दछन् ।।६।। खानदानिय र घरानिय कुमाई उच्चकुलीन ब्राह्मणले हलेदोमिसाएर ऐपन दिन्छन् ।यहा त धनि गरिव पनि कुमाईको ऐपणको साथमा विशेष शैली बन्दछ।, जहा डिज़ाईनों का निर्माण गरि बूंदों पनिअलग(अलग संख्या हुन्छ।।७।। आलेखन उपासना या पारिवारिक पूजा घरमा,भित्तामा सुशोभित राखिन्छ । पर बूंदों का यहि चित्रांकन पूजा घर वा अरु दृष्टिगोचर कुमाईको उजागर अमुक समयमा हुने गर्दछ।। विवाह वा यज्ञोपवीत संस्कारमा निर्माण हुने थापा पट्टा शैली, ज्यूति मातृका ब्राह्मण वा साह परिवारमा अझै छ। केयहि दृष्टिगोचर कुमाईको हो यस्मा ज्ञान राख्नु शैलिय सुरक्षित अनेक बनईन्छ कुमाइृ घर ।।८।। यस्तै रचना आलेखन आज आज पनि कुमाई सभ्यताको उत्साह र मान्यताको आधार भयो । जुन विगत शताब्दियों चलि आएको प्रयुक्त संकेतों, कोणों, बिन्दु, चित्रकृति वा छ विभिन्न अनुष्ठान ।। त्यसैले त कुमाऊँ र यहाका कलामा वज्र यानी, शैव व शाक्त तांत्रिक अवुष्ठानों र छ मान्यता ।यहि प्रत्यक्ष प्रभाव जाती भाष कला र धर्ममा परेको रनेपालमा अद्यावधि छ।।९।। हेर्नु बुझे अष्ठ मात्रिका पट्टा, शेष शय्या (शेषनाग को शय्यामा विराजमान विष्णु र लक्ष्मी), महालक्ष्मी पट्टा, डोर दुबज्योड़ पट्टा कुमाईका ।त्यस्तै कृष्ण जन्माष्टमी पट्टा र नवदुर्गा पट्टा ९नवरात्रि पूजन समय० मा दृष्टिगोचर र कुलायन पुजामा सजिने चदुवा।।कुमाऊँको ज्यूति मातृका पट्टों जैन अपभ्रंश शैली जस्तै वातईन्छ । यस्मा १६ विद्या देवियों, सरस्वती, लक्ष्मी, अम्बिका, चक्र देवी तथा यक्ष को २१ चित्र बनेको थियो।।१०।। कोरिन्छ चौखट चित्रमा गाई मध्य भागमा राखि विसाई ।कृति हो कुमाई र कुमाऊँले ज्यूति पट्टीमा महालक्ष्मी, महासरस्वती व महाकाली ३ देवि राख्छन बनाई ।। साथमा १६ षोडश मातृकाएं तथा गणेश, चन्द्र व सूर्य निर्मित गरि ३३ केटि देव खातिर। पुरातन शैलीमा .रंग व उनकी र उस्कोसंख्या सबै निश्चितरहन्छ आखिर ।। विविध रंग वा सेतोलिइन्छ सात रंगमा । भिनन छ कुमाई र.ग प्रयोग कुमाऊँको घरको भिप्ति चित्राकृति र अरु धर्म चाडपर्व मान्ने तौर तरिकामा र।११।। बुझ सखे कुमाऊँ का प्रचलित मुख्य ऐपण वा चौकि को फरक हुन्छ सरस्वती पीठ आकृति समेतमा । ढुङ्गो माटोले बनाई नौ० बिन्दु द्वारा यस्को निर्माण रेखा द्वारा जोड़ीन्छ।। यहा आठ ९८० भद्र स्वरुप निकली सरस्वती चौकी वा अष्टदल देव प्रतिमाए स्थापित गरिन्छ।अर्को सरस्वती पीठ में ९ ९नौ० बिन्दु बनायर रेखा द्वारा मिलाई ९नै० षोडश या स्वस्तिक निर्माण गरि नवरात्रियों मा देव स्थापना गरि पुजा।।१२।। विविध तारा वनाई यसमा ९पांच० छ, स्वस्तिक यंत्र, पंच शिखा वा पंचानन भनियो। जुन चिन्ह सृष्टि की रचना का सूचक र ५ कोण पांच तत्वों ९ पृथ्वी, जल, आकाश, वायु, अग्नि ९ के द्योतक भयो ।। यहि महा उग्र तारा यंत्र र ५ कोणी वा शिखा वनाई जटा शंकरको प्रयोग अध्र्य स्थापना वा देव स्थलमा । सबै मुख्य भागमा वत्ति वालि दियो वरपर राखि घर वासको रखवार मानिन्छ कुमाई कहा।।१३।। यस्तै सरस्वती या श्री यंत्र देवी चौकीको समत्रिबाहु त्रिभुजबनाई एक अर्कोको विपरीत तथा माथि राखिन्छ । यस्का ६ भुजा तथा ६ कोण मा काली या नवदुर्गाआवह्रान गरि पूजना हुन्छ ।। महालक्ष्मी पुजा चौकी को निर्माण ९ यस चौकी का निर्माण ९ ९नौ० बिन्दुओं द्वारा हुने भयो। सरस्वती चौकी अथवा अष्टदल चारैतिर छापलगाई वनाइने हो।। छाप बेल जस्तै दृष्टिगोचर हने कहीं(कहीं कोई परिवार ८ (अष्ट) कोणीय कमल का निर्माण पज्दछन्।।१४।।
CONTRIBUTED BY:facebook HARI P SEDHAYN

मुख्य सिलाई सेढाईबस्ति

चिती :-

रामको क्रिडाभूमि यो रामचोक प३नं चिती बसाई३०० बर्ष २४ पुस्ताका सेढाई अतिथि शाहवंशिय राजाका ज्योतिष ग अ सेरावेसिका डोया राज्य विस्तार क्रममा कुमाउ भागी गएका ।। अग्रेजले काठमाण्डौ आक्रमणमा नेपाल प्रवेश। भागि फौज यत्रतत्र नुवाकोटवाट विर ज्योतिष।। पन्त पाडे सिलवाल कँडेल तिवारी विष्ट थर। गौली,पाठक,केसि,खनिया,बुर्लाकोटी,दनैका घर।। चिलुवाल,अन्य विविध जातका बधुसाथ घर। बसाई कृर्षिकर्मले गाई बस्तु चरन सेढाई थर।। बिहेवारी हुने चाड कल्याण स्वचरित्र धर। बसि ओभानो समशितोष्ण वायूको प्रखर ।। मस्र्याङ्गदी दोर्दी नदी बिच चिति लम्जुङ्ग। चिति बनि दक्षिण गाउ वेसी शेरा स्थान।। १३० घरधुरी खर टिन जस्ताले बनाई। हसिला ठट्यौला बनिता सेढाई रमाई ।। जनसंख्या शिक्षा पेशा आधुनिक अनेकान झिलीमिलि छ आफनै बन्धुले यत्नमहान अरु जाती थर सबै मिलि बाचे सुचना साख पेशा धर्म नछोडे नदिई कसैलाई हाक ।। कटुता नबोल्ने फरासिला सामाजिक बने प्राविधिक शिक्षानै उजागर देश प्रेम गरे नानीहरु बिजयमान आयुष्मति धर्मिणी गृहस्थ बनिता सुधा पोटिला गभिणिी ।। सन्तान दिई हरदम हटाई मोह सन्ताप अहो चिति सघनै बस्ति बास अपार भेटिन्छ सत्व रज तमो गुणले साहरा बनवुटा लता फलादि अन्न अति आहरा ।। गरी सुचना कर्मदा नदि देशलाई सिंंचन सुसाउछिन बहलिदै सेढाई स्वच्छ मन गडगडाई मेघमाला टकमकाउने तारा फर्कि हेरी देउ बन्धु जलाधि शक्ति अपार ।। त्यागि धुम्रपान मद्यपान वंशमा नदेउ भनि अग्लिन्छ चिसापानि सामुन्ने बुझिद्यौ निरक्षर बा आमा गरिवि सितको खरानी हासि मर्छ सदरमुकामको पिच सिरानी ।। शिक्षा बढोत्तरीमा जनसंख्या नटुक्राउ उजागर गर रोजै घर दैलो तिम्रो रमाउ जाउ परदेश मेहनेतले धन त्यो समाउ फर्क घर स्वच्छ मनले परिवारमा रमाउ दुख नै सुख रात पछिको उज्यालो पछाउ ।। प्रमाद हात बाहुले स्वच्छ उन्नत खेति उब्जाउ डिहि र रामचोक वेसिमा कृषि जमाउ बनबुटा शेराफाटमा अरु फल फलाउ घैया कोदो मकै रसिलो अन्न त्यो खाउ ।। तिलहारमा सुन्तला कफिले सजाउ बन्धु हो मायको समाज तिम्रै समाउ क्षेत्रि केसि हैन जात नारी पुरुष मात्रै रित्तै आयौ रमायौ कलाले जानु सित्तै ।। शुभ साझ अ उ म जपि वंशजमा रित्तै पहरा धन लुकाउदै छ त्यो पाईदैन ह्वात्तै शुभ साझ जाग्रतमा ५ मिनेट वंशजलाई आहरा खोजि चरी फर्के सरी बस रमाई ।।

पूर्काङ्ग :-

समथर सुख्खानै छ कुन्छा पूर्काङ्ग गाउ ६० घरका नामले प्रसिद्ध समथर ठाउ ओभानो,छैन हिलो धुलो हावा हुरी तक शुभ साझ घमाइलो गाउ वेसी तरेली सब ।। कोदो फापर गहु जौ धान मासको खेति सिढि चौतरा बिसौनी लखौ फाँट समेटी हाडेटार सिमलचौर लामाचौर सुन्तले गाऊ आउ बन्धु हौसला बढाउ एकता जगाउ ।। पोखराको स्वार सालधारी शिरमा सल्लेरी देविथान माथि तल जङ्गल पातल भंगेरी हिउदमा कोकिल चरा खान्छन अङ्गेरी गाउ विच हाईस्कुल छ खेत छ धयेरी ।। बडहरे टारी औलीशिख्र सुन्तले कुन्छामा बस्छन् वंसज फराकिलो खस्रा छन होडमा टुहुरेपसलमा शिवालयको फागुपुर्णे शिवरात्री अहोरात्र पुजन विते हाम्रा पूर्खाहरुको दिई गुठी ।। गाईबाख्रा परेवा कुखुरा स्थानिय जातका गरिवीनै छ बलिष्ट गोरा छोटा ति कदका चोलो गुन्हु पहिरने रक्तरंजित कादम्विनी दिन लिन हुने चेलीवेटी घरका संजिवनी ।। प्राविधिक शिक्षामा केहि लाहुरे परदेशि सरकारी सेवामा मनग्य छरिए स्वदेशि सोझा बनिता खान पुग्छ कृषिले महि बुझदैनन अरुका कुरा पाईन्छ दहि ।।

परिचय :-

फराकिलो पूर्काङ्ग गाऊ बेसि पोटला गाई बस्तुहरु। उमानन्दका सन्तती हामी १३१७ पछि राजा जोतिष।। बस्ति थियो लामा तिमिल्सीन शाही ठकुरी हमाल। मौजा विर्ता पाए गरिखाने पहारिलो पूर्काङ्ग गाऊ ।। छोरा शेषकान्तका पाच भाई नारणदत्त रामप्रसाद। गौरीकान्त९देविदत्त०,जम्दार साहिला भन्ने हजुरबुवाका बाउ।। देविदत्त थिए न्यायमूत्र्ति क्षेत्र कमाण्डर पश्चिम ३ र्न का। ऋषिराम,रामदत्त,पूर्णदत्त र रेश्मिराज शिव पाचभाईका बा ।। डि।ऋषिराम का यज्ञप्रसाद र तुलसीप्रसाद दुई छोरा। उनै यज्ञका बुद्धि,शिव,हरि,सूर्य रामकृष्ण र बिनोद।। म त्यहि शाखाको हरिप्रसाद, छोरा मिलन अनि सुमन । जमुना श्रीमति आरोग्य सेढाई थरको शुभकामना ।

खरेलथोक :-

काभ्रे जिल्ला खरेलथोकमा अति हाम्रा बन्धुका, अङ्गिरा ऋषिका सन्तान वासी धरणीपौवाका,धरण प्रा.वि र कमाई खाने समथर जमीनमा, अद्यावधि पानि पिलाई कन पौवारी कृषिमा।। बसेथे पूर्वाज छरछिमेक फाट बेसी गाउमा।। समाजिक ओतपोतका सेवा आश्रयमा,ठाउमा चैनपुर गाउवेसीका जनश्रमी दिन्थे प्रश्रयमा,मिलेको समाज ठट्यौला बधू गहू गोरावर्ण,वर्णनुश्रममा रहे सपत्नि नियोग सन्तती पूर्ण।। गठिला त्यागी मन वचनका हसिला ती कति,बटुवापनि रमाउछ घुमि चैनपुर पुगे जति,पढाई पुरा बिवाहिता छोरा छोरी बंश बुहारी,हत्केलामा गृहश्राम रमे एक सत् पुरुष सिहारी।। कोलाती पर्छ धुलिखेलबाट ३५किमि पूर्वमा,१५सय मिटर समुन्द्रि सतह उचाई तहमा,३०० घरधुरी छ वरपर चर्चे ३० घर पनि कोशीपारी,गोठेपानीमा ५घर बन्धुको छ नी।। द्यौराली,कोलाती ठूलो पर्सेल आसपास सब वसाई सरी धुलिखेल आएका तथ्यांक लागत अहो के रंग भरयो हरे प्रकृतीले रम्भ्य टारमा पुेग जन्मन काभ्रे लेक वेसि तरेली फाटमा।। दाङ्ग राप्ति तुलसीपुरमा भैरहवा सबतिर कति चितवन,झापा तेह्रथुम ताप्लेजुङ्ग पुगे जति भेटिन्छ बन्धु छरिएका मेहनेती कृषि लटरम्म चलन उहि छ हसिला मोटिला सन्तती डम्म।। रिस कलह छैन बन्धुत्मा एकता थपी अति चलन उहि छ खानपिनमा गर भन्छु प्रगती दशैमा जमारा लगाई कुमाई भनी हेपिदा न्युनै भएका जग्गामा पनि खुसले कसिदा।। पार्र्छो वशिभूत अरुलाई सेता पंक्ती दन्तले जोशिला फूर्तिला हुनाले झुम्मिन्छन् कन्थले समग्र जनसंख्याको ०.२ प्रतिशत जनसंख्या रमाउछन् विविध नेपाली भूभाग अत्यान्त।।

गोरखा : -

सिस्नेरी सेढाई बस्तिको झरेका रे चितवन आसपास वेसी र काठमाण्डौ गए रे बुढापाका जन्म जन्म विते घर गृहस्थ कृषिमा बलिया बाङ्गा ठटयौला छोरा छोरी लिई आश्रयमा।।

झापा लम्जुङ्ग:-

नारणप्रसाद पूर्वि लम्जुङ्गको चितीवाट महारानी झोडा गएका । झापा दमक वाह्रगरे अर्को सेढाई चितीवाट थिए झरेका । इलाम भागिरथ कान्छो छोरा सहित आठराई सोधन गैरीवाट इलाम सरेका । त्यस्तै छविलाल सेढाई तेह्रथुम सोधनगैरीवाट इलाम बाटनै झापा झरेका । झापा चिति:- चितीवाट वसाइ सरेका नारणप्रसादले गौरादह महारानी झोडा,त्स्तै जोीि दमकमा पूर्व चितीवाट नै गएका।। झापा : पूर्खा राम प्रसाद सेढाई पूर्काड.छोडे जोकर बाजेले सन्तान धेरै दुई घरवारले बेरिए वंशज कृष्ण दाइले धानको खेलो व्यवसाय खेतिनै, पछि मधुसुदन पनि दोस्रो घरवारपछि झापा सरे जागीरे सचिव बनि।।

मोरड। लम्जु ङ्गः -

पूर्खा थिए राम प्रसाद जोशि सेढाई पूर्काड।छोडे सन्तान अरु पनि घर गाँउ भूलि बसाई सबै सरे त्यस्तै अरु जिल्लाबाट पनि आएर बस्छन छरिएर समथर सर्ब सुविधामा रमे को हेर्छ जन्मथत फेर ।।

मोरङ्ग:- चन्द्रलालका सन्तान मनहरी ढाकाप्रसाद जीवन तेह्रथुमको सोधन गैरावाट मोरङ्ग पथ्थरी वेलवारी झरेका । इश्वरी प्रसाद जोशी तनहूवाट मोरङ्ग विराटनगर वसाई सरेका । करुणनिधि लम्जुङ्ग चितीवाट झापा गौरादह महारानी झोडामा थिए विर्ता पाएका। त्यस्तै राम प्रसाद जोशि थिए विद्यवान पूर्काङ्गवाट मोरङ्ग थिए गएका ।

मोरङ्ग:-

पछि भैरव प्रसाद र सचिव पूर्काङ्गवाट jhapa झरेका।। छिताराम रघु नित्यनन्द करुणनिधि तारुका रेशमलाल लम्जुङ्गवाट सरेका।शिवलाल तेह्रथुम रविलाल कक्ष्मीप्रसाद श्रीकृष्ण प्रसाद झापा गारामुनी परेका।। चक्रप्रसाद पाचथर फिदिमबाट झरेका प्रेमलाल जयकृष्ण तुङ्गनारायण झापा सरेका।तुलसी प्र मुसे गैरो हुदै झापा बाह्रघरे गौरादह वसाई सरेका।, बलभद्र ०सेतु० कपिलमुनि ईच्छा राम तुलसीराम मुसेगैरोवाट झापा झरेका।टीका राम ।सरनामूर्ति तेह्रथुमवाट,यमनाथ तेह्रथुम,शिवनिधि जयनारायण तेह्रथुमबाट गारामुनी सरेका।। चन्द्रैलमला मनहरी ढाकाप्रसाद गणेश चैतवारी र विराटपोखरी वाट झापा झरेका। त्यस्तै कृष्णनन्द जोशी चितीवाट झापा वह्रगरे झरेका।

मोरड. :-

पूर्खा थिए राम प्रसाद जोशि सेढाई पूर्काड.छोडे सन्तान अरु पनि घर गाँउ भूलि बसाई सबै सरे त्यस्तै अरु जिल्लाबाट पनि आएर बस्छन छरिएर समथर सर्ब सुविधामा रमेको हेर्छ जन्मथत फेर।। कन्चनपुर कैलाली:-

कन्चनपुर त्रिभूवन बस्तिी २०१४ सालमा तिलवहादुरका छोरा कृष्ण वहादुर,डिल्लि थिए । झक्क वहादुर हमाल पुर्काङ्ग छोडी चितवन मंगलपुर छोडे त्यस्तै भगनाथ गोरखा छोडी दिए । थलप्रसाद आए आठराईको तेह्रथुमवाट कैलाली हसुलइया कन्चनपुर वसाई सरेका थिए । पाल्पामा पनि चार घर भैरहवामा कुन्छा सिरवानी,दुराडाडाका,पूर्काङ्गमा उमानिधि,हरिलाल,। प्राणनाथका सन्तान नन्दप्रसाद,नन्दप्रसाद,श्रीदत्त,काशीदत्त,देवीभक्त का सन्तान । डा,वैद्य च्बm उच सेढाई छोरा गएका कोहि त्यहि वसि महेन्द्र शर्मा छन् चितवन रहेका।। पछि पुर्काङ्गका माईला दाई भैरहवाछन् गएका । त्यस्तै तनहुका वाईस जघार,रागिनासमा छन् पछि पूर्काङ्गवाट मनिकृष्ण गएका। त्यस्तै दाज्यू भाई प्यूठान वर्दिया सर्लही हरिवनमा छन् खिलेका।नवलपासि मा देवराज सेढाई खति खुस हुदै भूताहामा मिलेका।।

आठराई :

शिक्षक भेट हुनु भयो तोक्मे डाडा ताप्लेजुड.बस्दा म हसिला बन्धु सित ०४४सालमा भेट भयो होटलमा उहाँनै बन्धुको ओतपोतमा लाग्दै हुनुहुन्छ,सन्तितीलाई सुल्झाउनु हुन्छ एकता भावमा अरु वनिताहरूलाई।।

पाचथर :-

रविलाल चक्रप्रसाद तेह्रथुमको होडा कोया खोलाबाट थिए फिदिम गएका । श्रीलाल पाचथरको सुभाङ्ग गाविस मा हेर्नु छन् छोरा भतिज अझै रहेका।।

तेह्रथुम:-

श्रीकृष्ण सेढाई गजुरपेडा,गैदुरी पश्चिम नेपाल०चिती० वाट मुसेगैरो तेह्रथुममा बसाई सर्नु र्भको। त्यस्तै उहाका सन्तान श्रीलाल,बलभद्र,वालनन्द तेह्रथुमको होडा र कोया खोला जानुभएको । श्रीदत्त रविलाल हिमलाल श्रीदत्त हिमलाल तेह्रथुमको ह्वाकुमा वंश अद्यावधि हनुहुन्छ। अग्निधर विष्णुलाल वसाई ताप्लेजुङ्गको सिमनाब मोरङ्गको रजनीमा झर्नु भएको छ। हरिप्रसाद इलाम धनपनि झापाको शनिश्चरे देविप्रसाद सुरुघ झापा बसाई सर्नु भएको छ । पाचथर रविलाल र चक्रप्रसादका सन्तान तेह्रथुमको होडा कोया खोलावाट पचथर फिदिम बसाइृ सर्नु भएको। श्रीलाल पचथरको सुभाङ्ग अझै बसि रहनु भएको छ। इलाम भागीरथ स् आठराई सोधनगैरी वाट इलाम झनु भएको कान्छो छोरा त्यहि हुनुहुन्छ। छविलाल तेह्रथुम सोधन गैरीवाट इलाम सर्नु भएको।

तेह्रथुम बाट हिन्दुस्थान:-

बालनन्दका सन्तती तेह्रथुम होडाकोयाखोला बाट असाम तिर झरेका । पशुपति इन्द्रमुनि तेह्रथुम मुसेगैरो वाट सबै असाम नोकरीले पसेका ।। जयनन्द गणपती लक्षुमण तेह्रथुमको आठराई कोयाखोला वाट आसम छिरेका। जगन्नाथ कुलप्रसाद नन्दी तेह्रथुम सोधन गैरीवाट इलाम हुदै आसाम परेका ।।

ताप्लेजुङ्ग:-

प्रेमलाल,जगन्नाथ तेह्रथुम होडा कोयाखोला वाट वसाइृ सरेका। लक्ष्मी प्रसाद,जय नारायण,जगन्नाथ पनि वसाई सरी आउनु भएको । उदयपुर:- लम्जुङ्गको चिती रागिनास धमिलीकुवा वाट उदयपुर चौदण्डीमा विर्ता पाई यज्ञनिधि सेढाईले । कोहि चिती रागिनास धमिलीकुवामा अझैछन् वंश कुलायन अंश बुझि विर्तावालाले ।।

नवलपरासी : -

सन्तान जिम्मुवाल सेढाई पूर्काड.छोडे गए छोरा पनि जागीरे बुछवलमा देवराज रहे भूताह नवलपरासि एक सन्तान थुम्सिमा रहेका छन् सेढाई थरका घर ह्सिला उनी पनि डुल्छन व्यवसायमा कृषक हराभर।।

भ्ौरहवा :-

पूर्खा थिए राम प्रसाद शर्मा सेढाई श्रीवानि छोडे कुन्छा धेरै दाई भाइ भारत बसेका डाक्टरका सन्तान हुनुहुनछ . चितवन र काठमाण्डौ दुर्घटना बिते दाज्यु भाउज्यु भाइ सब घरवारे छन् अधिर मनका व्यपारि महेन्द्र शर्मा दाई ..

चितवन :

पूर्खा थिए यज्ञ प्रसाद सेढाई पूर्काड.छोडे कान्छि श्रीमति पदमपुर पटिहानि बसे घरबारले पिता रामकृष्ण शिवसित गौचरनमा शिव,मोह दत्तका पिता दुराडाडाबाट आएका राजुका पिता लाहुरे पेन्सन पछि पकौडीमा फेन्सि गरेका।। कुन्छाबाट चित्रबहादुरका भाइ मंगलपुर बसाई झर्दे गरेका पुर्काड.बाट दिपक बिष्णुका भाइ भरतपुर मालपोत झरेका त्यस्तै अशोकका पिता चन्द्रकान्त पूर्व चैनपुरबाट आएका।। पूर्काड.का राजुका प्रेमका बुबा चैनपुर लदरी बसेका कृषक अरु ४ घर पुरानो बस्ति छोडि अनकै समीप क्षेत्रमा आश्रित भरतपुर नगरपालिकामा अरु छन् बन्धुको सम्पर्कमा नआएक डा लोक ब,सि.पि,राममणि सेवाग्राहि छन् .हस्पिटलमा रहेका पूर्वि चितवनको डडुवा र भण्डरामा धादिड. सिस्नेरीका बन्धु छरिएका छन् अरु ठाउबाट आएर बस्ति बसाई आधुनिक सक्षम भेटिन्छन् सब प्यारो बन्धु एकता खोज्दै रमाउदै।।

काठमाण्डौ :

रेडियोबाट भेट हुने तारा दाई, विद्युतका विष्णु उपध्याय भेटेनरी डा.हुनुहुन्छ भोटाहिटि छेउ त्यस्तै सन्तान उहाका धादिड.,रसुवा,काभ्रे,लम्जुडे.तनुहका बन्धु उत्रतत्र घरबस्तिमा रहनछन् आलिशानले खै कहिले सम्झन्छन् गाउ घरमा।। जागीरे बताउछन् बेफुर्सदी छोरा छोरी बिच बन्धुत्व देखि आशामा के कुन सद्गति फुल्छ र? सम्झे ऋदयको रेखि आशमा मोफसलका मावली ससुराली खुस छन् मन भित्रै एकात्मक बन्धुत्व छटपटाउला बिर्सदै , बंंशज छैन मित्रै।। अन्य थल थातोबाट पाल्नुहुने बन्धु हामी पाहुना नै यात्रको सोचि सम्झिदिनु जन्मभूमि र दुखि पनि सहयात्र हो सुखको हेरी मातरी घर गोरेटोले स्वागत बन्धुलाई धेर गर्न पाउ यहलिला गरिविमाथि बन्धु संशय हटाउदै बरु सेवामा जाउ।।

चितवन पूर्काङ्गः-.facebookअङ्गीरा, सेढाई

पूर्खा थिए यज्ञ प्रसाद सेढाई पूर्काड।छोडे कान्छि श्रीमति पदमपुर पटिहानि बसे घरबारले पिता रामकृष्ण शिवसित गौचरनमा शिव,मोह दत्तका पिता दुराडाडाबाट आएका राजुका पिता लाहुरे पेन्सन पछि पकौडीमा फेन्सि गरेका ।। कुन्छाबाट चित्रबहादुरका भाई मंगलपुर बसाई झर्दे गरेका पुर्काड।बाट दिपक बिष्णुका भाई भरतपुर मालपोत झरेका त्यस्तै अशोकका पिता चन्द्रकान्त पूर्व चैनपुरबाट आएका ।। पूर्काड।का राजुका प्रेमका बुबा चैनपुर लदरी बसेका कृषक अरु ४ घर पुरानो बस्ति छोडि अनकै समिप क्षेत्रमा आश्रित भरतपुर नगरपालिकामा अरु छन् बन्धुको सम्पर्कमा नआएक डा लोक ब,सि।पि,राममणि सेवाग्राहि छन् हस्पिटलमा रहेका पूर्वि चितवनको डडुवा र भण्डरामा धादिड। सिस्नेरीका बन्धु छरिएका छन् अरु ठाउबाट आएर बस्ति बसाई आधुनिक सक्षम भेटिन्छन सब प्यारो बन्धु एकता खोज्दै रमाउदै ।।

चितवन अन्य:-

उदय नन्दका वंश,वाणीविलास लम्जुङ्ग चितीवाट सरेका । चेतननाथका छोरा रामराज दाङ्गमै वाट चितवन झरेका।। घुमिफिरी कृष्ण्मनन्द नुवाकोट दाङ्गमैवाट नैकाप सरेका । उमादत्त चतुराले वाट चिसापानी धारा र मोहनप्रसाद सुनखानी नुवाकोट । टिका प्रसाद,विष्णुप्रसाद चितवन भित्रि मधेस वसाई सरेका।। सतानन्द जोसि,दामोदर शर्मा चन्द्रमणि ह्ृदयमणि हरिवंश हेरुज । लम्जुङ्ग गोरखा काठमाण्डौ धादिङ्ग हुदै चितवन आए उसै ताका । श्री विलाश नुवाकोट मदनपुर दाङ्गमै कालिका स्थान हुदै काठमाण्डौ मैतिदेवि आई । सामाखुसिमा झरी यिनैका सन्तान खरखुट्टे कठार चितवनमा वसे कुलायन समाई ।। कुन्छाकाऔलिशिख्रबाट चित्र वहादुर र श्रीवानीका पद्यम प्रसाद थिए वसाइसरेका । त्यस्तै वली सेढाई अनि चैनपुरमा काजीवावू र ४ घर अरु पूर्काङ्गवाट छन् झरेका ।

सेढाई : नेपालमा छरिएका पुस्ता:-

वि।स। १७२१ शाके १५८६ कुमाउ झिझैड वाट डोया राज्य हुदै नेपाल पसेका । पश्चिम नेपालको गढवाल,नैनिताल,बद्रीनाथ पहाडका स्थायी वासिन्दा थिए वचेका।। मुसलमानको भारत आक्रमण र व्रम्हाण कान्यकब्जीलाई जनै फयाक्न थालेका । जोसी,जैसी,कुमाई भनी ति पण्डितहरुमा ३०० बर्ष पहिले औरङ्गजेव वादशाहले खेदेका ।।१

पछि उदय नन्द,लक्ष्मी दत्तका पुस्ता नुवाकोट दाङ्गमै हुदै काठमाण्डौ नैकाप सरेका। पछि राधाकृष्ण र कृष्णनन्दका सन्तान कमलपोखरी रक्तकाली टुसाल डिल्लिवजार झरेका ।। कोहिभाई लिलानाथ र गगांदत्तका सन्तान अझै छने नुवाको,चतुराले वेलसपुर पाण्डेगाउ रहेका। मोहन प्रसाद सुनखरी नुवाकोटमा,कोहिछन् नैकाप बसुन्धरा मैतीदेवी ठाउठाउ वाट वास सरेका।। २

उदयनन्द वाग्लुङ्ग चिती लम्जुङ्ग थिए तुलाराम,पद्दमनिधी रपहानन्दन दाङ्गमै नुवाकोट छोडेका । काठमाण्डौ नैकाप हुदै पछि सन्तान काभ्रे खरेलथोक गा।वि।स कोलातीमा वसाई सरेका । पश्चिम नेपालको गढवाल,नैनिताल,बद्रीनाथ पहाडका स्थायी वासिन्दा थिए वचेका।। मुसलमानको भारत आक्रमण र व्रम्हाण कान्यकब्जीलाई जनै फयाक्न थालेका । जोसी,जैसी,कुमाई भनी ति पण्डितहरुमा ३०० बर्ष पहिले औरङ्गजेव वादशाहले खेदेका ।।३

ज्यान र जनै बचाउन झुलाघाट तरी वैतडीको सोराङ्गमा थिए सिलाई मल्ल राज देखेका । डोटीमा नागी मल्लको पालामा रोजगारी र ज्योतिष गरी पेट पाल्न थिए लम्जुङ्ग पुगेका।। झुलाघाट तरी वाग्लुङ्ग पर्वत पाङ्गमा ज्योतिष देखाई लम्जुङ्ग रागिनास विर्ता पाई बसेका। सिलाई थिए पछि सेढाई लेखे औलोको डरमा लम्जुङ्ग चिती कर्मदाछेउमा पूर्खा वितेका ।।४ गोरखा धुवाकोट,रीपथोक,सिस्नेरी वि।स। १८००तिर सर्वनन्द र पुरानन्द चितीवाट वसाइृ सरेका । उदय नन्दका सन्तान ्रचिती गोरखा हुदै नुवाकोट नैननन्द,कृष्णनन्द,रामभद दाङ्गमै वेलसपु ,सुर्यमतिझरेका।। श्रीविलास पाध्य दाङ्गमै नुवकोटमा विर्ता वडहरे,पाचमुरे,रामचे मौजा र तालुकी जिम्वाल बनेका । पाएका १ छोरा काभ्रे वसि पुन लम्जुङ्ग चिती पुन फर्केका थिए अरु काभ्रे बसेका ।।५ छोरा छोरी नाती नातीना सोमतिला शिक्षित कुलिन हुन्छर. सोध खोज वंश कुल परम्परा धानिन्छ सुसंकृत जन्म वित्छ रे ।। यो त सानो प्रयास हो छुटपुट सेढाई बन्धुलाई समेली पुस्ता । नरिसाई सुधारी ज्ञान आभासले बं परम्परा वनो सदा चुस्त ।।६ कन्चनपुर त्रिभूवन बस्तिी २०१४ सालमा तिलवहादुरका छोरा कृष्ण वहादुर,डिल्लि थिए । झक्क वहादुर हमाल पुर्काङ्ग छोडी चितवन मंगलपुर छोडे त्यस्तै भगनाथ गोरखा छोडी दिए । थलप्रसाद आए आठराईको तेह्रथुमवाट कैलाली हसुलइया कन्चनपुर वसाई सरेका थिए । पाल्पामा पनि चार घर भैरहवामा कुन्छा सिरवानी,दुराडाडाका,पूर्काङ्गमा उमानिधि,हरिलाल,। प्राणनाथका सन्तान नन्दप्रसाद,नन्दप्रसाद,श्रीदत्त,काशीदत्त,देवीभक्त का सन्तान । डा,वैद्य च्बm उच सेढाई छोरा गएका कोहि त्यहि वसि महेन्द्र शर्मा छन् चितवन रहेका।। पछि पुर्काङ्गका माईला दाई भैरहवाछन् गएका । त्यस्तै तनहुका वाईस जघार,रागिनासमा छन् पछि पूर्काङ्गवाट मनिकृष्ण गएका। त्यस्तै दाज्यू भाई प्यूठान वर्दिया सर्लही हरिवनमा छन् खिलेका।नवलपासि मा देवराज सेढाई खति खुस हुदै भूताहामा मिलेका।।

२ महाकाव्य ेढाई र जीवन हरि:--------------------------------

1.Angiras part-शिव पार्वती

शुभः

कृपाका,अखिल ब्रम्हाण्डनायक परंब्रम्हा परमात्मा देव नारयण हरि ।

कृपा प्रसाद सुलभ सरस मानव जीवन पाए खुसिले विताउ कसोगरी ।।

कर्माजित पापवासना ईश विमुख वनी घोरसंसारी वृथा कुण्ठाले ।

शुभकर्म सदबुद्धि लुटाई आशक्तिमा बने भवाटवीको पथिक ईच्छाले ।।१

मायाको वसमा कृपा कटाक्षा लुकाई मुक्ति र सदाचार्य ।

शरणागति मोक्ष खोज्दै पथ भ्रमित दुखको हुं आचार्य ।।

मार्ग सत्शास्त्र धर्म र कर्मका वाधा हटाउनु जागु की ।

सेवा र धर्म दीक्षा भरी ज्ञान शिक्षा चेतनामा रमाउकी ।।२

जागी पञ्चसंस्कार मुक्तिको अधिकारी हुं कि हामी मानव ।

कृपामा भक्ति र चेष्ठा ज्ञान विज्ञान गुणले भरी सुखका गौरव ।।

महिमा जीवको शरणगति पूर्खा र सन्तानको लिनु चेतना ।

प्रकाशन गर्नु कर्म त्रिवेणी संगममा छ जीवनमा धपाृ यातना ।।३

मंगल कल्याण करुणा भर्ने लोकेश्वर जान्नु लोकमा जीव ।

स्थवरजङ्गम भावत्मक जीव हौ खुला समुदायमा सजिव ।

प्रकृती त प्रलयदशामा लुटपुट छ कर्म बन्छ पराधीन ।

जीव छ अवचेतन राशिचक्त करुण नाची साधन किन ।।४

कार्य विवेक प्राप्त शास्त्र इतिहास र दर्पण साधाना ।

मोक्षमा सात्विक अन्य राजश र तामसादि गुणको बन्धन ।।

दीक्षा ग्रहण गर्नु हिमवत् खण्डको हिमद्युः प्रकृतिक मन्त्र ।

आराधाना उपसाना गरी माया र भक्त लक्षण जीव बाँच्छ तन्त्र ।।५

ज्ञानमा संस्कृत साहित्य सनातन धर्म छ भरतवर्षमा ।

विद्या चर अचर, रुप चेतना सृष्टि चल्छ प्रकृतीमा ।।

वंश इतिहास जीवको उही आश्रय ब्रम्हा जीवकृतीमा ।

कला गुण भाव बुझि सन्तान प्रकृती छ आश्रयमा ।।६

धर्म ः

सत्य छ धर्म विकास गर ।हटाउ विकृती रुढीबादी चेतन गर ।।

सेवा हुन्छ धर्म समाज जन जनमा ।

जीव योग ध्यान हुन्छ धर्ममा ।।१

संस्कृतिको जग हुन्छ धर्ममा ।

योग मौलिक दर्शन छ धर्ममा ।।

अहिंसा रची समभाव हुन्छ धर्ममा ।

अरुको ज्यान जीव जगतको रक्षा छ धर्ममा।।२

अनुशासन शुसासनहो धर्म ।

जनचेतना ,स्वास्थ्य बन्छ धर्म।

आत्मा सम्मान र असल शासन हे धर्म।

रक्षा सन्तानको वीज हो धर्म ।।३

स्वधर्म हो,जन को धर्म।

लक्ष्य नैतिकता पनि धर्म ।।

पूण्य र शास्त्र हो धर्म ।

उत्पादन पुजन भक्ति कर्म हो धर्म।।४

राष्ट्यिता ,परिचय हो धर्म।

प्रतिष्ठाको हित र रक्ष पनि धर्म ।।

नैतिकता ,कानु पनि धर्म।

तत्व शिक्षाको ओमकार हो धर्म।।५

मानव सभ्यता हुन्छ धर्म।

राष्ट्यिता जात अड्छ धर्म।।

मानव संस्कार हुन्छ धर्ममा।

सनातनी व्यवस्था हित छ धर्ममा ।।६

इमान्दिारिता,गुण हो धर्म।

आत्मस्वाभिमान हो धर्म ।।

विशुद्धि र सेवाभावमा धर्म ।

हिमद्युःको शिर शैल चिनारी हो धर्म।।७

अफिम र कुलत नशा हैन धर्म।

प्रयोग विकास र प्रविधि छ धर्ममा।।

सबै विश्का ज्ञेय अज्ञेय चलन छ धर्ममा।

अहित हेय छैन यही हिन्दु धर्ममा।।८

सबै इसाई जैन मुस्लिम अटाउछ धर्ममा।

विबिधतामा एकताको बिज्ञान हुन्छ धर्ममा।।

नारी पुरुष अट्ने सामाथ्र्य छ धर्ममा ।

समान सनातन प्राण आत्मा जाग्छ धर्ममा ।।९

पुराणः

शास्त्रोतर विद्या खुट्टाई भौतिक सृष्टि र चर अचर रुप ।

लोक कल्याण रक्षामाचेतना सृष्टि शक्ति अवतार देव रुप ।।

बिष्णु चरित्र मन्वन्तर उनका वंश ईतिवृति जीव र ब्रम्हा विस्तार ।

आदी अनादी र वेदादी भेदगुण निरुपण कल्प प्रार्थना बिष्णुको सार ।।१

स्तुति प्रार्थना सनातन ऋषिमुनि सत् चित् आनन्द ।

उहि द्धैपायन वेदव्यासले विज्ञान कला धर्मले परमान्नद ।।

खुसि भई कुटनिती,गुण,नाभकिय शक्ति र सृष्टि सार ।

सृष्टि भूमि स्वर्ग बिष्णु पातल ब्रम्हा उत्तर क्रियागोचार ।।२

पद्यअग्नि भविष्य ब्रम्हा वैवर्त र श्री वराह पुराण ।

उस्तै लिङ्ग स्कन्द अरुण मत्स्य वामन,कूर्म पुराण ।।

विहन्हादरिय मोक्ष धर्म पुराण सबै शास्त्र प्रमाण छन् ।

पराशर शाण्डिल्य हारित पञ्चार त्रेवारमेश्वर संहिता स्मृती हुन ।।३

रहि नारदिय पती सनतकुमार विष्वैकसेन र भारद्धाज ।

पढी बैखाननशागम,बैखान सागम मन्द संहिता माझ ।।

बशिष्ट शाण्डील्य परासर बुद्ध मनु बिष्णु र यम स्मृती ।

सबै प्रमाण र शास्त्र हुन स्थवर जंगम सृष्टिका दिव्य दृष्टि ।।४

१.वर्णाश्रम धर्म ः

मान्ने नितान्त पुर्खा पुस्तौनी वा सनातन धारण क्षमता ।

गुरु गुणादी शिक्षा चेतनाको जात वर्णमा आश्रमको छ दक्षता ।।

निव्य नैमितिक वर्णाश्रम धर्मले दिने अक्षय स्वर्ग र सुख ।

उहि राजधर्म ,यज्ञ तिर्थ व्रतादी र दानधर्म खुसि भरोसा ।।१

खुसि मन आत्माको त्याग त्यौड आचार कुल संस्कार सब ।

वशमा इन्द्रिय र शरिर रहनु कुभाव रोकि कर्म गर्नु गौरव ।।

काम नाम यशले धरी जात वा विभेद कहा कुन विभक्त छ ।

जीवको आश्रम जन्म मरण र कर्म नै वर्णश्रम धर्म व्यप्त छ ।।२

२.मोक्ष धर्म ः

अविनासि लोक परलोक चल्ने मन्त्र, मनको रोगमा संजिवनी ।

जीव मालिक छ ,यथार्थ प्राचिन ऋषि ब्रम्हापुत्र नारद वताउनी ।।

परमपद पाई कृपाको जपनमन्त्र ब्रम्हाजी संग अदभूत रहस्यका ।

देवगण,लक्ष्मी विधिपुजन गरि नारयण प्रसन्न भई खुसि भएका ।।१

मानिस संसार रुपि सागर तरी पूर्खा र सन्तानको उद्दार ।

लोक कल्याणमा पूजन प्रकाशित व्यापक जन व्यवहार ।

सोचि अरु जीव जगतको कल्याण परोपकारमा जानु हित ।

बाँच्नु,चल्नु स्वतन्त्र ,मर्नु अहित नठानी लगाउनु जीवमा प्रीत ।।२

३. परमपद । मन्त्र ः

पुरश्चरण उच्चहरण सबै मन्त्र जन र देवका जाग्ने परमपद ।

द्धय न्यास प्रपाप्ती र शरणगति नै मन्त्ररत्न र फलका याद ।।

शव्द उच्चाहरण चावर्थ कर्म र अनुशरण गरि नारायणको ।

स्मरण गरे सत् चित् आनन्दका चरण र शरण छ स्मरणको ।।१

आत्मा जीव र मन मंन्दिर जागी पुलड.कित सार तत्व बोल्ने ।

स्ओह्म जागृत शरि रक्त केशिक मासु मज्जा र हड्डि जाग्ने ।।

भाव काम वृति अनुशासनको चेतना भरी भज्ने जागरण कन ।

आव्हन गायन पुजन र जप गरि संस्मरण नै मन्त्र बोल्छ मन ।।२

४. दिक्षा।मन्त्रधिकारी ः

वेदपारङ्गत त छन् उत्तम कुल तप ज्ञान यज्ञ र दानविर ।

तिर्थ व्रत रचि सत्य बोल्ने सन्यासि ज्ञानवानका आधिर ।।

देव र भागवदुभक्त अनन्य साधक र अति प्रपन्यलाई पनि ।

उसै हात गुरु देह वा मन्त्र रत्न दिई जाग्ने भक्ति रहन्छनी ।।१

ज्ञान चेतना अनुभव र प्रमाणदी शसक्त सुझ बुझ भएको ।

अंहिसा निन्दा त्यागि लोभ ईष्या अंह र आस रहित बाधिएको ।।

बिषय परमार्थमा सुम्पि भोग कामाना मनोरथ समभाव जागेको ।

उहि मान्नु मन्त्र लिने र दिने दिक्षित कुल वंश जन समाजको ।।२

५. कामानाः

अति जिज्ञाशु अधर्थी र ज्ञानी सबैको म र मेरै छन् शरण ।

कर्म ज्ञान भक्ति र संस्मरणमा योग रहि सबै कामनाका पुरा चरण ।।

आशक्ति वैरभाव नासि हितमा आफू र जगतको चक्र सक्षम ।

चेतन यहलिला र पाञ्चभौतिक बुझने जीव जन्म मरणको दक्ष ।।

६. मन्त्र नदिनु ः

संगत सत्य कर्म विभक्त उदण्ड दम्भि लोभी शिष्य खुट्याउनु ।

पालन र धारणमा जीव जगत दुनियाको अबुझ कन छुट्याउनु ।।

शास्त्र जान्नु नदिनु मन्त्र अदिक्षीत अभक्त नास्तिक र लुब्धमा ।

श्रद्धा रहित अशुश्रुष र असंवत्सरवासी संग नजुटने जनमा ।।

७. मन्त्रविधि ः

जगाई धारण ब्रम्हाग्नी ज्ञान चेतनाको शिक्षा दिई धुरुन्धुर ।

सदाचार बाणि कर्म उन्मुत्ति र निकास बिकास गर्ने वारपार ।।

काम क्रोध रहित दम्भ लोभ वर्जित भई पूर्खा हितमा जाग्नु ।

व्यभिचार सभ्य भक्तिको सेवा देश काल शत्रु मित्र पनि जनाउनु ।।१

शिप र प्रविधि भरी हितमा कला पारङ्गत विधि र साधान जगाई ।

शब्द वर्ण राग भाव सबै प्रमाण गुनि मन्त्रको धारण भेद बताई ।।

शोधन पुरश्चरण सहित न्यासमुद्रा सही योग ध्यान वताउनु ।

अडचन पुजन आरधाना र कर्म गरी पुराण मोहमा साधना ईशमा वसाउनु ।।२

ब्रम्हा ः

पुज्ने सबै प्रमाण धारण र कर्म शक्तिमा जगत चराचर सबमा ।

श्रेष्ठ र श्रेयस्कर हितकारी सर्ग देव कल्याण हितका समग्रमा ।।

सर्वव्यापक लोकमा माता पिता गुरु साथी र तिमि मालिक ।

बन्धु मित्र गति रक्षा देवादी देवको म दास छु,रहु पथिक ।।

दिक्षामन्त्र। दिक्षा विधि ः

सुनि मन्त्र शराणगति र कार्य सिद्धि गर्न वेद,बिष्णु जान ।

मन्त्र निष्ठा अधिन आचरणको सदईच्छाले जल तिमि मान ।।

विषय राग र आशक्ति रहित रिस ईष्य,अंह, लोभ घटाउ ।

सदाचार मुमक्षु मोक्ष र परमार्थ जान्ने गुरु तिमी जगाउ ।।१

लिई सदाचार सन्तान वंश रक्षक दिक्षा गुरुकुलमा आऊ ।

सरल सहज जीव कल््याणमा मन आत्माको पथ समाउ ।

धारण तिम्रो नित्य कर्म जन्मतक जीव र जीवन रहे सम्म ।

सिकि सदाचार हितकारी फलित बन्नु शास्त्र विधिले लटरम्भ ।।२

शिष्य ः

ज्ञानको अधिनस्थ जन्म जाय सृष्टि प्यारो शिष्य हुँदामा ।

बिज्ञान संभ्रान्त अनुकरणि शिक्षा कला संस्कार भरदिामा ।।१

राखि उच्चभाव ज्ञान संचयको गुरु ,ज्ञानको अधिनमा ।

सदाचार शिक्षा जानी संस्कारकला पारङ्गत छ शिष्यमा ।।

ध्यान भक्ति गृहकार्य क्रमश दिक्षित पाठ अनुसार हुनेछ ।

गुरु ज्ञान प्रविधि विकास र जनको हितमा विद्यार्थी रहनेछ।।२

न्यास ः

सिकि संस्कार र संघको जनले जनमा फैलाई धारण गौरव ।

माटो राष्ट्हितमा जगाई अन्नादी जीव बाँचोस उहि छ सौरभ ।।१

शरणगति नै अर्चना मन्त्रण गुरु उपदेशमा सिको चरित्र ।

ताप,नाम,निर्मल चित्त मन्त्रोपदेश ईशको न्यास छ सचित्र ।।२

अउमः

आफनै आत्माज्ञान ब्रम्होघाटन द्धय मन्त्र छ नित्य कर्म ।

प्रणव अउम,ब्रम्हाका नायक जीवका प्रयोजन हो स्वधर्म ।।

साधक दुख नाशक सर्बमन्त्र शुभ स्वरुप नारायण ऋषि ।

देवि गायात्री छन्द प्रणव वीज श्रीदेवी शक्ति छन् महर्षि ।।१

अकार उकार मकार तिन वेद त्रयात्मक दिन्छ सार ।

ऋग्वेद,यजुर्वेद,सामवेदको प्रणव ब्रम्हास्वरुप अपार ।।

ओमकार पहिलो,नम दोस्रा, नारायण तेस्रो भए त्रय नाम सार ।।

अ विष्णु उ लक्ष्मी म जीव वाचक ओउम स्वरुप रही ।।२

कल्याण गुण सागर परम पुरुष पति आत्मावानहरु अति ।

शेषी जगतका वीजस्वरुप जगतका कर्ता ईश र बन्धुहरु ।।

अणु नित्य व्यप्ति भई अंह अर्थमा अव्यय बलियो पनी ।

भिन्न स्वरुप नजल्ने ,नसुक्ने ,नष्ट नहुने परम तत्व अउम नाम छ नी ।।३

उः

उकार श्री तत्व निवास अवधारणीयवाची सृष्टि हुन्छ ।

सूर्यवाट प्रकास जस्तै बिष्णुमा लक्ष्मी लिप्त सरह रहन्छ ।।

जगतकी आधारभूता स्वमिनी जीवात्मा स्वरुप उः छ ।

मध्यपाद पाप रहित प्रणव बिष्णु दासत्व उहि देखिन्छ ।।

म ः

पञ्चमहाभूत पृथ्वी ईन्द्रिय ज्ञान गन्ध मन र जनका अंंह ।

सबै प्रकृती हुन ,आत्म नै मकार छ देह इृन्द्रिय स्वओम् ।।

प्राण भक्ति साधना शेषभूत सचेतन तिम्रै आत्मा छ ।

जीव ज्ञान गुण चेतना प्रकृती अजड प्रकाश स्वरुप हुन्छ ।।१

बिष्णुको दास भूत र उनैमा परतन्त्र रही क्षेत्रज्ञा छ मकार ।

लक्ष्मी नै विष्णुको दासी छ अंह त्यागी नमः कर्म बुद्धि हार ।।

जनाई किन स्ंवम सर्ग जीवका म तत्व हुहुंकार सृर्जिन्छ ।

खिच्नु आत्म र तप ज्ञानले समभाव जीव सबै समान हुन्छ ।।२

अहंः

आत्मालाई दुख दिने विवेक रहित घोर नरकमा लाने जवि ।।

स्वतन्त्र नासी परतन्त्रमा जीवलाई अधिन साधना करिव ।।

सामाथ्र्य विधि त्यागी सर्मथताको अलम्य अंह इगो रहन्छ ।

प्राणी शरणगति हुने कर्मको स्वामिकम रासि सङ्गकल्प बन्छ ।।१

आत्म विनियोग हुदै ईशमा जाने ईच्छा नमन गरि मान्नाले ।

पदावली छोडी संसाररुपी कर्म वाधकको रुप रहेछ बुद्धिमा ।।

बनि जड चेतना ममत्व र अहंकार कर्म बुद्धि त्यागि सुध्रिएला ।

सर्जक समाज र पूर्खा परिवारको जीव सुध्रि विकास फैलिएला ।।२

नारायणः

त्यागि ममत्व अंह सुध्रि नारायण जागी आत्म गतिको पुरुष ।

आत्माको समुह नारा र अयनको निवास नारायण सुध्रि आसिष ।।

उहि असल पुरुषको समुह नाराले गति र मति, छ तल बोलि ।

कल्पान्त जगत धारण गरि सद्गति हुनु नारायण ईश खुलि ।।१

जलको फिंज पछि पानिमा मिलेझै नित्य भोग्य सधै हुन्छन् ।

स्वामी परब्रम्हा पातत्व पाप रहित अच्युत नारायण रहन्छन् ।।२

जगत स्वामि पापरहित दिव्यता जो नित्य र अच्युत चित् छ ।

दृश्वत श्रोता श्रोताव्य स्पर्श ध्यान वाणि शव्द उहि रहन्छ ।।

चित अचित जगतमा श्रीबिष्णु धेरै शिर आँखा पाउले व्यप्त ।

लोक श्रृजित हुने हुनेवाला जन्म मृत्यु सबैमा नारायण लिप्त ।।३

पुरुष वासुदेव हरि अच्युत हिरण्यमय शास्वत उनै नारायण ।

जग जगतका ई प्रभू हिरण्यगर्भ शक्ति सविता उहि अर्पण ।।

ब्रम्हा शक्ति सूर्य अनन्त शेषनाग शास्वत महेश्वर पनि उनै ।

शंकर महेश्वर अखिलेश्वर पुरुष नारायणमा वाच रमाउदै ।।५

ईश । परमेश्वर ः

विष्णु परमात्मा नै जगतका सुहद,शासक र सन्यासका परमगति ।

उनै रंग रुप रस गन्धका महेश्वर शव्दपुरुष चराचर लक्ष्मी पति ।।

नर नारायण उनै अंश वंश भूत ऐश्वर्य देखि ईश्वर नश्वर ।

वासुदेव लीला विभूती सर्वात्म त्रिपाद उनै आत्मा ईश्वर ।।१

यहि श्री यज्ञ विभू परमेश्वर धारण छ पुरुष उहि उनै व्यक्त ।

सर्वश्वरत्न विराट स्वरुप जनार्दन जीव जगत तृप्त उहि अव्यक्त ।।२

प्राणीउत्पति ः

यज्ञ जगाई हवि विस्तारमा यज्ञपुरुष जन्मे प्राणी सृर्जि दन्तका ।

विविध सर्वद्धार सर्वहत यज्ञ वेद उत्पति भई यज्ञ छ सफलताका ।।

ऋृगवेद सामवेदले घोडा गाई पशु प्राणी पुरुष उत्पति भएका ।

उनै हरि रुप पुरुषका शरिरबाट स्थवरजङ्गम जगत सृष्टि रहेका ।।१

पुरुष हुन नारायण मुखले ब्रम्हण र हातले क्षेत्रीबने जागेका ।

छातिमा वैश्य र पाउमा शुद्र जन्मि चरणमा सदा रहनाले ।।

चरणवाट पृथ्वि शिरमा स्वर्ग प्रादुर्भाव भई मनमा चन्द्रमा ।

चक्षुवाट सूर्य मुखमा गतियुक्त अग्निप्राणले वायू जन्मदा ।।२

रहि नाभीवाट ब्रम्हा आकास चराचर सृष्टि सकल भयो ।

सनातन जगत विष्णुमय नारायण ब्यप्त जग बनि रह्यो ।।

जगत सृष्टि आफैमा लीन।निल्ने र प्रलय कालमा लुकाउने ।

ब्रम्हा रुद्र वरुण यमादी हरण गरी नारायण ब्रम्हाण्ड रचाउने ।।३

जगत सम्वरण गर्ने पन सृष्टि गरि ब्रम्हाण्डका नारयण हरि ।

ब्रम्हा रुद्र देव महर्षिलाई आकास पृथ्वि चन्द्रमा सूर्य नक्षत्र लोकसरी ।

नारायणको दासता ब्रम्हा रुद्रादी र सम्पूर्ण जगत मन्त्रमा छ ।

यहि कार्य सम्पन्न गर्न सिद्धि मुक्ति र भक्ति मन्त्र जनले पुर्काछ ।।४

मनुष्यः

पुर्खाको जप तप ध्यान न्यास हो पिता माताको कामुकता ।

मनुष्य शरिर त समस्त शुभफल प्राप्तिको हो उत्सुकता ।।

कारण हो वा अत्यान्त दुर्लभ नै अनायश सुलभ हो जन्म ।

सागर वा फलको पाप मुक्ति मोक्ष जीवन मनुष्य छ अजन्म ।।१

नौका बनाई शरिर त समस्त संसारिक सागर तर्ने छ जीवन ।

पार हुने भोगाई विश्राम र वसाई पुगि मर्छ उ के अन्तमा ।।

संस्मरण वा अनुकुल वायू रुप मन ईच्छा ,ल्क्ष्य उ पाउला ।

सुविधा सुख सन्तान वंश छोडी त्यागि शरिर अध्यपान गराउला ।।२

बिष्णु ः

उनै बिष्णु हुन नारायण जगतका स्वामी ईश्वर पनी ।

परमात्म उनै सनातन हात पाउ नेत्र भएका उनै स्वामी ।।

भूवन उही छ परमधाम धारण गर्दे विद्धवान बृहद हे लक्ष्मीपति ।

भोगविलास,दिव्यमंगल बृहत्तर शरिर जीव धारक युवा अति ।।१

धारण गरि अंलङ्गकार दिव्य र अमृत किरण चन्द्र सरि रमण ।

श्रीज्योत्स्नाका संघ युवा कोटी कामदेवमा लक्ष्मीका शरणमा ।।

परमपद बैकुण्ठ निवासी भोग लिला उमङ्ग र क्रिडाहरु ।

लिला नित्य विभूती स्थिति धारणका तिमि नारायण बरु ।।२

परमधाम त्रिपाद बैकुण्ठमा नित्य पाउ छ मत्र्यलोकमा ।

मङ्गल युवाअवस्था श्रीदेवी लक्ष्मी लिन नित्य जगतका ।।३

स्वर्ग मोक्ष करुण र दासत्व स्वीकारी दिर्घ कमलपति ।

देश काल सुख दुख दासभाव स्थवरजङ्गम सृष्टि अति ।।

जगतका हर्ता भर्ता कर्ता ईश रक्षक स्वामी वंश सवका ।

गति मति आश्रय र्निगुण हेय आग्रह प्राकृतिक अण्डरुपका ।।४

प्रकृतिको हेय आग्रह सबै गुणतित निगुण व्यप्त बन्दछ ।

वेदान्त वाक्य शब्द मित्था बताई जगत वास रहन्छ ।।

प्रकृतिको पर अण्ड विनाश बनी अप्रकृतिक अण्ड रहन्छ ।

प्रकृतिको उत्पति बिष्णु अनित्य क्रिटा लोक भूवन छ ।।५

उहि अण्डज स्वेद आदिभूत भूवन लोक मा दीप छन् ।

यहि उत्पति भो प्रकृति आवरण अण्ड घेरिएर रहन्छन् ।।

कलाकाष्ठ स्पी काल घुमि जगत सृष्टि स्थिर चल्दछ ।

उही संहार दिनरात समय कालचक्त नित्य चलिरहन्छ ।।६

आफनै वक्षस्थल अंगमा आलिङ्ग गर्ने बिष्णुको कला पनी ।

चम्किला युगल चरण सनातन क्रीडा करकमल कामुकता छ नी ।।

आवरण विभूषीत लक्ष्मी हातको मालात्मे शुसोभीत ।

चन्दन आभूषण सुन्दर उनै दिब्य पुरुष बिषेश ।।१

कर्ण भूषण शोभा भएकी लक्ष्मीका खदिला स्तन ।

बिष्णुका वक्षस्थल यौवना पति सुन्दर निरन्तर ।।

खेली आमोद खेल कामेच्छा रतिमा लक्ष्मीका उर ।

शङ्गा चक्र गद्दा पद्य्म धनुष अस्तेयले बिष्णु पुरा ।।२

ईच्छा मनोरथ र अष्टशक्ति पुरा गरी ईच्छा पुरा ।

अक्षय शाश्वत यज्ञ व्रत उपाशक सिद्धिसम्म कुरा ।।

श्वेतद्धिप ब्रम्हका पुत्र सबै भोग बिषय र विरक्त ।

सुद्ध गुण योग भोग दर्शन वंश सन्तान आसक्त ।।३

स्त्री पुरुषको भरिपूर्ण सूवर्ण परकोट नाना वृथा ।

महल चन्द्र सूर्य सुगन्ध मण्डप अधिक कक्ष कथा ।।

गमन स्नान पुष्पवाटीका सामगान र अष्टदल ।

शोभा सृङ्गार सुगन्धित पद्यासन रक्षवली सबल ।।४

शील रुप गुण बिष्णुकै फैली खुसी आनन्दी ।

वस्त्र वय ज्ञानेन्द्रिय कर्मेन्द्रिय मुक्तहार आदि ।।

चेतन करकमल वार्तालाप चम्किला वात मिठास ।

उही बिष्णु लक्ष्मी निवास बैकुण्ठ वा स्वर्ग हुने अत्यास ।।५

लक्ष्मी ः

उनै शुभानने जगत स्वामिनी मंगलकारी बिष्णु पत्नि ।

सर्वव्यापक कर्मेन्द्रिय ज्ञानेन्द्रियकी आश्रया जगत्माता ।।

स्थवरजङ्गम कटाक्षका आखा खुलि जगतमा हुने स्थिती ।

आखा बन्द गरी संहार आद्या कारण व्यप्त परेमेश्वरी नारयणी ।।१

त्रिगुण ईश्वरीय अभिमत लक्ष्य र जगत छ तेजमा ।

लिला धारणसबै आधारभूता जल नील स्वरुपमा ।।

लक्ष्मीका आश्रयमा विद्याका भेद स्वरुप जगत शरिरमा ।

शिल स्वाभाव सुन्दरता र सौभाग्य रुत्री शिर उनै लक्ष्मीमा।।२

लक्ष्मीको कटाक्ष ईश लोक चन्द्र सूर्य अगिलने ऐश्वर्य दिने ।

कमला विद्या पद्याश्री हरुत सती हजारौ नामले लक्ष्मी जपिने ।।

सम्पूर्ण वेद महेश्वरी लक्ष्मी गन्ध रुप नित्य अधिष्टात्रीदेवी ।

लक्ष्मी पत्नि स्वामीनी सबै चरचर जगत उन्को भृकुटीमा बस्ने ।।३

अग्निको प्रकास वक्षस्थलमा राखि उनै अवीनाशी पुरुषोत्तम ।

वात्सल्य गुणसागर शुसिल सौभाग्य र सर्वज्ञ शक्तिआत्मा ।।

श्रीमान उनै श्रीहरि आवस काम हित सखा र कृपाको शरणमा।

प्राणीमात्र सबै निहित छन् अर्धङ्गिनी लक्ष्मी छन् शान्तीमा ।।४

महालक्ष्मीः

सुवर्ण परव्योम बैकुण्ठमा आनन्द भै भूदेवी नीलदेवी ।

अष्टदल विमला शक्तिले बिष्णुसाथ परामात्मदेवी ।।

महालक्ष्मीका शक्ति ः

उत्कषीणी त्रान क्रिया योग प्रदत्त आत्मा र सत्य ।

उही ईशानआदी र विमला हरि बिष्णुका शक्ति तथ्य ।।

चमर ः

सम्पूर्ण लक्षण खुसि शक्तिहार चन्द्रकान्ती समान ।

उहि दिव्य चमर लिई अच्युत केशवको सेवा समान ।।

अप्सरा आज्ञका सहित अन्तपुर प्रकासीत चन्द्र चादनी ।

पुरुष जीवसेनानी भोग ऐश्वर्यरत हरि वासुदेव पनी ।।

ब्रम्हा ः

हजार चतुर्मुखधारी दिन र रात ब्रम्हा नित्य रचाउछन् ।

नाश भई ब्रम्हा अण्डा रलोलकालरुपी अग्निमा जल्दछन् ।।

आत्मा बिष्णु प्रकृतिमा स्थिर भ्ई आवरण प्रकृतिमा लय हुन्छ ।

जगका आधारभूत बिष्णुले आश्रय जगत सृष्टि र लय गर्नुहुन्छ ।।१

बिष्णु क्रिडास्थल जगन्मय माया सृर्जि अविद्या प्रकृति माया ।

गुणत्रयले जगत सनातन बनी नित्य सर्ग स्थिती पालन लय संसार ।।२

त्रिगुणत्मिका ः

लिला विकारी बिष्णुका त्रिगुणत्मीका धारी र प्रकृति ।

योग निन्द्रा महामाया अव्यक्त र प्रधान बनी सृष्टि लिई ।।

बिष्णुशक्तिः

ईशावस्य महादेवी जाघी कमलाआसन र सावित्री ।

सर्वज्ञ र पद्य सबै बिष्णुकाशक्तिका एक रुप यी ।।

लक्ष्मीशक्तिः

जुटाई श्रद्धा मेघा घृति पद्या धारण बुुद्धि ।

मति बन्य मनषिणी लक्ष्मीको सेवक सृष्टि ।।

गरुडड देवगण साध्य मरुदगण नित्यदेवहरु ।

बैकुण्ठ बन नगर सबै कृपा भोग जन विहारहरु ।।१

यहि वेद वेदान्त यज्ञ व्रत बिष्णुको भक्ति गर्ने ।

मन्त्र हवन तर्पण शितलअरु ईश संस्मरण धर्ने ।।२

प्रकृति ः

सृर्जि बन पुष्प लता लहरा बन औषधी जीवदायी काल ।

बाच्ने पाल्ने र हर्ने उहि मोह म नास्ने लिन गर्ने सहकाल ।।

रोकि अनिकाल खडेरी अभाव मिठो नमिठो नछानी निल्ने ।

अहो अनेकान यत्न विभव सहि चक्षु चरणमा आश्रय मिल्ने ।।१

श्रृष्टि र प्रलय जगतमा सधै प्रकृतिबाट कला उहि हुन्छ ।

घोर अन्धकारमय यी अविनाशी असख्य जलमा रहन्छ ।।

सनातनी स्थूल सुक्ष्म प्रकृतिले जगत ढाक्ने हुन्छ ।

प्रकृति विकास र सड.कोच सर्ग लय सबै पदार्थ यही छ ।।२

प्रकृतिमा सड.कोच विकासवाट शून्य,दुख उहि छ ।

यहा त सनातनी सृष्टि प्रलय प्रकृति स्थिर हुन्छ ।।३

हिमश्रृखलाको श्रीपेच विश्वकै शिरभूमी शिरभूमी नेपाल ।

कोटी देवदेवीको देवभूमी तपोभूमी योगध्यान भूमी नेपाल ।।

ज्ञानभूमी प्रकृति सुन्दर शिव सृष्टि अउम्कार भूमी नेपाल ।

महिमा गरिमा संगै मातृत्व चेतनाको देश जन्मभूमि नेपाल ।।४

त्रिपादः

त्रिपाद विभूतिका रुपमा प्रकृति र व्योम विच जल ।

देव अंगको पसिना सनातनी नित्या त्रिपाद स्थल ।।१

ब्रम्हा रुप नारायणको अमृतपद शास्वत नित्य छ ।

अनन्त परमपद शुद्धतत्वमय दिब्य अक्षर उहि बन्छ ।।

सूर्य अग्नि तेजमयको अव्यय वेदमय शुद्ध सृष्टि प्रलय हुन्छ ।

क्षुधा पिपशा हटाई नित्य तृप्त धर्मि नित्पर जाग्रत छ ।।२

ब्रम्हानन्द सुख सुवर्ण मोक्ष समभाव समान आदि अन्त ।

मत्सर रहित क्रोध भय नासी सुख आनन्दको सागर नित्य ।।३

वैकुण्ठपद ः

नाना जनपद छन् बिष्णुका रथ रत्नमय पुष्प विमान ।

मणि सुन माणिक्य सजित सूर्वण दिव्य नगरिका यान ।।

व्रत अनुष्ठान जीव योगी पुगि नफर्कने निष्ठा अव्यय ठाउ ।

वेद यज्ञ अध्यायन दान व्रत शुभकर्म उपवास साधना कर्म गाउ ।

वैकुण्ठ रक्षा ः

चौतफिद्धार गोपुरमा चण्ड प्रचण्ड रहने तैनाथ रक्षक ।

कुमुद भद्र सुभद्र जय विजय द्याता विद्याता नाम तक ।।

ब्रम्हाण ः

वेद विद्या लिई शिखा । टुपी चक्र ग्रन्थी बनाउछ जो ।

शुत्रग्रन्थी । जनै,कौपिन,लगौटी,कन्दनी गायत्री वाँच्छ जो ।।

मन आत्ममा जीव प्रकृति गुरु दिक्षाले पवित्र वन्छ को ।

संस्कार कला धर्म र माटो रक्षामा मनै नै ब्रम्हाण हुने भो ।।

बिष्णुधामः

गुणी बिष्णु चन्द्रसूर्य अग्नि नपुग्ने परमपदमा उनी बस्छन् ।

त्यही शास्वत नित्य अच्युत परमधाम कल्प वर्णन लाउछ ।।

यी ठाउ बिष्णु शिव ब्रम्हा यी अच्युत ईश्वरका परमपद ।

अक्षर अविनाशी छ देव निडर भई झूट हटाई ब्रम्हाज्ञान ।१

यही परमपद शाश्वत दिव्य,आनन्दी र स्वर्गमा चक्षुसमान ।

ब्रम्हा रुद्र मुनी ज्ञानमार्गमा शिव ज्ञानशास्त्र स्वरुप जान ।।

माधूर्य भक्ति व्यवस्था उत्सुकताका शुख गुण र खुसिमा ।

सूर्य ज्योतीमा तमस् देखि पर ज्योती अच्यूत बस्ने परमधाममा ।।२

उही परब्रम्हा शुद्धतत्व लोक विभूती समान रुप छ ।

चैतन्य पद सनातनी लक्ष्मी बिष्णुको गोलोक छ ।।

वसी ब्रम्हाज्ञानी परमपद मोक्ष र मुक्त जीव छन् सुखका ।

दिव्य अमृत मन्दिर अक्षर लोक नित्य यही विभूतीका ।।३

जीवः

साख्यरहित छन् त्रिपाद विभूति ज्ञेय अज्ञेयका जीवहरु ।

शुद्ध सत्वमय ब्रम्हानन्द सुख समेट्छन बची उनीहरु ।।

नित्य निर्विकार त्याज्य रागरहित सुवर्ण दिनु शुद्धकान्ति ।

वेदमय दिव्य काम क्रोध वर्जित हुदै बिष्णुमा दिई भक्ति ।।१

कस्ले रच्यो कुन वीज कसरी शरिर कस्तो विलक्षण जीव ।

रहयौ किन,कुन उद्देश्य र विषय बेली खाना क्षय छ करिब ।।

सृर्जि बिष्णुले गुण ग्रहणमा जगत र जगतदण्ड १४ लोक रचि ।

जगतरुपी अण्डा देव,निर्यक मनुष्य स्थवर जङ्गम ब्रम्हाण्ड रुची ।।२

भक्तिरस ः

हटाई रिस राग क्रोध दुष्ट मनलाई माझी आत्मा उज्यला ।

नारायण बिष्णुहरिका सामगान वेदादी प१चोपनिषद प्याला ।।

दिव्य पुरुष र स्त्रीवाट वेष्टित वेदमय कुन चल्ने संसार ।

वेदरस रुप जल सम्पन्न प्रकृति सरोवर यथा सम्पन्न ।।

स्थवरदिव्य धाम ः

छरि प्रकृति भरि रंग रस रुप जल जमिन जंगल ।

श्रृति स्मृति पुराणमा वर्णित दिव्य रुपधाम मंगल ।।

रहि विरजा व्योमको मध्यभाग अव्यक्त ब्रम्हाका उपासक ।

आत्मा अनुभव आनन्द, निर्वाण कैवल्य मोक्ष पद तक ।।

आत्मनुभव । मोक्ष चाहना ः

किन भयौ,कुन दर्शनमा कसो गरि सुख जीव अनुभव गर्ला ।

भलो,सक्षमता हेय कुन समाज वंशमा राग लक्ष्य गर्नु पर्ला ।।

पिता पूर्खा कुन देव किन,बल शक्ति आँट अभिमान किन लुकाउला।

बुझि के अन्त छ,छोटोबसाई जीव किन विश्रास स्वमे पाउला ।।१

जायमान सुख मोक्ष गरि कैवल्य भक्ति जपि अनेकौ ।

चरणसेवा रसभोग अल्पबुद्धि सुखआदिमा फस्ने लाखौ ।।

वोली धर्म सम्प्रादय सेवक उनैको ध्यान अरु चरित्र ।

ब्रम्हा सुख त्यागी आचरण कुन पुग्छ परमधाम छैन पात्र ।।१

स्त्रीनिवास ः

राखि दिलको भूरत्न,मोह संगको ओतप्रोत कसो हुने ।

किन विपरित लिङ्गको सन्तान बनि कुन आश्रय रहने ।।

बस्छौ के लोभमा इन्द्रिय जोडी स्वस्फूर्त दिर्घाजीवी ।

क्या आभूषण र कलामा मोहीत सबै कर्मका संजिवनी ।।१

अग्निसमान भव्य भवनमा यौवना यी नरनारी ।

अन्तपुर श्री बिष्णुको स्त्रीनिवास सूर्वर्णमय सरी ।।

मणि माणिक्य रत्नजडित शोभायमान दिव्यहरि ।

सामगान मण्डप धर्म ज्ञान वैराग्ज्ञका वेदसरी शिहासन गरी ।।१

दिक्पती ः

बैकुण्ठपुरी कुमुद कुमुदाक्ष र पुण्डरीक आदि अनादीपनी ।

वामन शंकु कर्ण सर्वनेत्र सुमुख र सुप्रतिधी दिक्पति रहने ।।

सात्विक पुराण ः

वर्णित बिष्णु नारद श्रीमद्धभागवत गरुड जनीत ।

पद्य र वराह सबै सात्विक पुरण भक्तिले कथित ।।

स्र्वगधाम निवास मोक्ष मन आत्माबाठ नरक हटाउनु ।

जन धन कर्म शुद्धि गरि आश्रयमा जीवन चलाउनु ।।

सात्वीक स्मृति ः

वशिष्ट हारित व्यास परासर भारद्धाज र कश्यप ।

उहि सात्विक र उत्तम मुक्ति दिने स्मृति जनित ।।

राजशी पुरण ः

ब्रम्हाण्ड ब्रम्हवैवर्त मार्कण्डेय,भविष्य वामन र ब्रम्हा ।

बताई स्वर्ग प्राप्ती तौरतरिका तप जप ध्यान जाग्राम ।।

राजश स्मृति ः

मनु यज्ञवल्क्य,अत्रि दक्ष कात्यान बिष्णु आदी ।

शुभ स्वर्ग प्रधान गुणतित स्मृति रहन्छ यी अनादी ।।

भक्त । प्रिय ः

अब्यक्त प्रकृति र जीव र संयक पुरुष राखि सन्तुलन बिष्णुले ।

साक्षत नियमनमा शरणगती र प्रिय भक्तको दर्शनले ।।

भागवतभक्त वर्णाश्रम धर्मधारक र पालक छ, जीव जो ।

अधिक पुण्य कमाई लोकवाट परमपद सम्पन्न अधिकार भो ।।१

रुद्राक्ष धारी प्रीतवस्त्रले हृदयमा धर्मि तत्व भक्त प्रिय रह्यो ।

ज्ञानेन्द्रिय र जिह््रमा अंगिरा बोल्ने सत्व पालि निस्र्थ ।।

शरिर केशवको मन्त्र र शास्त्र हिमद्यु उहि पाद तिर्थ ।

मंगल मन आत्मा समभाव स्थवर जङ्गम जन्म मृत्यु यथार्थ ।।२

बिष्णुशक्ति ः

धर्मदि देव, चिर,आधार मंगलकारिणी जगत धारकशक्ति ।

निवाशमाझमा अग्नि सूर्य चन्द्र कर्म गरुडको भक्ति ।।

छन्दः

मिलाई भाषागत पुस्ता र सम्वद्ध शिक्षस्तरका चेतना ।

शास्त्र नितिमा लय राग विश्रामको पदाबलीको मान ।।

पढि सबै मन्त्र पीठ अक्षरमय दिव्य,आरोग्य स्वर हुन्छ ।

मिलाई उहि जुराई भाव शब्द लय ज्ञानले मिल्न जान्छ ।।

तमोगुण ः

संस्मरण ज्ञान शिक्षा नासी धर्म,युवा छोरीचेली समेत ।

कुल्चि वेद प्रकृति नाशक अफावाह संस्कार कला रहित ।।

विकर्मस्थल श्रृति स्मृति परम्परा नासी जडीबुटी र जीव ।

पञ्चमहाभूत लत्याई आफै स्वघोषित जीव बन्छ सजीव ।।

तामसपुरण ः

मत्स्य कूर्मलिङ्ग शिव स्कन्द तथा संज्ञा र अग्निपुराण ।

सब यी मोहित पार्ने र्वेद तथा विधर्म बन्ने तामसी क्षण ।।

मद र वलको उन्मुक्तिमा आशक्ति काम क्रोधीका धर्म ।

परिभ्रष्ट आश्रय बर्ण जात निन्दीत सुख अनुभवको विधर्म ।।१

ब्रम्हा सुख स्थवरजंगमको तामशसास्त्र मोहित प्रवचन ।

न्याय संख्या वैशेषिक शास्त्र सुनी कलि प्रपञ्च झन ।

पालि माया लोक गहित जीव ईश गुण पारी मायाको वंश ।

जगत वेद ठूलो शास्त्र मानि अरु त तामश पुरणको अपजश ।।२

स्वर्गधाम प्राप्ति हैन नरक बताउछ तामश पुराण ।

गौतम बृहस्पती संवर्त यम शड.खा स्मृति र शुक्र ।।

नरकको वाटो देखाउने बुद्धिमान चुक्ने तामसी कुचक्र ।

रोकि सबै काम शुसाशन र कर्मले वंश सृष्टि चक्र ।।३

श्रृति ः

सत्यमा तथ्य रहेका कथित वा सृजित प्रमाण ज्ञान ।

मन र आत्मा रसाउने कालजेयी जनजीब्रोमा समान ।।

कला संंस्कार पूर्खा वंशजका प्रमाण दिने पुस्तालाई ।

शुसासन र प्रजातन्त्र पनि माटो ब्यूझाउछ जनदायी ।।१

वेदत्रयी यर्जुवेद तैतिरीय कठोपनिषद त्यस्तै उहाँ ।

सामवेद मैत्रायणी शाखा यजुर्वेदवृहदायक त्याहा ँ ।।

ऋृग्वेद सामवेद मैत्रायणीय शाखा आदि प्रमाणमा ।

यजुर्वेद वृहदारण्यक रंगभेद भाष्कर सहित सबमा ।।२

अर्थवणमहोपनिषद यर्जुर्वेद कठशाखा ,द्धितियाष्क ।

साम्वेद अव्यक्तेपनिषद शुक्ल यर्जुर्वेदशतपथ ब्राहाण तक ।।

सबैलाई श्रृति भनियो पर्णित हित प्रित सृष्टिको ।

कसरी कुन र किन सृजियो हुनुपर्ने बाच्ने आधार बताइएको ।।३

बिष्णुसिंहासन ः

बस्ने बाँच्ने आरमका आसन आश्रयमा जडित बासस्थान ।

सबै जन्म बस्छन खान्छन काल गतिको वशमा छ स्थानमान ।।१

सिंहाशन माझमा अष्टदल कमलको कान्ति सूर्यसमान ।

बिचमा समवित्री संज्ञिका कर्णिका साथमा लक्ष्मी हरि स्थान ।।

प्रकाशवान सूर्यसमान ईन्द्रीवर दल साथ सूर्यका श्यामवर्ण ।

उहि सिहावलोकन चक्षु मन्त्र र पीठ छन्द शब्दको विवर्ण ।।२

कुमार ः

चिल्लो चम्किलो सुन्दर कोमल कुमारका यी चरणविन्द ।

कमलफूल खिलेसरि आखिभौ ज्ञानेन्द्रिय र कर्मेन्द्रिय मन्द ।।

सुन्दर स्वर्ण अवयव शरीर अंग प्रत्यङ्ग उस्तै वस्त्र आभूषण ।

कामदेव मन, बचन प्रकृति पुजारी देवदेवी अलकृत पोषण ।।१

सूर्य चन्द्र समान यस्तै जलनिधि भूधरा पुलड.कित छ ।

जन्म शरीर सुखका मन आत्मा स्त्री पुरुषमा रहन्छ ।।२

लोक। निवास ः

लक्ष्मीको लोक आग्नेयकोणमा दक्षिण सड.कुर्षणको ।

सरस्वतीलोक नैरित्यमा रहि उहि पश्चिम प्रद्युम्नको ।।

वायव्य लोक रति उत्तरमा अनिरुद्र ईशान शान्तिको ।

केशव चौविसलोक बैकुण्ठ द्धितिय,मत्स्यकूर्म तृतियको ।।१

सत्य अच्युत आनन्द दुर्गा विष्वसेन गजननन् पद्दमनिधि ।

सबै चतुर्थ आवरण भए वेदहरु सावित्री गरुड धर्म यज्ञ विधि ।।

पाचौ आवरण भए,छैठोमा शड.ख चक्र गद्दा पद्य अस्त्रादी ।

ऐन्द्र पावक याम्य नैऋत्य वरुण वायव्य , सौम्यादि सातौ ।।२

आतिथ्य साध्य मरुदगण विश्वदेव र ती प्रकृति ।

देवेश्वर नित्य मुक्ति पार्षद भोग पारायण कृति ।।

नित्यमुक्ति दिव्य प्रकाशित बैकुण्ठधाम प्रकृति ।

सूर्य चन्द्र अग्नि र जल परधाम जन बाच्ने कृति ।।३

सृष्टिः

१. माया ः

पुलडि.कीत मन आत्मा जागी क्षणमा जाग्ने समष्टि ।

रोकि परिबन्धित अनुकुलमा जाग्ने सबै यत्न व्याष्टि ।।

लक्ष्मीदेवीले मायारुप प्रवेश गरी जगत सृष्टि ।

लिनभई मायादेवी संग मिलि जुट्यो बिष्णुदृष्टि ।।

२. प्रकृतिपुरुषः

अच्युत खानन्द भावतित् प्रकृतिमा हुदा प्रवेश ।

उही प्रकृतिपुरुषबाट नै सृजि अहंकार गुणजागी ।।

३.अहंः

ब्रम्हा बिष्णु प्रकृतिका भूलमा महत्वका लागी ।

यहि महत पुरुषबाटनै सृर्जी अहंकार गुण जागी ।।

४. गुणः

उत्पति भई सत्व रज तमो गुणलृ तन्मात्रले ।

बाटो सृर्जी अहं गुणतित जीव प्रकृतिले ।।

शब्द स्पर्श रुप रस गन्ध पञ्चमहाभूतका गुणले ।

समग्र जस अपजस मिल्नेको भाव बन्छ स्वगुणले ।।

५. ब्रम्हामय ः

पञ्चतन्मात्र उब्जी पञ्चमहाभूत उहि जब जन्मिए ।

उहि त्रिगुणत्मिका ब्रम्हाबाट आकास सृर्जि ब्रम्हमय भए ।।

आकास बायू अग्नि जल र पृथ्वि प्रकृतिका सृष्टि ।

आकासमा १ गुण वायूमा शब्द स्पर्श रत्नगुण भरिए ।।१

६. वायूः

आकासवाट वायू र वायूवाट अग्नि उब्जिए फैलिए ।

अग्निले जल र जलबाट पृथ्वि जीव उही उब्जिए ।।

पृथ्वि शब्द स्प स्पर्श रस र गन्ध ५ रुप थपिए ।

सबै गुण र उत्पति मिलाई जगतरुपी अण्डा र१४ लोक बिष्णुले दिए ।।१

७.जगतरुपी अण्ड देव,स्थवर जङ्गम सबै सृर्जी ।

जीवात्मा कर्मका देवता र योनी सर्ग रचना बुझि ।।

समग्र बलबान नदेखिने अद्भूत छ यो शून्य हैन ।

मिलि सृष्टिमा र जीव परजन्य चलाउने र ब्यूझने ।।२

८. देवसर्ग ः

असल नियति र कर्म बन्धनमा मुक्तिदायी ज्ञान योगी ।

फैलाई अफवाह दुख कष्ट नास्ने यत्नका देव अनुरागी ।।

मिलि प्रर्थना विन्ति जगाई देवदीदेव आश्रयमा मन्त्र शास्त्र ।

उहि शस्त्र र विद्या अपार जगाई फूल विमान लडे अन्यत्र ।।१

ब्रम्हा विष्णु महेश्वर देवसर्ग सृर्जी ब्रम्हाले ।

आकास अग्नि जल वायू र पृथ्विमा जल वेष्ठीत समुन्द्रले ।।

जलमा बिष्णु र मायावटमा सबै प्राणी योग निन्द्र मस्तिले ।

सृष्टि कामानाले योग निन्द्र मायामा रमण,जगाउने गर्नाले ।।२

ब्रम्हा ः

मायाले कालरुप आत्मा सृर्जी कला कष्ट पक्ष मास भए ।

अविकसित वीजरुप जगत यस्को कान्ति विष्णुको नाभीवाट जन्मिए ।।

जलमा शयन विष्णुले कमलबाट ब्रम्हाजी उत्पती भए ।

जगत रची योग निन्द्रका विष्णुलाई जागा गराउदा भए ।।१

उनै परमात्मा वासुदेव शड.की त्रयी वेदका स्वामी ।

कल्याण गुणी जगत्मय विश्वस्वरुप देवदी देवहरि ।।

प्रपञ्च चर अचर लुप्त कारण त्रिगुण सबै कार्यमा ।

शुद्ध सत्व सृष्टि धारण सनातन भक्ति धारण लोकमा ।।२

गोविन्द त्रिगुणत्मीका स्थवर जड.गम सबै विष्णुरुप ।

ऋृषिश्वर जाय जन्म आदी अनादी रक्षस्वरुप ।।३

मनुष्य ः

के हो परत्र वा कामेच्छ पितृको कुन भोग वा सहवास ।

बुज्झ को, सृष्टि पहिला कुन जन किन आश्रयमा साथ ।।

बित्ला कुन काल फल के आत्मा कसो गरी मुक्ति माथ ।

किन जन्म्यो,कुन दिर्घाजेयी छ,आरोग्य निष्कलंक हठात ।।१

बुझौ शुभफल प्राप्तिी मनुष्य शरीर बन्न आएको ।

दुर्लभ नै अनायश सुलभ हुदै शरीर नौका बनीएको ।।

सागर हो सुखदुख शरणगत वा गुरु उही माझि ।।

बस्नेवेला आत्मा स्मरण अनुकुल ईच्छा लक्ष्य साझी ।।२

सत्लोकः

संसार उही सागरकाो आफैले आफनो अद्यपतन नगर ।

आत्मा सुविधा हैन शरीर यही योनी जीवसफल पार ।।

मुक्त ईच्छाले समभाव शास्वत कर्म बन्धनको मुक्त भो ।

निरोगी भक्त उही सेवा मोक्षको संस्मरण ईशको गर्छ जो ।।

ब्रम्हदेव ः

गरी स्तुति ब्रम्हाले ऋृषिकेश योगनिन्द्रा मुक्त भई शैयबाट ।

जगत अचित अच्यूत पुरुष हरि जग सृष्टि,काल तट ।।

लोक जल निमग्न हिरण्यमय पृथ्वि पर्वत र समुन्द्रसाथ ।

सप्तदिप अण्ड कटाक्ष साथ र चित्त अण्ड निवास विष्णुसाथ ।।

ब्रम्हाध्यान। ब्रम्हा उत्पति। जगत रचना ः

ब्रम्हाले अध्यात्म चिन्तनले नारायणको ध्यान जाग्नु ।

ध्यान तप र योगमा ब्रम्हाका ललाटमा पसिना निस्कन।।

थोपाथोपा पसिना पृथ्विमा खसी ३ आखा जति जन्मनु ।

हातमा त्रिशुल जटा मुकुट शुशोभीत ब्रम्हा उत्पति हुनु ।।१

जागी विष्णु प्रार्थनामा आफनो काम सोध्नु ।

हरिले नम्रताले रुद्र संहार कती उत्पती हुनु ।।

शड.र्किर्णमा विष्णुले खटाई कामना जगाउ ।।२

विष्णले नाशी अन्धकार नाशी उहि सृजना ।

फेरी मन र आँखाबाट चन्द्रमा र सूर्य भए रचना ।।

कानबाट वायू र दिशा प्राण मुखबाट अग्नि भए ।

बाहूवाट ईन्द्र नसपुर बरुण मित्र सृजन आईदिए ।३

ंंरोम कूपबाट रत्तन र औषधि उही अरुपनि ।

वाहुवाट साध्धयगण र मरुरतगण उबिज धुरुरु ।।

छालाबाट पर्वत समुन्द्रगााई र जीव जनिमए ।

मुखबााट ब्रम्हण ववाहूबबाट क्षत्री उरबाट वैश्य पाउबाट शुद्र भए ।। ४

यस्तो उत्पतित जगतलाइृ रचना गगरेर अचेततन मनन ।

अन्तरआत्माकको बिष्णु रुप अधिष्ठि आत्मम जन ।।५

वेदनै सारर जगगत स्थवरजड.गमकको आधार धर्म बोल्छ ।

देव लोक तृपित रकर्म वेदले नै समर्थ जीव चल्छ ।।

मिलि हरिको भक्ति जगत जागृतिले प्राणसनातन ।

ब्यक्त अब्यक्तरुपमा बसि ब्रम्हा पृष्टि पालन लय गर्ने मन ।।६

बिष्णुका रुप

चन्द्रसमान दिब्य आभूषण सुन्दर शुशोभित ।

केश कुण्डल लालिमय नेत्र रसादी ओठका प्रित ।।

अमुल्य दन्त पङ्गित चन्द्रचाँदनी अंग ति पल्लव।

मणि मानिक्य वक्षस्थल केयूरपिताम्वर धारी जव ।।

बिष्णुका गुण ः

ज्ञानशक्ति बल ऐश्वर्य वीर्य र तेज धरी षज्युगुणले ।

पूर्ण सनातन त्रिगुण सत रज तम गुणमा हरिको रुप रहनाले ।।

ऐश्वर्य सम्पन्न प्रद्युमम मूर्ति अन्तयर्मित्व रुप उहि सृष्टिले ।

ब्रम्हा प्रजापति काल र जगतको विधिवत सृष्टि दिई बिष्णुले ।।

बिष्णुका अबस्था स्

हरिको पराअवस्था विभव व्यूहादि सहित ।

बिष्णुशक्ति आवेश आर्चाअवतार वैभव रहित ।।

मत्स्यअवतारः

सामाथ्र्य गुण ऐशवर्य आदि सबै विभवतार ।

सृर्जि प्रजापति भृगु मरीचि अत्रि दक्ष सारा ।।

कद्र्धम् पुलत्स पुलह अङ्गिरा तथा ऋतुसारा

प्रजापति उहि ब्रमले सृष्टि गरे अपार । ।१

मरीचिले कश्यप उत्पति गरि चार पत्नि भए ।

अदितिले शूभदर्शन देवत जन्माए ।।

दितिले राक्षस तमोगुणी असुरादी सृष्टि भए ।

केहि राक्षस तपश्वि बलवान मकर त ब्रम्हालो गए ।।२

वीर महान बल हुँदा मकरले वेदबिद्याचोरे ।

श्रृति निलेर पेटमा राखि समुन्द्र लुकि गए ।।

धर्म विलुप्त भई वेद ध्यान कष्टकर बन्दबन्दै गयो ।

वर्ण धर्म आश्रय रहित विश्व प्रलयमा शून्य रह्यो ।।३

प्रजापति ब्रम्हा देव सहीत क्षीर समुन्द्र गई ।

शरणागति लिई बिष्णु शेषशैयाबाट जगाई ।।

जगतका विज ईच्छाका पशुपति अचितका चित् रुप ।

अब्यक्त रुप भूतादि अब्यय आदिअन्त आश्रय रुप ।।४

भूत कारण गूण महान वायू तेज तत्व पृथ्वि पर्वतमा ।

जल बिषय स्थवर जङ्गम तृप्ति समर्थ बिष्णु गराउनमा ।।

धारण गरी गोहीरुप मुख र दातले मकर दैत्य नासी ।

पेटवाट वेद निकाली ब्यासलाई दिए बिष्णुले वेद रह्यो तयारी ।।५

ब्रम्हाजीलाई उपदेशः

लोकपिता ब्रम्हा प्रद्युम्न अंशी गर्नु जगत ृष्टि र रक्षा।

शक्ति तेजमा अनिरुद्र उनै मनु पालक काल अन्र्तयामी कक्ष ।।

विद्या बल दिई सङ्गकर्षणरुप उहि काल सर्वभूत रुप रुद्र ।

उहि अन्र्यामित्वक रुप यमराज मिलि जग संहार र वितण्ड ।।

बिष्णुका वैभव। ब्रम्हारुपः

खन्र्तयामी हुने समयनै आत्मको अन्तर्मामीत्व हुन्छ ।

मत्स्य कूर्म बराह नरसिह वामन र राम उहि कल्कि छ ।।

बलराम परशुराम कृष्ण यी दश ब्रम्हारुप हुन्छ ।

यी सबै बिष्णुका वैभव रहि जागृत सृष्टि रहन्छ ।।

नृरसिह राम कृष्ण ः

ज्ञान शक्ति बल ऐश्वर्य र तेजका छ गुण ।

बिष्णुकै गुणतीत विकार रहित हुने सर्वसम्वत गुण बन्छ ।।

योगः

परिश्रम प्राप्त अनित्य कुटिल दुख सुख त्याग्नु ।

यज्ञ दान र तप कर्म छोडी बिष्णु संस्मरण योग जान्नु ।।

पार्वतीः

बिष्णु भक्तिनी कल्याणी पूण्यशालिनी धन्य हे पार्वती ।

शील रुप गुण देखि म मन्त्र भागवद्धक्ति विधिको बैयणवी ।।

शड.ख चक्र धर्नुवाण धारण गरी लक्ष्मी प्रिय पीतम्वर धारक ।

शास्त्र मन्त्र जपी भस्म अस्थि धारण गरी मङ्गलमय वाहक ।।१

नासी पाप पुजी पुरुषेत्ममा शुभ फलदायी सृष्टिका ।

स्थवर जङ्गम आदी अनादी मरुदगण हितकारी पार्वतीका ।।२

ध्यानभक्ति।उध्र्वपुण्डुक। त्रिपुण्डुक ।टिका ।तिलकमा ः

लगाई उध्र्वपुण्डुक। त्रिपुण्डुक ललाटमा केशव उदरमा नारायणको ।

वक्ष्यस्थल माधव,कण्ठ गोविन्द ,दाहिने कोखमा बिष्णुको ।।

वाहुमा मधुसुदन,दायकाँधमा त्रिविक्रम,वाया काँधमा ऋृषिकेशको ।

वामपाशमा वामदेव वाय वाहू श्रीधर ,पिठ्युमा पद्दमनाध त्रिक दामोदरको ।।१

यहि ध्यान भक्ति शुद्ध मन आत्मा आचरमा साप्तिक फलहार गर्नु ।

तिलक टिका लगाई बिषय भोग वास्न लोभ त्यागि बिष्णुलाई भज्नु ।।२

मत्स्य अवतारः

पूर्ववाहिनी सरस्वतीका ब्यास वसी दोभानमा ।

कृष्णद्धैपायनले वेद अलग गरी चार भाग ििवभक्त ।।

यहि मत्स्यअवतार लिई रक्षा गरि श्रृति वेद दिईदा ।

शुक्ल र माद्रिका सहित सिद्धगण सहित लोक गण दिई अन्र्तध्यान हुदा ।।१

देवस्वरुप साङ्गो पाङ्गो वेद ब्रम्हाजीले दिई ।

मकर दैत्य नासी पेटबाट वेद प्रकाश गराई ।।२

कूर्मअवतार ः

लोक बन्धनिय वैभव चरित्र छ बिष्णुको कूर्मअवतारमा ।

दुर्वासा तपस्वीले ईन्द्र देख्ने हिमालय पर्वत थिए तपस्यमा ।।

क्रोधी कष्टदिने दुर्वासा महामेरु पर्वतमा तपस्य गरे ।

स्वर्ग लोक जान,विष्णुलाई पारिजात माला धारण परे ।।१

मद्ले उनमक्त ऐरावत हात्तिलाई ईन्द्रले माला पहिराए ।

नन्दन बगैचा मदले,उन्मक्त हात्तिले फाटिनाश गरिदिए ।।

उैरावतसितको मालालाई टुक्तापारि भूईमा फालि मत्ताहुदा ।

रिसाई दूर्वासा माला फयाकेकोले ईन्द्र सितखुस नहुदा ।।२

श्राप दिए तेजस्वी दुर्वासाले मेरो अपमानमा ३ लोक नष्टहोस ।

सारा सम्पति नाश भै जगत धारक लक्ष्मी अन्र्तध्यान बनोस ।।३

लक्ष्मी अन्र्तध्यानः

लक्ष्मी अन्र्तध्यान हुदा ३ लोकको वैभव नष्टगरी ।

स्थवर जङ्गम,देवगण ,सबै पदार्थ जीव जगत लोप रही ।।

दरिद्रता दुखले सताई भोक तिर्खासहीत चिच्याउदा ।

बादल बर्षा तुलफूल सुकि जगतशून्य भयमा रहदा ।।४

निचेष्ठा देव जीव कमलपति ब्रम्हाजीलाई हारगुहार माग्दा ।

लोकमा हवन योग्य श्रद्धा रोकि धर्म रहित सुधा र तृष्ण फैलदा ।।

शरणगतलाई पितामह ब्रम्हाले प्रार्थना सुनि ,अपराध सुन्दा ।

ईन्द्रको अपराध ,दुर्वासाको क्रोधको दुर्मचित्त व्याकुल बनाउदा ।।५

लक्ष्मीले दुर्वाशाको रिस मलिन गराई श्राप धारण गर्दा ।

कटाक्षले प्राणीसुख दिई अन्र्तध्यान लक्ष्मीले स्वीकार्दा ।।

क्षिर सागर गई प्राणिले नारायणको पूजागरी मंगल गराउदा ।

ब्रम्हाजीको उपदेश ऋृषिदेव प्राणीले बिष्णु पूजी रहदा ।।६

अर्चना जप ध्यान न्यासलेस्तुति बिष्णुलाई गुहार्दा ।

बिष्णु जागीसंसारको भोकतिर्खा पिडाको श्राप सुन्दा ।

मन्दराचल पर्वत मदनी बासुकीनागको नेती जीवले मन्थन गराउदा ।।७

शान्तबन्यो क्षीर समुन्द्र लक्ष्मीसित ।

नक्षत्र तारामा बिष्णुरुप तुलसि बन्यो हरिका प्रित ।।

देवले स्वर्गवाट आई मन्दराचल पर्वत उहि राखिदिए ।

शिवब्रम्हा र लक्ष्मीका सुक्त स्तुतिमा जीव जागी रहे ।।८

समुन्द्र मन्थनवाट लक्ष्मी संरक्षणमा उत्पन्न हुँदा ।

महाभाग्यवानी जीव स्थवर जङ्गम कूर्मरुप पर्वतभै रहदा ।।

मन्धराचल धारण भई शक्तिमा देवहरु बलवान रहदा ।

सबै जीव भारविभोर भई ब्रम्हाको स्तुति भक्ति सुन्दा ।।९

प्रसन्न लक्ष्मीबाट वर मागी,सधै पुज्ने भए जीव जगतले ।

स्थवर जङ्गम कटाक्षमा आश्रित नित्यानपाणिनी हुनाले ।।१०

बिष्णुसिंहासन ः

बस्ने बाँच्ने आरमका आसन आश्रयमा जडित बासस्थान ।

सबै जन्म बस्छन खान्छन काल गतिको वशमा छ स्थानमान ।।१

सिंहाशन माझमा अष्टदल कमलको कान्ति सूर्यसमान ।

बिचमा समवित्री संज्ञिका कर्णिका साथमा लक्ष्मी हरि स्थान ।।

प्रकाशवान सूर्यसमान ईन्द्रीवर दल साथ सूर्यका श्यामवर्ण ।

उहि सिहावलोकन चक्षु मन्त्र र पीठ छन्द शब्दको विवर्ण ।।२

कुमार ः

चिल्लो चम्किलो सुन्दर कोमल कुमारका यी चरणविन्द ।

कमलफूल खिलेसरि आखिभौ ज्ञानेन्द्रिय र कर्मेन्द्रिय मन्द ।।

सुन्दर स्वर्ण अवयव शरीर अंग प्रत्यङ्ग उस्तै वस्त्र आभूषण ।

कामदेव मन, बचन प्रकृति पुजारी देवदेवी अलकृत पोषण ।।१

सूर्य चन्द्र समान यस्तै जलनिधि भूधरा पुलड.कित छ ।

जन्म शरीर सुखका मन आत्मा स्त्री पुरुषमा रहन्छ ।।२

लोक। निवास ः

लक्ष्मीको लोक आग्नेयकोणमा दक्षिण सड.कुर्षणको ।

सरस्वतीलोक नैरित्यमा रहि उहि पश्चिम प्रद्युम्नको ।।

वायव्य लोक रति उत्तरमा अनिरुद्र ईशान शान्तिको ।

केशव चौविसलोक बैकुण्ठ द्धितिय,मत्स्यकूर्म तृतियको ।।१

सत्य अच्युत आनन्द दुर्गा विष्वसेन गजननन् पद्दमनिधि ।

सबै चतुर्थ आवरण भए वेदहरु सावित्री गरुड धर्म यज्ञ विधि ।।

पाचौ आवरण भए,छैठोमा शड.ख चक्र गद्दा पद्य अस्त्रादी ।

ऐन्द्र पावक याम्य नैऋत्य वरुण वायव्य , सौम्यादि सातौ ।।२

आतिथ्य साध्य मरुदगण विश्वदेव र ती प्रकृति ।

देवेश्वर नित्य मुक्ति पार्षद भोग पारायण कृति ।।

नित्यमुक्ति दिव्य प्रकाशित बैकुण्ठधाम प्रकृति ।

सूर्य चन्द्र अग्नि र जल परधाम जन बाच्ने कृति ।।३

सृष्टिः

१. माया ः

पुलडि.कीत मन आत्मा जागी क्षणमा जाग्ने समष्टि ।

रोकि परिबन्धित अनुकुलमा जाग्ने सबै यत्न व्याष्टि ।।

लक्ष्मीदेवीले मायारुप प्रवेश गरी जगत सृष्टि ।

लिनभई मायादेवी संग मिलि जुट्यो बिष्णुदृष्टि ।।

२. प्रकृतिपुरुषः

अच्युत खानन्द भावतित् प्रकृतिमा हुदा प्रवेश ।

उही प्रकृतिपुरुषबाट नै सृजि अहंकार गुणजागी ।।

३.अहंः

ब्रम्हा बिष्णु प्रकृतिका भूलमा महत्वका लागी ।

यहि महत पुरुषबाटनै सृर्जी अहंकार गुण जागी ।।

४. गुणः

उत्पति भई सत्व रज तमो गुणलृ तन्मात्रले ।

बाटो सृर्जी अहं गुणतित जीव प्रकृतिले ।।

शब्द स्पर्श रुप रस गन्ध पञ्चमहाभूतका गुणले ।

समग्र जस अपजस मिल्नेको भाव बन्छ स्वगुणले ।।

५. ब्रम्हामय ः

पञ्चतन्मात्र उब्जी पञ्चमहाभूत उहि जब जन्मिए ।

उहि त्रिगुणत्मिका ब्रम्हाबाट आकास सृर्जि ब्रम्हमय भए ।।

आकास बायू अग्नि जल र पृथ्वि प्रकृतिका सृष्टि ।

आकासमा १ गुण वायूमा शब्द स्पर्श रत्नगुण भरिए ।।१

६. वायूः

आकासवाट वायू र वायूवाट अग्नि उब्जिए फैलिए ।

अग्निले जल र जलबाट पृथ्वि जीव उही उब्जिए ।।

पृथ्वि शब्द स्प स्पर्श रस र गन्ध ५ रुप थपिए ।

सबै गुण र उत्पति मिलाई जगतरुपी अण्डा र१४ लोक बिष्णुले दिए ।।१

७.जगतरुपी अण्ड देव,स्थवर जङ्गम सबै सृर्जी ।

जीवात्मा कर्मका देवता र योनी सर्ग रचना बुझि ।।

समग्र बलबान नदेखिने अद्भूत छ यो शून्य हैन ।

मिलि सृष्टिमा र जीव परजन्य चलाउने र ब्यूझने ।।२

८. देवसर्ग ः

असल नियति र कर्म बन्धनमा मुक्तिदायी ज्ञान योगी ।

फैलाई अफवाह दुख कष्ट नास्ने यत्नका देव अनुरागी ।।

मिलि प्रर्थना विन्ति जगाई देवदीदेव आश्रयमा मन्त्र शास्त्र ।

उहि शस्त्र र विद्या अपार जगाई फूल विमान लडे अन्यत्र ।।१

ब्रम्हा विष्णु महेश्वर देवसर्ग सृर्जी ब्रम्हाले ।

आकास अग्नि जल वायू र पृथ्विमा जल वेष्ठीत समुन्द्रले ।।

जलमा बिष्णु र मायावटमा सबै प्राणी योग निन्द्र मस्तिले ।

सृष्टि कामानाले योग निन्द्र मायामा रमण,जगाउने गर्नाले ।।२

ब्रम्हा ः

मायाले कालरुप आत्मा सृर्जी कला कष्ट पक्ष मास भए ।

अविकसित वीजरुप जगत यस्को कान्ति विष्णुको नाभीवाट जन्मिए ।।

जलमा शयन विष्णुले कमलबाट ब्रम्हाजी उत्पती भए ।

जगत रची योग निन्द्रका विष्णुलाई जागा गराउदा भए ।।१

उनै परमात्मा वासुदेव शड.की त्रयी वेदका स्वामी ।

कल्याण गुणी जगत्मय विश्वस्वरुप देवदी देवहरि ।।

प्रपञ्च चर अचर लुप्त कारण त्रिगुण सबै कार्यमा ।

शुद्ध सत्व सृष्टि धारण सनातन भक्ति धारण लोकमा ।।२

गोविन्द त्रिगुणत्मीका स्थवर जड.गम सबै विष्णुरुप ।

ऋृषिश्वर जाय जन्म आदी अनादी रक्षस्वरुप ।।३

मनुष्य ः

के हो परत्र वा कामेच्छ पितृको कुन भोग वा सहवास ।

बुज्झ को, सृष्टि पहिला कुन जन किन आश्रयमा साथ ।।

बित्ला कुन काल फल के आत्मा कसो गरी मुक्ति माथ ।

किन जन्म्यो,कुन दिर्घाजेयी छ,आरोग्य निष्कलंक हठात ।।१

बुझौ शुभफल प्राप्तिी मनुष्य शरीर बन्न आएको ।

दुर्लभ नै अनायश सुलभ हुदै शरीर नौका बनीएको ।।

सागर हो सुखदुख शरणगत वा गुरु उही माझि ।।

बस्नेवेला आत्मा स्मरण अनुकुल ईच्छा लक्ष्य साझी ।।२

सत्लोकः

संसार उही सागरकाो आफैले आफनो अद्यपतन नगर ।

आत्मा सुविधा हैन शरीर यही योनी जीवसफल पार ।।

मुक्त ईच्छाले समभाव शास्वत कर्म बन्धनको मुक्त भो ।

निरोगी भक्त उही सेवा मोक्षको संस्मरण ईशको गर्छ जो ।।

ब्रम्हदेव ः

गरी स्तुति ब्रम्हाले ऋृषिकेश योगनिन्द्रा मुक्त भई शैयबाट ।

जगत अचित अच्यूत पुरुष हरि जग सृष्टि,काल तट ।।

लोक जल निमग्न हिरण्यमय पृथ्वि पर्वत र समुन्द्रसाथ ।

सप्तदिप अण्ड कटाक्ष साथ र चित्त अण्ड निवास विष्णुसाथ ।।

ब्रम्हाध्यान। ब्रम्हा उत्पति। जगत रचना ः

ब्रम्हाले अध्यात्म चिन्तनले नारायणको ध्यान जाग्नु ।

ध्यान तप र योगमा ब्रम्हाका ललाटमा पसिना निस्कन।।

थोपाथोपा पसिना पृथ्विमा खसी ३ आखा जति जन्मनु ।

हातमा त्रिशुल जटा मुकुट शुशोभीत ब्रम्हा उत्पति हुनु ।।१

जागी विष्णु प्रार्थनामा आफनो काम सोध्नु ।

हरिले नम्रताले रुद्र संहार कती उत्पती हुनु ।।

शड.र्किर्णमा विष्णुले खटाई कामना जगाउ ।।२

विष्णले नाशी अन्धकार नाशी उहि सृजना ।

फेरी मन र आँखाबाट चन्द्रमा र सूर्य भए रचना ।।

कानबाट वायू र दिशा प्राण मुखबाट अग्नि भए ।

बाहूवाट ईन्द्र नसपुर बरुण मित्र सृजन आईदिए ।३

ंंरोम कूपबाट रत्तन र औषधि उही अरुपनि ।

वाहुवाट साध्धयगण र मरुरतगण उबिज धुरुरु ।।

छालाबाट पर्वत समुन्द्रगााई र जीव जनिमए ।

मुखबााट ब्रम्हण ववाहूबबाट क्षत्री उरबाट वैश्य पाउबाट शुद्र भए ।। ४

यस्तो उत्पतित जगतलाइृ रचना गगरेर अचेततन मनन ।

अन्तरआत्माकको बिष्णु रुप अधिष्ठि आत्मम जन ।।५

वेदनै सारर जगगत स्थवरजड.गमकको आधार धर्म बोल्छ ।

देव लोक तृपित रकर्म वेदले नै समर्थ जीव चल्छ ।।

मिलि हरिको भक्ति जगत जागृतिले प्राणसनातन ।

ब्यक्त अब्यक्तरुपमा बसि ब्रम्हा पृष्टि पालन लय गर्ने मन ।।६

बिष्णुका रुप

चन्द्रसमान दिब्य आभूषण सुन्दर शुशोभित ।

केश कुण्डल लालिमय नेत्र रसादी ओठका प्रित ।।

अमुल्य दन्त पङ्गित चन्द्रचाँदनी अंग ति पल्लव।

मणि मानिक्य वक्षस्थल केयूरपिताम्वर धारी जव ।।

बिष्णुका गुण ः

ज्ञानशक्ति बल ऐश्वर्य वीर्य र तेज धरी षज्युगुणले ।

पूर्ण सनातन त्रिगुण सत रज तम गुणमा हरिको रुप रहनाले ।।

ऐश्वर्य सम्पन्न प्रद्युमम मूर्ति अन्तयर्मित्व रुप उहि सृष्टिले ।

ब्रम्हा प्रजापति काल र जगतको विधिवत सृष्टि दिई बिष्णुले ।।

बिष्णुका अबस्था स्

हरिको पराअवस्था विभव व्यूहादि सहित ।

बिष्णुशक्ति आवेश आर्चाअवतार वैभव रहित ।।

मत्स्यअवतारः

सामाथ्र्य गुण ऐशवर्य आदि सबै विभवतार ।

सृर्जि प्रजापति भृगु मरीचि अत्रि दक्ष सारा ।।

कद्र्धम् पुलत्स पुलह अङ्गिरा तथा ऋतुसारा

प्रजापति उहि ब्रमले सृष्टि गरे अपार । ।१

मरीचिले कश्यप उत्पति गरि चार पत्नि भए ।

अदितिले शूभदर्शन देवत जन्माए ।।

दितिले राक्षस तमोगुणी असुरादी सृष्टि भए ।

केहि राक्षस तपश्वि बलवान मकर त ब्रम्हालो गए ।।२

वीर महान बल हुँदा मकरले वेदबिद्याचोरे ।

श्रृति निलेर पेटमा राखि समुन्द्र लुकि गए ।।

धर्म विलुप्त भई वेद ध्यान कष्टकर बन्दबन्दै गयो ।

वर्ण धर्म आश्रय रहित विश्व प्रलयमा शून्य रह्यो ।।३

प्रजापति ब्रम्हा देव सहीत क्षीर समुन्द्र गई ।

शरणागति लिई बिष्णु शेषशैयाबाट जगाई ।।

जगतका विज ईच्छाका पशुपति अचितका चित् रुप ।

अब्यक्त रुप भूतादि अब्यय आदिअन्त आश्रय रुप ।।४

भूत कारण गूण महान वायू तेज तत्व पृथ्वि पर्वतमा ।

जल बिषय स्थवर जङ्गम तृप्ति समर्थ बिष्णु गराउनमा ।।

धारण गरी गोहीरुप मुख र दातले मकर दैत्य नासी ।

पेटवाट वेद निकाली ब्यासलाई दिए बिष्णुले वेद रह्यो तयारी ।।५

ब्रम्हाजीलाई उपदेशः

लोकपिता ब्रम्हा प्रद्युम्न अंशी गर्नु जगत ृष्टि र रक्षा।

शक्ति तेजमा अनिरुद्र उनै मनु पालक काल अन्र्तयामी कक्ष ।।

विद्या बल दिई सङ्गकर्षणरुप उहि काल सर्वभूत रुप रुद्र ।

उहि अन्र्यामित्वक रुप यमराज मिलि जग संहार र वितण्ड ।।

बिष्णुका वैभव। ब्रम्हारुपः

खन्र्तयामी हुने समयनै आत्मको अन्तर्मामीत्व हुन्छ ।

मत्स्य कूर्म बराह नरसिह वामन र राम उहि कल्कि छ ।।

बलराम परशुराम कृष्ण यी दश ब्रम्हारुप हुन्छ ।

यी सबै बिष्णुका वैभव रहि जागृत सृष्टि रहन्छ ।।

नृरसिह राम कृष्ण ः

ज्ञान शक्ति बल ऐश्वर्य र तेजका छ गुण ।

बिष्णुकै गुणतीत विकार रहित हुने सर्वसम्वत गुण बन्छ ।।

योगः

परिश्रम प्राप्त अनित्य कुटिल दुख सुख त्याग्नु ।

यज्ञ दान र तप कर्म छोडी बिष्णु संस्मरण योग जान्नु ।।

पार्वतीः

बिष्णु भक्तिनी कल्याणी पूण्यशालिनी धन्य हे पार्वती ।

शील रुप गुण देखि म मन्त्र भागवद्धक्ति विधिको बैयणवी ।।

शड.ख चक्र धर्नुवाण धारण गरी लक्ष्मी प्रिय पीतम्वर धारक ।

शास्त्र मन्त्र जपी भस्म अस्थि धारण गरी मङ्गलमय वाहक ।।१

नासी पाप पुजी पुरुषेत्ममा शुभ फलदायी सृष्टिका ।

स्थवर जङ्गम आदी अनादी मरुदगण हितकारी पार्वतीका ।।२

ध्यानभक्ति।उध्र्वपुण्डुक। त्रिपुण्डुक ।टिका ।तिलकमा ः

लगाई उध्र्वपुण्डुक। त्रिपुण्डुक ललाटमा केशव उदरमा नारायणको ।

वक्ष्यस्थल माधव,कण्ठ गोविन्द ,दाहिने कोखमा बिष्णुको ।।

वाहुमा मधुसुदन,दायकाँधमा त्रिविक्रम,वाया काँधमा ऋृषिकेशको ।

वामपाशमा वामदेव वाय वाहू श्रीधर ,पिठ्युमा पद्दमनाध त्रिक दामोदरको ।।१

यहि ध्यान भक्ति शुद्ध मन आत्मा आचरमा साप्तिक फलहार गर्नु ।

तिलक टिका लगाई बिषय भोग वास्न लोभ त्यागि बिष्णुलाई भज्नु ।।२

मत्स्य अवतारः

पूर्ववाहिनी सरस्वतीका ब्यास वसी दोभानमा ।

कृष्णद्धैपायनले वेद अलग गरी चार भाग ििवभक्त ।।

यहि मत्स्यअवतार लिई रक्षा गरि श्रृति वेद दिईदा ।

शुक्ल र माद्रिका सहित सिद्धगण सहित लोक गण दिई अन्र्तध्यान हुदा ।।१

देवस्वरुप साङ्गो पाङ्गो वेद ब्रम्हाजीले दिई ।

मकर दैत्य नासी पेटबाट वेद प्रकाश गराई ।।२

कूर्मअवतार ः

लोक बन्धनिय वैभव चरित्र छ बिष्णुको कूर्मअवतारमा ।

दुर्वासा तपस्वीले ईन्द्र देख्ने हिमालय पर्वत थिए तपस्यमा ।।

क्रोधी कष्टदिने दुर्वासा महामेरु पर्वतमा तपस्य गरे ।

स्वर्ग लोक जान,विष्णुलाई पारिजात माला धारण परे ।।१

मद्ले उनमक्त ऐरावत हात्तिलाई ईन्द्रले माला पहिराए ।

नन्दन बगैचा मदले,उन्मक्त हात्तिले फाटिनाश गरिदिए ।।

उैरावतसितको मालालाई टुक्तापारि भूईमा फालि मत्ताहुदा ।

रिसाई दूर्वासा माला फयाकेकोले ईन्द्र सितखुस नहुदा ।।२

श्राप दिए तेजस्वी दुर्वासाले मेरो अपमानमा ३ लोक नष्टहोस ।

सारा सम्पति नाश भै जगत धारक लक्ष्मी अन्र्तध्यान बनोस ।।३

लक्ष्मी अन्र्तध्यानः

लक्ष्मी अन्र्तध्यान हुदा ३ लोकको वैभव नष्टगरी ।

स्थवर जङ्गम,देवगण ,सबै पदार्थ जीव जगत लोप रही ।।

दरिद्रता दुखले सताई भोक तिर्खासहीत चिच्याउदा ।

बादल बर्षा तुलफूल सुकि जगतशून्य भयमा रहदा ।।४

निचेष्ठा देव जीव कमलपति ब्रम्हाजीलाई हारगुहार माग्दा ।

लोकमा हवन योग्य श्रद्धा रोकि धर्म रहित सुधा र तृष्ण फैलदा ।।

शरणगतलाई पितामह ब्रम्हाले प्रार्थना सुनि ,अपराध सुन्दा ।

ईन्द्रको अपराध ,दुर्वासाको क्रोधको दुर्मचित्त व्याकुल बनाउदा ।।५

लक्ष्मीले दुर्वाशाको रिस मलिन गराई श्राप धारण गर्दा ।

कटाक्षले प्राणीसुख दिई अन्र्तध्यान लक्ष्मीले स्वीकार्दा ।।

क्षिर सागर गई प्राणिले नारायणको पूजागरी मंगल गराउदा ।

ब्रम्हाजीको उपदेश ऋृषिदेव प्राणीले बिष्णु पूजी रहदा ।।६

अर्चना जप ध्यान न्यासलेस्तुति बिष्णुलाई गुहार्दा ।

बिष्णु जागीसंसारको भोकतिर्खा पिडाको श्राप सुन्दा ।

मन्दराचल पर्वत मदनी बासुकीनागको नेती जीवले मन्थन गराउदा ।।७

शान्तबन्यो क्षीर समुन्द्र लक्ष्मीसित ।

नक्षत्र तारामा बिष्णुरुप तुलसि बन्यो हरिका प्रित ।।

देवले स्वर्गवाट आई मन्दराचल पर्वत उहि राखिदिए ।

शिवब्रम्हा र लक्ष्मीका सुक्त स्तुतिमा जीव जागी रहे ।।८

समुन्द्र मन्थनवाट लक्ष्मी संरक्षणमा उत्पन्न हुँदा ।

महाभाग्यवानी जीव स्थवर जङ्गम कूर्मरुप पर्वतभै रहदा ।।

मन्धराचल धारण भई शक्तिमा देवहरु बलवान रहदा ।

सबै जीव भारविभोर भई ब्रम्हाको स्तुति भक्ति सुन्दा ।।९

प्रसन्न लक्ष्मीबाट वर मागी,सधै पुज्ने भए जीव जगतले ।

स्थवर जङ्गम कटाक्षमा आश्रित नित्यानपाणिनी हुनाले ।।१०

लक्ष्मीको पूर्न जन्म ः

महावली देवगण मन्दराचल उखेली क्षीरसमुन्द्रमा ।

ल्याई कूर्मरुप नारायणले आदी,अन्त,मध्य लीदा यहाँ ।।

सनातनदेव अशुर मिली मन्दरञ्चल मन्थनमा ।

वासुकी नागको नेती बनाई गरी लक्ष्मी प्रकटच्याहा ।।१

उपवास सहस्रनाम पाठ श्रीमन्त्र जपमा ब्रम्हाण जाग्दा ।

लक्ष्मी र हरिलाई ध्यान जप गरी पुजाले मन्थन रहदा ।।

कालकूट महाबिष निस्की नारयणहरिले खाईदा ।

मेघ समान महाबिष पान गरी जिर्ण मन्त्र गाईदा ।।२

महालक्ष्मीबाट ब्रम्हाजी प्रकटः

लोक जननी देवको प्रार्थनाले क्षीरसागर प्रकट भई।

जगत रक्षाको स्विकारी ब्रम्हदेवमा नारयण लक्ष्मी मिलाई ।।

अनेक श्रीशुक्त बस्त्र अंलड.कारले पुजी भक्ति र अर्चनाले ।

हर्षविभोर भई हरिप्रभूले अभिष्ठ वरदान मनु सुखमा बचाई ।।३

जेष्ठीदेवी ः

रोकी अच्यूत अनन्त र गोविन्द भक्ति शुरुमा प्रणव ।

मन्त्र पवित्र जपले बिष रोग महा मृत्यु रोकी सब ।।

क्षीर सागरबाट जेष्ठीदेवी उत्पति भई अभाव बढाउदा ।

नराम्रो रुखो कठोर झगडा उदासमा उन्का वास गराउदा ।।

कलिः

उहि फोहोरी पापी दम्भी कलह कलिमा जेष्ठीदेवी बस्दा ।

दरिद्रता अधर्म सर्वभक्षी अलच्छिनमा क्षीण भई रहदा ।।

मांस,भय उही क्षीर सागर पुर्नमन्थनमा वारुणीदेवी जन्मदा ।

आभूषण शूसोभित कायगरुडकी भार्या अप्सरा उत्पन्न हुदा ।।१

मधुरगान देवस्वरुप पराक्रमी गन्धर्व गान परायण जन्मदा ।

हात्ति घोडा वृक्षा कामना सबै ईन्द्रले स्वीकरी रहँदा ।।

पुर्नसमुन्द्र मन्थनमा लक्ष्मी महादेवीले देव सर्ग उहि देख्दा ।

जीव स्थवर जङ्गम शान्त रही वायू आकर जल अग्नि रहदा ।।२

जन्मी आभूषण धन तन मनमा तृष्ण भाव म मेरो अंह रहदा।

कलि उहि बसि नास्छ,जप तप ध्यान योग नष्ट जन रमाउदा ।।३

एकादशी ः

लोकहितमा बिष्णु लक्ष्मी रही उपद्रवहरु नासी सारा ।

महपूण्य एकादशी उपाशक बनि भक्ति बिष्णुको गाएर ।।

उपष्येले बिधिपूर्वक विश्वरुप तुलसी पुण्यरुपमा पुजी ।

द्धावदशिको सूर्योदय पछि भक्ति आराधाना पुजामा बैकुण्ठ पद धारी ।।१

एकादशी तुलसी तिलको दानमा जाने बैकुण्ठ पुण्यवास ।

स्नान एकाभक्ति उपवास नित्यपुजनमा तिलक छ आप्रवास ।।२

घृणगरी पुरुषेत्तम र द्धावदशिको पाप कर्म गर्नेहरु ।

दूरत्याय माया भोजनमा परी जन्म मरण पर्नेहरु ।।

नरक भोगी सनातन बैकुण्ठधाम जाने छैनन् यिनिहरु ।

विशालक्ष्मी र शेषशैया बिष्णुको भक्ति गर्ने छैनन् बरु ।।३

शेषनाग दिग्गजका मनमा देवले पृथ्विधारण बताए ।

आफना कर्म र नितय क्रियाले सप्तदिप धारण गर्ने गराए ।।

सबै स्थवर जङ्गम लोकसिद्धि ब्रम्हादी भक्तिमय बनाए ।

बैभव हटाई उपवास एकादशी विधान कत्व्र्यले रचाए ।।३

नासी पाप उपासकले आरोग्य पुस्त र सात जन्म तक।

ब्रत न्यास जप तपका कला धर्म अर्थ सृर्जिदिनु कामका ।।४

एकादशीले पापबाट बचाई सिद्धहस्त र ईन्द्रियहरु ।

उपवासबाट तिर्थ भक्ति भोजन रोक्नु प्रण रोक्नेहरु ।।

मोहित हुनु नित्य जप तप शुक्लपक्ष र कुकर्म कृष्णपक्ष ।

ब्रम्हघाती शुरापान चोर व्यभिचारी कुकर्म नासी समकक्ष ।।५

भजी बिष्णु लक्ष्मी शुद्धस्नान अन्नजलको आहारा ।

साप्तिकी खानु अभक्ष रोकी शंसय वर्ण आश्रम सारा ।।

संस्मरण गरी पितृहरु वेद ब्रम्हा सारा विस्तार ।

उपासक बन एकादशी सूर्यकाल चक्त जीवका घर ।।६

पतित पाखण्डी ः

हत्याचोरी मद्माद्यय र मांस परस्त्री ताक्ने हुन पाखण्डी ।

चण्डाल कलकिंत र पतितसंगका अज्ञान अचेतनका शिखण्डी ।।

बैभव विधर्म वैदिक सनातन प्रकृती विरुद्ध कर्म गर्छ को ।

श्रृति स्मृती,यज्ञ महतकर्म जागृत स्वप्ना सुशुप्ति बिर्सिन्छ त्यो ।।१

कंश कुण्डल जप तप भक्ति नासी च१चल स्त्रीपनि ।

आचरण अमर्यदा रहस्य र गोप्य अहितले शुद्ध आत्मा छि ।।

भ्रष्ट आशुरी प्रवृती,अहित गरी अरुको कर्म निर्चोने ।

सबै तामसी दम्भी घमण्डी उदण्ड पाखण्डका सरगर्मी ।।२

तामसी गुण ः

भक्तिनगर्ने स्वभाव,शक्तिको अहित र अकल्याणमा ।

धारण अति ,मोहित ,कंकालपुत्र आलस्य भेदन सबमा ।

शास्त्र परत्र जीव जाय,जन्म र क्षय विमुख सर्बभक्षी ।

युग,बल,दम्भ आशक्ति आत्मा नास्र्ने रगत ष्ी सब तामसी ।१

इृशको मनमा आवृत नभई तमोगुणपनि बिष्णुभक्ति गर्ने ।

धर्म।परिभ्रष्ट,आश्रय गर्हित कर्म धारणमा सुधार पर्छ ,गर्ने ।।

ऋृदयमा पितृ ,सन्तान टुटाई ब्रम्हानुभव आफै बोल्ने ।

मन्त्र ज्ञान विज्ञान काल समेत लत्याई तमोगुणी सुधार्ने ।।२

बुझि सृष्टि,तन मनको जुन जन आफू र परत्र सोच्दछ ।

उहि स्वजनको जन्म सफल रमृत्यु सफल जीवको रहन्छ ।।

घर समाज अरु धर्म सुधारी मन आत्मासुध्रि आरोग्य जीव ।

उद्धरण टिपि इशको देव मन तिमि आफू सुध्र बन सजीव ।।३

अस्तु ।२०७४

गीता

संसारको पापाको नाश गर्ने उपाय के छ ख्वामित।

सोधि पार्वतीकन महादेव संगमा वताउदा तक।।

विष्णु मुख हात पेठ पाउ सबै मा अक्षर रुप।

उहि सार पदार्थ श्रद्धा भक्ति जपन गीता तक ।।१।।

के हो पूजा पाड भक्ष्य अभक्ष्य संसारमा छ के ?

कुकर्म नरक वेश्य र यमराज जन्म रह्यो के ।।

विषयी कुकर्मि जात ,वर्ण तोताले बोल्छ जे ।

ज्ञान गुन ,विद्धावान सुकर्म समभाव दिन्छ जन्मले ।।२।।

शान्ति ,सिद्ध ,आत्मज्ञान मित्र र ब्रह ज्ञान को दिन्छ ।

सेवा दान,भोग व्यभिचार भ्रष्ट वा चाण्डालले छिन्छ ।।

व्ृति ,सुर र असुर ानको र मोह तृष्ण जालोमा शान्ति गुम्छ ।

व्ौर समालि डर भोक पियास सबै वैरभाब ज्ञानले सुल्झिन्छ ।।३।।

इातनना जुवा रण्डीवाजी मद्दपान शीकारी र सब व्यपारी ।

ऋादत , धन , दुरग्रह, चोरी र यज्ञग्रह नजानी धन थुपारी।।

डाकु,संकट र काल जीती उज्यालो बन्छ अध्यारो जीवन ।

प्ुष्प विमान स्वर्ग र धर्मले लोक उद्दार जीत्छ यमराजको मन ।।४।।

महात्मन् ज्ञान फलमा जीवशेष कन्या अति रुपका ।

धरामा खसि सुकेका वयरबाट भईउत्पती जनले देखेका ।।

पाप छिनि तिर्थ श्रापमुक्त बने गोदावरी नदी तटमा ।

उहि महर्षिले पूर्नजन्म भए र स्वर्ग गए आश्चर्य मुक्तिमा ।।५।।

वेद जान्ने, भजन नाचगान गरी धर्ममा उस्ताद ईज्जतका ।

वर्णश्रम,धर्मि। परखि र भोग राजा रंक झुम्ने केलका ।।

चुक्लि, व्यभिचारी,मोह वास्न,कलहमा स्त्री र पुरुष सब ।।

रोग व्याथा भरी दुखमा गिद्धको सिनो झै ज्यूदै मर्ने रौरव ।।

ठुगि फोडि जीवकोष अवयव लुछि अधर्मिको ।

नीचथोरी मासु हड्डि मज्जा यमराजले मार्ने अधर्मि जो।।

एहि दिनरात श्रमगरि यातना हट्छ देह अन्तमा ।

नसुध्रि पूर्व जन्म,शिकार बन्दै शिप कला यहि जन्ममा ।।६।।

प्रजापालक,यज्ञकर्ता धर्मि तेजमा ज्ञान भर्दछ ।

श्रृति,श्रद्धा,वरदान छ छ मन ईशमा ब्हमय बन्दछ ।।

ज्ञानी हंस पन्छि खोज्न धाम ,देवल तिर्थ धाउछ ।

परमानन्द मन आत्म उहि वसि मुक्ति स्वम् पाउछ ।।७।।

धन दौलत व्यपारी आय टोली लुब्ध मोह कन ।

सन्तान,कुटुम्ब र वैर ेपि लुकाई दिनरात धन ।

स्वप्ना र मोह श्रद्धाले पापी पेट उद्दार खोजीवीनीकन ।

सुझाई पिता पूर्खा र सन्तान मुक्ति यज्ञमा वीज बन्छ धन ।।८।।

मद्दमांस संगमा गुण्डा कलि पुरुषमा अर्जिर्ण ।

पूर्वजन्म र वाचुन्जेल अजीर्ण भई रोगी तृण ।।

दान , यज्ञ र समभाव म अरु अध्यात्मा बुझ्नु ।।

प्रिवार,वंश,कर्म गरी जुनी मुक्ति कुल उद्दार हुनु ।।९।।

ऋास्तिक वेदबेदाङ्ग मुनि, यज्ञज्ञ गर्ने जन्म मरण शुद्धि ।

रोग विरामीमा भाकल र वलि हैन खाने आरोग्यका जडिबुटि।।

इस जन्मका मनोरथ पुरा गर्ने त्यागि नरकिय भोग ।

साक्षत छ जीव यज्ञ कर्मादी शुसद्दमा मद्दमांस त्यगि रोग।।१०।।

सबै धर्म जात समप्रादय जीव नै हुन प्राणहुने नहुने।

गर्नु माया दया नगर्नु हेय कुसलमान क्रिष्चीयन वा अरु भनि ।।

कुभाव अनजान शरिर र चरण छुदा पापी किन?

गुरुआमा मान्यजनमा लात्ति,द्धेष पातीक बन्छ छिनछिन ।।

उहि किछ पतङ्ग भमरा चराकै जीव योनि फिरन्ते ।

मैना सुगा वा अप्सरा शंख चक्र गद्दा र पद्दम जनले सम्झने ।।

पद्मवती,पंचमुखी,कमलिनी सबै आम स्वरुप ।

ऋषिका आश्रममा उहि मुक्त सुवास खुसि रुप।

तेज शिवको दिई ब्रह मोह स्नेहका सब सन्तान ।

दुख मुक्तभई समभाव र तेजमा जन्म मृत्यु वन्धन ।।११।।

मित्र हित पराई संगमा जल,गोदावरि स्नान गरी ।

ब्रह राक्षस निल्थ्यो जनका आश्रमबाट हरी ।।

पापी,गिद्धनै राक्षस बने, जनको बदलामा खाने ।

तप ध्यान र बिन्तिभाउमा राक्षजन उद्ध्याउने ।।

करुणा देखाई राक्षस पनी तीर्थ ब्रत जनको हित ।

सोहिगिद्ध ऋषिको हड्डि तलाउमा खसाई शुद्ध जल पवित्र ।।

नसि अभिमान पुष्पविमानको मुक्तिमा पाप हट्छ।

स्वजन हित मित भय हटाई परमपद पुग्दछ ।।१२।।

भक्तिपूर्वक धर्मात्म अश्वमेद्ध उज्ञ पूजन गर्दा ।

स शर्त वरदान द्धोडा ,गाई , सन्तानको आशमा पर्दा ।।

शरणधारि देवः ईशमा मृत्यु सम्झी शोकाकुल हुँदा ।

ब्रम्हाणको मन्त्र जपले ईशलेनै संजीवनी दिए जीव ।।१३।।

सदाचारी नाम काम भरी गृहस्थ पशुधन भय ।

परपुरुष,स्त्री व्यभिचारी,यौन कुण्ठा दुराचारीको क्षय ।।

डुबि नरकमा चण्डाल बनि पाप, रोग, वासनाले थलिई ।

पढी ज्ञान,समिप साार रपरोपकारी ईशले शुभदिई ।।१४।।

ीशकारीले खेदी जीव जन्तु नर वानर मार्दा मुक्ति होला ।

श्राप,अधर्मको जीव लिला देहात्मा पूण्य ईशमा छल ।।

व्ैरभाव चण्डाल देशदेहि जन कुकर्म मुक्त छ मृत्युले ।

श्रद्धा ज्ञान चेतना र भक्ति मन आत्मा बाच्छ ईश भत्mिले ।।१५।।

राज्य, सेनापति दम्भि लोभी स्वार्थमा हैजाले मर्ला ।

घोडा भारवाहक,श्रमका जनको पूर्नजन्म उहि तेजले गर्दा ।।

ऋण,कर्म सिद्धि मेहनेत,मनविरक्ति तपमा छ मन आनन्द ।

दिब्य आत्मा पुष्प विमान मन स्वार्थको वंश जातमा छ मद ।।

धन पद ईष्या दम्भ मनको जन विरोधि शासक पदमा छदा ।

राज्य कानुन नासि वंश माटो कुमारिचोकमा उ फसिदा ।।

रौरवमानै वास हुनेछ जन वेच्ने श्रम चुस्ने धर्म नास्नेहरुको।

मर्छ गौरव र देशको स्वाभिमान भूत हुे छ तिनिहरुको ।।१६।।

हात्ति माउते जन भय र हाहाकार त्राहीमाम मन ।

आतङ्क युद्ध क्रान्ति छरी समाजजनमा खर्चिन्छ धन ।।

बाटो नछेक्नु मनको मन्दिर देहमानी जात नलड्नु।

राज्य, सन्तान, शुभ र आर्सिफ जीबन हो बाँच्नु बचाउनु।। १७

फूर्ति दम्भ देखाउँदा घोडा चढी वा हात्ति जन्मे।

धन र अधिक खाना खाई औषधी नपाई तड्पे ।।

हान, जप र तप मनका योगाले क्षणमा शान्ति ।

बोकी समभाव र खाना, बास र कर्म नै जनको भ्रान्ति ।। १८

सिंहासन पुष्पविमान तिर्थ ब्रत नगरी इन्द्र वने ।

देशदर्शन प्रभाव र इन्द्रपदवी जप तप विष्णु अडे ।।

योगा, याग र चैतन्य विवेक बुद्धि र सुख शान्ती ।

श्रद्धा, यज्ञ विष्णुको सायुज्य पदवी सुख छैन भ्रान्ति ।। १९

कस्को विजक थिए, कुन ज्ञान म पाऊ ।

अन्धकारमै उदरको अन्धो छु ज्ञानमा जाऊ ।।

खोलिदिए प्रकास,नमन सदिच्छा चैतन्यले ।।२०

सिलाई । सेढाई। जैसि । कुमाई। सेढाञी

शरण दिनुभयो धरणी वश कुल आमा वावु स्वधर्मले ।। १

अग्रज कुमाउ गढवालको डोया राज्यको हिन्दुस्थान ।

लखेटी मुसलमानले जैसीजोसी सिलाई झुलाघाट सम्म ।।

मनुधरा सापकोटा बलेवा बाग्लुङ्ग हिमधु नेपालकी ।

सिकी पाङ्गपर्वतमा अर्याल, वास्तोला सित जोतिष ।।२

सखी श्रीमती हेपिई गरिबीमा अग्रज फौजमा गए ।

ववु शिरहान हिडेनरभूपलकना छोरो पण्डित बनिए ।।

दिई रागीनास लम्जुङ्गमा मौजा, औलो ज्वारमा परिए।

छानी कर्मदा छेउ चितीमा पूृर्खा वंश पार्षद् बनिए ।।३

ब्रम्हका मुखारविन्दका आङ्गरस ऋषिका विजरे।

गोत्र प्रवर प्रस्ता अध्यायन सेढाई बताउछ हे ।

शिष्य परम्परा, अङ्गिरा ऋषि धर्म परम्परा हिन्दु ग्रन्थले ।

पुण्यत्मान र भाग्य हो सत्य कलि द्वापर जुग जिये।।४

युद्धकला धर्मकर्म पुजा पाठ स्पष्ट बोली ।

हसिला गठिला होचाकदका गहुगोरा सिलाई ।।

दौरा सुरुवाल कछाडमा ईष्टकोट मयलपोस लाई ।

धोती चोली गुन्युको गहना सजे माथी नारी चाही ।।५

सिलाई

अज्ञानका पदचाप करुणा शोक आँशु कर्ममा ।

आसक्तिनिष्काम भावका आत्मवोध अधर्ममा ।।

निराकार समस्त र परमसत्य जातकर्म कुल परम्परामा ।

सूर्यचन्द्र पृथ्वि वायू आस भित्रै,र छ सत्यमा ।।१।।

साक्षतकार धन ऐश, सुन्दरता र ज्ञानले धर्मी कहिन्छ ।

विरक्त दरिद्र निन्दक नारी पुरुष दुई जातमा वही छन् ।।

नित्य ज्ञान रुप रंग रस निराकारमा आफन्त वंश छ ।

सच्चाई सम्बोधनमा पवित्र नैतिक पितापूर्खा आमा चिन्दछ ।।२

आदरणीयहरुमा आक्रमणसँगै प्रतिआक्रमण हुँदैन कडा व्यवहार ।

शिष्टाचार हृदयको कठोरपना अहिंसा उदारतामा बाच्छ सदाचार ।।

शास्त्र त्यही हो अग्रज वंश गुरु मातापतिा जन परोपकारी ।

ज्ञान उही छ भौतिक गुण अध्यात्म दक्षता रहन्छ सकारी ।।३

आत्म साक्षत्कार त्यही छ जन्म कर्म मृत्यु संस्कार छ जीवमा ।

साहित्य कला धर्म वेदान्त छ समय, उपयोग मन ईच्छा अमृतमा ।।

भावना, हित पालना प्राप्तीि हुन् कल्याणका जनमार्गमा ।

धर्म,कर्म पालनाको चैतन्य अधिकार छ परिवार वशमा ।।४

अनुरोध के हुन्छ, माग आवश्यक पूर्ति कुन प्रशन्नमा

विनास रोक्दै विकास र प्रविधि दिन्छ शिक्षा र ज्ञानमा ।।

घमण्ड विद्वान आत्मा शोक शास्शवत कर्म फल प्राप्तीमा ।

भ्रमको अन्त, मनको आशा निर्कौल हलुका अवयव छ शान्तिमा ।।५

माया चिन्तनको पोको, जालो घमण्ड हम्मको छ लालाची ।

नमान सत्य केही छ, संसार जहाँ छौ रहन्छौ जव छैनौ पापी ।।

अन्नादि शाहकारी पथ्य भोज्य चोरथ तिम्रै लागि ।

रोग त्यही छ खानपिन, असन्तोष,लोभ दम्भ राजी ।।६

कर्मज्ञान

जन्म्यौ जहा भूधरा र कर्म संगै बन्धन र मृत्यु संगै ।

छोटो बसाई हो जीवन सुख दुख परिवार वंश गौरवै ।।

जुन वीज फूल्छ वीज शरिर स्थूल क्षणपश्चात झर्ने गर्छ ।

मित्था भ्रमके र किन जीवको जन्मने भोग बसाईले अस्ताउछ ।।१

आत्मा व्यप्त, अविनाशी, अव्यय,कणधारी परमाणु भयो ।

शरीर धारण गरी प्राण, अपान व्यान, समान र उदानमा तैरदै गयो ।

चाह त्यागोस् जोपरिआउछ सो कर्म गर, अधर्म हुँदैन ।

तिमी कर्मको लागि मर फलको आसमा पर्नु हुँदैन ।।२

(भक्तिज्ञानी+भक्त)

न्यास र त्यागबाट जीवनपूर्ण छैन, मानिस प्राकृतिक गुणबाट अधिनमा छ ।

कपट पाखण्ड धोका कर्मेन्द्रियमा छन् । मनलाई वशमा राख्नु कर्महो ।

यज्ञबाट वर्षा र अन्नपात फल्दछ जाग उहि सहन्न ।

वीज लाग्दछ । कर्मफलमा आशक्ति म उ कोहि रहन्न ।।३

राग र द्वेष आत्मा साक्षतकार नगराउने पथिक मार्ग हुन् ।

कर्म . परधर्म, कर्तव्य . स्वधर्म ।

विषयवासनामा पापकर्म हुन्छ ,स्वधर्म परम पालना जुन ।।

यि रजोगुणी सर्वभक्षी र क्रोधी हुन्छन् ,नलाग्नु त्यो बाटो ।

परोपकार र पूर्वज संम्झी वंश कुलनै समाज बन्ने पाटो ।।४

कामवृत्ति – ईन्द्रियध्व,मन,वृद्धि ।

जन्म पछि जीव त्यो, पलित कर्मृ धर्म न्यासका वृतिमा ।

यहि माटो रर बिज्ञान सनातन हो मन बुझि आत्मा छ कृतिमा ।।

जो बनि आरोग्य दिल प्रितको जचाँउछ जीवन जिउदा ।

उहि बुद्धि शुद्ध देह जाग्छ कामवृति इन्द्रियमा रमाउदा ।।५

दिव्यज्ञान

जहाँ जहिले धर्मको पतन हुन्छ, मेरो अवतार (भगवान) हुनेछु ।

आशक्ति भय र क्रोध मुक्त भएर ज्ञानले शरणगतिमा मेरो दिव्य प्रेम छ ।

सकाम कर्म फल पाउँछ, यो प्रकृतिका ३ गुण चारवर्गको सृष्टिमा नै सम्भव छ ।

सत्य कुरा सकाम कर्म फल हुँदैन प्रभावित ।

अनुसरण पदचापमा हुन्छ कर्तव्य आशतीत ।।

प्रयास (कर्म) ईच्छाले तृप्ति हुँदा पूर्व ज्ञानी अति ।

मन बुद्धिको खातिर जीवन निर्वाह,सम्पति बन्छ रचि ।।१।।

लाभ हानिको ईष्र्या स्थिर चित्त छ कर्म ।

कर्मकै हवन ब्रह्मय दिव्य ज्ञान दिन्छ सुमार्ग।।

यज्ञ ज्ञान जप तप योगा ईन्द्रिय बिषयमा चर्को ।

आत्मा प्राण वायू,व्रत अन्नादी निम्छ लुक्छ धर्को ।।२।।

प्राणयम,आहार सदाचारर नैतिकता सबै अमृत ।

कर्मकै गुजारा ,गुरु वंश परम्परा कला धर्म संस्कृति ।।

अंश हो आत्मा भगवान तिमि पालन अनुभव सम्पती ।

भौतिक कर्म ज्ञानमा फलाउ परोपकारी रहुन दम्पती ।।३

मनलाई वशमा राख्नु ः

दृढ संकल्प श्रद्धा,योगअभ्यासले मन र ईन्द्रिय खैचनु ।

बुद्धि आत्मविश्वासमा आत्म स्थ्रि गरिसमाधिस्त पार्नु ।।

मनको चञ्चलता गुणत्मक एकता वोध गर्दे कर्मफल ताक्नु ।

आत्मा संयमी बनी भक्ति जीवात्मालाई परमईश सकार्नु ।।१

दिव्यरुप भक्तिमा ठानी प्राढाीका सुदुखमा समभाव देख्नु ।

हटाई च१चल,अस्थिर मन व्यवहार सहदै वातावरण अनुकुल बाँच्नु ।।

वैराग्य कुभाव,ईष्ट दम्भ त्यमगि सम बचन,कर्म बोल्नु ।

प्रयत्न श्रद्धा ,अमितमा एकाग्र हुदै पर्छ साक्षत्कार बनिनु ।।२

पु०यकाम योग अभ्यास चेतना र कल्पना तत्वबाट पर्छ जन्मनु ।

सकाम,अभ्यास योग ध्यान तप न्यासमा प्राणी बाच्नु ।।

चिन्तन,घनिष्ट,मनपरेको बिषयभक्ति र असल काम पूजा गर्नु ।

विधान शास्त्र र ज्ञानयोगमा श्रद्धा विनित ,अर्को जन्म साधक बन्नु ।।३

परम ज्ञानः

पृथ्वी जल अग्नि वायू आकास ,मन बुद्धि र अंहकार ।

प्रकृती शक्ति जीवात्मा स्रोत र उत्पति र प्रलय आखिर ।।

वीज नै पुरुष स्त्री सबको सत्व,रज ,तम गुण अविनाशि ।

शरण माया,मोह ,मुक्ति ज्ञान सेवा शुद्ध आत्मविश्वारी ।।१

प्रिय शरणगती महात्मा बुद्धिले उपानिा गर ।

जीव तिमि देह तिम्रो देव दानव ईच्छा लोभमा नगर ।।

देवलोक परमधाम तिम्रो शरिर निराकार मन ।

अविनाशी माया,मोह ,अजन्मा आत्मा सबै घठना ।।२

ईच्छा र द्धेषले वासना जन्माई द्धन्दमा दृढ जन ।

प्रयत्न बुद्धि ,स्वबिवेक,आनन्द लुकेको अवयव छैन सम्झना ।।

एकाग्रचित्तमा भक्तिसल्वलाईज्ञान दिक्षा ढिलो हुने ।

जन्म लिएको वृक्ष प्राणी कुनको छ अवनती मृत्यु नहुने ।।३

अविनाशी दिव्य जीव स्वाभावलाई आत्मा हुन ब्रम्हा ।

सकाम ,अभिधूत देह निवासी यज्ञस्वामी परमात्मा ।।

स्मारण,चिन्तन,अनुग्रहित कर्मले मनुष्य वशीभूत छ ।

ईच्छ सिद्धि,मुक्ति,अनित्य प्रकृती सिद्धी जनमा पर्दछ ।।४

Sedhai moral part

मन परेर झयाउरे लेखेको

योगदानःहरि प्रसाद सेढाई

आरोग्यः

जीवका खातिर मन आत्मा जगाई जीव योगा आचरको ।

जाग्न लेख्छु हरि भक्ति जीवलाई ज्ञान वाड्न समभावको ।।

नभन्नु जान्दछु भनी दम्भि आशक्ति म भाव अंहमताको ।

पढी बुझि सुध्याई दिनु ,ब्रम्हा बाणि नठानी धर्म कलुषको ।।

स्वास्थ्यः

खानपिन आरम र सदाचारचाहारा मन चित् आनन्द ।

जीव जाय जन्म इशको सशभाव आत्मा आरोग्य वन्छ ।।

प्राकृतिक आहारा दैनिक कर्म गरि रक्षा वंश र सन्ताना ।

सुखको कला ज्ञान विज्ञानका शिक्षा चेतनाले स्वास्थ्य जना ।।१

रोग र निरोगको भन्दा भीन्दै जीवका वाँच्ने सबै स्वरुप ।

शारिररिक मानसिक सामाजिक वा आध्यात्मीक चेतना रुप ।।

जीव रहन्छ मानव समाज रोग नासि अरु स्वास्थ्य बन्छ ।

खाद्दन्न योग शिक्षा अनुशासनमा जीव आफै सक्षम बन्छ ।।२

नीरोग ः

सजीव प्रणाीको शरिर र मनमा श्रृजित अवस्थाहरुमा ।

असामान्य र असहज अदृश्य कीटाणुले भरिएको शरिरमा।।

आक्रमण शारिरीक र मानसिक वृति रोगले जीवकोषमा।

कष्ट पिडामा शुलि नलि र र्आषधि विहिन जीव वाँच्छ निरोगमा।।

रोगः

शरिर मनका प्रभावमा दृश्य अदृश्य कष्टदिइ रोग बन्छ ।

जीव रस खानपिन चेतना मानव वाँच्ने शिक्षाले सृजिन्छ ।।

भूधराका उपलब्धीमा समाज सफा विश्व जीवको घर छ ।

मानव जात दुख रोकि किटाणु नासि रोगमा आरोग्य बन्छ ।।

योग के ः

व्यापक स्वरुप रुचि औपनिषदिक भिन्न भई समुहकृत ।

आध्यात्मीक र मौलिक दैनिक कर्म र धारण सुस्कृत ।।

हटाई मानसिक तनाव क्षोभ मनदैहिक रोग निरोधक ।

शरिर शौष्ठव परिवर्धनार्थ चिकीत्सा योग हुने वीजक ।।१

विज्ञान क्रिया शरिर जनको स्वम् चिकित्सा हुने व्यवहार ।

व्यवहार कार्यक्षमताले आसान प्रणायम ध्यानले सदावाहार ।।

शरिर मनको लाभ ज्ञान हितको प्रित जीव वन्छ योनि सार ।

धर्म धन कामाना सन्ततिको मोक्ष पुरुषार्थले छ निरोगि ।। २

शरिर मन र चेतनाको कला र विज्ञानको विधि विधान ।

चित्तवृतिका निरोध जीवात्मलाई परमात्म संगै जीउने ज्ञान ।।

समतत्व संगै व्यष्टी शक्ति समष्टीमा कार्यरुप हो योगाआसन ।।

कर्म उपयोग आध्यात्मीक र भौतिक प्रगति हुन्छ प्रयोग मान ।।३

नासि किटाणु जीवाणु मन बुद्दि आत्म सवल नियममा छ आरोग्य ।

विज्ञानमय शरिर जीव कार्य प्रणाली सन्तुलन धेयले शान्ति ज्ञेय ।।४

युज धातुमा घञ प्रत्यय मिलियोको, बन्छ अर्थ हो जोड्नु,मिल्नु ।

ज्योतिष गणित रसायन शास्त्र र ज्ञान विज्ञान उहि बनि रहनु ।।

आत्मा र परमात्मामिलि जीवनको शरिर विश्व सृष्टि र मनको लय ।

उहि अर्थ तत्व आत्म मनको योगफल यौगिक बुझ्नु जनको राय ।।५

योग किनः

यम नियम र आसनमा संचय जनमा दुख मुक्तिको बाटो छ ।

प्रत्याहार धारण र ध्यान अभ्यासमा दुःख मुक्ति संम्भव रहन्छ ।।

आत्मीक जागरया र समाधिले दुखको कारण उहि डराउछ ।

सम्यक र सृजनशीलताले धर्म अर्थ काम मोक्षमा योग बन्छ ।।१

योगले अशुद्दिको नाश गरि ज्ञान ज्योति कर्म सब बढाउने ।

विवेक ख्याति योग शक्ति बनि जीवमा सधै संचारित हुने ।।२

पूर्विय सनातन संस्कृति र विद्या वेदमा योग बताइन्छ ।

उपनीषद त साधकले जीवन साक्षत्कार आभास देखिन्छ ।।

ईश उनै शिव योगेश्वर वनी गुरु शिष्य परम्परा कायम छ ।

जीवनका सरल सुत्र दर्शन जीवका योग संवाहक सम्भव बन्छ ।।३

अष्टाङ्ग योगः

गरी आठ चरणका योगभ्यास उद्देश्य र प्रणाली हुन्छ ।

धारण ध्यान र समाधि साक्षत सहायक योग बन्छ ।।

विवेक खयाति अन्तरङ्ग साधक हुन्छ अष्टाङ्ग योग छ ।

यम नियमको साधानाले अवरोध हटि समाधिष्ट बन्छ ।।१

आसन सिद्दि प्राणयमको स्थिरता उहि प्रत्याहार सिद्ध छ ।

अष्टाङ्गयोगमा भूमि सात्विक ,उचमा उक्लि उही रहन्छ ।।

परिपक्वताले भूमिनै सात्विक र अवरोह साधक त्यहि बन्छ ।

समाधि साधक विभूति र कैवल्यहरुमा अष्टाङ्गयोग रहन्छ ।।२

वहिरङ्ग योगः

साधक जन्म मृत्यु पक्षमा काल गति र कर्म शुद्धि रहन्छ ।

जल जमिन वायू आकास अग्नि साक्षिमा सामाजीक जीव छ ।।

योग उपचार विधिः

शरिर मन र आत्मालाई जीवन्त बनाउछ मुक्ति समाधि र सिद्धिले ।

प्राकृतिक र बैज्ञानिक कलात्मक हुन्छ जीव साधाना र उपयोगले ।।

१. यम ः

जहाँ जन्मियो बढदो छ त्यहि समाजमा अनुशासित बन्नु पर्छ ।

सहयोगी पूर्खा पुस्ता र सन्तान चलाई जीव सामाजीक यम गर्छ ।।

क.सामाजीक अनुशासन

प्राणि सबै अवस्थामा वहिमुर्खताको अन्त बन्छ जीव जीवनमा ।

जीवलाई दिव्य कर्म जन्म जीवन आयू भोग र यम रहदा यहा ।।

निवृति समाज संस्कार कर्म धर्म साधक विमुक्त बनी रहन्छ ।

राग द्धेष निभाई वंश पुस्ता सन्तानलाई आरोग्य बनाउनु छ ।।

ख. सत्यः

सामाजीक अनुशासन सदाचार र समभावमा साधक रहनु ।

झूट बोल्न सुन्न सुनाउन कुनै निति नियम कानुन सत्य नडगमगाउनु ।।

ग. अहिंसाः

राग द्धेष अहिंसा मारकाट पिटपाट गालि वेइज्यति र निन्दा ।

रिस कुभलो षडयन्त्र ज्ञान विज्ञान त्यागि अंिहंसा छ आईन्दा ।

घ. अस्तेयः

विना अनुमति अरुको सामान नचलाउने चोरी नगर्नु अस्तेय हो ।

ज्ञान विज्ञान कला धर्म र प्रकृति साधकले आचरण बुझ्नु पर्यो ।।

ड. अपरिग्रहः

आवस्यक वस्तु विषय पदार्थ भन्दा बढि संचय,मोह नगर्नु ।

आधारभूत बस्तु सेवा साधकले बुझि अपरिग्रह जगमा धर्र्नु ।।

२. नियमः

अनुशासन सिकोमा कला प्रकृती र साधना बन्छ नियम बनि ।

प्रविधि संस्कार र आरोगयमा पुष्ट शरिर मनोविज्ञान साक्षि छ नी ।।

क.व्यक्तिगत अनुशासनः

साधक तिम्रा शरिर इृन्द्रय अन्तस्करण शुद्धि छ नियमले ।

धरी सम्यक व्यक्तिगत व्यवहार सम्बन्ध गुणमा बाधिनाले ।।

शुद्धि शरिर मल निष्काशन मन शुद्ध अनुशिलन छ नियमले ।

खुला जीव प्राकृतिक र सृष्टि तथ्यमा चल्छ व्यक्तिको यम ।।

ख. शौचः

शरिर खाद्द मल,मनको विकार व्यवस्थापन सहजता बन्छ ।

शुद्धि नियमितित् त शौचले शरिर मन आत्मा संचारित छ ।।

ग. सन्तोषः

सहि स्विकार्य सहज मन बचन कर्म रहि सुख सन्तोष ।

साधकले आफुमा गरेको कामको परिणाम छ,बन्छ शेष ।।

घ. तपः

आफनो कावू वा बाहिरको परिस्थिती जन्म संस्कार वीज सहित ।

साधक गुरु माता पिताको कुल परम्परा कला कर्ममा तप रहित ।

उहि प्रवृति साधना उद्देश्य शरिर कर्म र शस्त्र शास्त्रमा ।

जनित फल सन्तान र समाज तपमा जाग्छ अर्थतन्त्रमा ।।१

ड. स्वाध्यायः

शास्त्र संस्कार धर्म साधकको नियमित हुन्छ सम्मानले ।

वनीन्छ जन व्यक्तिगत अनुशासन स्वाध्याय भै रहनाले ।।

च. ईश्वर प्रणिधन ः

कर्म गर्ने फलमा आसक्ति नराखि ईशमा चढाई उद्देश्यहरु ।

त्यागि भागवण्डा स्मृतिमा समभाव उहि ईश्वर प्राणिधनका जनहरु ।।

३.आसन ः

शरिर जीवकोष रक्त नाशिका मज्जा र हड्डि चलाई आन्तरिक रसायन ।

नियमित सन्तुलन,खाद्द,चेतना ,गति र समय रहन्छ समय सन्तुलन आसन कन ।।१

शारिरिक क्रिया आसनको अभ्यास ,रजरुप ,माधुर्य यी चञ्चलता ।

अस्थिरता र तमरुपको आलस्य वा प्रमाद हटि जीवमा सज्जनता ।।

साधकले सात्विक प्रकाश र दिव्यता उब्जि जीव जगत ।

आसनले चाह शरिर स्थिरता वन्छ साधक आरोग्य साथ ।।२

४. प्राणायम ः

श्वासमा फोक्सो मस्तिष्क ,मुटु ,कलेजो ,मृगौला र शरिरमा शक्ति संचार ।

कफ,वात,पित्त रोकि विकार मल निष्काशन गर्ने गर्नु प्राणयमले सदाचार ।।१

मन लय अव्यवस्थित वहाव उहि प्राण चाल चञ्चलताको जीव ।

अस्वाभिक लय हटाई स्वाभिक प्राण गति नियन्त्रणमा सजिव ।।

वायू गति मति दिव्य बनाई प्राण् सात्विक बनाई प्राणायम चल्छ ।

जीवका सबै मन आत्माका स्मृती र लय साधक सिद्ध जीव रहन्छ ।।२

५.प्रत्याहारः

हटाई इन्द्रियका आलस्य,प्रमादमा तामस बनाई जीव प्रत्याहार ।

वहिमुर्खता हटि राजश शून्य बनाई मन वचन कर्म जान्ने सदावहार ।।

सत्गुणी रुपमा चित्तसंग इृन्द्रिय अन्र्तमुख र दिव्य सधै बनाउनु ।

जाय जन्म र जीवन सुखि बनाई वीज पुष्टसन्तान पालक पुर्खा जान्नु ।।१

जडीबुटीः

पोषण खनिज लवण र पुष्टि,खाद्दन्नका सबै तत्व दिई पञ्चतत्व ।

मन बुद्धि शरिरका विषाणु नासि जीवकोषमा जडीबुटीले निदान सर्बत्र ।।

हिमद्युः खण्डका सबै हिमवत क्षेत्र र आपस्तमा फैली खिलि हुर्केका ।

लिनु मात्र मिलाई आरोग्य बृक्ष ,धन उहि जनको प्रविधि पर्खेका ।।

अन्तरङ्ग योगः

१. धारण ः

चित्तको मूलरुप र क्षिप्तीदुबै तामस र रजगुण सबै हटाउनु ।

सत् रुपले वृति विषयमा दिव्यधारण गरि पर्छ साधक रमाउनु ।।

२ ध्यानः

चित्तवृति अस्थिरका रज रतम गुणका विषयमा जीव नजाग्नु ।

सत् वृति रुप र दिव्यतामा प्रस्तुति गरि ध्यान साधक केन्द्रित रहनु ।।

३ समाधिः

बिषयमा चित्तको वृत्तिले लगातार साथ दिदै ध्येयकरवृत रहन्छ ।

रजले ध्यान र धातु रुपमा आकारले तम गुण हटाई समाधीमा बस्नु छ ।।

सत रुप चित्तले दिव्यता रुप धातु र ध्यानले उहि शून्य बन्छ ।

ध्येयाकार रुप मिलि समाधिमा रहि समग्र विषय चित्तवृति छ ।।१

हठयोगः

नाकको दाहिने प्वाल रहि पिडगला नाडिको भागले सूर्य बताउछ ।

नाकको देब्रे प्वाल ईडा नाडी मार्र्ग चन्द्र्रमा मिलि हठयोग बन्छ ।।

यहि पिङ्गला नाडी नासिका हुदै गुद्धादार संगै मुलाधार चक्रमा मिल्छ ।

नाडीहरुको मिलनबिन्दु मेरुदण्डबाट सुषुम्ना नाडी अवरोधक रहन्छ ।।१

ईडा पिङ्गला नाडीबाट श्वासशक्ति भित्रिपथमा शुषुम्नातिर जान्छ ।

श्वासरुपि शक्तिले आन्तरिक वाधा अडचन हटाई हठयोगी ब्रह्मन्ध पुराउछ ।।

आदिनाथ शिव अन्ययोगी गुरुशिष्य परम्परामा हठयोग आसनमा रहन्छ ।

ग्रान्थि शरिर मन षटकर्म आसान मुद्रा प्रत्यहार ध्यान समाधिष्ठ हुन्छ ।।२

षटकर्मः

६कर्म अपनाई द्यौति वस्ति नेति त्राटक नौलिमा ।

शरिरका अंग सफाई छन् कपालभाति षटकर्मले यहाँ ।।

शरिरका बाहिरीभाग सफा गरी आन्तरीक अंग सबमा ।

हठयोगका षटकर्म प्राकृतिक अन्तर सफाई गर्छ जीवमा ।।१ं

१. द्यौतिः

अन्ननलि आमाशय धोई फोहरी इन्द्रिय र जीवका शरिर ।

रोगमुक्ति र अंगप्रत्यङ्ग जगाईन्छ आरोग्य हटयोगका भर ।।

२. वस्ति ः

मलाशय र ठूलो आन्द्रामा मल रहि रहे रोग जाग्छ भाई ।

अभ्यासले एनिमा विधिले सफाई गर्नु आरोग्य कर्म जगाई ।।

३.नेति ः

नाकको भित्रिभाग सफाई, श्वास लिने र फयाँक्ने नेति गर्नु ।

श्वास निर्वाध चल्न योग अभ्यासमा जीव सधै जागी रहनु ।।

५.त्राटकः

आँखा र मन एकाग्र गरि संस्मरण ध्यान धारणले जीव पर्छ रमाउनु ।

फेरि मन एकाग्रगरि योग अभ्यासमा जीव सधै रमाउनु ।।

६.कपालभातिः

राखि मस्तिष्क शुद्ध नाक र पेटको ईन्द्रियहरु संयुक्त योगमा ।

अभ्यासले कफ सफा गरि रगत शुद्धि र संस्मरण बढाउदामा ।।

मन्त्र योगः

सृष्टि जीव जगत पदार्थ अणुपरमाणु र संसार तरङ्गमा कम्पित छ ।

शरिर अंग जीवकोष परमाणु सबैमा आफनै कम्पन तिब्रता रहन्छ ।।

ध्वानिमा मन्त्र मिलि उच्चहार स्वर लय ताल धुननै मन्त्र कम्पन छ ।

शरिर मन मस्तिष्क चेतना कम्पन तरङ्गले स्वचारीत र स्फूरण बन्छ ।।१

उहि शरिर स्वभाविक तरङ्ग मिलाई शब्द, मन जीवन्त छ ।

सत्य सुप्त अध्यात्म चक्र नगाई कुण्डलिनि शक्ति बन्छ ।।

जागरण शक्ति मन्त्रयोग बनि भक्ति शुद्धि आसन मुन्द्रा बनाउछ ।

प्राणक्रिया लोभ मोह अंह र ईष्यामा जप तप ध्यान जगाउछ ।।२

मन्त्रयोगले काम क्रोध लोभ मोह अंह सबै सधै नास्दछ ।

वाचिक उपांशु मानस जपी धारण ध्यान समाधी बन्छ ।।३

लययोगः

एकाकार मिल्नु विलय भई लययोग जागरण ।

हठ र क्रियायोगले कुण्डलीनि जागी साधरण ।।

उहि शरिर शुद्धि पाई अन्तरनिहित शक्ति प्रस्फुटन ।

शरि र मन दुबै मिलाई आत्मसाक्षत्कार लययोग कन ।।१

चेतना बढाई शरिर र धर्म चिनिन्छ लययोगमा ।

गुण बुझि शरिरका चक्र नियन्त्रीत छ शक्तिमा ।।२

ज्ञानयोगः

योग अभ्यास बढाई अध्यायन अनुसन्धान उहि चिन्तन ।

तर्क प्रयोग हुदा सम्याक योग ईशमा स्थूल ज्ञान मनन् ।।

ज्ञानका चरणमा बहिरङ्ग साधाना ज्ञान विना चल्दैन ।

धन र बिज्ञान पनि उहि मर्छ ज्ञानी कहि कतै डक्दैन ।।१

बहिरङ्ग साधानाः

उहि स्वरुप शरिर जीवका मन आत्मा नै प्राणको नित्य छ ।

जन्मनु जीबन र मृत्यु साक्षत हो नअल्मिनु जीव बाँच्नु पर्छ ।।

१. विवेकः

गरि अन्तर अभ्यास ज्ञानको सत्य पथमा जागी जीव पूर्ण ।

बस्तु बिषयप्रति निजै अनुभव र दृष्टिकोण स्वविवेक सम्पूर्ण ।।

२. वैराग्यः

संसारिक पदार्थको मूलमा लुक्छ दुख ति बुझ्नु पर्छ ।

सुख ल्याई पदार्थ विषय अवरोध त्याग्नु वैराग्य उहि छ ।।

३.षटसम्पतिः

ज्ञानयोगले ईन्द्रिय संयम बनाई ई उन्मुख हुदै गर्नुश्रद्धा ।

फलको आश नगरि सहन शक्तिमा समाधान गर्नु आर्जन गर्दा ।।

क. समः

ईन्द्रिय सयम गरि जीव बाँचे उहि सम कहलाउछ ।

बिषय मन भोग विषाद,दुख जन्माउछ लोभ छ उहाँ ।।

ख.दमः

ईन्द्रिय ईशमा लगाई शर वनाई शरिर जीव सधै बाँच्छ ।

संयम राखि वाधि मन आत्मा सदाचार र समभावमा छ ।।

.उपरतिः

कर्म गरि फलको आशामा नरहनु सधै श्रममा रगत बगाउनु ।

माटो बंश र जातीको भूगोलका धारक जीव राष्ट् सधै जगाउनु ।।

घ. तितिक्षाः

जस्तै दुख परेपनि सहन शक्ति गरी बाको कोदो गहु वा तुलफुल।

नझुकी स्वाभिमान,जुटेको खाना र विकास जीवमा दिनु छ समुल ।।

ड.श्रद्धाः

अगाध स्नेह उहि श्रद्धा सुमन वाँडी सन्तानका विकास प्रविधि ।

उन्नत वीज अन्नादी सृर्जि जन पाल्नु रक्षक सेवकको विधि ।।

छ. समाधानः

वाधा व्यवधान गरिबी उत्पीडन सबै शिक्षा र विज्ञानले हटाउ ।

नेता अभिनेता सबै संघमा जीव तिमि नारी पुरुषमा नित्य जगाउ ।।

४.मुमुक्षुत्वः

पिडा दुख जनित संसारिक बिषय र वस्तुको हुने विराग ।

उहि जालबाट उम्कि सुखि तन मन ईच्छाको मुमुक्षुत्व जाग ।।

अन्तरंग साधानाः

व्यक्तिमा प्रगाढ गरि चिन्तन मनन् र अध्यस्थ हुनु जन ।

आवस्यक बस्तु पदार्थ विषय सन्तान सृष्टि जीवले दिनु ध्यान ।।

१. श्रवणः

श्रद्धा आदार गर्नु मान्यजन ज्ञान अर्ति गुरुउपदेश धारी ।

दुख हटाई उपाय अभ्यास गर्नु श्रवण प्रविधि शिप सारी ।।

२. मनन्ः

ज्ञान चेतना सुनेका पढेका बिषय वा ब्रह्चिन्तन ।

निविध्यानि जागी आत्म मन असल कर्मको सुखि धन ।।

३. समाधिः

एकाग्र रहि शुद्धभावमा ज्ञान प्राप्त गर्दे समाधिमा ।

जाग्नु वस्तु बिषय त्यागी प्राण पूर्खा सन्तान चलाउन ।।

राजयोगः

संसार र निर्मित सर्वोत्कृष्ट हुन्छ सुख दुख हटाई मन राजा ।

आर्कषण विर्कषण वा अवरोध त्यागी नियन्त्रण मन आत्मा साझा ।।

जीवनका आनन्द ,अर्थ काम सबै पूर्ण स्वतन्त्र मन चाहहरु ।

धारण ध्यान समाधिमा रहि योग प्रक्रियामा शिक्षाकृत बरु ।।

भक्तियोग ः

ईशमा आस्था जप तप गुरु ,पूर्वज सन्तान सबै जन्महरु ।

एकाग्रा श्रद्धा र आस्था सबै लक्षित शक्ति पूजन भक्तिहरु ।।

श्रवण सस्मरण ,पाद सेवा अर्चन वन्दना दास्य भाव मनका ।

सखा भाव आत्मनिवेदन सबै पूजा भक्तियोग बनिदिन्छ जनमा ।।

कर्म योगः

काममा कत्र्तव्यवोध गरी सहि अनाशक्त भावमा चल्छ कर्म योग।

कर्म नै शक्ति र पुजा हो फलबान्छित हुन्छ ,हुदैन पर्नु जन फल भोग ।।

आशक्तिमा लाभ हानि भए पनि सहि कामको फल छ परिणाम् ।

प्रतिकुल र भावरहित शून्य रहेपनि बन्धित छ कर्म फल सकाम।।१

जन्म रहि जीवन चल्दा भोग मनको संस्कार बन्दछ ।

जन्म जन्मान्तर काम प्रभाव र सुखदु संगै फल बन्छ ।।

भोग बन्धन कला बनि जीवनचक्र ईच्छाको परतन्त्र चाहन्छ ।

साधक सधै अध्यस्थ कर्मयोगमा फल त ईश संगै उ छ ।।

कर्मयोगको भेदः

असल मन भाव बचनले शुक्ल,शुद्धकर्म ईशमा पुण्य चाहन्छन् ।

नियत्ति संयोग बनि अंह दम्भ कुकर्म कालो पापकर्म मा रहन्छन् ।।

फलित र जनित मनोभावका फल पाप पूण्यदुबै कर्म बन्दछन् ।

हित अहित नरहने रागरहित तर आपत्तिजनकमा कर्म रहन्छन् ।।१

सन्तान र निजै हितमा बाच्न कुकर्म फलनै पाप कर्म छ ।

उहि मान र राग विमति नाशि शराणगति भक्ति कर्म बन्दछ ।।

नासी अहित ठानी हित प्रितका चित्त आशक्ति बनाउछ ।

सोहि पश्चताप नास्न जीव पूजा आराधाना मनको हित जगाउछ ।।२

प्रकृति र पुरुष । आत्मा ः

महर्षि कपिल मुनि साड.ख्यदर्शनका प्रर्वतक थिए।

जड प्रकृति र चेतना पुरुषनै संसार सृष्टि वेदप्रमाण दिए।।

आस्तिक र द्दैतवादी दर्शन प्रकृती र पुरुष मौलिक शब्द रहे।

प्रकृती सत्व रज तम गुण पुरुष संम्पर्कमा सृष्टिमा गए।।१

अब्यक्त साम्यावस्थामा प्रकृतीले मह तत्व जान्दछ।

उहि मह तत्व ज्ञानेन्द्रिय कर्मेन्द्रिय र मन उत्पन्न गराउछ।।

अहकार रुप रस गन्ध स्पर्श र शब्द त्यहि जान्दछ।

उहि शुष्म परमाणु अग्नि जल वायु पृथ्वि र आकास रहन्छ।।२

पदार्थ परमाणु विकासित छन् कल्पना र सृजना हैन ईश्वरको।

प्रकृती क्रमशः विकासनै संसार सृष्टि हो संडंख्यदर्शनको ।।

यहा जीव तत्वनै पुरुष आत्मा जुन सत्व रज तम गुणको।

स्वतन्त्र निष्क्रिय चेतनरुप प्रकृती लगडो पुरुष छ सृष्टिको ।।३

पुरुष नजिकनै प्रकृतीका क्रिया उत्पन्न छ साम्यावस्था ।

उहि पुरुषको सम्पर्कमा प्रकृती अन्धो जड छ सृष्टि स्वास्थ्य।।४

प्रकृति मानव ः

विश्ब्रम्हण्ड मण्डलमा चल अचल सजीव र्निजिव सबै।

देखिने नदेखिने स्थुल ठोस सुक्ष्म तरल ग्याँसहं करिबै ।।

सम्पूर्ण समष्टिगत जीवन देखि प्रकृती जीव ढुड.ो माटो ।

आश्रित एकल आश्रय शिष्ट विशिष्ट छ सकल प्रकृती पाटो।।१

जल अग्नि वायू पृथ्वि आकासमा चेतना सृजना भई ।

सजिव अंश जीबको मानव बिशिष्ट बृहत्तर प्रकृतीमा गई।।

मिलि प्रकृती र मानव प्राण र जीवन प्रकृतीसंगै सधै रहन्छ ।

जीवनका आवश्यकता धैर्य विज्ञान सृष्टि प्रकृती सगै छ।।२

सर्वश्रेष्ठ प्राणी सधै प्रकृतीसित अटुट र प्रगाढ बन्दछ।

अछूट अपार दानिष्ट सम्बन्ध प्रकृती ्संगै विज्ञानमा रहन्छ ।।

गास वास कपासमा आवस्यकता जीवको स्वस्थ्य हुनुपर्छ ।

त्यागी रोग पाप अभाव शोक प्रकृतीसन्तुलनमा जीव बाच्छ ।।३

विपत्ति छ प्रकृती नासी जीवका आधार तोडि स्वास्थ्य विर्गन्छ ।

जल जमिन आकाश थर्काई अभिमान विज्ञान पाखण्ड भित्राउछ।।

जीवका शैलि जप तप ध्यान ज्ञान शिक्षा चेतनाले विश्व भर।

उद्यम शिपमा श्रमको समाज माटोमा भर प्रकृतीमा भर पर ।।४

शुद्ध आहार निन्द्र बनी धैर्य रहनु कल्प तक कला सुसंकृतले ।

शक्ति कर्म र शरिर आरोग्य बाच्नु प्रकृतीमा ज्ञान विज्ञानले ।।

जीवन संस्कारसंगै धर्म मानव जात र समाज सभ्य बनाउनु।

गुण विधि र न्याय नितिको जनमा राष्ट् सेवक माटोमा रमाउनु ।।५

पृथ्वि र मानव प्रकृतीका पञ्चतत्वले बनिजीवन सम्भव छ।

यिनै तत्वमा जन्म जेय जीवन शरिर मृत्यु कर्म उहि रहन्छ।।६

१.आकासः

उपवास बसि शरिर मन बुद्धी आत्मा शान्त बनाउदा ।

सन्तुलन बनाई वस्तु नरम छिद्रा र हल्का शरिर रहदा।।

२. वायू ः

वायू स्नान ,स्थान प्रणायामले प्राण र श्वास शक्ति संचार गरि ।

मानवका चाल गुण गति स्वर्गको रजो गुण जीवन छ उपयोगी ।।

३. जल ः

जलले अणु तिष्णणु र जीवकोष रक्त केसिका शिरा र धमनि ।

लवण जगाई पाचन शुष्म जीवाणु मार्ने भौतिक द्रब्यधारी ।।

४. अग्नि ः

सूर्यका किरणले तेज ज्ञान धर्म सहित भेदभाव नगरि बल्छ ।

जैविक रस संचार सूर्य शक्तिमा तेज आखा रजो गुणि चल्छ ।।

जो मिल्छ सो खान्छ खाक राफ के मिठो मसिनो रहदैन बाकि ।

जलि भष्म हुन्छ सबै बाँच्दैन प्रकृतिमा दया भाका क्षमा राखि ।।

५. पृथ्विः

माटोमा जीवन अन्न चर अचर प्राण पदार्थ र बनस्पतिहरु ।

प्रकृती सन्तुलन स्थायी काया तमोगुणि भौ गुण नाश बरु ।।

चित्त ः

चित्त सत्तत्व प्रकृति परिणम र त्रिगुणात्मक रहेको छ ।

अन्तरइन्द्रिय अन्तःकरण मन बुद्धि वृति अंहको अर्थ दिन्छ ।।

कोषगत चित्तको अर्थ जड क्षण नदी सहितको वृति बन्छ ।

मन बुद्धि अंहकार मिलि परिणामशिल तत्व चित्त जीवमा छ ।।

१.मुढाअवस्थाः

तमोप्रधान उही अवस्था काम क्रोध लोभ र मोह उब्जि ।

सत्व र रजोगुण दविई गौण बनि तमो प्रवृतिले सजिई ।।

नीच मनुष्य बनी प्रवृति अज्ञान अधर्म राज बढ्न गई ।

अनश्वर्यमय र अन्धाअवस्था भई मूढअवस्था चित्त फैलिई ।।

२.क्षिप्तअवस्थाः

गुणिले गुण दबाई जन जाने अधर्म अज्ञान उन्मुख ।

द्धैध धर्म ज्ञान ऐश्वर्य प्रवृती सृजि राग द्ध्ेष सन्मुख ।।

रजो गुणले तम र सतगुण जिति संसारिक मनुष्य बाँच्छ ।

क्षिप्त रहि प्रवृति अज्ञान अकर्म राग र अनैर्शयमय सृष्टि चल्छ ।।

३. विक्षिप्ताअवस्थाः

सत्गुण प्रधान भई रज र तमोगुणको कमिले चित्त विक्षिप्त छ ।

निष्काम कर्मले राग द्धेष काम क्रोध लाृभ र मोह जनमा हराउछ ।।

मनुष्य प्रवृती ज्ञान धर्म वैराग्य सबै ऐश्वर्य जय जगमा रहन्छ ।

उच्च मनुष्य जिज्ञाशु बनाई रजोगुण मनुष्यमा बाची उहि रमाउछ ।।

४. एकाग्रअवस्थाः

गुणले चित्त छोडि स्वाभिक प्रकृत योगी बनिन्छ जन ।

विषयका सदृश वृति तिनका प्रभाव रोकि स्वाभिक मन ।।

त्यागि रज सत तम गुण महतत्वमा स्फाटिक सज्जन ।

परमाणु ग्राह्य ग्रहण गृहितअवस्थामा साक्षत्कार छ जन ।।१

विवेक ख्याति समप्रज्ञात समाधिअवस्थामा साक्षत छ उ ।

एकाग्रताअवस्था धरि प्रकृतिका सबै कार्य गुणातित छ उ ।।

परिणाम्को पूर्णता चित्त निर्मल धारक नै जीव बन्छ ।

यहि श्वास गति मति समयमा जीवमा एकाग्रता रहन्छ ।।२

५. निरुद्धाअवस्थाः

जव विवेक ख्यातिमा चित्त र पुरुष साक्षत्कार बन्दछ ।

उहि ख्यातिले वैराग्य र परवैराग्य वृति उहि जन्मन्छ ।।

वृति निरोधमा चित्त विरोध जन्मी संस्कार कला नियाल्छ ।

अविद्या पञ्चकेष कर्मको वीजले असमप्रजात समाधि बन्छ ।।

क्लेशः

अविद्या मित्थाज्ञानले वाधा रुपमा पिडा र क्लेश रहन्छ ,

चित्त वर्तमान वनि संस्कारका गुणमा बिषय केल्श जन्मन्छ ।।

१. तमस् (अविद्या)ः

भोग र भोगको आयतन लोक परलोमा जीवको स्थुल ।

नित्यबुद्धि रागद्धेष सुखदुख वोधमा जनको अविद्या छ छल ।।

२. मोह –अस्मिता)ः

द्रुक र द्रष्टाशक्ति वा बुद्धिविवेक विविध विलक्षण जीवका कला ।

ज्ञान चेतना बुद्धि जडको अनेकातामा विद्याको अस्मिताको फल ।।

३.महामोह( राग)ः

अनुकुल पदार्थको नियमित सुखमा जीव भोग्छ यहि प्रकृतिमा ।

सुखमा रुमलिदा दुख लोभ भोगि अशान्ति हुन्छ उ रागमा ।।

४.द्धेष( ताम्रिश)ः

प्रतिकुल पदार्थमा तन्कि उसैको लागि भुल्छ र डुब्छ दुखले ।

समय जीव र प्रकृति त्यहि द्धेषमा बन्धित छ माया भोगले ।।

५.अन्धतामिस्त्व( अभिनिवेश)ः

जीवनै सध्र्रै तन्कि विद्धान र मूर्ख रहि सृष्टिमा बाँच्दछ ।

मृत्यु भय र वर्तमान प्रगाढताले अल्झि अभिविनेश साच्छ ।।

चित्तका वृतिः

ईन्द्रिय जीवका प्रमाद उपलब्ध बिषयमा मन वृतिमा मिलि ।

चित्तको आकार र आकृतिको वृति किल्ष्ट अकिल्ष्ट झिलिमिलि ।।

राग द्धेषादीले किल्ष्ट उ नाश गर्न कारण खोज्दा फसि द्धेषमा ।

चित्तका वृति उहि भेदमा लड्छन जीव बिषयमा बाँच्छ लोलाई ।।

१. प्रमाण –प्रत्यक्ष)ः

जान्नु प्रमाण प्रत्यक्ष हुन्छ पदार्थको माध्यम बनि ।

बुद्दि मन र इन्द्रियहरु वंशका प्रमाण रहन्छ नी ।।

जब प्रत्यक्ष दर्शनले अप्रत्यक्ष प्रमाण बुझि काम हुन्छ।

अनुमानले प्रमाण दिई धँुवा देखे आगो उहि बुजिन्छ ।।१

अन्तःकरण र इन्द्रियले यथार्थ प्रमाण स्वम् जान्दछ ।

अनुभवले जनित सुर्ति वेद शास्त्र र गुरुवत्ताले पदार्थ बुझाउछ ।।२

२. विर्षययः

वस्तुको गृण स्वरुप जानी विर्षययको विपरित ज्ञान ।

अर्काे वस्तुको रुप संम्झी असल स्वरुप भित्र छ अज्ञान ।।

३. बिकल्प ः

पदार्थको कल्पना विकल्प जानी वृति बनि जीवन चल्दछ ।

शब्दपालमा आधारित रहि यो त्यो गुण द्देष नबुझिने हुन्छ ।।

४.निन्द्रा

जीवले बिषयको ज्ञान गौढ बनाई स्वध्येयमा हुने प्रतित।

ज्ञानको चित्तवृति आश्रयमा लहसिएर आनन्द निन्द्र अतित ।।

५. स्मृति

प्रमाण छानि बिर्षयय विकल्पमा निन्द्र वृतिको अनुभव ।

संस्कार बिषयमा स्फुरित जन स्मृतिमा छ,बन्छ अव ।।

सम्प्रज्ञात समाधिः

१. वितर्कः

स्थुल बिषयमा चित्तावृति द्रष्टा स्वरुपमा साधक छ ।

एकाग्र र निरुद्दावास्था बढाई सम्प्रज्ञात समाधिमा रहन्छ ।।

२. विचार ः

सुक्ष्म विधानमाविषय चित्तवृतिको बनि एकाग्रता ।

चित्तको आत्मा अभ्यास छुटिछताछुल्लाको व्यग्रता ।।

३. आनन्दः

अंहकार विषयको चित्तवृतिको रहदै एकाग्रता ।

पृथक आत्मस्वरुपलाई साक्षतकारको व्यपकता ।।

४. अस्मिता

अंहकार रहित अस्मिता बिषयमा चित्तावृतिको एकाग्रता ।

परावैराग्यपछि असम्प्रज्ञात समाधिको यात्राले हट्छ व्यग्रता ।।

वैराग्य ः

चित्तावृति निरोध र प्रवाह ,परम्पराको संस्कारमा छ वैराग्य ।

भोग प्रवाह रोकि जन्मने वैराग्य सत्मार्गि कल्याणको छ राय ।।

अभ्यास ः

स्वाभाव चञ्चल मन संसारीक भोग चल्छ कल्याण खातिर ।

दृढ विश्वास अवहेलना तुच्छ सबै एकाकार प्रेम अभ्यास शिर ।।

दुष्ट देखिने सुनिने भोग तृप्ति तृष्ण नासी जीवन चल्दछ ।

चित्त साधकमा कामाना रहित ध्येय समाधि विवेक गुणको अभ्यास बन्छ ।।१

साधकः

राग रहित काम द्धेष हटाउदै परवैराग्य र कामना रहित अपरावैराग्यमा छ ।

आशत्ति निष्कंक भई चित्त साधक मृदु माध्यम अघिमात्र र मात्रतम बन्छ ।।

१. मृदुसाधक( अल्पमति)ः

विना उत्साह लोभी खराब कर्मले गेरु निन्दा र धेरै भोजन गर्ने ।

डरपोक अस्थिर मन,लुव्ध स्वाभाव,परनिर्भरता कर्कशा चरित्र धर्ने ।।

पुरुषत्वहिन क्षिण बुद्धिमत्ता दुर्गुण अपरिपक्क,काँचो छ अल्पमति । ।

मन्त्र,योग,शास्त्रमा सिद्धि गरि साधक बन्छ उही कालको गति ।।

२.मध्यम साधक( सामान्य)ः

सहने कठिनाई,पुर्व कार्य र लक्ष्यसिद्धि साधक छ सामान्य बुद्धिको ।

सहनता मधुरभाषी सबै गुण साधनामा समभाव चरित्र नियत्ति भो ।।

राखि समनता सबै कर्म लक्ष्य प्रपञ्च सामान्य साधक हुन्छ जो ।

सदगुरु लययोगमा साधक मार्गदर्शनमा लागि त्यागि बन्ने भो ।।१

अधिकसाधक(उत्तम)ः

स्थिर चित्त योगलेशस्क्त्त स्वतन्त्र भद्र दयालु गुणका साधक ।

क्षमाशील विश्वासपात्र,शूर जोश विनयका योगी उहि प्रवोधक ।।

गुरु शिष्य परम्परा ज्ञान भक्ति साधना हठयोगमा लिन मार्गदर्शक ।

सदगुरु जायजन्म र जीवन बुझि जल जमिन आकाश वायू अग्नि तक ।।१

४. सर्वोत्तमः

साधक जो सामाथ्र्य उत्साह रुप रस गन्ध भई शाहसी श्रमवान ती ।

अध्ययान शस्त्र र शास्त्रको ज्ञानी सत्चित आनन्द निर्भयी यी ।।

ज्ञानेन्द्रीय कर्मेन्द्रीय नियन्त्रीत मन वचन शुद्धि स्वतन्त्र उदारता ।

चतुर निर्भयी दया क्षमाशील स्वगुरु योगि छन् सवोत्तम साधक ।।१

त्याग नेतृत्वदायि स्थिर शिक्षा र विज्ञान सुसंकृत उ हुन सज्जन ।

प्रवोधन गरि समूह न्याय धर्म कला संस्कार साधक ती जन ।।२

विध्न ः

शरिर श्वास प्रश्वास गति मति सुद्धि होशकोमा काल गति ।

मनका दुख विषाद भाव हटाई तृष्ण मोह जालोको अल्पमति ।।

मन वचन गुणातीत नवनी तत्व चिन्तनको उत्साह रोकिदिने ।

क्रियाकलाप अभ्यास उत्साह रोक्ने विध्नमा साधक लहसिने ।।१

धनकै संचय र म मेरो अहं फिजाई कुल वंश भनि मोहमा पस्छ ।

कलि कालको दुरगतिले धर्म जागरण छेडि मित्रमा र्दुवाच्य वोल्छ ।।

होचा पुड्का सन्तति ति नशा विषात्त रक्त जन्मको षडयन्त्र छ।

सातौ बर्षमा नारी रजवति बनि कुपोषणका सन्तानले कलि चल्छ ।।२

१. व्याधिः

जीवका रस रक्त मांस मज्जा अस्थिनै शुक्र हुन धातू ।

खानपिनको अपरिपक्का अवस्थामा रस छ,बन्छ घाति ।।

इन्द्रीय वा करणको विषमत्ताबाट साधकमा व्याधि जन्मन्छ ।

अभ्यास मैत्रिभाव ईश्वर परिधन प्राणयममा यि सबै रोक्दछ ।।

२. स्तान ः

ईच्छारहेपनि योग साधनामा सामाथ्र्य नराख्ने जीवन साधक ।

चित्तको अर्कमण्डयता रही दुखमा दया कृपा रोक्छ स्त्यान वाहक ।।

३.संशयः

द्धिविधात्मक मन स्थिती योगमा मनस्थिती बन्छ संशय ।

प्रार्थाना कर्म जप तप ध्यान नगरी मनमा छ ईशको भय ।।

४.प्रमादः

साधक समाधिमा अनुष्ठान नगरि प्रमाद उहि जन्मन्छ ।

पूरक रेचक कुम्भक प्राणयामले मन कर्म शुद्धि बन्छ ।।

५.आलस्य ः

साधकको चित्तामा भारी बनी ध्यान नजागी आलस्य हुन्छ ।

कफ वात पित्त रोग ब्याधि भरिई तमोगुणी कर्म बन्धन छोड्छ ।।

६. अविरतिः

बिषय भोगको चाह र तृप्ति नभई मन आत्मको तृष्णा जाग्छ ।

ईन्द्रिय र साधको स्थूल जीवकोष वैराग्यमा अविरति जन्मन्छ ।।

७. भ्रान्तिदर्शनः

योग साधना वा आफना कर्मको प्रतिफलको आशमा रमाउनु ।

मित्था ज्ञान र वुझाईमा धर्म संस्कार कला भ्रान्तिदर्शन हुनु ।।

८. अलव्य भूमिकत्वः

साधकले समाधिमा प्रतिवन्धक हुन गई अलव्य भूमिकत्व जाग्छ ।

त्याग विषयाभोग आदिलेध्यान केन्द्रित नभई कर्मको फल माग्छ ।।

९.अनवस्थि तत्व ः

चित्तले समाधि प्राप्त पछि चित्त स्थिर नवनाई क्षण ध्येय नजाग्नु ।

साक्षतकार हुदाहुदै समाधि टुटि अनवस्थि तत्वसाधक पर्छ भाग्नु ।।

मैत्रिभाव करुणा पुण्य कर्म जगाई उपेक्षामा खराव काम पर्छ त्याग्नु ।

ईश उहि आत्मा साधकको प्राणायम योगमा जागी सन्तान पर्छ पाल्नु ।।१

सिद्धिः

सफलता,पूर्णता प्राप्तिले योग्यता कुशलताको सिद्धि हुन्छ ।

योगमार्गमा साधक कर्मको परिणामले सिद्धि उ पाउछ ।।

शरिर अणु समान सुक्ष्म वनाई अणि र लईमा सिद्धि हुन्छ ।

स्वम् विशाल काय स्वरुपनै शरिररुप दिनु महिमा सिद्धि छ ।।१

अशिम भारी शरिर बनाउनु गरिमा सिद्धि र भारहिन लधीमा छ ।

स्थान प्राप्ति र क्षमता शरिर प्राप्ती र मनोबन्धित प्राकम्य हुन्छ ।

वशमा शरिर राखि वशित्व र ईश प्राप्ती ईशित्प सिद्धि छ ।

बुझि शरिर आठ सिद्धि हरेक र फरक योगकर्म सबैमा रहन्छ ।।२

सिद्धिका उपाय ः

बुझि हठ मन्त्र लय ज्ञान राज भक्ति कर्म र तन्त्र योग ।

गरी सिद्धिप्राप्त मन बचन कर्म सहित शरिरले गर्नु भोग ।।

कत्र्तव्यपालनः

राखि अनाशक्तभाव बुझि कर्मको जटिलता र कत्र्तव्य ।

कर्मपालन साथै कर्मफलको सिद्धान्त जनले कुन सभ्य ।।

कर्म अकर्म विकर्म यी सबै कर्म हुन जीवले धर्नुपर्छ ।

छोटो जन्ममरणको बसाई खुसि कर्मका किर्ति पालन गर्नुपर्छ ।।

१. कर्मः

राम्रो फल र भोग दिने हितकारी यावत क्रियाकलापहरु ।

मान्य फलित कर्ता र भावको आशतित सबै कर्महरु ।।

२. अकर्मः

क्रियाकलाप फलभोगको बन्धमुक्त रहि शुद्धि र पवित्र ।

कर्मफल साथै परमात्ममुखि कर्ता अकर्ता भाव युक्त ।।

उहि कर्मफल र कार्य ईशमा सुम्पि खुसि भजनको मन ।

अनाशक्त बनि अकर्म भावमा अकर्म गर्छ सुखि जन ।।

३. विकर्मः

वर्जित शास्त्र र ज्ञानले नखाम्ने मनवाञ्चीत फल जनित ।

नकरात्मक फल भोगमा जन्म र कर्म बन्नु जनमा वर्जित ।।

निजी हितमा जनले अहितकारी अहं र फल आशा खोज्दछ ।

कर्ता र कर्ताभाव यो र परजन्म आशले विकर्म त्यहि मर्दछ ।।१

पञ्चकोष

मनुष्य शरिरको उर्जाको स्तर योग अनुसार पाँच छन् ।

सर्वाधिक स्थूल देखि सर्वाधिक सुक्ष्म पञ्चकोष बन्दछन् ।।

महाप्राणले उर्जा उत्पादक वनि,सधै शरिर चलाउछ ।

मनुष्य शरिरको खोल पञ्चकोष स्वाचालित उहि रहन्छ ।।

१. अन्नमयकोषः

स्थूल शरिरको खोल पञ्चतत्व र अष्टधातुले बनेको छ ।

पृथ्वितत्व कोष छाला देखि शुक्रतक फैलि तन्तुमा रहन्छ ।।

नियमित खानपिन व्यायमले जनको कोष स्वास्थ्य छ ।

अन्नमयकोष संचारित तन्तु मनुष्यमा सन्तुलन बन्छ ।।

२. प्राणमयकोष ः

रहि शरिमा प्राण मनको सन्तुलन उहि सम्पर्क चल्छ ।

प्राण व्यायन उदान अन्नवायुमा प्राण अविछिन्न रहन्छ ।।

वहि वायु धनन्जय,नाग,कुर्म,कुकुर र देवदत्त प्राण चल्छ ।

कोषले श्वास विर्सजन रक्त संवाहन पाचन वाक नियन्त्रण छ ।।१

यावत क्रियाकलाप नियमित नियन्त्रित प्राणयम साधना ।

कोष स्वास्थ्य वनि चल्ने ७२हजार स्नायु ६० अरव केशिकामा प्राण संचारण ।।

३. मनोमय कोष ः

वर्तमान पुरा ईच्छाशक्ति स्थूलको क्रियाकलापहरुको प्रभाव ।

मस्तिष्क बुद्धि अंहकार मन र अन्स्करण मा संयोजन सब ।।

त्यहि पञ्चकोष कर्मेन्द्रिय मन ,अन्न र प्राणकोष उही चल्छ ।

यहि कोष अस्वस्थ बने क्रिया र निर्णय शक्ति कमजोर बन्छ ।।१

राख्नु ध्यान मनोमय कोष निश्चन्ता निस्फिक्रि हर्दम खुस ।

एकाग्रता धैर्य आँट समन्वय गरि स्वास्थ्य ध्यान सदारहोस ।।२

४. विज्ञानमयकोषः

घेरी बुद्धि अंहकार उहि अभिमान कत्र्तव्य भोग सुख खोज्दछ ।

पञ्चज्ञानेन्द्रिय र बुद्धिको विज्ञानमय कोषले चिन्ता हटाउछ ।।

जीवकाकोष अस्वस्थ्यताले विचार ज्ञान र आत्म विश्वाास लुट्छ ।

नासि शक्ति उहि नैराश्यता बढ्दा स्वाध्यायनले दुख हटाउनु पर्छ ।।

५. आनन्दमय कोषः

हृदय अन्तस्करण शुद्धिमा चेतना ओज यी कोषहरु बढाउछ ।

जीवन स्थुल संसारीक क्रिया सबै जगतमा आनन्दमय कोष छ ।।

स्वास्थ्य निर्भरता कारण र अनुभवधारी मानव,जीव चल्छ ।

सुक्ष्म प्राणको निवासस्थान जीवकोष यही सबैजीवमा हुन्छ ।।

गुरुशिष्य परम्परा ः

उपदेष्टा र पूज्य अन्धकारमा प्रकास दिने,श्रेयकर अर्थ गुरु ।

जीवन पथमा हिडाउने गुरु र अरु पारिवारिक माथिका जुझारु ।।

आध्यात्मीक ज्ञान प्राप्ति र आत्मोन्नती निरन्तर हुन्छ गुरुशिष्यमा ।

परम्परामा ब्रम्ह विष्णु महेश्वर गुरु मान्ने शिष्यनै हुन जगतमा ।

१. ज्ञान रक्षाः

गुरुले गुणको अभिव्यक्तिमा ज्ञान रक्षा गरिनु ।

शास्वत अस्तित्व असिम विराट अनन्य बनिनु ।।

२. दुख क्षयः

जुन परमात्मा संगै गुरु सम्झन्छ उस्को जीवन सफल पार छ ।

त्यागी दुख,क्षीण हुदै शास्वत ब्रम्हा गुरु भनि शिष्यले मान्छ ।।

३. सुखविर्भावः

शिष्य गुरुका शरणमा गई आत्मा परमात्म खुसि र आनन्द ।

दृष्टि र चक्षु उद्घाटित प्रतिभा गुरुशिष्यको सर्व संर्वधनको याद ।।

५. संबृद्धि ः

चेतना कला कौशल लिनु गुरुछेउ खालि भई अनुशासित शिष्य ।

गुरुको चरण,गालि तौरतरिका अभाव घटाई संबृद्धि आर्शिवाद प्रिय ।।

जन्म मृत्यु जनको आत्मा परमात्मा चिनाई गुरुले चन्द्र सूर्य सरि ।

शीतलता प्रकाश परावर्तनको सेतु उहि गुरु तेज शक्ति ज्ञान दिए घरिघरि ।।

गुरु पुर्णिमाः

चन्द्रमा जस्तै मेरा गुरु प्रकाश चेतना समेट्ने शिष्यमा रहे ।

मौलिक हिन्दुको शब्द गुरु सबै संस्कृति र अध्यात्मा जगाए ।।

चेतना प्रकाशपुञ्जका अज्ञेय तर्फका यात्रा सत्य सबै बताए ।

तथ्य खोजी अंह दम्भ लोभ राग गुरु शब्दले अध्यात्मा जनाए ।।१

सर्मिपित श्रद्धा गुरुको ज्ञान कला धर्म संस्कारमा गुरुपूर्णिमा ।

नासी अहो भाव ,मन तन र धनमा आत्मा परात्म सफा रहदामा ।।२

कुण्डलिनी योगः

नाकको दाहिने प्वालको नाडी ईडा जुन चन्द्र गंगा भनियो ।

दाहिने प्वालको पिङ्गला यहि सूर्य यमुना मेरुदण्डमा पुगि गो ।।

सप्तचक्र वेर्दे र घेर्दे मुलाधार चक्रमा सुषुम्ना नाडी त्यो ।।

सरस्वती नाडी जेलीएर सुषुम्वना जागरण चक्र भेदन विनित भो ।।१

मिलि सहस्रधार चक्रमा नाडीले परमात्मा सधै जगाउछ जो ।

साक्षत्कार नै कुण्डलिनी योग पद्धती जीवमा चल्ने क्रम भो ।।२

क. नादः

जीवको शरिरले प्राणवायू मुखमा पुराई निस्कने ध्वानी नाद।

निरन्जन नित्य शिवमा नमन , नाद बिन्दु कला शक्ति भक्ति साथ ।।

शक्ति सक्रिय र परिवर्तनशिल छ उहि शिव निष्क्रीय अपरिवर्तन रहन्छ ।

सृष्टिको उत्पति शक्रितत्व विपरित धु्रुव बिच केन्द्र बिन्दु बन्छ ।।१

उहि विपरित धु्र्रव प्रस्फुटनमा ध्वानी नाद,उहि उत्पन्न हुन्छ ।

यहि सृष्टि र उतपतिको प्राण्तत्व मिलि जीवआरोग्य बन्छ ।।

कुण्डलिनी जागृत हुदा उर्धगतिमा स्फोट नाद कामनश्वर बन्छ ।

अनाहत नाद अज्ञान नास्दै सुषुम्नाबाट विश्व ब्रम्हाण्ड जगाउछ ।।२

भ्रामरी प्राणयमले रेचक गर्दा श्वासलीन र फयाक्ने क्रम गतिमा ।

शरिरमा माहुरीको आवजले ध्वानी नाद समाधीले मन छ एकाग्रतामा ।।

व्यक्त नाद इन्द्रियको ग्रहण गराई निरन्तर शरिर जगाउछ ।

पाँच ईन्द्रियले ग्रहण नगरि ध्यान र ज्ञानले जगाई सुप्त र अव्यक्त नाद बन्छ ।।३

मांसपेशी हाड नशा रगत शुष्म इन्द्रियको शरिरमा ।

उहि चक्र ध्वानि चिन्ह प्रकाश मिलीन्छ वीज मन्त्रमा ।।

चक्रको आधासत्व ध्वानी नायोगले कुण्डलिनी जगाउछ ।

साधकले अभ्यस्थ भई स्वम्चक्रमा सा रे ग म ..निकाल्छ ।।४

ख. नाडी ः

प्राण शवास बगने ७२ हजार प्रवाह वा धार जविको नाडी ।

सुषुम्ना ईडा(चन्द्र) पिङ्गला(सूर्य)स्फूर्त गान्धारी र वारुणी ।।

हस्तिजिह्वा पुषा यशस्विनी सुरा कुहु सरस्वती नाडी ।

उहि अलम्वुषा विश्वाृदरी शाडीखनी चित्रा प्रमुख धारा भारी ।।१

सुषुम्ना भित्र वज्र र सो चित्रिणी र मध्यमा ब्रम्हा जेलिएको छ ।

ईडाको देब्रे र पिङ्गलादाहिने नासिका गुद्धादार नासीकामा जान्छ ।।

मुलाधार चक्र मेरुदण्डबाट सुषुम्ण पूर्ण सत रज तम गुणको छ ।

उहि यमुना गुदाको त्रिवेणीमा श्वास यिनै नाडीको धार बहन्छ ।।२

आदि मध्य र अन्त जन्म योनीमा मिलन वरबधुको हेर्नुपर्छ ।

बुझि जन्म कुण्डली योग भागिनी दशा विचार परिवारमा पर्छ ।।

जाची कुल वंश सहगोत्र लगन वीज सन्तान हानि जचाउनु ।

क्वै हैन भनि नरपते सृष्टि चक्र समाज र सन्तानमा नमास्नु ।।३

ग. वायू ः

मनको हरदम प्राण, वायू जवि शरिर जीवित छ चल अचल ।

जीवको मुलआधार र अस्त्तिव नाना क्रियाशिल छ सफल ।।

हृदयकेन्द्र हेनेृ सुन्ने सुघ्ने स्वाद लिर्इृृृृ बोल्ने चल्ने चपाउने प्राण रहयो ।

मलमुत्र शुक्र त्याग हिड्ने डुल्ने मुलधार केन्द्र अपान वायु भयो।। १

समान वायू नाभिकेन्द्रले भोक रुचि पाचन गर्छ जीवमा ।

छाती र घण्टी केन्द्र हुदै भाव तत्वको नियन्त्रण प्रस्फुटन छ उदानमा ।।

रही सम्पूर्ण शरिरमा घुम्ने शक्ति संचारगरी व्यान प्राण छ ।

उही अपान व्यान,उदान व्यान प्राण पञ्चप्राणले संचारीत छ ।।२

नग उपप्राण शरिर तन्काउने मोड्ने उकार गर्ने काम गर्छ ।

हाच्छिउ,शरिरमा श्वास भर्ने फुराउने कुकुर वायू चलाउछ ।।

शरिर खुम्चाई आँखा चलाउने कूर्म वायू ,देवदत्त वायू पनि ।

हाई र निन्द्र दिन्छ ,धनन्जय वायू जोर्नी स्वास्थ्य सन्तुलन छ नी ।।३

ड. चक्रः

शरिरमा व्याप्त प्राण नियन्त्रक ,मस्तिष्क स्रावि ग्रन्थी हुन्छ ।

चक्रको क्षेत्रविषेश तान्त्रिक जाल स्विच सरह शरिर चलिरहन्छ ।।

१. मुलाधार चक्रः

मुक्त त्रिवेणीले गणेश र डाकिनि सहित चारपातको पृथ्वितत्व भरि ।

रातो रंग जनित गुद्धदारमा रहि ल वीजमन्त्र मुलाधार चक्र तयारी ।।

२ स्वाधिष्ठान चक्र ः

छ दलको जल तत्व र सुन्तला रंग पं वीज मन्त्र धारी जीवमा ।

विष्णुदेव राकिनी देवी सहित लिङ्गकेन्द्र स्थान स्वाधिष्ठानमा ।।

३. मणिपुर चक्र ः

अग्नितत्वमा पहेलो रंगको दशदल युक्त जीवको नाभिस्थानमा ।

वसि रुद्र देव र लाकिनी देवीले वीजमन्त्र रं मणिपुर चक्रमा ।।

४.अनाह्त चक्र ः

शिवदेव काकिनीदेवी वसी यं वीजमन्त्रले हृदयस्थानमा बसि ।

बाह्रादल भरी आकास तत्वमा हरियो रंगले अनाह्त चक्रमा आपसी ।।

५. विशुद्धि चक्र ः

सोह्रदलले वायू तत्व निलो रंगमा हं वीज मन्त्रले स्वम् जगाउछ ।

सदाशिवदेव र शाकिनी राखि जीवको कण्टस्थान बिशुद्धिले दिलाउछ ।।

६. आज्ञा चक्र ः

दुई दल वा पातले ऐ. हीं क्लीं चामुण्डयै विच्चे वीज मन्त्र धर्नु ।

जीव तत्व प्याजी रंगमा आखिभौ विचमा अर्ध नारीश्वर हाकीनीदेवी पर्नु ।।

७.सह्रसार चक्र ः

असंख्य दलले ब्रम्हामा तत्वको सेतो रंगको तालु स्थानमा जीवको ।

हीं श्री हुं फट वीजमन्त्रले मुलत्रिवेणी सिहाशन छ सहस्रार चक्रमाको ।।

च) कुण्डलीनीः

यो विपुल शक्ति र सम्भावनाको केन्द्र हो जीवधारी मानव शरिरमा ।

मेरुदण्डधारी जीवको सर्पाकारमा गुजिल्टएरकोे कुण्डलिनी विराजमानमा ।।

जागी चन्द्र पिङ्गला नाडी सुषुम्नाभीत्र कुण्डलीनी जागृत शक्ति ।

आनन्द, स्वावाभले भाव र मन संजीवनी अनुभव मार्ग खुस जीवको भक्ति ।।

च. मोक्षः

खुल्ला वा स्वतन्त्र बुझाउछ मोक्ष जीवको जीवन र मृत्युमा ।

कर्म बन्धन ज्ञानले बढारी दुख श्रमले जीव छ चेतनामा ।।

पूर्णता हो जीवन पुरुषर्थीमा पद्धती सबै प्रणाली छ जीवमा ।

जाग्रात चेतना नीति र विज्ञान मोक्ष छ सब जन सुखमा ।।

स्वरोदय ः

तत्वयोग विज्ञान साथै उन्नत स्वास व्यवस्थापन हुन्छ ।

संसारिक जगतमा आध्यात्मिक नाम,दाम,स्वास्थ्य ,संमबृद्धि बन्छ ।।

ध्वानी वा संगीतको नोट स्वरोदय जागी स्वरोयोग बन्छ ।

प्राण श्वास नियन्त्रणमा नशा नाडी श्वास नाडी उही चल्छ ।।१

शरिर यावत कर्म मन आत्मा अनुभव अवलोकनमा चल्ने गर्छ ।

चक्रहरुले शुष्त चेतनामा पूजा जगाई नाभकिय आत्मा मिलाउछ ।

सम्पर्क स्वर ध्वानी ,नासिका स्वर शैलि कर्मले क्रिया गराउछ ।

उद्देश्य परिवर्तन नासिका आध्यात्मिक योगमा जीव हरपल बाच्छ ।।२

बाँच्ने समयः

को बाँच्छ जन्मने त सबै वित्छन काल चक्र उहि वशको समयमा ।

रहदैन केहि वीजक र सनातन रक्त क्रमश हुन्छ यो जगत र लोकमा।।

दिनचार्या ः

दैनिक जीवन शैलि स्वास्थ्य खुसि र उर्जावान बनि ।

वितोस् समय दैनिकि सन्तुलन गुणमा चलोस पनि ।।

विहानी ः

जागि उठ्नु सूर्योदय पूर्व बिहानी सतगुणको स्वस्थ्य श्वास फेरी ।

मुस्कुराउनु नित्यकर्म ,हातमुख धोई दाँत माझनु जल समेली ।।

नुहाई जपतप ध्यान गरी नित्य योगा ,प्राणयम तेल मालिस गर्नु ।

प्रातभ्रमण ,व्यायम गरी सफा पानि पिउदा जठाराअग्नि शान्त बनाउनु ।।१

लक्ष्मि सरस्वती देवी दर्शनमा हात रगेडि आखामा तातो वाफ दिई खोल्नु ।

मुखमा ज्ञान वाणि मन दिल ठण्डा,आत्मा वोधनी नित्यै जगाउनु ।।

मन पर्ने पिता पूर्खा अरु सम्झने कुरा गरि मन आत्मा दिल शान्ता बनाउनु ।

खोली हर्ष मन्द मुस्काउ दैनिक कर्मले शरिर क्रियाशिल बनाउनु ।।२

नित्य काम मन पूर्खा संम्झि भावले भजन पाठ पूजा गर्नु राम्रो छ ।

परिवारमा समभाव र शुभकर्ममा नारी पुरुषको मेल खाद्द खाई सम्नु पर्छ ।।३

मध्य दिन ः

भोजन गरि लघु सुताई शसरिर आराम गरि तोकिएको स्वकाम ।

जागि उर्जा संचार गरी अंग प्रत्याङ्ग फूर्तिमा कर्म सम्पादन सकाम ।।

सन्ध्य ः

गौधुलि पछिको समय भोजन,अरु काम नगर्नु सन्ध कालमा ।

रोकि सुत्न, सेवन,पेय नगर्नु केहि समय वाड्नु परिवारमा ।।

नपढ्नु शस्त्र शास्त्र,त्यागि कुभाव एकाग्रता भावतित रहँदामा ।

दुष्ट मति म मेरो अंह रोकि शून्यतामा शरिर शान्ता हुँदा उहाँ ।।१

पाचन राम्रो बनाई कर्म विश्राम गरि रोक्नु शरिर आरोग्यले बाच्नु ।

भोजन पछि ३ घण्टामा सुत्नु ,सफा मन,प्राण श्वास गृहस्थमा साच्नु ।।

हात खुट्टा शरिर धोई,मनतातो पानी पानि पिई मन आनन्द राख्नु ।

सोचि भोलिको असल सत्य दिनाचार्या आत्मा शुद्धिमा विश्राम ताक्नु ।।२

जागी झिसमिसेमा ८ घण्टा सुत्नु ,निन्द्रा सपनामा कवै नजाग्नु ।

सम्झी पिता पूर्खा र सन्तान आनन्दमा नित्य कर्मले समाजमा बस्नु ।।३

ऋतुचर्या ः

फेरी मौसम समय हिमवत शिखर वा शैल जीवका वातावरणमा ।

मौसमि फल बिषदी रहित भोजन चाल ढाल वा जीव तिम्रो चाल ।।

१. सूर्य उत्तारयण ः

बार्षिक सूर्यको गति चक्रले शक्ति लिएर उत्तारयण कालमा ।

श्रावण देखि पुषमास तक आदान काल चल्छ हरेक साल ।।

बर्षाऋतुमा अमिलो नुनिलो र मसलेदार खाई हुन्छ हजाम ।

साउन भाद्र यहि पोषिलो खाद्द खेति कर्म गरिन्छ कृषक मन ।।

बर्षाऋतु ः

असोज कात्र्तिक गुलियो पोषिलो खाना खाई,विषाद सब नास्ने ।

गहू मकै कोदो चामल,जल सबै असारमा शरद ऋतु पनि जाग्ने ।।

हेमन्त ऋतु आखिर मंसिर पुष महिना चिसो बनाउछ हिमवत खण्ड ।

तेल मालिस ,पोषिलो खाना हल्का पेय जाग्नु घरमा अखण्ड ।।

सूर्य दक्षियनः

सूर्यको गतिले दक्षिण हुदै परलम्वता बनि शक्ति दिने समय ।

माघ देखि असार सम्म विसर्ग काल यूर्य चक्रमा छैन भय ।।

क. शिशिर ऋतु ः

श्वादमा पोषिलो खाना माघ फाल्गुन सुख्खा मास खुसिको ।

हिउदका दिन भ्रमण यात्र,चाड फूर्सदमा जोहो छ व्यवहारको ।।

ख. बसन्त ऋतु ः

चैत बैषाखमा भण्डारण अन्न खाई गर्मि छलि जीवले बाच्नु ।

किसानले धरती जोती माटिकोरे सुख्खा खुसिको चाड नाच्नु ।।

नखानु मद्य,गरिष्ठ चिल्लो, अभक्ष्य संस्कार धर्म नतोड्नु जन।

दिउसो आरम गरी शुभ सन्ध्या काममा जुट्नु ज्ञानी सुधा मन ।।

ग्रीष्म ऋतु ः

छलि चर्को घाम डाकी बर्षा तागतिलो पोषण दुध घ्यूमा ।

भोजन गरी,चिसो अवयव आचारमा बाधिनु जेठ असारमा ।।

मानो खाई मुरी उव्जाउने कृषक तराई मधेश पहाडमा जाग्नु ।

खनजोत मल,बीउ छरि,अन्नले ग्रीष्म ऋतु जलमा कर्म थाल्नु ।।

उपचार पद्धति ः

जीव जन्म ,बालक पौढ हुदै बाँच्ने आयू पूरा जीवन तक ।

शरिरका नशा रक्तसंचारउच्च र निम्नचापले नियन्त्रण भरसक ।।

नाडीः

हातका औला घाँटी खुट्टावाट शरिर इन्द्रियको तापक्रम हेरी ।

बात,पित्त,कफ दोषमा औलाहरु सर्प भ्यागुता हास चाल विचारी ।।

छालाः

जाँचीछाला सूर्य प्रकाशमा पहेलो सेतो कालो रातो छाला विचारी ।

खुट्टाईन्छ रोग कामला पाण्डु कालोज्वार शोथ निदानके उपचार गरी ।।

आँखाः

जाँची आँखाको वर्ण आकार रुक्षता र श्लक्ष्यता देख्ने नदेख्ने सबै ।

शरिरको पाञ्चभौतिक तत्व,जात विजात रोग आँखाको रंग ज्योतीमा ।।

जिब्रो ः

जिब्रोपनी छालाको रोग उपचार विधि अनुसार खस्रो मसिनो ।

श्वास,रोगकव्जियतमा परिवर्तित रंग हुन्छ जिब्रो उपचार गर्नु दरिलो ।।

नङ्गः

हस्तमा रक्त , नङ्ग सधै गहूगोरो वा पहेलो सबै पन जाच्नु ।

पञ्जा औला चलाई र गतिमा जलन ,रंग,शोध सुद्धिमा मन पखाल्नु ।।

अकृतीः

प्रकृतिक कालो सावल गहूगोरो र गोरोपनाको ईन्द्रिय अकृति नियाल्नु ।

लम्बाई मोटाई वर्ण र छाया मुखाकृतितवाट न्यिाउरोपन हटाई आरोग्य बनाउनु ।।

भिटामिन ः

खाद्द,खनिज लवण,जीवका लागि जटि जैविक कार्वनिक भिटामिन बुझनु ।

माछा हरियो सव्जि फलफूल सबै रेटिनोल हुन भिटामिन ए हुनु ।

त्यस्तै सूर्यप्रकाश अण्डा डि भिटामिन छ अमला अम्वा वि भिटामिन हुनु ।

व्यक्टेरिया दाल अन्न मासु चिज कलेजो अन्य भिटामिनमा भिटामिन १ ग्राम रहनु ।।१

यर्जा सुर जैव रसायन चक्रमा मल निष्कासनका पोषक तत्व ।

शक्ति कुशलता रक्त शरिरबृद्धि निरोध सबै खनिज लवण खानु तक ।।

अहारा थोरै नियमित सन्तुलन नगरी आरमले शरिर सुरक्षा बन्छ ।

हितकर अनाज मह घयू ,कर्म शुद्धिलाई जपतप ध्यान जीवले पाउछ ।।२

प्रजनन्शक्ति ,रक्त हड्डि मज्जा सबै ज्ञानेन्द्रिय विधिका आरम ।

धैर्य मन,श्रम लगाव पूर्खा र सन्तान सबै शरिर स्वास्थ्य नाम ।।३

लमजुङ

गाविस : अर्चलबोट, बहुन्दंदा, बझाखेत, बलुन्ग्पानी, बंग्रे, बन्सार, भलायाखारका, भारते, भोजे, भोर्लेटर, भोटोदर, भुजुंग, भुलभुले, बिचौर, चक्रतीर्थ, चंदिस्थान, चंद्रेश्वोर, चिती, धमिलिकुवा, ढोडेनी, धुसेनी, दुधपोखरी, दुरादंदा, फलेनी, गौडा, गौन्सहर, घंपोखारा, घेर्मु, गिलुंग, हिलेताक्सर, इलाम्पोखरी, इसनेश्वोर, जित, करापू, खुदी, कोल्की, कुन्छा, मलिंग, मोहोरियाकोट, नालमा, नौथर, नेता, पाचोक, परेवादंदा, पसगौं, पुरानकोट, प्यार्जुंग, रामघा, समिभंज्यंग, श्री मंज्यंग, सिम्पानी, सिन्दुरे, सुन्दर्बज़र, सुर्यपल, ताघ्रिंग, तन्द्रंग, तार्कु, तर्कुघट, उदीपुर, उत्तर्कन्य l

Lamjung District, a part of Gandaki Zone, is one of the seventy-five districts of Nepal, a landlocked country of South Asia. The district, with Besisahar as its district headquarters, covers an area of 1,692 km² and has a population (2001) of 177,149. Lamjung mainly consists of agricultural villages. The picture on the right is a scene taken in a village called "D Gau" or Dhital Gau. CHESS Nepal is based in Lamjung District.

Village Development Committees (VDC's)

Map of the VDC's in Lamjung District

Bahundanda

Bahundanda is a village development committee in Lamjung District in the Gandaki Zone of northern-central Nepal. At the time of the 1991 Nepal census it had a population of 2114 people living in 433 individual households.^[1]

Beklkoij9iui0osisahar

source : google

विषयसूची

सन्दर्भ सामाग्रीहरु[सम्पादन गर्ने]

Jump up

१.महाभारत विभिन्न पर्वहरु,वेद,उपनिषद,धम्र्ग्रथ,सुक्ति उक्त्हिरु । २. योग इकाई ,मधुमेह मुक्त भारत अभियान १. गुरु योगी नरहरि नाथ यात्रा वृतान्त ४. नया करार भजन संग्रह र हितोपदेश,नेपाल वाईवल सोसाईटी ५. बिभिन्न मितिका पञ्चाङ्गहरु ६.निजि यात्रा र सेढाई सम्बन्धि खोज ६. इतिहास, डा. सूर्यमणि अधिकारी ८. बिभिन्न भाषका कुमाई सम्बन्धि लेख रचना ७. गोरखा पत्र जात जाती ८.इन्टरनेटका विविध जात कला धर्म संस्कृती सम्बन्धि लेख रचना ९.सेढाई बन्धु समाजको प्रकासित पुस्तक

१ पिता पूर्खा २ महाकाव्य ेढाई र जीवन ३ सेढाई र काव्य मोह ४ सेढाई र बाबु आमा बाचेको गाउ ठाउ ५ खण्ड ५ बन्धुहरुमा लेख, रचना, संकलन

^[१]

[1] Jump up

[१]

sedhain सेढाई

Search This Blog

sedhayn old is gold विकिपिडियाबाट r

सेढाई

सन्दर्भ सामाग्रीहरु[सम्पादन गर्ने]

नेविगेशन मेनू

Labels

Comments

Post a Comment

Popular Posts

Labels

Send a message