अवधूत गीता r

source :google

।। अवधूत गीता ।।

अथ प्रथमोऽध्यायः ।।

ईश्वरानुग्रहादेव पुंसामद्वैतवासना ।

महद्भयपरित्राणाद्विप्राणामुपजायते ।। १।।

येनेदं पूरितं सर्वमात्मनैवाअत्मनात्मनि ।

निराकारं कथं वन्दे ह्यभिन्नं शिवमव्ययम् ।। २।।

पञ्चभूतात्मकं विश्वं मरीचिजलसन्निभम् ।

कस्याप्यहो नमस्कुर्यामहमेको निरञ्जनः ।। ३।।

आत्मैव केवलं सर्वं भेदाभेदो न विद्यते ।

अस्ति नास्ति कथं ब्रूयां विस्मयः प्रतिभाति मे ।। ४।।

वेदान्तसारसर्वस्वं ज्ञानं विज्ञानमेव च ।

अहमात्मा निराकारः सर्वव्यापी स्वभावतः ।। ५।।

यो वै सर्वात्मको देवो निष्कलो गगनोपमः ।

स्वभावनिर्मलः शुद्धः स एवायं न संशयः ।। ६।।

अहमेवाव्ययोऽनन्तः शुद्धविज्ञानविग्रहः ।

सुखं दुःखं न जानामि कथं कस्यापि वर्तते ।। ७।।

न मानसं कर्म शुभाशुभं मे

     न कायिकं कर्म शुभाशुभं मे ।

न वाचिकं कर्म शुभाशुभं मे

     ज्ञानामृतं शुद्धमतीन्द्रियोऽहम् ।। ८।।

मनो वै गगनाकारं मनो वै सर्वतोमुखम् ।

मनोऽतीतं मनः सर्वं न मनः परमार्थतः ।। ९।।

अहमेकमिदं सर्वं व्योमातीतं निरन्तरम् ।

पश्यामि कथमात्मानं प्रत्यक्षं वा तिरोहितम् ।। १०।।

त्वमेवमेकं हि कथं न बुध्यसे

     समं हि सर्वेषु विमृष्टमव्ययम् ।

सदोदितोऽसि त्वमखण्डितः प्रभो

     दिवा च नक्तं च कथं हि मन्यसे ।। ११।।

आत्मानं सततं विद्धि सर्वत्रैकं निरन्तरम् ।

अहं ध्याता परं ध्येयमखण्डं खण्ड्यते कथम् ।। १२।।

न जातो न मृतोऽसि त्वं न ते देहः कदाचन ।

सर्वं ब्रह्मेति विख्यातं ब्रवीति बहुधा श्रुतिः ।। १३।।

स बाह्याभ्यन्तरोऽसि त्वं शिवः सर्वत्र सर्वदा ।

इतस्ततः कथं भ्रान्तः प्रधावसि पिशाचवत् ।। १४।।

संयोगश्च वियोगश्च वर्तते न च ते न मे ।

न त्वं नाहं जगन्नेदं सर्वमात्मैव केवलम् ।। १५।।

शब्दादिपञ्चकस्यास्य नैवासि त्वं न ते पुनः ।

त्वमेव परमं तत्त्वमतः किं परितप्यसे ।। १६।।

जन्म मृत्युर्न ते चित्तं बन्धमोक्षौ शुभाशुभौ ।

कथं रोदिषि रे वत्स नामरूपं न ते न मे ।। १७।।

अहो चित्त कथं भ्रान्तः प्रधावसि पिशाचवत् ।

अभिन्नं पश्य चात्मानं रागत्यागात्सुखी भव ।। १८।।

त्वमेव तत्त्वं हि विकारवर्जितं

     निष्कम्पमेकं हि विमोक्षविग्रहम् ।

न ते च रागो ह्यथवा विरागः

     कथं हि सन्तप्यसि कामकामतः ।। १९।।

वदन्ति श्रुतयः सर्वाः निर्गुणं शुद्धमव्ययम् ।

अशरीरं समं तत्त्वं तन्मां विद्धि न संशयः ।। २०।।

साकारमनृतं विद्धि निराकारं निरन्तरम् ।

एतत्तत्त्वोपदेशेन न पुनर्भवसम्भवः ।। २१।।

एकमेव समं तत्त्वं वदन्ति हि विपश्चितः ।

रागत्यागात्पुनश्चित्तमेकानेकं न विद्यते ।। २२।।

अनात्मरूपं च कथं समाधि-

     रात्मस्वरूपं च कथं समाधिः ।

अस्तीति नास्तीति कथं समाधि-

     र्मोक्षस्वरूपं यदि सर्वमेकम् ।। २३।।

विशुद्धोऽसि समं तत्त्वं विदेहस्त्वमजोऽव्ययः ।

जानामीह न जानामीत्यात्मानं मन्यसे कथम् ।। २४।।

तत्त्वमस्यादिवाक्येन स्वात्मा हि प्रतिपादितः ।

नेति नेति श्रुतिर्ब्रूयादनृतं पाञ्चभौतिकम् ।। २५।।

आत्मन्येवात्मना सर्वं त्वया पूर्णं निरन्तरम् ।

ध्याता ध्यानं न ते चित्तं निर्लज्जं ध्यायते कथम् ।। २६।।

शिवं न जानामि कथं वदामि

     शिवं न जानामि कथं भजामि ।

अहं शिवश्चेत्परमार्थथतत्त्वं

     समस्वरूपं गगनोपमं च ।। २७।।

नाहं तत्त्वं समं तत्त्वं कल्पनाहेतुवर्जितम् ।

ग्राह्यग्राहकनिर्मुक्तं स्वसंवेद्यं कथं भवेत् ।। २८।।

अनन्तरूपं न हि वस्तु किंचि-

     त्तत्त्वस्वरूपं न हि वस्तु किंचित् ।

आत्मैकरूपं परमार्थतत्त्वं

     न हिंसको वापि न चाप्यहिंसा ।। २९।।

विशुद्धोऽसि समं तत्त्वं विदेहमजमव्ययम् ।

विभ्रमं कथमात्मार्थे विभ्रान्तोऽहं कथं पुनः ।। ३०।।

घटे भिन्ने घटाकाशं सुलीनं भेदवर्जितम् ।

शिवेन मनसा शुद्धो न भेदः प्रतिभाति मे ।। ३१।।

न घटो न घटाकाशो न जीवो न जीवविग्रहः ।

केवलं ब्रह्म संविद्धि वेद्यवेदकवर्जितम् ।। ३२।।

सर्वत्र सर्वदा सर्वमात्मानं सततं ध्रुवम् ।

सर्वं शून्यमशून्यं च तन्मां विद्धि न संशयः ।। ३३।।

वेदा न लोका न सुरा न यज्ञा

     वर्णाश्रमो नैव कुलं न जातिः ।

न धूममार्गो न च दीप्तिमार्गो

     ब्रह्मैकरूपं परमार्थतत्त्वम् ।। ३४।।

व्याप्यव्यापकनिर्मुक्तः त्वमेकः सफलं यदि ।

प्रत्यक्षं चापरोक्षं च ह्यात्मानं मन्यसे कथम् ।। ३५।।

अद्वैतं केचिदिच्छन्ति द्वैतमिच्छन्ति चापरे ।

समं तत्त्वं न विन्दन्ति द्वैताद्वैतविवर्जितम् ।। ३६।।

श्वेतादिवर्णरहितं शब्दादिगुणवर्जितम् ।

कथयन्ति कथं तत्त्वं मनोवाचामगोचरम् ।। ३७।।

यदाऽनृतमिदं सर्वं देहादिगगनोपमम् ।

तदा हि ब्रह्म संवेत्ति न ते द्वैतपरम्परा ।। ३८।।

परेण सहजात्मापि ह्यभिन्नः प्रतिभाति मे ।

व्योमाकारं तथैवैकं ध्याता ध्यानं कथं भवेत् ।। ३९।।

यत्करोमि यदश्नामि यज्जुहोमि ददामि यत् ।

एतत्सर्वं न मे किंचिद्विशुद्धोऽहमजोऽव्ययः ।। ४०।।

सर्वं जगद्विद्धि निराकृतीदं

     सर्वं जगद्विद्धि विकारहीनम् ।

सर्वं जगद्विद्धि विशुद्धदेहं

     सर्वं जगद्विद्धि शिवैकरूपम् ।। ४१।।

तत्त्वं त्वं न हि सन्देहः किं जानाम्यथवा पुनः ।

असंवेद्यं स्वसंवेद्यमात्मानं मन्यसे कथम् ।। ४२।।

मायाऽमाया कथं तात छायाऽछाया न विद्यते ।

तत्त्वमेकमिदं सर्वं व्योमाकारं निरञ्जनम् ।। ४३।।

आदिमध्यान्तमुक्तोऽहं न बद्धोऽहं कदाचन ।

स्वभावनिर्मलः शुद्ध इति मे निश्चिता मतिः ।। ४४।।

महदादि जगत्सर्वं न किंचित्प्रतिभाति मे ।

ब्रह्मैव केवलं सर्वं कथं वर्णाश्रमस्थितिः ।। ४५।।

जानामि सर्वथा सर्वमहमेको निरन्तरम् ।

निरालम्बमशून्यं च शून्यं व्योमादिपञ्चकम् ।। ४६।।

न षण्ढो न पुमान्न स्त्री न बोधो नैव कल्पना ।

सानन्दो वा निरानन्दमात्मानं मन्यसे कथम् ।। ४७।।

षडङ्गयोगान्न तु नैव शुद्धं

     मनोविनाशान्न तु नैव शुद्धम् ।

गुरूपदेशान्न तु नैव शुद्धं

     स्वयं च तत्त्वं स्वयमेव बुद्धम् ।। ४८।।

न हि पञ्चात्मको देहो विदेहो वर्तते न हि ।

आत्मैव केवलं सर्वं तुरीयं च त्रयं कथम् ।। ४९।।

न बद्धो नैव मुक्तोऽहं न चाहं ब्रह्मणः पृथक् ।

न कर्ता न च भोक्ताहं व्याप्यव्यापकवर्जितः ।। ५०।।

यथा जलं जले न्यस्तं सलिलं भेदवर्जितम् ।

प्रकृतिं पुरुषं तद्वदभिन्नं प्रतिभाति मे ।। ५१।।

यदि नाम न मुक्तोऽसि न बद्धोऽसि कदाचन ।

साकारं च निराकारमात्मानं मन्यसे कथम् ।। ५२।।

जानामि ते परं रूपं प्रत्यक्षं गगनोपमम् ।

यथा परं हि रूपं यन्मरीचिजलसन्निभम् ।। ५३।।

न गुरुर्नोपदेशश्च न चोपाधिर्न मे क्रिया ।

विदेहं गगनं विद्धि विशुद्धोऽहं स्वभावतः ।। ५४।।

विशुद्धोऽस्य शरीरोऽसि न ते चित्तं परात्परम् ।

अहं चात्मा परं तत्त्वमिति वक्तुं न लज्जसे ।। ५५।।

कथं रोदिषि रे चित्त ह्यात्मैवात्मात्मना भव ।

पिब वत्स कलातीतमद्वैतं परमामृतम् ।। ५६।।

नैव बोधो न चाबोधो न बोधाबोध एव च ।

यस्येदृशः सदा बोधः स बोधो नान्यथा भवेत् ।। ५७।।

ज्ञानं न तर्को न समाधियोगो

     न देशकालौ न गुरूपदेशः ।

स्वभावसंवित्तरहं च तत्त्व-

     माकाशकल्पं सहजं ध्रुवं च ।। ५८।।

न जातोऽहं मृतो वापि न मे कर्म शुभाशुभम् ।

विशुद्धं निर्गुणं ब्रह्म बन्धो मुक्तिः कथं मम ।। ५९।।

यदि सर्वगतो देवः स्थिरः पूर्णो निरन्तरः ।

अन्तरं हि न पश्यामि स बाह्याभ्यन्तरः कथम् ।। ६०।।

स्फुरत्येव जगत्कृत्स्नमखण्डितनिरन्तरम् ।

अहो मायामहामोहो द्वैताद्वैतविकल्पना ।। ६१।।

साकारं च निराकारं नेति नेतीति सर्वदा ।

भेदाभेदविनिर्मुक्तो वर्तते केवलः शिवः ।। ६२।।

न ते च माता च पिता च बन्धुः

     न ते च पत्नी न सुतश्च मित्रम् ।

न पक्षपाती न विपक्षपातः

     कथं हि संतप्तिरियं हि चित्ते ।। ६३।।

दिवा नक्तं न ते चित्तं उदयास्तमयौ न हि ।

विदेहस्य शरीरत्वं कल्पयन्ति कथं बुधाः ।। ६४।।

नाविभक्तं विभक्तं च न हि दुःखसुखादि च ।

न हि सर्वमसर्वं च विद्धि चात्मानमव्ययम् ।। ६५।।

नाहं कर्ता न भोक्ता च न मे कर्म पुराऽधुना ।

न मे देहो विदेहो वा निर्ममेति ममेति किम् ।। ६६।।

न मे रागादिको दोषो दुःखं देहादिकं न मे ।

आत्मानं विद्धि मामेकं विशालं गगनोपमम् ।। ६७।।

सखे मनः किं बहुजल्पितेन

     सखे मनः सर्वमिदं वितर्क्यम् ।

यत्सारभूतं कथितं मया ते

     त्वमेव तत्त्वं गगनोपमोऽसि ।। ६८।।

येन केनापि भावेन यत्र कुत्र मृता अपि ।

योगिनस्तत्र लीयन्ते घटाकाशमिवाम्बरे ।। ६९।।

तीर्थे चान्त्यजगेहे वा नष्टस्मृतिरपि त्यजन् ।

समकाले तनुं मुक्तः कैवल्यव्यापको भवेत् ।। ७०।।

धर्मार्थकाममोक्षांश्च द्विपदादिचराचरम् ।

मन्यन्ते योगिनः सर्वं मरीचिजलसन्निभम् ।। ७१।।

अतीतानागतं कर्म वर्तमानं तथैव च ।

न करोमि न भुञ्जामि इति मे निश्चला मतिः ।। ७२।।

शून्यागारे समरसपूत-

     स्तिष्ठन्नेकः सुखमवधूतः ।

चरति हि नग्नस्त्यक्त्वा गर्वं

     विन्दति केवलमात्मनि सर्वम् ।। ७३।।

त्रितयतुरीयं नहि नहि यत्र

     विन्दति केवलमात्मनि तत्र ।

धर्माधर्मौ नहि नहि यत्र

     बद्धो मुक्तः कथमिह तत्र ।। ७४।।

विन्दति विन्दति नहि नहि मन्त्रं

     छन्दोलक्षणं नहि नहि तन्त्रम् ।

समरसमग्नो भावितपूतः

     प्रलपितमेतत्परमवधूतः ।। ७५।।

सर्वशून्यमशून्यं च सत्यासत्यं न विद्यते ।

स्वभावभावतः प्रोक्तं शास्त्रसंवित्तिपूर्वकम् ।। ७६।।

इति प्रथमोऽध्यायः ।। १
।। अथ द्वितीयोऽध्यायः ।।

बालस्य वा विषयभोगरतस्य वापि

     मूर्खस्य सेवकजनस्य गृहस्थितस्य .

एतद्गुरोः किमपि नैव न चिन्तनीयं

     रत्नं कथं त्यजति कोऽप्यशुचौ प्रविष्टम् ।। १।।

नैवात्र काव्यगुण एव तु चिन्तनीयो

     ग्राह्यः परं गुणवता खलु सार एव .

सिन्दूरचित्ररहिता भुवि रूपशून्या

     पारं न किं नयति नौरिह गन्तुकामान् ।। २।।

प्रयत्नेन विना येन निश्चलेन चलाचलम् .

ग्रस्तं स्वभावतः शान्तं चैतन्यं गगनोपमम् ।। ३।।

अयत्नाछालयेद्यस्तु एकमेव चराचरम् .

सर्वगं तत्कथं भिन्नमद्वैतं वर्तते मम ।। ४।।

अहमेव परं यस्मात्सारात्सारतरं शिवम् .

गमागमविनिर्मुक्तं निर्विकल्पं निराकुलम् ।। ५।।

सर्वावयवनिर्मुक्तं तथाहं त्रिदशार्चितम् .

संपूर्णत्वान्न गृह्णामि विभागं त्रिदशादिकम् ।। ६।।

प्रमादेन न सन्देहः किं करिष्यामि वृत्तिमान् .

उत्पद्यन्ते विलीयन्ते बुद्बुदाश्च यथा जले ।। ७।।

महदादीनि भूतानि समाप्यैवं सदैव हि .

मृदुद्रव्येषु तीक्ष्णेषु गुडेषु कटुकेषु च ।। ८।।

कटुत्वं चैव शैत्यत्वं मृदुत्वं च यथा जले .

प्रकृतिः पुरुषस्तद्वदभिन्नं प्रतिभाति मे ।। ९।।

सर्वाख्यारहितं यद्यत्सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरं परम् .

मनोबुद्धीन्द्रियातीतमकलङ्कं जगत्पतिम् ।। १०।।

ईदृशं सहजं यत्र अहं तत्र कथं भवेत् .

त्वमेव हि कथं तत्र कथं तत्र चराचरम् ।। ११।।

गगनोपमं तु यत्प्रोक्तं तदेव गगनोपमम् .

चैतन्यं दोषहीनं च सर्वज्ञं पूर्णमेव च ।। १२।।

पृथिव्यां चरितं नैव मारुतेन च वाहितम् .

वरिणा पिहितं नैव तेजोमध्ये व्यवस्थितम् ।। १३।।

आकाशं तेन संव्याप्तं न तद्व्याप्तं च केनचित् .

स बाह्याभ्यन्तरं तिष्ठत्यवच्छिन्नं निरन्तरम् ।। १४।।

सूक्ष्मत्वात्तददृश्यत्वान्निर्गुणत्वाच्च योगिभिः .

आलम्बनादि यत्प्रोक्तं क्रमादालम्बनं भवेत् ।। १५।।

सतताऽभ्यासयुक्तस्तु निरालम्बो यदा भवेत् .

तल्लयाल्लीयते नान्तर्गुणदोषविवर्जितः ।। १६।।

विषविश्वस्य रौद्रस्य मोहमूर्च्छाप्रदस्य च .

एकमेव विनाशाय ह्यमोघं सहजामृतम् ।। १७।।

भावगम्यं निराकारं साकारं दृष्टिगोचरम् .

भावाभावविनिर्मुक्तमन्तरालं तदुच्यते ।। १८।।

बाह्यभावं भवेद्विश्वमन्तः प्रकृतिरुच्यते .

अन्तरादन्तरं ज्ञेयं नारिकेलफलाम्बुवत् ।। १९।।

भ्रान्तिज्ञानं स्थितं बाह्यं सम्यग्ज्ञानं च मध्यगम् .

मध्यान्मध्यतरं ज्ञेयं नारिकेलफलाम्बुवत् ।। २०।।

पौर्णमास्यां यथा चन्द्र एक एवातिनिर्मलः .

तेन तत्सदृशं पश्येद्द्विधादृष्टिर्विपर्ययः ।। २१।।

अनेनैव प्रकारेण बुद्धिभेदो न सर्वगः .

दाता च धीरतामेति गीयते नामकोटिभिः ।। २२।।

गुरुप्रज्ञाप्रसादेन मूर्खो वा यदि पण्डितः .

यस्तु संबुध्यते तत्त्वं विरक्तो भवसागरात् ।। २३।।

रागद्वेषविनिर्मुक्तः सर्वभूतहिते रतः .

दृढबोधश्च धीरश्च स गच्छेत्परमं पदम् ।। २४।।

घटे भिन्ने घटाकाश आकाशे लीयते यथा .

देहाभावे तथा योगी स्वरूपे परमात्मनि ।। २५।।

उक्तेयं कर्मयुक्तानां मतिर्यान्तेऽपि सा गतिः .

न चोक्ता योगयुक्तानां मतिर्यान्तेऽपि सा गतिः ।। २६।।

या गतिः कर्मयुक्तानां सा च वागिन्द्रियाद्वदेत् .

योगिनां या गतिः क्वापि ह्यकथ्या भवतोर्जिता ।। २७।।

एवं ज्ञात्वा त्वमुं मार्गं योगिनां नैव कल्पितम् .

विकल्पवर्जनं तेषां स्वयं सिद्धिः प्रवर्तते ।। २८।।

तीर्थे वान्त्यजगेहे वा यत्र कुत्र मृतोऽपि वा .

न योगी पश्यते गर्भं परे ब्रह्मणि लीयते ।। २९।।

सहजमजमचिन्त्यं यस्तु पश्येत्स्वरूपं

     घटति यदि यथेष्टं लिप्यते नैव दोषैः .

सकृदपि तदभावात्कर्म किंचिन्नकुर्यात्

     तदपि न च विबद्धः संयमी वा तपस्वी ।। ३०।।

निरामयं निष्प्रतिमं निराकृतिं

     निराश्रयं निर्वपुषं निराशिषम् .

निर्द्वन्द्वनिर्मोहमलुप्तशक्तिकं

     तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३१।।

वेदो न दीक्षा न च मुण्डनक्रिया

     गुरुर्न शिष्यो न च यन्त्रसम्पदः .

मुद्रादिकं चापि न यत्र भासते

     तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३२।।

न शाम्भवं शाक्तिकमानवं न वा

     पिण्डं च रूपं च पदादिकं न वा .

आरम्भनिष्पत्तिघटादिकं च नो

     तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३३।।

यस्य स्वरूपात्सचराचरं जग-

     दुत्पद्यते तिष्ठति लीयतेऽपि वा .

पयोविकारादिव फेनबुद्बुदा-

     स्तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३४।।

नासानिरोधो न च दृष्टिरासनं

     बोधोऽप्यबोधोऽपि न यत्र भासते .

नाडीप्रचारोऽपि न यत्र किञ्चि-

     त्तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३५।।

नानात्वमेकत्वमुभत्वमन्यता

     अणुत्वदीर्घत्वमहत्त्वशून्यता .

मानत्वमेयत्वसमत्ववर्जितं

     तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३६।।

सुसंयमी वा यदि वा न संयमी

     सुसंग्रही वा यदि वा न संग्रही .

निष्कर्मको वा यदि वा सकर्मक-

     स्तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३७।।

मनो न बुद्धिर्न शरीरमिन्द्रियं

     तन्मात्रभूतानि न भूतपञ्चकम् .

अहंकृतिश्चापि वियत्स्वरूपकं

     तमीशमात्मानमुपैति शाश्वतम् ।। ३८।।

विधौ निरोधे परमात्मतां गते

     न योगिनश्चेतसि भेदवर्जिते .

शौचं न वाशौचमलिङ्गभावना

     सर्वं विधेयं यदि वा निषिध्यते ।। ३९।।

मनो वचो यत्र न शक्तमीरितुं

     नूनं कथं तत्र गुरूपदेशता .

इमां कथामुक्तवतो गुरोस्त-

     द्युक्तस्य तत्त्वं हि समं प्रकाशते ।। ४०।।

इति द्वितीयोऽध्यायः ।।
२।।अथ तृतीयोऽध्यायः ।।

गुणविगुणविभागो वर्तते नैव किञ्चित्

     रतिविरतिविहीनं निर्मलं निष्प्रपञ्चम् .

गुणविगुणविहीनं व्यापकं विश्वरूपं

     कथमहमिह वन्दे व्योमरूपं शिवं वै ।। १।।

श्वेतादिवर्णरहितो नियतं शिवश्च

     कार्यं हि कारणमिदं हि परं शिवश्च .

एवं विकल्परहितोऽहमलं शिवश्च

     स्वात्मानमात्मनि सुमित्र कथं नमामि ।। २।।

निर्मूलमूलरहितो हि सदोदितोऽहं

     निर्धूमधूमरहितो हि सदोदितोऽहम् .

निर्दीपदीपरहितो हि सदोदितोऽहं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३।।

निष्कामकाममिह नाम कथं वदामि

     निःसङ्गसङ्गमिह नाम कथं वदामि .

निःसारसाररहितं च कथं वदामि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ४।।

अद्वैतरूपमखिलं हि कथं वदामि

     द्वैतस्वरूपमखिलं हि कथं वदामि .

नित्यं त्वनित्यमखिलं हि कथं वदामि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ५।।

स्थूलं हि नो नहि कृशं न गतागतं हि

     आद्यन्तमध्यरहितं न परापरं हि .

सत्यं वदामि खलु वै परमार्थतत्त्वं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ६।।

संविद्धि सर्वकरणानि नभोनिभानि

     संविद्धि सर्वविषयांश्च नभोनिभांश्च .

संविद्धि चैकममलं न हि बन्धमुक्तं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ७।।

दुर्बोधबोधगहनो न भवामि तात

     दुर्लक्ष्यलक्ष्यगहनो न भवामि तात .

आसन्नरूपगहनो न भवामि तात

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ८।।

निष्कर्मदहनो ज्वलनो भवामि

     निर्दुःखदुःखदहनो ज्वलनो भवामि .

निर्देहदेहदहनो ज्वलनो भवामि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ९।।

निष्पापपापदहनो हि हुताशनोऽहं

     निर्धर्मधर्मदहनो हि हुताशनोऽहम् .

निर्बन्धबन्धदहनो हि हुताशनोऽहं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १०।।

निर्भावभावरहितो न भवामि वत्स

     निर्योगयोगरहितो न भवामि वत्स .

निश्चित्तचित्तरहितो न भवामि वत्स

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ११।।

निर्मोहमोहपदवीति न मे विकल्पो

     निःशोकशोकपदवीति न मे विकल्पः .

निर्लोभलोभपदवीति न मे विकल्पो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १२।।

संसारसन्ततिलता न च मे कदाचित्

     सन्तोषसन्ततिसुखो न च मे कदाचित् .

अज्ञानबन्धनमिदं न च मे कदाचित्

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १३।।

संसारसन्ततिरजो न च मे विकारः

     सन्तापसन्ततितमो न च मे विकारः .

सत्त्वं स्वधर्मजनकं न च मे विकारो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १४।।

सन्तापदुःखजनको न विधिः कदाचित्

     सन्तापयोगजनितं न मनः कदाचित् .

यस्मादहङ्कृतिरियं न च मे कदाचित्

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १५।।

निष्कम्पकम्पनिधनं न विकल्पकल्पं

     स्वप्नप्रबोधनिधनं न हिताहितं हि .

निःसारसारनिधनं न चराचरं हि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १६।।

नो वेद्यवेदकमिदं न च हेतुतर्क्यं

     वाचामगोचरमिदं न मनो न बुद्धिः .

एवं कथं हि भवतः कथयामि तत्त्वं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १७।।

निर्भिन्नभिन्नरहितं परमार्थतत्त्व-

     मन्तर्बहिर्न हि कथं परमार्थतत्त्वम् .

प्राक्सम्भवं न च रतं नहि वस्तु किञ्चित्

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १८।।

रागादिदोषरहितं त्वहमेव तत्त्वं

     दैवादिदोषरहितं त्वहमेव तत्त्वम् .

संसारशोकरहितं त्वहमेव तत्त्वं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। १९।।

स्थानत्रयं यदि च नेति कथं तुरीयं

     कालत्रयं यदि च नेति कथं दिशश्च .

शान्तं पदं हि परमं परमार्थतत्त्वं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २०।।

दीर्घो लघुः पुनरितीह नमे विभागो

     विस्तारसंकटमितीह न मे विभागः .

कोणं हि वर्तुलमितीह न मे विभागो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २१।।

मातापितादि तनयादि न मे कदाचित्

     जातं मृतं न च मनो न च मे कदाचित् .

निर्व्याकुलं स्थिरमिदं परमार्थतत्त्वं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २२।।

शुद्धं विशुद्धमविचारमनन्तरूपं

     निर्लेपलेपमविचारमनन्तरूपम् .

निष्खण्डखण्डमविचारमनन्तरूपं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २३।।

ब्रह्मादयः सुरगणाः कथमत्र सन्ति

    स्वर्गादयो वसतयः कथमत्र सन्ति .

यद्येकरूपममलं परमार्थतत्त्वं

      ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २४।।

निर्नेति नेति विमलो हि कथं वदामि

     निःशेषशेषविमलो हि कथं वदामि .

निर्लिङ्गलिङ्गविमलो हि कथं वदामि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २५।।

निष्कर्मकर्मपरमं सततं करोमि

     निःसङ्गसङ्गरहितं परमं विनोदम् .

निर्देहदेहरहितं सततं विनोदं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २६।।

मायाप्रपञ्चरचना न च मे विकारः .

     कौटिल्यदम्भरचना न च मे विकारः .

सत्यानृतेति रचना न च मे विकारो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २७।।

सन्ध्यादिकालरहितं न च मे वियोगो-

     ह्यन्तः प्रबोधरहितं बधिरो न मूकः .

एवं विकल्परहितं न च भावशुद्धं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २८।।

निर्नाथनाथरहितं हि निराकुलं वै

     निश्चित्तचित्तविगतं हि निराकुलं वै .

संविद्धि सर्वविगतं हि निराकुअलं वै

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। २९।।

कान्तारमन्दिरमिदं हि कथं वदामि

     संसिद्धसंशयमिदं हि कथं वदामि .

एवं निरन्तरसमं हि निराकुलं वै

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३०।।

निर्जीवजीवरहितं सततं विभाति

     निर्बीजबीजरहितं सततं विभाति .

निर्वाणबन्धरहितं सततं विभाति

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३१।।

सम्भूतिवर्जितमिदं सततं विभाति

     संसारवर्जितमिदं सततं विभाति .

संहारवर्जितमिअदं सततं विभाति

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३२।।

उल्लेखमात्रमपि ते न च नामरूपं

     निर्भिन्नभिन्नमपि ते न हि वस्तु किञ्चित् .

निर्लज्जमानस करोषि कथं विषादं

      ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३३।।

किं नाम रोदिषि सखे न जरा न मृत्युः

     किं नाम रोदिषि सखे न च जन्म दुःखम् .

किं नाम रोदिषि सखे न च ते विकारो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३४।।

किं नाम रोदिषि सखे न च ते स्वरूपं

     किं नाम रोदिषि सखे न च ते विरूपम् .

किं नाम रोदिषि सखे न च ते वयांसि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३५।।

किं नाम रोदिषि सखे न च ते वयांसि

     किं नाम रोदिषि सखे न च ते मनांसि .

किं नाम रोदिषि सखे न तवेन्द्रियाणि

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३६।।

किं नाम रोदिषि सखे न च तेऽस्ति कामः

     किं नाम रोदिषि सखे न च ते प्रलोभः .

किं नाम रोदिषि सखे न च ते विमोहो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३७।।

ऐश्वर्यमिच्छसि कथं न च ते धनानि

     ऐश्वर्यमिच्छसि कथं न च ते हि पत्नी .

ऐश्वर्यमिच्छसि कथं न च ते ममेति

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३८।।

लिङ्गप्रपञ्चजनुषी न च ते न मे च

     निर्लज्जमानसमिदं च विभाति भिन्नम् .

निर्भेदभेदरहितं न च ते न मे च

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ३९।।

नो वाणुमात्रमपि ते हि विरागरूपं

     नो वाणुमात्रमपि ते हि सरागरूपम् .

नो वाणुमात्रमपि ते हि सकामरूपं

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ४०।।

ध्याता न ते हि हृदये न च ते समाधि-

     र्ध्यानं न ते हि हृदये न बहिः प्रदेशः .

ध्येयं न चेति हृदये न हि वस्तु कालो

     ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ४१।।

यत्सारभूतमखिलं कथितं मया ते

     न त्वं न मे न महतो न गुरुर्न न शिष्यः .

स्वच्छन्दरूपसहजं परमार्थतत्त्वं

    ज्ञानामृतं समरसं गगनोपमोऽहम् ।। ४२।।

कथमिह परमार्थं तत्त्वमानन्दरूपं

     कथमिह परमार्थं नैवमानन्दरूपम् .

कथमिह परमार्थं ज्ञानविज्ञानरूपं

     यदि परमहमेकं वर्तते व्योमरूपम् ।। ४३।।

दहनपवनहीनं विद्धि विज्ञानमेक-

     मवनिजलविहीनं विद्धि विज्ञानरूपम् .

समगमनविहीनं विद्धि विज्ञानमेकं

     गगनमिव विशालं विद्धि विज्ञानमेकम् ।। ४४।।

न शून्यरूपं न विशून्यरूपं

     न शुद्धरूपं न विशुद्धरूपम् .

रूपं विरूपं न भवामि किञ्चित्

     स्वरूपरूपं परमार्थतत्त्वम् ।। ४५।।

मुञ्च मुञ्च हि संसारं त्यागं मुञ्च हि सर्वथा .

त्यागात्यागविषं शुद्धममृतं सहजं ध्रुवम् ।। ४६।।

इति तृतीयोऽध्यायः ।। ३।।

अथ चतुर्थोऽध्यायः ।।

नावाहनं नैव विसर्जनं वा

     पुष्पाणि पत्राणि कथं भवन्ति .

ध्यानानि मन्त्राणि कथं भवन्ति

     समासमं चैव शिवार्चनं च ।। १।।

न केवलं बन्धविबन्धमुक्तो

     न केवलं शुद्धविशुद्धमुक्तः .

न केवलं योगवियोगमुक्तः

     स वै विमुक्तो गगनोपमोऽहम् ।। २।।

सञ्जायते सर्वमिदं हि तथ्यं

     सञ्जायते सर्वमिदं वितथ्यम् .

एवं विकल्पो मम नैव जातः

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ३।।

न साञ्जनं चैव निरञ्जनं वा

     न चान्तरं वापि निरन्तरं वा .

अन्तर्विभन्नं न हि मे विभाति

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ४।।

अबोधबोधो मम नैव जातो

     बोधस्वरूपं मम नैव जातम् .

निर्बोधबोधं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ५।।

न धर्मयुक्तो न च पापयुक्तो

     न बन्धयुक्तो न च मोक्षयुक्तः .

युक्तं त्वयुक्तं न च मे विभाति

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ६।।

परापरं वा न च मे कदाचित्

     मध्यस्थभावो हि न चारिमित्रम् .

हिताहितं चापि कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ७।।

नोपासको नैवमुपास्यरूपं

     न चोपदेशो न च मे क्रिया च .

संवित्स्वरूपं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ८।।

नो व्यापकं व्याप्यमिहास्ति किञ्चित्

     न चालयं वापि निरालयं वा .

अशून्यशून्यं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ९।।

न ग्राहको ग्राह्यकमेव किञ्चित्

     न कारणं वा मम नैव कार्यम् .

अचिन्त्यचिन्त्यं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १०।।

न भेदकं वापि न चैव भेद्यं

     न वेदकं वा मम नैव वेद्यम् .

गतागतं तात कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। ११।।

न चास्ति देहो न च मे विदेहो

     बुद्दिर्मनो मे न हि चेन्द्रियाणि .

रागो विरागश्च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १२।।

उल्लेखमात्रं न हि भिन्नमुच्चै-

     रुल्लेखमात्रं न तिरोहितं वै .

समासमं मित्र कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १३।।

जितेन्द्रियोऽहं त्वजितेन्द्रियो वा

     न संयमो मे नियमो न जातः .

जयाजयौ मित्र कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १४।।

अमूर्तमूर्तिर्न च मे कदाचि-

     दाद्यन्तमध्यं न च मे कदाचित् .

बलाबलं मित्र कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १५।।

मृतामृतं वापि विषाविषं च

     सञ्जायते तात न मे कदाचित् .

अशुद्धशुद्धं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १६।।

स्वप्नः प्रबोधो न च योगमुद्रा

     नक्तं दिवा वापि न मे कदाचित् .

अतुर्यतुर्यं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १७।।

संविद्धि मां सर्वविसर्वमुक्तं

     माया विमाया न च मे कदाचित् .

सन्ध्यादिकं कर्म कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १८।।

संविद्धि मां सर्वसमाधियुक्तं

     संविद्धि मां लक्ष्यविलक्ष्यमुक्तम् .

योगं वियोगं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। १९।।

मूर्खोऽपि नाहं न च पण्डितोऽहं

     मौनं विमौनं न च मे कदाचित् .

तर्कं वितर्कं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। २०।।

पिता च माता च कुलं न जाति-

     र्जन्मादि मृत्युर्न च मे कदाचित् .

स्नेहं विमोहं च कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। २१।।

अस्तं गतो नैव सदोदितोऽहं

     तेजोवितेजो न च मे कदाचित् .

सन्ध्यादिकं कर्म कथं वदामि

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। २२।।

असंशयं विद्धि निराकुलं मां

     असंशयं विद्धि निरन्तरं माम् .

असंशयं विद्धि निरञ्जनं मां

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। २३।।

ध्यानानि सर्वाणि परित्यजन्ति

     शुभाशुभं कर्म परित्यजन्ति .

त्यागामृतं तात पिबन्ति धीराः

     स्वरूपनिर्वाणमनामयोऽहम् ।। २४।।

विन्दति विन्दति न हि न हि यत्र

     छन्दोलक्षणं न हि न हि तत्र .

समरसमग्नो भावितपूतः

     प्रलपति तत्त्वं परमवधूतः ।। २५।।

इति चतुर्थोऽध्यायः ।। ४।।

अथ पञ्चमोध्यायः ।।

ॐ इति गदितं गगनसमं तत्

     न परापरसारविचार इति .

अविलासविलासनिराकरणं

     कथमक्षरबिन्दुसमुच्चरणम् ।। १।।

इति तत्त्वमसिप्रभृतिश्रुतिभिः

     प्रतिपादितमात्मनि तत्त्वमसि .

त्वमुपाधिविवर्जितसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २।।

अधऊर्ध्वविवर्जितसर्वसमं

     बहिरन्तरवर्जितसर्वसमम् .

यदि चैकविवर्जितसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ३।।

न हि कल्पितकल्पविचार इति

     न हि कारणकार्यविचार इति .

पदसन्धिविवर्जितसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ४।।

न हि बोधविबोधसमाधिरिति

     न हि देशविदेशसमाधिरिति .

न हि कालविकालसमाधिरिति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ५।।

न हि कुम्भनभो न हि कुम्भ इति

     न हि जीववपुर्न हि जीव इति .

न हि कारणकार्यविभाग इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ६।।

इह सर्वनिरन्तरमोक्षपदं

     लघुदीर्घविचारविहीन इति .

न हि वर्तुलकोणविभाग इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ७।।

इह शून्यविशून्यविहीन इति

     इह शुद्धविशुद्धविहीन इति .

इह सर्वविसर्वविहीन इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ८।।

न हि भिन्नविभिन्नविचार इति

     बहिरन्तरसन्धिविचार इति .

अरिमित्रविवर्जितसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ९।।

न हि शिष्यविशिष्यस्वरूपैति

     न चराचरभेदविचार इति .

इह सर्वनिरन्तरमोक्षपदं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १०।।

ननु रूपविरूपविहीन इति

     ननु भिन्नविभिन्नविहीन इति .

ननु सर्गविसर्गविहीन इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ११।।

न गुणागुणपाशनिबन्ध इति

     मृतजीवनकर्म करोमि कथम् .

इति शुद्धनिरञ्जनसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १२।।

इह भावविभावविहीन इति

     इह कामविकामविहीन इति .

इह बोधतमं खलु मोक्षसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १३।।

इह तत्त्वनिरन्तरतत्त्वमिति

     न हि सन्धिविसन्धिविहीन इति .

यदि सर्वविवर्जितसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १४।।

अनिकेतकुटी परिवारसमं

     इहसङ्गविसङ्गविहीनपरम् .

इह बोधविबोधविहीनपरं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १५।।

अविकारविकारमसत्यमिति

     अविलक्षविलक्षमसत्यमिति .

यदि केवलमात्मनि सत्यमिति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १६।।

इह सर्वसमं खलु जीव इति

     इह सर्वनिरन्तरजीव इति .

इह केवलनिश्चलजीव इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १७।।

अविवेकविवेकमबोध इति

     अविकल्पविकल्पमबोध इति .

यदि चैकनिरन्तरबोध इति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १८।।

न हि मोक्षपदं न हि बन्धपदं

     न हि पुण्यपदं न हि पापपदम् .

न हि पूर्णपदं न हि रिक्तपदं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। १९।।

यदि वर्णविवर्णविहीनसमं

     यदि कारणकार्यविहीनसमम् .

यदिभेदविभेदविहीनसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २०।।

इह सर्वनिरन्तरसर्वचिते

     इह केवलनिश्चलसर्वचिते .

द्विपदादिविवर्जितसर्वचिते

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २१।।

अतिसर्वनिरन्तरसर्वगतं

     अतिनिर्मलनिश्चलसर्वगतम् .

दिनरात्रिविवर्जितसर्वगतं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २२।।

न हि बन्धविबन्धसमागमनं

     न हि योगवियोगसमागमनम् .

न हि तर्कवितर्कसमागमनं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २३।।

इह कालविकालनिराकरणं

     अणुमात्रकृशानुनिराकरणम् .

न हि केवलसत्यनिराकरणं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २४।।

इह देहविदेहविहीन इति

     ननु स्वप्नसुषुप्तिविहीनपरम् .

अभिधानविधानविहीनपरं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २५।।

गगनोपमशुद्धविशालसमं

     अतिसर्वविवर्जितसर्वसमम् .

गतसारविसारविकारसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २६।।

इह धर्मविधर्मविरागतर-

     मिह वस्तुविवस्तुविरागतरम् .

इह कामविकामविरागतरं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २७।।

सुखदुःखविवर्जितसर्वसम-

     मिह शोकविशोकविहीनपरम् .

गुरुशिष्यविवर्जिततत्त्वपरं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २८।।

न किलाङ्कुरसारविसार इति

     न चलाचलसाम्यविसाम्यमिति .

अविचारविचारविहीनमिति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। २९।।

इह सारसमुच्चयसारमिति .

     कथितं निजभावविभेद इति .

विषये करणत्वमसत्यमिति

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ३०।।

बहुधा श्रुतयः प्रवदन्ति यतो

     वियदादिरिदं मृगतोयसमम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वसमं

     किमु रोदिषि मानसि सर्वसमम् ।। ३१।।

विन्दति विन्दति न हि न हि यत्र

     छन्दोलक्षणं न हि न हि तत्र .

समरसमग्नो भावितपूतः

     प्रलपति तत्त्वं परमवधूतः ।। ३२।।

इति पञ्चमोऽध्यायः ।। ५।।

अथ षष्ठमोऽध्यायः ।।

बहुधा श्रुतयः प्रवदन्ति वयं

     वियदादिरिदं मृगतोयसमम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिव-

     मुपमेयमथोह्युपमा च कथम् ।। १।।

अविभक्तिविभक्तिविहीनपरं

     ननु कार्यविकार्यविहीनपरम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     यजनं च कथं तपनं च कथम् ।। २।।

मन एव निरन्तरसर्वगतं

     ह्यविशालविशालविहीनपरम् .

मन एव निरन्तरसर्वशिवं

     मनसापि कथं वचसा च कथम् ।। ३।।

दिनरात्रिविभेदनिराकरण-

     मुदितानुदितस्य निराकरणम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     रविचन्द्रमसौ ज्वलनश्च कथम् ।। ४।।

गतकामविकामविभेद इति

     गतचेष्टविचेष्टविभेद इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     बहिरन्तरभिन्नमतिश्च कथम् ।। ५।।

यदि सारविसारविहीन इति

     यदि शून्यविशून्यविहीन इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     प्रथमं च कथं चरमं च कथम् ।। ६।।

यदिभेदविभेदनिराकरणं

     यदि वेदकवेद्यनिराकरणम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     तृतीयं च कथं तुरीयं च कथम् ।। ७।।

गदिताविदितं न हि सत्यमिति

     विदिताविदितं नहि सत्यमिति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     विषयेन्द्रियबुद्धिमनांसि कथम् ।। ८।।

गगनं पवनो न हि सत्यमिति

     धरणी दहनो न हि सत्यमिति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     जलदश्च कथं सलिलं च कथम् ।। ९।।

यदि कल्पितलोकनिराकरणं

     यदि कल्पितदेवनिराकरणम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     गुणदोषविचारमतिश्च कथम् ।। १०।।

मरणामरणं हि निराकरणं

     करणाकरणं हि निराकरणम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     गमनागमनं हि कथं वदति ।। ११।।

प्रकृतिः पुरुषो न हि भेद इति

     न हि कारणकार्यविभेद इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     पुरुषापुरुषं च कथं वदति ।। १२।।

तृतीयं न हि दुःखसमागमनं

     न गुणाद्द्वितीयस्य समागमनम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     स्थविरश्च युवा च शिशुश्च कथम् ।। १३।।

ननु आश्रमवर्णविहीनपरं

     ननु कारणकर्तृविहीनपरम् .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिव-

     मविनष्टविनष्टमतिश्च कथम् ।। १४।।

ग्रसिताग्रसितं च वितथ्यमिति

     जनिताजनितं च वितथ्यमिति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिव-

     मविनाशि विनाशि कथं हि भवेत् ।। १५।।

पुरुषापुरुषस्य विनष्टमिति

     वनितावनितस्य विनष्टमिति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिव-

     मविनोदविनोदमतिश्च कथम् ।। १६।।

यदि मोहविषादविहीनपरो

     यदि संशयशोकविहीनपरः .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिव-

     महमेति ममेति कथं च पुनः ।। १७।।

ननु धर्मविधर्मविनाश इति

     ननु बन्धविबन्धविनाश इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं-

     मिहदुःखविदुःखमतिश्च कथम् ।। १८।।

न हि याज्ञिकयज्ञविभाग इति

     न हुताशनवस्तुविभाग इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     वद कर्मफलानि भवन्ति कथम् ।। १९।।

ननु शोकविशोकविमुक्त इति

     ननु दर्पविदर्पविमुक्त इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     ननु रागविरागमतिश्च कथम् ।। २०।।

न हि मोहविमोहविकार इति

     न हि लोभविलोभविकार इति .

यदि चैकनिरन्तरसर्वशिवं

     ह्यविवेकविवेकमतिश्च कथम् ।। २१।।

त्वमहं न हि हन्त कदाचिदपि

     कुलजातिविचारमसत्यमिति .

अहमेव शिवः परमार्थ इति

     अभिवादनमत्र करोमि कथम् ।। २२।।

गुरुशिष्यविचारविशीर्ण इति

     उपदेशविचारविशीर्ण इति .

अहमेव शिवः परमार्थ इति

     अभिवादनमत्र करोमि कथम् ।। २३।।

न हि कल्पितदेहविभाग इति

     न हि कल्पितलोकविभाग इति .

अहमेव शिवः परमार्थ इति

     अभिवादनमत्र करोमि कथम् ।। २४।।

सरजो विरजो न कदाचिदपि

     ननु निर्मलनिश्चलशुद्ध इति .

अहमेव शिवः परमार्थ इति

     अभिवादनमत्र करोमि कथम् ।। २५।।

न हि देहविदेहविकल्प इति

     अनृतं चरितं न हि सत्यमिति .

अहमेव शिवः परमार्थ इति

     अभिवादनमत्र करोमि कथम् ।। २६।।

विन्दति विन्दति न हि न हि यत्र

     छन्दोलक्षणं न हि न हि तत्र .

समरसमग्नो भावितपूतः

     प्रलपति तत्त्वं परमवधूतः ।। २७।।

इति षष्ठमोऽध्यायः ।। ६।।

अथ सप्तमोऽध्यायः ।।

रथ्याकर्पटविरचितकन्थः

     पुण्यापुण्यविवर्जितपन्थः .

शून्यागारे तिष्ठति नग्नो

     शुद्धनिरञ्जनसमरसमग्नः ।। १।।

लक्ष्यालक्ष्यविवर्जितलक्ष्यो

     युक्तायुक्तविवर्जितदक्षः .

केवलतत्त्वनिरञ्जनपूतो

     वादविवादः कथमवधूतः ।। २।।

आशापाशविबन्धनमुक्ताः

     शौचाचारविवर्जितयुक्ताः .

एवं सर्वविवर्जितशान्त-

     स्तत्त्वं शुद्धनिरञ्जनवन्तः ।। ३।।

कथमिह देहविदेहविचारः

     कथमिह रागविरागविचारः .

निर्मलनिश्चलगगनाकारं

     स्वयमिह तत्त्वं सहजाकारम् ।। ४।।

कथमिह तत्त्वं विन्दति यत्र

     रूपमरूपं कथमिह तत्र .

गगनाकारः परमो यत्र

     विषयीकरणं कथमिह तत्र ।। ५।।

गगनाकारनिरन्तरहंस-

     स्तत्त्वविशुद्धनिरञ्जनहंसः .

एवं कथमिह भिन्नविभिन्नं

     बन्धविबन्धविकारविभिन्नम् ।। ६।।

केवलतत्त्वनिरन्तरसर्वं

     योगवियोगौ कथमिह गर्वम् .

एवं परमनिरन्तरसर्व-

     मेवं कथमिह सारविसारम् ।। ७।।

केवलतत्त्वनिरञ्जनसर्वं

     गगनाकारनिरन्तरशुद्धम् .

एवं कथमिह सङ्गविसङ्गं

     सत्यं कथमिह रङ्गविरङ्गम् ।। ८।।

योगवियोगै रहितो योगी

     भोगविभोगै रहितो भोगी .

एवं चरति हि मन्दं मन्दं

     मनसा कल्पितसहजानन्दम् ।। ९।।

बोधविबोधैः सततं युक्तो

     द्वैताद्वैतैः कथमिह मुक्तः .

सहजो विरजः कथमिह योगी

     शुद्धनिरञ्जनसमरसभोगी ।। १०।।

भग्नाभग्नविवर्जितभग्नो

     लग्नालग्नविवर्जितलग्नः .

एवं कथमिह सारविसारः

     समरसतत्त्वं गगनाकारः ।। ११।।

सततं सर्वविवर्जितयुक्तः

     सर्वं तत्त्वविवर्जितमुक्तः .

एवं कथमिह जीवितमरणं

     ध्यानाध्यानैः कथमिह करणम् ।। १२।।

इन्द्रजालमिदं सर्वं यथा मरुमरीचिका .

अखण्डितमनाकारो वर्तते केवलः शिवः ।। १३।।

धर्मादौ मोक्षपर्यन्तं निरीहाः सर्वथा वयम् .

कथं रागविरागैश्च कल्पयन्ति विपश्चितः ।। १४।।

विन्दति विन्दति न हि न हि यत्र

     छन्दोलक्षणं न हि न हि तत्र .

समरसमग्नो भावितपूतः

     प्रलपति तत्त्वं परमवधूतः ।। १५।।

इति सप्तमोऽध्यायः ।। ७।।

अथ अष्टमोऽध्यायः ।।

त्वद्यात्रया व्यापकता हता ते

     ध्यानेन चेतःपरता हता ते .

स्तुत्या मया वाक्परता हता ते

     क्षमस्व नित्यं त्रिविधापराधान् ।। १।।

कामैरहतधीर्दान्तो मृदुः शुचिरकिञ्चनः .

अनीहो मितभुक् शान्तः स्थिरो मच्छरणो मुनिः ।। २।।

अप्रमत्तो गभीरात्मा धृतिमान् जितषड्गुणः .

अमानी मानदः कल्पो मैत्रः कारुणिकः कविः ।। ३।।

कृपालुरकृतद्रोहस्तितिक्षुः सर्वदेहिनाम् .

सत्यसारोऽनवद्यात्मा समः सर्वोपकारकः ।। ४।।

अवधूतलक्षणं वर्णैर्ज्ञातव्यं भगवत्तमैः .

वेदवर्णार्थतत्त्वज्ञैर्वेदवेदान्तवादिभिः ।। ५।।

आशापाशविनिर्मुक्त आदिमध्यान्तनिर्मलः .

आनन्दे वर्तते नित्यमकारं तस्य लक्षणम् ।। ६।।

वासना वर्जिता येन वक्तव्यं च निरामयम् .

वर्तमानेषु वर्तेत वकारं तस्य लक्षणम् ।। ७।।

धूलिधूसरगात्राणि धूतचित्तो निरामयः .

धारणाध्याननिर्मुक्तो धूकारस्तस्य लक्षणम् ।। ८।।

तत्त्वचिन्ता धृता येन चिन्ताचेष्टाविवर्जितः .

तमोऽहंकारनिर्मुक्तस्तकारस्तस्य लक्षणम् ।। ९।।

दत्तात्रेयावधूतेन निर्मितानन्दरूपिणा .

ये पठन्ति च शृण्वन्ति तेषां नैव पुनर्भवः ।। १०।।

इति अष्टमोऽध्यायः ।। ८।।

इति अवधूतगीता समाप्ता ।।